1.1. Ograniczenie budżetowe
Ograniczenie budżetowe konsumenta-maksymalna ilość dóbr dostępna przy danych cenach i danym dochodzie.
Mianem "konsument" określa się odrębną jednostkę zdolną do podejmowania działań gospodarczych, polegających na zakupie dóbr w danych warunkach rynkowych (określone ceny, określony dochód). Taka definicja obejmuje także wieloosobowe gospodarstwo domowe
.
W teorii postępowania konsumenta wyjaśnia się, w jaki sposób decyduje on o wydawaniu ograniczonych środków, którymi dysponuje.
W rozdziale zostanie przedstawiony uproszczony model postępowania konsumenta, który dysponuje określonym dochodem i wydaje go na zakup dwóch dóbr: X i Y.
Koszykiem (x, y) zamiennie nazywamy zestaw, wiązkę lub kombinację dóbr X i Y.
Pokażemy, w jaki sposób konsument wybiera koszyk, którego posiadanie przynosi mu największe zadowolenie.
Zastanowimy się najpierw, jakie koszyki dóbr są dostępne dla konsumenta. Skonstruujemy w ten sposób część modelu przedstawiającą możliwości finansowe. W następnych ekranach lekcji poznasz kolejne założenia modelu.
Założenie 1 modelu brzmi:
Konsument wybiera spośród dwóch dóbr: X i Y, dostępnych na rynku w danym okresie (np. miesiąc) i doskonale podzielnych na nieskończenie małe części; nabywca nie oszczędza.
Posługujemy się przypadkiem najprostszym. Wybór spośród dwóch dóbr można jednak przybliżyć do rzeczywistości, jeśli np. dobro X potraktuje się jako konkretne dobro, takie jak mleko, Y zaś jako reprezentanta wszystkich pozostałych dóbr. Wówczas Y jest tzw. dobrem zagregowanym, interpretowanym często jako dochód konsumenta pomniejszony o wydatek na X.
Jeśli Y traktujemy jako reprezentanta dóbr, to jego ilość wyrażamy w pieniądzu, nie zaś w jednostkach fizycznych (PY oznaczające cenę dobra Y jest wówczas równe 1).
Założenie o agregatowym charakterze dobra Y bywa wygodne wtedy, kiedy chcemy badać popyt konsumenta na konkretne dobro (tak robi firma produkująca np. mleko, badając możliwości zbytu).
Analizę można, oczywiście, rozszerzyć na n dóbr. Dla n 
2 (n 
N) traci się jednak możliwość graficznej prezentacji problemu wyboru.
Więcej na ten temat...
Założenie o doskonalej podzielności dóbr także upraszcza rzeczywistość. Nawet jeśli dobro jest nieskończenie podzielne (sól, mąka), nie kupuje się go przecież w dowolnie małych porcjach. Takie uproszczenie jest jednak wygodne, ponieważ pozwala pokazać możliwości finansowe konsumenta w postaci linii ciągłej, co umożliwia rozwiązywanie problemu wyboru przy użyciu aparatu analizy matematycznej.
Założenie 2 brzmi:
Konsument dysponuje dochodem M (M 0).
Nie jest przy tym ważne, skąd nabywca bierze pieniądze. Może zarabiać je legalnie albo nielegalnie, dostawać od państwa lub żyć z procentu bankowego. Istotne jest tylko, jaką sumą dysponuje w danym okresie.
Więcej na ten temat...
Założenie 3 brzmi:
Ceny dóbr X i Y są ustalane przez rynek i wynoszą odpowiednio PX i PY (PX, PY0).
Konsument jest cenobiorcą, co oznacza, że nie wpływa na wysokość cen. Badamy wyłącznie konsumpcję tych dóbr (usług), które nabywca może kupić. Poza obszarem zainteresowania pozostają dobra wolne (P = 0) oraz potrzeby, których zaspokojenie nie odbywa się poprzez kupno dobra lub usługi (np. akceptacja, przynależność do grupy). Dostępne dla konsumenta są koszyki dóbr, za które płaci najwyżej tyle, ile wynosi jego dochód, czyli: suma iloczynów ceny dóbr i ich ilości jest mniejsza lub równa wartości dochodu.
Graficznym obrazem możliwości finansowych konsumenta jest obszar A0B na wykresie. Zakładamy, że nabywca nie oszczędza, a więc wydaje cały dochód (M).
Ograniczenie budżetowe, odzwierciedlające jego możliwości finansowe przyjmuje postać prostej AB.
Linia ograniczenia budżetowego jest prostą o współczynniku kierunkowym równym stosunkowi cen dóbr ze znakiem minus (– PX/PY).
Ekonomiści traktują ten współczynnik jako stopę rynkowej wymiany [1] dobra Y na dobro X, jest on bowiem miarą alternatywnego kosztu konsumowania dobra X, czyli rezygnacji z nabywania dobra Y.
Stosunek PX/PY pokazuje, z ilu jednostek dobra Y musi zrezygnować konsument, aby kupić dodatkową jednostkę dobra X (lub odwrotnie - ile kupi dodatkowych jednostek Y, gdy zrezygnuje z jednostki X).
Przykładową linią ograniczenia budżetowego jest AB na wykresie. Jej położenie może się zmieniać pod wpływem zmian dochodu konsumenta i cen dóbr [2]. Wzrost dochodu powoduje równolegle przesunięcie linii ograniczenia budżetowego w górę do położenia A'B', a jego spadek w dół (A”B”). Zmiana wysokości dochodu zmienia ilość dóbr, które konsument może nabyć: wzrost dochodu je zwiększa, a jego spadek zmniejsza.
Wahania dochodu konsumenta nie powodują, oczywiście, zmiany proporcji cen dóbr, które decydują o nachyleniu linii ograniczenia budżetowego, dlatego zmiana dochodu przesuwa linię ograniczenia budżetowego równolegle.
Zmiana nachylenia linii ograniczenia budżetowego następuje wskutek zmiany ceny któregoś z dóbr (patrz: ilustracja).
Gdy rośnie cena dobra X, staje się ono mniej dostępne (przy stałym dochodzie M i nie zmienionej cenie dobra Y można go kupić mniej). Linia ograniczenia obraca się wówczas wokół dotychczasowego punktu przecięcia z osią pionową w lewo (przejście z AB do A”B).
Zmiana ceny dobra X nie zmienia punktu przecięcia linii ograniczenia z osią 0Y, gdyż ilość dobra Y, którą można kupić za dochód M, pozostaje stała.
Gdy PX rośnie, linia ograniczenia staje się bardziej stroma (wzrasta wartość bezwzględna jej współczynnika kierunkowego).
Spadek PX zmienia linię ograniczenia budżetowego z AB do A'B. Analogicznie wyznacza się skutki zmiany ceny dobra Y (linia ograniczenia obraca się tym razem wokół punktu A - np. spadek ceny dobra Y przenosi linię do położenia AB').
Więcej na ten temat...
Mikroekonomia w praktyce – podatki a ograniczenia budżetowe
Zastanowimy się teraz, jak na kształt i położenie linii ograniczenia budżetowego wpływa pobieranie przez państwo podatków. Skoncentrujemy uwagę na następujących rodzajach podatków:
Podatek kwotowy jest stałą sumą (kwotą) dodawaną do ceny towaru. W Polsce takim podatkiem bywa tzw. akcyza. Załóżmy, że podatek kwotowy (k 0) nałożono na dobro X.
W konsekwencji PX rośnie o k.
Podatek kwotowy można potraktować jako podwyżkę ceny dobra X (na wykresie odpowiada jej obrót linii ograniczenia budżetowego z położenia AB do A”B).
Podatek wartościowy (w Polsce np. podatek od wartości dodanej - VAT) jest ustalany jako procent od ceny towaru.
Zobacz, w jaki sposób można zapisać zmianę ceny dobra X, na które nałożono podatek wartościowy.
Polski VAT większości towarów wynosi 22%, a zatem, gdy cały podatek wlicza się do ceny, wówczas τ równa się 0,22.
Podatek dochodowy (procentowy lub ryczałtowy) jest nakładany na dochód konsumenta i nie zmienia wysokości cen dóbr, pozostawiając nachylenie linii ograniczenia budżetowego na nie zmienionym poziomie. Procentowy podatek dochodowy określa się za pomocą stopy opodatkowania (ρ), gdzie ρ (0, 1). W Polsce najwyższe opodatkowanie dochodów osobistych jest równe 40%
(ρ = 0,4). Postać wzoru ograniczenia budżetowego po opodatkowaniu przedstawia ilustracja.
Podatek dochodowy powoduje obniżenie dochodu konsumenta. Skutkiem jego wprowadzenia jest przesunięcie linii ograniczenia budżetowego w dół. Podobny skutek odnosi ryczałtowy podatek dochodowy, będący kwotowym narzutem na dochód konsumenta. Obniża on dochód o pewną kwotę (np. k, k 0). Wzór linii ograniczenia budżetowego przy podatku ryczałtowym także możesz zobaczyć na ilustracji.
Subsydia (kwotowe lub wartościowe) wpływają na ceny towarów odwrotnie niż podatki: ceny dóbr subsydiowanych stają się niższe. Transfery z kolei (najczęściej kwotowe), odwrotnie niż podatki dochodowe, powiększają dochody konsumentów.
W tej lekcji poznałeś podstawowe zagadnienia dotyczące modelu postępowania konsumenta. Wyjaśnia on sposób podejmowania decyzji przez konsumenta dotyczącej zakupu dóbr.
Model posiada pewne założenia. W tej lekcji poznałeś niektóre z nich. Zakładamy, że konsument wybiera spośród dwóch doskonale podzielnych dóbr X i Y. Są one dla niego dostępne. Konsument dysponuje określonym dochodem i nie oszczędza. Ceny dóbr, które kupuje, ustala rynek.
W tej lekcji dowiedziałeś się również, czym jest linia ograniczenia budżetowego. Potrafisz ją przedstawić na wykresie. Wiesz, że zmiana dochodu przesuwa ją równolegle, natomiast zmiana ceny wywołuje jej obrót wokół punktu przecięcia z osią.
Na przykładzie podatków zobaczyłeś, jak w praktyce zmienia się położenie linii ograniczenia budżetowego.
Więcej na ten temat...
1.2. Preferencje konsumenta
Krzywa obojętności (krzywa jednakowego zadowolenia) zbiór punktów opisujących koszyki dóbr, których posiadanie sprawia konsumentowi takie samo zadowolenie; warstwica funkcji użyteczności.
1.2.1. Czym są preferencje konsumenta?
Wybór dokonywany przez konsumenta zależy nie tylko od jego możliwości finansowych, lecz także od chęci. W podejmowaniu decyzji o sposobie wydania posiadanych pieniędzy ważną rolę odgrywa gust konsumenta.
Są tacy, którzy najlepiej wypoczywają, czytając Dostojewskiego, i inni, dla których najlepszym relaksem jest obejrzenie meczu piłki nożnej.
Mówiąc o subiektywnym stosunku osób do dóbr, ekonomiści posługują się określeniem preferencje. Dopiero odwołanie się do preferencji konsumenta pozwala pokazać, jaki koszyk dóbr uzna on za najlepszy (najbardziej przezeń pożądany). Przedtem jednak należy przyjąć dalsze założenia, które dotyczą właśnie preferencji konsumenta.
Więcej na ten temat...
1.2.2. Założenie 4 – zupełność preferencji
W poprzedniej lekcji poznałeś 3 założenia dotyczące ograniczenia budżetowego konsumenta.
W tej lekcji poznasz kolejne założenia potrzebne do zbudowania modelu postępowania konsumenta.
Założenie 4 brzmi:
Konsument umie porównywać koszyki dóbr (zupełność preferencji).
Potrafi powiedzieć, czy kombinację (xA, yA) przedkłada nad (xB, yB) albo czy zestaw
(xC, yC) jest dlań tak samo dobry (daje takie samo zadowolenie) jak (xD, yD) i jest mu obojętne, który wybierze.
Na ilustracji możesz zobaczyć sposób zapisu porównania koszyków dóbr.
Konsument potrafi zatem porównać ze sobą każde dwa koszyki dóbr. Gdyby nie umiał tego zrobić, nie moglibyśmy przewidzieć, który z nich wybierze w zmieniających się warunkach rynkowych. Jego preferencje byłyby niezupełne, co nie pozwoliłoby stworzyć całościowej teorii postępowania konsumenta.
1.2.3. Założenie 5 – przechodniość preferencji
Założenie 5 brzmi:
Konsument porównuje pary zestawów dóbr w sposób wewnętrznie spójny. Jeśli wybiera koszyk A, mogąc dostać koszyk B, a spośród koszyków B i C woli koszyk B, to, mając do dyspozycji koszyki A i C, wybierze koszyk A (przechodniość preferencji).
W tym kontekście mówimy o wewnętrznej spójności wyboru, czyli o racjonalności postępowania konsumenta: konsekwentnie przestrzega on zasad, według których porządkuje koszyki.
W teorii postępowania konsumenta nie bada się jednak przyczyn, dla których zachowuje się on właśnie tak, a nie inaczej.
Określenie "racjonalność" dotyczy zatem nie konkretnego wyboru, lecz sposobu dochodzenia do niego. Nie oceniamy zdrowotnych konsekwencji konsumpcji jogurtu i pieczeni z dzika. Nie wartościujemy ani słuchaczy muzyki Mozarta, ani wielbicieli Garou. Niektórzy mówią w tym kontekście o racjonalności formalnej, traktując ją jako racjonalność, która dotyczy działania, nie zaś określania systemu celów, wartości i motywacji podmiotu decydującego.
Więcej na ten temat...
1.2.3. Założenie 5 – przechodniość preferencji cd.
Zachowania zaprzeczające założeniu 5, dotyczącemu przechodniości preferencji, często obserwuje się wśród dzieci:
jeśli mając do wyboru piłkę i misia, maluch wybiera misia, a spośród klocków i piłki wybierze tę ostatnią, to wcale nie oznacza, że wybierając między misiem a klockami, nie zdecyduje się na klocki.
Wobec takiego zachowania ekonomista jest bezradny. Gdyby kazał takiemu nabywcy płacić za zmianę
koszyka na subiektywnie lepszy, okazałoby się, że mając jedno dobro, zechce on dopłacić, by dostać inne, które następnie (za dopłatą) zamieni na kolejne, po czym - płacąc dalej - zrezygnuje zeń na rzecz pierwszego... Taki konsument, bez względu na to, jaki koszyk dóbr posiada, chce go wymienić na inny!
Więcej na ten temat...
1.2.4. Założenie 6 – zwrotność relacji preferencji
Założenie 6 brzmi:
Każdy koszyk dóbr jest nie gorszy od samego siebie (zwrotność relacji preferencji).
Ta własność preferencji konsumenta wynika z potrzeb stosowanego dalej aparatu matematycznego (odnosi się do teorii zbiorów uporządkowanych).
Więcej na ten temat...
1.2.5. Założenie 7 – lepiej mieć więcej niż mniej
Założenie 7 brzmi:
Jeśli konsument wybiera spośród dwóch koszyków (x, y) i (x', y), gdzie x' x, to bardziej pożądany jest dlań koszyk (x’, y).
Z tego założenia wynika, że konsument woli mieć więcej dóbr niż mniej.
Przyjmujemy więc, że nie może on osiągnąć stanu nasycenia, tj. takiego stanu, w którym uzyskał optymalną wiązkę dóbr (gdyby znalazł się w takiej sytuacji, zarówno wzrost, jak i spadek ilości posiadanych dóbr prowadziłyby do zmniejszenia jego użyteczności).
W dalszej części tego rozdziału zostaną również omówione preferencje, których analiza wymaga modyfikacji albo nawet uchylenia tego założenia.
Więcej na ten temat...
1.2.6. Założenie 8 - ciągłość preferencji
Założenie 8 brzmi:
Preferencje konsumenta są ciągłe.
Ostatnie założenie jest warunkiem technicznym, wynikającym z potrzeb aparatu matematycznego. Chodzi o to, żeby preferencje opisać za pomocą funkcji użyteczności i umożliwić badanie reakcji konsumenta na względnie małe zmiany dochodu i cen. To założenie pozwala ponadto eliminować specyficzne preferencje, których obecność utrudniałaby analityczne rozwiązanie problemu wyboru konsumenta.
Więcej na ten temat...
1.2.7. Opisywanie preferencji
Na podstawie wymienionych założeń można opisać preferencje konsumenta za pomocą funkcji użyteczności. Jeśli osie układu współrzędnych określają ilości dóbr X i Y, to każdy punkt pokazuje koszyk dóbr. Na przykład punktowi A na ilustracji odpowiada ilość xA dobra X oraz ilość dobra yA.
Więcej na ten temat...
1.2.7. Opisywanie preferencji cd. 1
Porównajmy teraz koszyk A z koszykami z dowolnej półprostej wychodzącej z początku układu współrzędnych (np. 0C).
Przesuwając się wzdłuż 0C od początku układu w górę, najpierw napotkamy koszyki gorsze od koszyka A.
Na ilustracji będą to z pewnością koszyki z obszaru IV (zawierają one mniej obu dóbr niż A).
Zanim półprosta 0C osiągnie obszar II, gdzie wszystkie koszyki są lepsze od koszyka A (zawierają więcej obu dóbr), trafi na pierwszy koszyk, który jest nie gorszy, lecz lepszy od koszyka A. Oznacza to, że zanim wzdłuż 0C dojdziemy do koszyków lepszych od A, miniemy wszystkie koszyki od niego gorsze.
Gdyby tak nie było, to nad punktem D - takim, że D 
A - mógłby leżeć punkt F, taki, że A F. Z D A i A F wynika, że D F. Rozumowanie to jest nie do pogodzenia z założeniem 7, że konsument woli mieć więcej niż mniej: skoro F leży nad D, to reprezentuje większą ilość obu dóbr, a zatem F D!
Więcej na ten temat...
1.2.7. Opisywanie preferencji cd. 2
Przyjmując, że na półprostej 0C, poniżej punktu przedstawiającego koszyk gorszy od koszyka A, może leżeć punkt od A lepszy, popada się w sprzeczność.
Z kolei założenie 8 o ciągłości preferencji nakazuje, aby na prostej 0C leżał punkt graniczny - wszystkie punkty nad nim są lepsze od koszyka A, zaś pod nim gorsze od koszyka A. Przyjmijmy, że jest to C. W jego przypadku nie zachodzi ani C A, ani A C, lecz C
A. Skoro tak, to konsumentowi jest obojętne, czy otrzyma A czy C.
Więcej na ten temat...
1.2.8. Krzywa obojętności
Rysując kolejne półproste wychodzące z początku układu współrzędnych, możemy wskazać dalsze koszyki, które są tak samo dobre jak A. W ten sposób wykreślimy linię jednakowego zadowolenia (przerywana linia na ilustracji), nazywaną krzywą obojętności, w celu podkreślenia, że konsument jest tak samo zadowolony, dostając każdy ze znajdujących się na niej koszyków (jest mu obojętne, który z nich wybierze).
Jest ona ujemnie nachylona, co ilustruje niezmienną użyteczność z posiadania koszyków dóbr, w których większej ilości jednego dobra towarzyszy mniejsza ilość dobra drugiego. Gdyby tak nie było, mogłoby się okazać, że konsument jest tak samo zadowolony, mając koszyk
zawierający jakieś ilości obu dóbr oraz inny, w którym ilość jednego dobra jest taka jak w pierwszym koszyku, ilość zaś drugiego jest większa. Przeczyłoby to założeniu 7 o tym, że konsument woli mieć więcej dóbr.
Mając pojedynczą linię jednakowego zadowolenia, możemy narysować dalsze linie, które odpowiadają większemu lub mniejszemu zadowoleniu konsumenta. W tym celu możemy np. wyznaczyć na ilustracji kolejny punkt (np. B) i powtórzyć rozumowanie.
Więcej na ten temat...
1.2.9. Mapa obojętności
Zbiór krzywych obojętności (Ui) konsumenta nazywamy mapą obojętności (patrz: wykres [1]). Widać na niej, jak zmienia się użyteczność konsumenta zależnie od poziomu i struktury spożycia.
Przedstawione na wykresie [1] krzywe obojętności nie przypadkiem nie przecinają się.
Gdyby tak się stało, byłoby to sprzeczne z założeniem 5 (o przechodniości preferencji) oraz założeniem 7 (o tym, że konsument woli mieć więcej niż mniej). Wybór przestałby być spójny wewnętrznie (patrz wykres [2]).
Na wykresie [2] obowiązuje CA i CB. Wobec tego z założenia 5 wynika, że koszyk A powinien być tak samo pożądany przez konsumenta jak koszyk B. Tymczasem koszyk B zawiera więcej obu dóbr niż koszyk A, powinien więc być uznany przez konsumenta za lepszy od koszyka A (na mocy założenia 7).
Więcej na ten temat...
1.2.10. Podsumowanie
W lekcji poznałeś ostatnie 5 założeń modelu postępowania konsumenta.
Według tych założeń konsument potrafi porównać różne koszyki dóbr i stwierdzić, które z nich są lepsze od innych.
Konsument racjonalny to taki, który postępuje zgodnie z założeniem przechodniości preferencji.
Inne ważne założenie modelu mówi, że konsument woli mieć więcej dóbr niż mniej.
Dzięki wszystkim poznanym założeniom można opisać preferencje konsumenta za pomocą funkcji użyteczności.
Wiesz także, jak wygląda krzywa obojętności. Punkty znajdujące się na tej krzywej są dla konsumenta takie same – jest mu obojętne, który z nich dostanie.
Zbiór krzywych obojętności nazywamy mapą obojętności. Dzięki niej można zobaczyć, jak zmienia się użyteczność nabywcy, w zależności od poziomu i struktury spożycia.
Więcej na ten temat...
1.3. Funkcja użyteczności
1.3.1. Użyteczność kardynalna i porządkowa
Krzywe obojętności są graficznym obrazem funkcji użyteczności: pojedyncza krzywa jest warstwicą tej funkcji.
Wielkości U1, U2, U3 na wykresie można potraktować jako liczby wyrażające zadowolenie, które jest mierzone w umownych jednostkach.
Niekiedy uznaje się, że konsument wycenia zadowolenie z konsumpcji w pieniądzu. W takich przypadkach mamy do czynienia z użytecznością kardynalną. Jej stosowanie jest jednak problematyczne. Jak bowiem obliczać użyteczność i porównywać zadowolenie różnych osób?
Wobec powyższych zastrzeżeń, użyteczność kardynalną zastąpiono użytecznością porządkową, która nie pozwala mierzyć satysfakcji z konsumpcji, lecz jedynie badać, kiedy konsument jest tak samo, mniej lub bardziej zadowolony niż kiedy indziej.
Użyteczność porządkowa pozwala zatem wskazać porządek preferencji (kolejność koszyków, według kryterium zadowolenia, jakie sprawiają konsumentowi).
Liczby przyporządkowywane poszczególnym poziomom użyteczności porządkowej traktuje się jako wskaźniki (indeksy) użyteczności (wskaźniki zaspokojenia potrzeb) i uznaje za wielkości umowne. W ten sposób podkreśla się, że ważne są zmiany zadowolenia, a nie jego poziom bezwzględny.
Koszyk preferowany opisuje wyższy wskaźnik użyteczności niż koszyki odeń gorsze.
Koszykom równoważnym, w przypadku których konsumentowi jest obojętne, który z nich wybierze, przyporządkowuje się jednakowe wskaźniki. W dalszej części tego rozdziału została wykorzystana koncepcja użyteczności porządkowej.
Więcej na ten temat...
1.3.2. Funkcja użyteczności Cobba-Douglasa
Preferencje konsumenta często opisuje się za pomocą funkcji użyteczności Cobba–Douglasa. Wzór tej funkcji został przedstawiony na ilustracji.
Jej wykres można przedstawić jako wzgórze wypiętrzone nad płaszczyzną XY.
Krzywe obojętności będące warstwicami funkcji Cobba–Douglasa są wypukłe, co się wiąże z istotną cechą preferencji, a mianowicie z malejącą krańcową stopą substytucji.
Krańcowa stopa substytucji (MRS) jest proporcją określoną subiektywnie przez konsumenta, według której jest skłonny zamieniać dobro Y na dobro X.
Chcąc zrozumieć jej znaczenie, zbadamy zadowolenie konsumenta, który ma stałą ilość jednego dobra i dostaje różne ilości dobra drugiego. Jego zadowolenie zmienia się wraz ze zmianami ilości dodawanego dobra. Pokazują je różne krzywe obojętności i odpowiadające im wartości funkcji użyteczności.
Więcej na ten temat...
1.3.2. Funkcja użyteczności Cobba-Douglasa cd.
Chcąc, żeby konsument pozostał tak samo zadowolony, posiadane przezeń wiązki dóbr muszą pochodzić z tej samej krzywej obojętności (patrz: wykres).
Zabierajmy mu więc kolejne, jednakowe ilości dobra Y (dy), sprawdzając, ile dobra X (dx) musimy mu dawać w zamian, aby jego zadowolenie się nie zmieniło.
Z wykresu wynika, że tracąc kolejne porcje dobra Y, konsument chce dostawać coraz większe ilości dobra X. Prawidłowość ta oznacza, że krańcowa stopa substytucji jest w przypadku tej funkcji użyteczności malejąca
(co do wartości bezwzględnej). Własność ta cechuje ciągłe, gładkie (różniczkowalne), wypukłe krzywe obojętności, np. opisywane za pomocą funkcji Cobba-Douglasa.
Określenie "malejąca krańcowa stopa substytucji" odnosi się do jej wartości bezwzględnej (gdyby uwzględniać rzeczywistą wartość MRS, rosłaby w miarę przesuwania się w prawo - byłaby liczbą ujemną coraz bliższą zeru).
Krańcową stopę substytucji można mierzyć za pomocą nachylenia krzywej obojętności, a zatem nachylenia stycznej do niej w punkcie reprezentującym koszyk dóbr pozostający w dyspozycji konsumenta wymieniającego dobro Y na dobro X.
Więcej na ten temat...
1.3.3. Preferencje konsumenta a dobra doskonale substytucyjne
Dotychczas obowiązywało założenie, że konsument woli mieć więcej niż mniej. Analizowana była malejąca MRS. Teraz zostanie przedstawione zachowanie konsumenta w obliczu substytutów, dóbr komplementarnych oraz zła.
W pierwszym z wymienionych przypadków krańcowa stopa substytucji nie jest malejąca, w pozostałych zmienia się także założenie o tym, że konsument woli mieć więcej.
Za pomocą dóbr doskonale substytucyjnych zaspokaja się tę samą potrzebę. Konsument zgadza się je wymieniać w stałej proporcji. Proporcja wymiany dóbr nie zmienia się zatem, bez względu na to, jaką ilością danego dobra dysponuje konsument. W najprostszym przypadku konsument chce zamieniać dobra w proporcji 1:1. Tak jest, gdy chodzi np. o długopisy różniące się jedynie kolorem oprawki. Z proporcją wymiany inną niż 1:1 mamy do czynienia np. w przypadku benzyny 94- i 98-oktanowej.
Dobra komplementarne dobra, które konsument zawsze spożywa łącznie, w stałych proporcjach.
1.3.3. Preferencje konsumenta a dobra doskonale substytucyjne cd.
W przypadku doskonałych substytutów MRS jest stała, a nie malejąca, jak to było w przypadku funkcji Cobba-Douglasa.
Krańcowa stopa substytucji pozostaje ujemna (jeśli konsument ma pozostać tak samo zadowolony jak przedtem, to zwiększeniu ilości jednego dobra musi towarzyszyć zmniejszenie ilości dobra drugiego). Krzywa obojętności jest ujemnie nachyloną prostą.
Na ilustracji możesz zobaczyć postać funkcji użyteczności dla dóbr doskonale substytucyjnych.
Parametry a i b pokazują, w jakich proporcjach są wymieniane oba dobra.
Gdy a = b, wówczas konsument wymienia je w stosunku 1:1. Krzywa obojętności ma wtedy nachylenie (–1).
Gdy a ≠ b, wówczas proporcja wymiany dóbr jest równa proporcji a/b.
Nachylenie krzywej obojętności, czyli tangens kąta nachylenia linii opisującej warstwicę funkcji użyteczności, jest równe (–a/b).
Na wykresie została przedstawiona funkcja użyteczności o postaci U(x, y) = 2x + y (tg α = –2).
1.3.4. Preferencje konsumenta a dobra komplementarne
Dobra komplementarne są to dobra konsumowane zawsze łącznie, w stałych proporcjach. Na przykład kotlet schabowy ze szklanką kompotu konsument spożywa w proporcji 1:1. Z ilustracji dowiesz się, jaką postać ma funkcja użyteczności w tym przypadku.
Jeśli dobra komplementarne są konsumowane w innych proporcjach niż 1:1, to funkcja użyteczności przyjmuje ogólną postać (patrz: ilustracja).
Na przykład, gdy ktoś zawsze zjada trzy ziemniaki (dobro Y) z jednym kotletem schabowym (dobro X), wówczas stosunek nabywanych przezeń dóbr y/x jest równy 3/1 (y/x = 3/1), co można zapisać także jako y = 3x.
Więcej na ten temat...
1.3.4. Preferencje konsumenta a dobra komplementarne cd.
Wzór y = 3x opisuje półprosta wychodząca z początku układu współrzędnych przedstawionego na ilustracji.
Na niej znajdują się punkty przedstawiające koszyki dóbr X i Y, w których ilości dóbr są zgodne z proporcją ich pożądanej konsumpcji. Ze wzoru półprostej otrzymujemy wzór funkcji użyteczności opisującej zachowania nabywcy takich dóbr komplementarnych. Na wykresie pokazano warstwice takiej właśnie funkcji użyteczności.
W przypadku ogólnej postaci funkcji użyteczności uchylamy założenie o tym, że konsument woli mieć więcej niż mniej.
Gdyby konsumentowi "z wykresu" dać tyle samo dobra Y co wtedy, kiedy posiadał koszyk A, i więcej dobra X (tak będzie, gdy otrzyma koszyk B, taki, że yB = yA 
xB > xA), jego użyteczność się nie zmieni (pozostanie na poziomie U1).
Chcąc, żeby dodatkowa ilość dobra X (xB - xA) zwiększyła jego użyteczność, musi dostać dodatkową ilość dobra Y, taką, jaka wynika z proporcji, według której nabywa oba dobra, czyli y/x = a/b.
Więcej na ten temat...
1.3.5. Preferencja konsumenta a zła
Zła są przeciwieństwem dóbr. Są to zjawiska zmniejszające zadowolenie konsumenta: zanieczyszczenie wody, hałas, wieżowiec zasłaniający widok znad Wisły na warszawską Starówkę.
Konsument chce minimalizować ilość zła (Y na wykresie na ilustracji [2]). Jego użyteczność rośnie, gdy danej ilości zła towarzyszy posiadanie większej ilości dobra X (przejście z krzywej obojętności U1 na krzywą U3). Także w tym przypadku uchylamy założenie 7 o tym, że konsument woli mieć więcej niż mniej.
Konsument woli mieć więcej dobra (X), ale chciałby minimalizować ilość zła (Y).
Więcej na ten temat...
1.3.6. Podsumowanie
W tej lekcji dowiedziałeś się, że zadowolenie z konsumpcji można mierzyć. Pierwszy sposób mierzy użyteczność kardynalną i wyraża zadowolenie w pieniądzu. Drugi sposób pozwala na stwierdzenie, kiedy konsument jest bardziej zadowolony, a kiedy mniej.
Poznałeś funkcję użyteczności Cobba-Douglasa. Wyraża ona zależność między konsumpcją dwóch dóbr.
Funkcja ta ma postać wypukłą.
Proporcją, według której konsument chce wymieniać jedno dobro na drugie jest krańcowa stopa substytucji. W przypadku funkcji Cobba-Douglasa jest ona malejąca, ponieważ konsument, rezygnując z kolejnej jednostki jednego dobra, chce w zamian otrzymywać więcej jednostek drugiego dobra.
Krańcową stopę substytucji można mierzyć za pomocą nachylenia krzywej obojętności.
W lekcji poznałeś także szczególne postaci funkcji użyteczności dla dóbr doskonale substytucyjnych, dóbr komplementarnych oraz zła.
Więcej na ten temat...
1.4. Optymalny wybór konsumenta
1.4.1. Punkt optymalnej konsumpcji
Decydując o wyborze koszyka dóbr, konsument chce być jak najbardziej z niego zadowolony (osiągać jak najwyższą krzywą obojętności) i jednocześnie nie przekroczyć posiadanej sumy pieniędzy (dochodu). Wybierając, musi zestawić swoje możliwości finansowe z chęciami.
Z założenia konsument nie oszczędza. Wydając wszystkie pieniądze, kupi bowiem więcej niż wtedy, kiedy część pieniędzy zostawi w portfelu.
Punkt optymalnej konsumpcji musi zatem leżeć na linii ograniczenia budżetowego.
Równocześnie konsument chce osiągnąć jak największe zadowolenie i znaleźć się na jak najwyższej krzywej obojętności.
Optymalnym wyborem konsumenta jest koszyk określony przez punkt, w którym linia ograniczenia budżetowego dotyka krzywej obojętności.
Gdyby przez punkt wyznaczający koszyk wybrany przez konsumenta przechodziła krzywa obojętności, która przecina linię ograniczenia (np. punkt B na wykresie), wybór nie byłby najlepszy.
Przy danych możliwościach finansowych DG konsument mógłby bowiem osiągnąć wyższą krzywą obojętności; na wykresie punkt B leży na niższej krzywej obojętności niż A.
1.4.1. Punkt optymalnej konsumpcji cd.
Zadowolenie konsumenta można zwiększać tak długo, jak długo nie osiągnie on punktu, w którym krzywa obojętności jest styczna do linii ograniczenia budżetowego: każda wyższa krzywa obojętności jest niedostępna (na wykresie np. U4), a każdy inny punkt leży na niższej krzywej obojętności.
Krzywa obojętności styczna do linii ograniczenia budżetowego spełnia zatem postulat maksymalizacji zadowolenia przy danych możliwościach finansowych.
Na wykresie najlepszą z dostępnych kombinacji dóbr jest koszyk E. Konsumując xE jednostek dobra X i yE jednostek dobra Y, konsument osiąga największe zadowolenie.
E jest punktem równowagi, ponieważ konsument nie może poprawić swojego położenia, gdyż w danych warunkach już osiągnął stan optymalny.
Warto pamiętać, że punkt E nie pokazuje koszyka, który jest najlepszy w ogóle. Jest to koszyk najlepszy spośród wszystkich tych, które ze względu na ograniczenie budżetowe są dla konsumenta dostępne. Lepsze od niego są np. koszyki leżące na krzywej U4 (lecz są niedostępne ze względów finansowych).
1.4.2. Krańcowa stopa substytucji w punkcie równowagi
Punkt E charakteryzuje to, że nachylenie linii ograniczenia budżetowego jest w nim równe nachyleniu krzywej obojętności. Innymi słowy, krańcowa stopa substytucji (subiektywna proporcja wymiany dobra Y na dobro X) jest tam równa proporcji wymiany rynkowej (stosunek ceny dobra X do ceny dobra Y).
Jeśli krzywe obojętności są wypukłe, a rozwiązanie jest rozwiązaniem wewnętrznym (tj. takim, które leży wewnątrz pierwszej ćwiartki układu współrzędnych, a nie na jednej z osi), to każdy punkt styczności linii ograniczenia z krzywą obojętności jest punktem optymalnym. W przypadku krzywych ściśle wypukłych punkt optymalny jest tylko jeden.
Więcej na ten temat...
1.4.3. Optymalny wybór konsumenta dóbr doskonale substytucyjnych
Jeśli funkcja użyteczności nie jest różniczkowalna (dla dóbr substytucyjnych i komplementarnych), punkt optymalnego wyboru konsumenta nie stanowi punktu styczności linii ograniczenia budżetowego z krzywą obojętności.
Nie zmienia to jednak faktu, iż punkt optymalnego wyboru nabywcy w żadnej sytuacji nie znajduje się na prostej, która przecina krzywą obojętności w pierwszej ćwiartce układu współrzędnych.
Konsument doskonałych substytutów nadal chce mieć jak najwięcej dóbr. Jeśli są one wymieniane w proporcji 1:1 (patrz: wykres) jest mu obojętne, czy dostaje dobro X, czy dobro Y. W takiej sytuacji konsument zawsze wybiera dobro tańsze, rezygnując z konsumpcji droższego.
Jeżeli jego ograniczeniem budżetowym jest linia AE, to tańsze jest dobro X. Świadczy o tym mniejsze (od –1) nachylenie linii AE. Konsument wybiera zatem dobro X.
Jego punktem optymalnego wyboru jest w tym przypadku E, czyli punkt, w którym linia ograniczenia budżetowego AE dotyka najwyższej osiągalnej krzywej obojętności (U4). W punkcie E linia ograniczenia nie jest styczna do linii obojętności.
W przypadku dóbr doskonale substytucyjnych mamy do czynienia z tzw. rozwiązaniem granicznym (brzegowym): koszyk dóbr wybierany przez nabywcę zawiera tylko jeden z substytutów.
Więcej na ten temat...
1.4.3. Optymalny wybór konsumenta dóbr doskonale substytucyjnych cd.
W przypadku ogólnym konsument nie chce wymieniać doskonałych substytutów w proporcji 1:1 (nie są dlań tak samo cenne), lecz w jakimś innym, subiektywnie określonym stosunku.
Tym razem, aby wskazać optymalną strukturę konsumpcji, nie wystarczy zastosowanie prostej zasady "konsument wybiera tańszy substytut". W określeniu "tańszy" mieszczą się bowiem zarówno ceny obu dóbr, jak i preferencje w ich konsumpcji.
Stosunek cen obu dóbr przedstawia nachylenie linii ograniczenia budżetowego, a subiektywną wycenę dóbr przez nabywcę - nachylenie linii obojętności. Właśnie porównanie nachyleń obu linii pozwala wskazać optymalną strukturę konsumpcji.
Należy przy tym pamiętać, że konsument nadal chce maksymalizować użyteczność przy danym ograniczeniu budżetowym.
Spójrz na wykres. Jeżeli bezwzględna wartość współczynnika kierunkowego linii obojętności jest większa od stosunku cen dobra X do dobra Y, czyli |a/b| (PX/PY), to konsument kupuje wyłącznie dobro X, gdyż wtedy maksymalizuje użyteczność.
Gdyby natomiast było odwrotnie: |a/b| 
(PX/PY), nabywca maksymalizowałby użyteczność, wybierając wyłącznie dobro Y.
1.4.4. Optymalny wybór konsumenta dóbr komplementarnych
W przypadku dóbr komplementarnych konsument chce mieć dobra X i Y w niezmiennej proporcji, która wynika z funkcji użyteczności.
W przedstawianym przypadku jest ona równa ax = by, co jest równoznaczne z równaniem y = (a/b) * x.
Równanie to pokazuje koszyki dóbr, które są z punktu widzenia nabywcy optymalne. Są one ułożone wzdłuż półprostej wychodzącej z początku układu współrzędnych i nachylonej pod kątem α, takim, że tg α = (a/b).
Gdyby np. konsument zawsze przyrządzał sobie kawę tak, że łyżeczce kawy (dobro Y) odpowiadają dwie łyżeczki cukru (X), to proporcję, w jakiej spożywa oba dobra, można zapisać jako: (y/x = 1/2).
Na podstawie tej proporcji można określić koszyki dóbr, które maksymalizują użyteczność konsumenta, oraz postać jego funkcji użyteczności.
W tym celu należy zapisać proporcję, w jakiej nabywca chce mieć dobra X i Y, w postaci y = (1/2) * x (patrz: wykres). Krzywe obojętności są załamane w punktach należących do półprostej o nachyleniu tg α = 1/2.
Więcej na ten temat...
1.4.4. Optymalny wybór konsumenta dóbr komplementarnych cd.
Punkt równowagi konsumenta nabywającego dobra komplementarne znajduje się na przecięciu linii ograniczenia budżetowego oraz linii określającej pożądaną proporcję konsumpcji dóbr X i Y.
W punkcie załamania warstwicy funkcji użyteczności nie ma stycznej, więc w przypadku konsumpcji dóbr komplementarnych problemu wyboru optymalnego koszyka nie da się rozwiązać analitycznie.
Optymalną kombinację dóbr ustala się na podstawie równań opisujących ograniczenie budżetowe oraz półprostą określającą stalą proporcję konsumpcji dóbr X i Y.
Na wykresie linią ograniczenia budżetowego jest AB, która dotyka linię obojętności U2 w punkcie E należącym do półprostej y = (1/2) * x.
Koszyk E jest najlepszą z osiągalnych wiązek dóbr i maksymalizuje użyteczność konsumenta.
Gdyby zamiast E nabywca miał np. koszyk C, wydałby wszystkie posiadane pieniądze (B leży wszak na linii ograniczenia budżetowego) i byłby mniej zadowolony (U1 U2). Dysponując koszykiem C, nabywca miałby bowiem za dużo dobra X w porównaniu z Y (w naszym przykładzie: za dużo cukru) i nie mógłby go zużyć z powodu braku kawy (Y).
Nikt, oczywiście, nie oblicza użyteczności pójścia do kina czy na koncert. Ekonomistów z kolei nie zajmują procesy myślowe zachodzące w głowach konsumentów, lecz ich efekt, czyli wybór (zakup).
Wiedząc, co i w jakiej ilości konsument kupuje, mogą oni mierzyć udział wydatków na poszczególne dobra w jego dochodzie. Obserwując zmiany tego udziału w zależności od zmian wysokości cen i dochodów, wyznaczają prawidłowości zachowań, a następnie tworzą funkcję użyteczności U (x, y). Na podstawie tej ostatniej badają wpływ potencjalnych zmian cen i dochodu konsumenta na przyszły popyt.
Jeśli podobne obliczenia przeprowadzi się dla wielu konsumentów, to okaże się, że niektórzy zachowują się podobnie. Można wówczas połączyć konsumentów w grupy (segmenty rynku) i prognozować, jak zareagują one na zmiany sytuacji gospodarczej, sprowadzone do zmian wysokości cen i dochodów.
Otrzymane wyniki mogą wykorzystać firmy, które podejmują decyzje produkcyjne, a także władze gospodarcze państwa, rozstrzygające o kierunkach polityki ekonomicznej.
Jeśli np. wiadomo, że benzyna i samochód są dobrami komplementarnymi, to można się pokusić o pokazanie wpływu podwyżki podatku olejowego na popyt na krajowe samochody.
Więcej na ten temat...
Bywa, że władze państwowe same ustawiają się w pozycji konsumenta, aby ułatwić sobie podjęcie decyzji.
Pomyślmy o wielkim mieście, którego ulice są tak zatłoczone, że grozi mu paraliż komunikacyjny. Władze miejskie dysponują pewną sumą pieniędzy na złagodzenie problemów transportu. Rozważają możliwość budowy kolejki podziemnej albo rozbudowy sieci dróg szybkiego ruchu. Alternatywy te można potraktować jako dwa dobra. Ich cenami są koszty budowy 1 kilometra każdej sieci. Pieniądze, którymi dysponują władze, są dochodem, który można wydać. Krzywe obojętności pokazują w tym przypadku przyrosty długości dróg miejskich albo liczby osób przewożonych na określoną odległość w jednostce czasu.
Zestawienie ograniczenia finansowego z krzywymi obojętności wskazuje optymalny kierunek inwestowania.
Oczywiście, praktyczne wykorzystanie teorii wyboru konsumenta jest bardzo ograniczone tym, że nie wiemy, dlaczego konsument robi to, co robi. Nie da się więc sformułować powszechnie obwiązujących wskazówek dotyczących metod oddziaływania na niego.
Więcej na ten temat...
1.4.6. Podsumowanie
Na początku lekcji poznałeś ogólną zasadę wyznaczania optymalnego poziomu konsumpcji. Potrafisz wskazać ten punkt na wykresie. Nachylenie linii ograniczeni budżetowego w tym punkcie jest równe nachyleniu krzywej obojętności.
Graficzna metoda wyznaczania optymalnego koszyka dóbr nie wskazuje najlepszego koszyka w ogóle, tylko najlepszy, który jest dostępny dla konsumenta.
Inaczej wyznacza się punkt równowagi dla dóbr doskonale substytucyjnych i komplementarnych, ponieważ ich funkcje obojętności mają inny kształt.
Zawsze jednak szuka się punktu, który leży na najwyższej dostępnej krzywej obojętności.
Zapamiętaj, że w teorii postępowania konsumenta nie jest ważne, dlaczego, konsument podejmują określoną decyzję, tylko jaka jest ta decyzja. Dzięki takim informacjom można prognozować przyszłe zachowania konsumentów.
Więcej na ten temat...
1.5. Zmiany dochodu i cen a równowaga konsumenta
1.5.1. Wpływ zmiany ceny na punkt równowagi konsumenta
Z poprzedniej lekcji wiesz już, jak konsument wybiera, żeby przy danych możliwościach finansowych maksymalizować zadowolenie. Punkt równowagi konsumenta nie jest jednak dany raz na zawsze. Gdy zmienia się dochód konsumenta lub ceny dóbr, wówczas punkt styczności krzywej obojętności z linią ograniczenia budżetowego przestaje być punktem optymalnym.
Na początek zbadamy zmiany optymalnego koszyka dóbr pod wpływem wzrostu ceny dobra X.
Z wykresu wynika, że opisujący go punkt równowagi przesuwa się z E do E'. W nowym punkcie równowagi konsument nabywa inne niż poprzednio ilości dóbr X i Y.
Więcej na ten temat...
1.5.1. Wpływ zmiany ceny na punkt równowagi konsumenta cd.
Zdarzają się wyjątkowe produkty, w przypadku których ze wzrostem ceny rośnie zapotrzebowanie. Tak jest np. z pokazanym na wykresie dobrem Giffena, wzrost ceny powoduje zwiększenie ilości nabywanej przez konsumenta.
Dobra Giffena (np. chleb, ziemniaki) charakteryzuje to, że wzrost ich ceny nie zniechęca do zakupu, ale zwiększa zapotrzebowanie na nie wśród ludzi o niskich dochodach. Konsumenci rekompensują w ten sposób utratę możliwości nabywania innych dóbr. Na wykresie wzrostowi ceny dobra Giffena (dobro X) towarzyszą wzrost konsumpcji dobra X i zmniejszenie konsumpcji względnie taniejącego dobra Y.
Podobnie jest także wówczas, gdy wyższa cena skłania do zwiększenia konsumpcji dobra świadczącego o statusie materialnym (zamożności) konsumenta. Pojawia się wtedy tzw. efekt snoba, skłaniający do zwiększania konsumpcji dóbr drożejących, a więc mniej dostępnych dla ogółu nabywców. Dobra te określa się mianem dóbr Veblena. Przykładem takiego dobra jest luksusowy jacht i odzież produkowana przez najbardziej znanych projektantów.
Więcej na ten temat...
1.5.2. Równowaga konsumenta a krzywa indywidualnego popytu
Skoro wielkość popytu (zapotrzebowanie) na dobro jest to ilość dobra nabywana przy danej jego cenie (przy innych warunkach nie zmienionych), to analiza punktów równowagi konsumenta, obserwowanych przy różnych cenach badanego dobra, pozwala przedstawić funkcję jego popytu na dobro.
Spójrz na ilustrację.
Na górnym wykresie są widoczne punkty E1, E2, E3 i E4, odpowiadające coraz niższym cenom dobra X (P1, P2, P3 i P4). Cena dobra Y (PY) w każdym przypadku pozostaje stała.
Każdemu punktowi równowagi odpowiada pewna wielkość konsumpcji obu dóbr. W tym miejscu uwaga jest skoncentrowana na zmianach konsumpcji dobra X.
Skoro po cenie P1 konsument nabywa x1 jednostek dobra X, to ilość x1 stanowi wielkość popytu przy tej cenie. Para współrzędnych (x1, P1) jest punktem na linii popytu tego konsumenta.
Kolejnymi takimi parami są (x2, P2), (x3, P3),
(x4, P4). Łącząc ze sobą tak wykreślone punkty, otrzymujemy opadającą linię popytu (patrz: dolny wykres). Tak jest w przypadku większości, choć nie wszystkich dóbr.
Więcej na ten temat...
1.5.3. Mierzenie wpływu zmiany ceny na wielkość popytu
Dotychczas badaliśmy kierunek zmian popytu, będących konsekwencją zmiany ceny. Teraz określimy wielkości tych zmian. Jest to ważne, gdyż może np. pomóc producentowi ustalić potencjalną wielkość zbytu jego towarów w zmienionej sytuacji gospodarczej. Także państwo, które decyduje o wysokości podatku, może skorzystać z takiej informacji.
Miarą zmian wielkości popytu w stosunku do zmian cen jest elastyczność cenowa popytu.
Elastyczność cenowa popytu (εP) jest ilorazem procentowej zmiany popytu i procentowej zmiany ceny dobra.
Elastyczność cenowa popytu zazwyczaj jest ujemna. Wzrost ceny powoduje przecież spadek popytu (i odwrotnie). Dodatnia elastyczność cenowa popytu charakteryzuje wspomniane wcześniej dobra Veblena i dobra Giffena. W ich przypadku wzrost ceny skłania do zwiększania zakupów drożejącego dobra.
Gdy ε –1, wówczas mamy do czynienia z dobrami o popycie elastycznym. Procentowa zmiana popytu jest większa niż wywołująca ją procentowa zmiana ceny.
Jeśli 0 > ε > –1, to popyt na dobro jest nieelastyczny (sztywny).
W długim okresie można przypuszczać, że popyt na dobro staje się bardziej wrażliwy na zmiany ceny, a zatem bardziej elastyczny niż w okresie krótkim. Tak jest, ponieważ w długim okresie jest bardziej prawdopodobne pojawienie się (lub zwiększenie liczby) substytutów danego dobra.
Więcej na ten temat...
1.5.4. Rynkowa krzywa popytu na dobro
Wiesz już, jak analiza różnych stanów równowagi konsumenta prowadzi do określenia jego popytu na dobro.
Z punktu widzenia całej gospodarki ważny jest jednak nie tylko popyt indywidualny, lecz przede wszystkim popyt zgłaszany przez wszystkich nabywców danego dobra. Dopiero zsumowanie popytu wszystkich konsumentów daje producentom informację o tym, ile jednostek dobra zdołają sprzedać po danej cenie.
Dodając do siebie wielkości popytu różnych konsumentów przy danej cenie, otrzymujemy rynkową linię popytu na dobro (ilustracja).
Rynek dobra stanowią wszyscy jego nabywcy. Linia popytu rynkowego powstaje w efekcie poziomego sumowania linii indywidualnego popytu konsumentów, którzy kupują dane dobro.
Wzrost liczby konsumentów na rynku zmniejsza wpływ każdego z nich na popyt rynkowy (przy założeniu, że żaden z konsumentów nie dominuje na rynku). Rynkowa linia popytu staje się gładsza. Przy odpowiednio dużej liczbie uczestników rynku otrzymujemy gładką linię popytu.
Wyprowadzenie linii popytu na dobro na danym rynku (znalezienie funkcji popytu) ma duże znaczenie praktyczne: właśnie na jej podstawie dokonuje się oceny wpływu różnych zdarzeń na popyt na dane dobro
1.5.5. Wpływ zmiany dochodu na punkt równowagi konsumenta
Rozważymy teraz wpływ zmian dochodu na zawartość koszyka wybranego przez konsumenta (xE, yE). Zakładamy, że ceny obu dóbr pozostają stale.
Zazwyczaj popyt na dobro rośnie wraz ze wzrostem dochodu konsumenta
(dx/dM 0). Tak jest w przypadku dóbr normalnych (ilustracja [1]) definiowanych właśnie jako dobra, na które popyt rośnie wraz ze wzrostem dochodu konsumenta.
Do tej grupy należy większość towarów nabywanych na rynku.
Inaczej ma się rzecz z dobrami niższego rzędu, których konsumpcja spada wraz ze wzrostem dochodu (dx/dM 0) - dobro X na ilustracji [2].
Dobrami niższego rzędu są np. podstawowe artykuły żywnościowe, które konsument kupuje, gdy nie stać go na nic lepszego. Do dóbr niższego rzędu zalicza się wspomniane wcześniej dobra Giffena.
Więcej na ten temat...
1.5.6. Dobro normalne, czy dobro niższego rzędu
O tym, czy dobro jest dobrem normalnym, czy niższego rzędu, decydują zarówno preferencje, jak i poziom dochodu konsumenta. Zdarza się, że po przekroczeniu pewnej wysokości dochodu dobro dotychczas normalne staje się dobrem niższego rzędu (np. urlop na działce wobec wycieczki zagranicznej).
Z kolei preferencje co do konsumpcji dóbr zależą od czasu i okoliczności, w jakich owa konsumpcja następuje. Na przykład, większość ludzi traktuje transport publiczny jako dobro niższego rzędu. Są jednak i tacy, którzy często używają własnego samochodu ze względu na wykonywaną pracę lub miejsce zamieszkania. Takie osoby chętnie przesiądą się do autobusu wówczas, gdy będą bogatsze i przestaną pracować tak, jak wcześniej.
Bywa również, że dodatkowa informacja o produkcie skłania konsumenta do nabywania dobra uznawanego wcześniej za nieatrakcyjne. Tak jest np. z margaryną, która w czasie poprzedzającym ujawnienie konsekwencji nadmiaru cholesterolu była uznawana za typowe dobro niższego rzędu, a obecnie jest na nią duży popyt jako na zdrową żywność.
Więcej na ten temat...
1.5.7. Ścieżka wzrostu dochodu i krzywa Engla
Jeśli przez punkty równowagi, odpowiadające różnym poziomom dochodu, poprowadzimy linię, to otrzymamy ścieżkę wzrostu dochodu, czyli ścieżkę ekspansji dochodowej. Została ona pokazana na górnym wykresie.
Ścieżka pokazuje, jak ze wzrostem dochodu konsumenta zmienia się wybierany przezeń koszyk dóbr.
Jeśli natomiast różnym wielkościom dochodu przyporządkujemy odpowiadające im rozmiary popytu na dane dobro, to otrzymamy krzywą Engla (patrz: dolny wykres), pokazującą, jak zmienia się popyt na dobro, gdy dochód konsumenta ulega zmianie.
Pozwala ona producentowi przewidywać zmiany wielkości sprzedaży jego towaru, które następują w wyniku zmian dochodów nabywców. Jest to istotne zwłaszcza wówczas, gdy popyt zmienia się pod wpływem wahań koniunktury gospodarczej. Na wykresie przedstawiono krzywą Engla, pokazującą zależność wielkości popytu na dobro X od zmian dochodu nabywcy. Została ona wyprowadzona za pomocą punktów równowagi konsumenta przy różnych poziomach dochodu z górnego wykresu.
Więcej na ten temat...
1.5.8. Elastyczność dochodowa popytu
Silę reakcji popytu na zmianę dochodu można mierzyć za pomocą elastyczności dochodowej popytu (εM), stanowiącej iloraz procentowej zmiany popytu (Δx/x) oraz procentowej zmiany dochodu (ΔM/M).
Gdy εM 0, wówczas wraz ze wzrostem dochodu konsumenta spada konsumpcja dobra. Mamy wtedy do czynienia z dobrem niższego rzędu.
Jeśli εM > 0, to popyt na dobro rośnie ze wzrostem dochodu. Badane dobro jest dobrem normalnym.
Szczególnym przypadkiem dobra normalnego jest dobro luksusowe. Jego elastyczność dochodowa popytu jest większa od 1 (εM > 1). Jeśli chodzi o dobro luksusowe, to udział wydatków na nie w całkowitych wydatkach konsumenta
rośnie wraz ze wzrostem dochodu.
Więcej na ten temat...
1.5.9. Podsumowanie
W tej lekcji dowiedziałeś się, jak wahania cen dóbr oraz dochodu zmieniają poziom konsumpcji. Potrafisz przedstawić te zmiany na wykresie. Za pomocą wskaźnika cenowej elastyczności popytu, potrafisz ocenić reakcję konsumenta na zmianę ceny.
Wiesz, kiedy popyt na dane dobro jest elastyczny, a kiedy sztywny
Wiesz także, jak skonstruować indywidualną krzywą popytu konsumenta. Dodając do siebie krzywe popytu konsumentów, można utworzyć rynkową krzywą popytu.
W dalszej części lekcji poznałeś ścieżkę wzrostu dochodu i krzywą Engla. Ta pierwsza ilustruje, jak zmienia się wybór konsumenta na skutek zmiany dochodu. Natomiast krzywa Engla przedstawia zmianę popytu w rezultacie zmiany dochodu. Dzięki niej producent przewiduje zmiany wielkości sprzedaży.
Na koniec poznałeś pojęcie elastyczności dochodowej popytu. Mierzy ona siłę wpływu zmiany dochodu na zmianę optymalnej konsumpcji. Dla dóbr normalnych, które są najczęściej spotykane, przyjmuje wartości dodatnie.
Więcej na ten temat...
Więcej na ten temat...
Więcej na ten temat...
Więcej na ten temat...
Więcej na ten temat...
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
E learning Współczesne metody nauczaniaE learning dla dorosłych 5E learning dla dorosłych 3problem based learningMet sta korekta ocen do e learninguM3, WSFiZ Warszawa, Semestr II, Technologie informacyjne - ćwiczenia (e-learning) (Grzegorz Stanio)cwiczenia 7 25.04.2008, Prawoznawstwo, Materialy e-learning, mgr M. Zalewskae learning pytanialearning style testLearningExpress Proofreading Revising & Editing Skills Success 205pcorel draw 10 step by step learning ebook gdb7h4vpmqfmtcqjt6hcag3bj4jdxptnc67pvly GDB7H4VPMQFMTCQJT6e-learning prop med W1, EDUkacja, e-learningPrezentacja Master Of Hypnotic Learning 1 edycja2 Learning strategies and stylesMotivation and its influence on language learningAbstract78 CDA Do No Harm Handbook, (Collaborative Learning Projects)11 Easy Learning Polishlearning a fruit songwięcej podobnych podstron