Rozdział 18 – Przestępstwa i wykroczenia przeciwko organizacji gier losowych, zakładów wzajemnych i gier na automatach

1. Wprowadzenie do problematyki przestępstw i wykroczeń przeciwko organizacji gier i zakładów wzajemnych

Celem wprowadzenia przepisów dotyczących przestępstw i wykroczeń przeciwko organizacji gier i zakładów wzajemnych jest ochrona różnych dóbr. Przede wszystkim chronią one monopol Państwa na organizację i prowadzenie niektórych gier losowych i wynikający z tego interes finansowy Państwa, związany z dochodami osiąganymi z tej działalności. Po drugie, chronią one porządek prawny i interes wymiaru sprawiedliwości, ograniczając wykorzystywanie tej sfery działalności do prania brudnych pieniędzy. Po trzecie, mają one na cele zapewnienie rzetelności i uczciwości organizacji i przebiegu gier losowych i zakładów wzajemnych.

Nową ustawę o grach hazardowych uchwalono 19.11.2009 w związku z tzw. aferą hazardową i z dniem 1.01.2010 w całości uchyliła ona dotychczasową ustawę o grach losowych i zakładach wzajemnych. Wprowadziła ona szereg zmian:

a) zwiększyła wymogi administracyjne, związane z rozpoczęciem działalności w zakresie gier losowych i zakładów wzajemnych, w szczególności przy grach na automatach – eliminuje ona z obrotu możliwość organizowania i prowadzenia gier na automatach o niskich wygranych z zastrzeżeniem, że utrzymuje prawo do takiej działalności do czasu wygaśnięcia dotychczas wydanych zezwoleń

b) przewiduje możliwość nakładania sankcji karno-administracyjnych w trzech różnych stanach faktycznych: za urządzanie gry hazardowej bez koncesji lub zezwolenia, za urządzanie gry na automatach poza kasynem i za uczestnictwo w grze urządzanej bez koncesji lub zezwolenia

Jak wszystkie przepisy części szczegółowej kks, także przepisy rozdziału 9 mają charakter blankietowy i są ściśle związane z przepisami ustawy o grach. Warto zwrócić uwagę, że nowa ustawa o grach hazardowych została wprowadzona w wielkim pośpiechu i zawiera wiele niejasności interpretacyjnych.

2. Nielegalne urządzanie gier lub zakładów wzajemnych

W przepisach kks występują dwa umyślne, różne typy przestępstw oraz wykroczeń w przypadku mniejszej wagi.

Grami losowymi są gry o wygrane pieniężne lub rzeczowe, których wynik zależy od przypadku, a warunki określa regulamin. Do gier losowych zalicza się:

- gry liczbowe

- loterie pieniężne

- wideoloterie

- gry telebingo

- loterie fantowe

- gry cylindryczne

- gry w karty (black jack, poker i baccarat)

- gry w kości

- gry bingo pieniężne i fantowe

- loterie fantowe

- loterie promocyjne

- loterie autotekstowe

W praktyce pojawił się problem oceny różnych form konkursów i gier, w których prowadzono dodatkowe elementy z zakresu „wiedzy” lub z zakresu innych „umiejętności” (gry zręcznościowe) w celu pozbawienia elementu „losowego” ostatecznego wyniku. Przyjmuje się, że wprowadzenie takich dodatkowych elementów nie musi pozbawiać gry charakteru losowego. Zasadniczym warunkiem uznania tego rodzaju gry za grę losową jest ustalenie okoliczności decydujących o wyborze osób lub osoby premiowanych wygraną. Jeśli decydującym czynnikiem przyznania nagród jest nadal element losowy i ostateczny wynik naprawdę zależy od przypadku, to jest to nadal gra losowa. O tym, czy gra jest grą losową rozstrzyga w drodze decyzji minister ds. finansów publicznych. W przypadku sprawy prawnokarnej do oceny stanu faktycznego zobligowany jest jednak sąd.

Grami na automatach są gry o wygrane pieniężne i rzeczowe na urządzeniach. Ostatnią z instytucji chronionych są zakłady o wygrane pieniężne, polegające na odgadywanie wyników sportowego współzawodnictwa ludzi lub zwierząt (totalizatory), lub zaistnienia różnych zdarzeń (bukmacherstwo).

Koncesji na prowadzenie kasyna oraz zezwoleń na prowadzenie salonu gry bingo pieniężne, na urządzenie zakładów wzajemnych oraz na urządzanie turnieju gry w pokera udziela minister ds. finansów publicznych. Zatwierdza on też regulaminy gier losowych organizowanych w kasynach, regulaminy gier bingo pieniężnego oraz regulaminy zakładów wzajemnych.

Zezwolenia na urządzanie loterii fantowej, loterii audiotekstowej, gdy bingo fantowe lub loterii promocyjnej udziela właściwy dyrektor izby celnej. On też zatwierdza regulaminy gier lub loterii.

Wydanie koncesji lub zezwolenia oznacza jednocześnie zatwierdzenie regulaminu.

Ponadto na podmioty prowadzące powyższe formy działalności nałożono szereg zobowiązań (np. prowadzenie rejestracji gości w kasynach, złożenie zabezpieczeń majątkowych przez organizatorów kasyn, uzyskanie gwarancji bankowej na wartość nagród). Przy działalności w zakresie gier hazardowych istnieje też obowiązek prowadzenia:

a) ksiąg obrotu żetonami i pieniądzem gotówkowym w kasynie gry, obrotu kartonami do gry w salonie gry bingo oraz eksploatacji automatu do gier

b) ewidencji podstaw opodatkowania i obliczania wysokości podatku od gier z wyłączeniem loterii promocyjnych

c) rejestru napiwków w kasynie gry

d) dokumentacji umożliwiającej rozliczenie wyniku finansowego urządzanej loterii fantowej raz gry bingo fantowe

Ustawa utrzymuje także dotychczasowy zakaz reklamy (obecnie obejmuje on też zakaz informacji o sponsorowaniu), promocji gier cylindrycznych, gier w karty, kości, zakładów wzajemnych oraz gier na automatach.

Przestępstwo z art. 107.1 kks polega na organizacji lub prowadzeniu gier losowych, zakładów wzajemnych lub gier na automatach wbrew warunkom ustawy, postanowieniu regulaminu, wydanej koncesji lub wydanemu zezwoleniu. Oznacza on więc nie tylko nielegalny charakter danego przedsięwzięcia, ale również naruszenie przepisów ustawy, postanowień regulaminu, warunków koncesji lub wydanego zezwolenia.

W przepisie art. 107.2 kks penalizuje się udział na terytorium RP w zagranicznej grze losowej lub zakładzie wzajemnym. Jest tu umyślne przestępstwo o charakterze formalnym.

3. Urządzanie lub prowadzenie gry z naruszeniem szczególnych obowiązków

3.1 Urządzenie lub prowadzenie gry bez urzędowego sprawdzenia lub bez urzędowych zabezpieczeń

Nowela kks z 2005 roku wprowadziła nowy typ przestępstwa i odpowiadający mu tryb wykroczenia, skierowany pierwotnie przeciwko niektórym z czynności, związanych z wykonywaniem tzw. szczególnego nadzoru na urządzaniem gier w kasynach, gier na automatach i automatach o niskich wygranych, tam gdzie się one znajdują. Nadzór ten nie obejmował zakładów wzajemnych. Obecnie obowiązuje w tej materii ustawa z 2009 r. o Służbie Celnej, która nie posługuje się już pojęciem szczególnego nadzoru, lecz przewiduje możliwość wykonywania kontroli w zakresie przestrzegania przepisów regulujących urządzanie i prowadzenie gier i zakładów wzajemnych. W świetle ustawy kontrole te mają wyłącznie doraźny charakter, chyba że na mocy decyzji naczelnika właściwego urzędu celnego stworzona zostanie możliwość sprawowania nadzoru stałego przez funkcjonariusza celnego.

Czynności nadzorcze przewidują bezpośrednie uczestnictwo w czynnościach związanych z działalnością objętą kontrolą, kontrolę dokumentacji, urządzeń do gry oraz terminowości i rzetelności rozliczeń podatkowych.

Ponadto, przewiduje się konieczność przeprowadzania tzw. urzędowego sprawdzenia organizatora gier hazardowych i zakładów wzajemnych przed rozpoczęciem działalności i po dłuższej niż 3-miesięczna przerwie.

Czyny z art. 107a kks mają charakter powszechny i mogą być popełnione z winy umyślnej w obu formach zamiaru.

3.2 Naruszenie obowiązku informacyjnego przy niszczeniu losów

Nowa ustawa wprowadziła obowiązkową kontrolę czynności niszczenia losów i innych dowodów udziału w loterii pieniężnej, loterii fantowej lub gry bingo fantowe. W celu umożliwienia wykonania tej kontroli, podmiot urządzający tego rodzaju gry ma obowiązek zawiadomić naczelnika urzędu celnego o zamiarze niszczenia losów co najmniej 7 dni przed planowanym zniszczeniem. Czyn z art. 107b kks to niewątpliwie czyn, który może zostać popełniony z winy umyślnej, przy czym dominować tu będą zachowania w zamiarze bezpośrednim. Nie jest jednak wykluczony zamiar ewentualny, a więc wtedy, gdy sprawca niszczy losy nie będąc pewnym, czy zawiadomienie dotarło.

3.3 Naruszenie obowiązku informacyjnego przy automatach do gry

Ustawa o grach hazardowych wprowadziła dwa wykroczenia, sankcjonujące naruszenie obowiązków informacyjnych związanych z urządzeniami do gry. Pierwszy z nich (art. 107c) polega na niezgłoszeniu w terminie (max 2 dni) faktu zniszczenia lub kradzieży automatu lub urządzenia do gry. Drugie wykroczenie (142 ust. 2 ustawy) związane jest z naruszeniem obowiązku informacyjnego dotyczącego umieszczenia w lokalu automatów do gry o niskich wygranych, które w świetle ustawy mogą być prowadzone do czasu wygaśnięcia dotychczasowych zezwoleń.

Oba czyny można popełnić z winy umyślnej, przy czym nie jest wykluczony także zamiar ewentualny.

4. Nielegalne urządzanie i prowadzenie gier fantowych i loterii

W przepisach art. 108 kks ujęto dwa typu przestępstw, będących w zasadzie odpowiednikiem czynów ujętych w art. 107.1 i 2. kks. W tym jednak przypadku chodzi o urządzenie lub prowadzenie oraz udział w loterii fantowej, grze bingo fantowej, loterii promocyjnej lub loterii audiotekstowej. Łagodniejsza sankcja karna wynika z mniejszej dochodowości tego rodzaju działalności, choć jednocześnie wskazuje się tu niekonsekwencję ustawodawcy, gdyż brak tu przepołowienia czynu na przestępstwo i wykroczenie.

W przepisie 108.2 kks wprowadzono uprzywilejowany typ przestępstwa. Dotyczy sytuacji, gdy dochód z gry lub loterii został przekazany na cel społeczny, a w szczególności dobroczynny. Konieczne jest przekazanie całej nadwyżki.

5. Nielegalny udział w grach lub zakładach

Nielegalny jest udział w grze losowej, zakładzie wzajemnym lub grze na automacie, urządzonej wbrew wymogom prawa, koncesji lub zezwolenia. Jest to umyślne przestępstwo o charakterze formalnym, a wiec byt przestępstwa uzależniony jest od świadomości sprawcy, że bierze on udział w nielegalnej grze.

6. Nielegalna sprzedaż (czynność wielokrotna) losów loterii lub innych dowodów udziału w grze

Nadzorujący i prowadzący gry hazardowe mają obowiązek uzyskać specjalne świadectwo zawodowe. Świadectwo to jest wymagane dla pełnienia obowiązków: krupiera, przyjmującego zakłady wzajemne, osoby prowadzącej kolektury gier liczbowych oraz osoby obsługujące urządzenia do gier (z wyłączeniem pracowników technicznych). Wzorem dotychczasowych rozwiązań wyłącza się: osoby zajmujące się dystrybucją losów loterii pieniężnych i fantowych, dowodów udziały w grze telebingo, bingo pieniężne i fantowe oraz dowodów udziału w loterii promocyjnej, osoby sprzedające żetony lub kredytujące stawki w automacie, oraz osoby obsługujące terminale kasowe, sprzedające dowody udziału w grach liczbowych.

Oznacza to, że przestępstwo z art. 110 kks jest przestępstwem indywidualnym, z wyłączeniem wymienionych powyżej osób. Warunkiem bytu tego przestępstwa jest brak uprawnień do sprzedaży oraz chęć zysku. Przestępstwa można dokonać z winy umyślnej tylko w zamiarze bezpośrednim kierunkowym.

7. Zakazana publiczna reklama i promocja gier lub zakładów wzajemnych

Zgodnie z art. 29.1 zakaz reklamy dotyczy gier cylindrowych, gier w karty, gier w kości, zakładów wzajemnych oraz gier na automatach. Nadto zgodnie z art. 29.2 i .3 nowej ustawy o grach, zakaz ten dotyczy także sponsorowania przez organizatora ww. gier jakichkolwiek wydarzeń, towarów lub usług, przy czym zakaz ten nie dotyczy sponsorowania przez organizatorów zakładów wzajemnych. Zakaz ten nie obejmuje podejmowania czynności reklamowych wewnątrz właściwego lokalu i nie obejmuje on umieszczenia informacji o fakcie prowadzeniu danej działalności np. na elewacji budynku (art. 29.5). Zapis ten budzi wątpliwości, gdyż ustawa nie zawiera definicji reklamy.

Zakazane jest także czerpanie korzyści majątkowych z nielegalnej reklamy.

8. Umożliwienie udziału w grze osobie nieletniej

Wzorem dotychczasowych ustaleń, nowa ustawa przewiduje zakaz wstępu do ośrodków gier i punktów osobom poniżej 18 roku życia, oraz przewiduje zakaz udziału tych osób w grach losowych, poza loteriami fantowymi i loteriami promocyjnymi. Nowością jest wprowadzenie do kks nowego typu wykroczenia, jakim jest umożliwienie osobie nieletniej działu w grze losowej innej niż loteria promocyjna lub loteria fantowa lub w zakładzie wzajemnym czy w grze na automacie.

9. Niewłaściwe wykonywanie nadzoru

W przepisie art. 111.1 kks ujęto wykroczenie polegające na niedopełnieniu obowiązku nad przestrzeganiem reguł obowiązujących w działalności danego przedsiębiorcy, co choćby nieumyślnie doprowadziło do dokonania jednego z czynów ujętych w rozdziale 9 kks. W myśl przepisu art. 111.2 kks przepis ten ma charakter subsydiarny, a więc może być stosowany wyłącznie wtedy, jeśli czyn sprawcy nie wyczerpuje znamion innych przestępstw (wykroczenia) z rozdziału 9 kks