Proszę porównać teorie Mackindera i Hauhofera.
Zarówno Mackinder jak i Haushofer reprezentowali (choć ze skrajnie rożnych pozycji) tezę o schyłku dominacji nad światem potęg morskich na korzyść potęgi kontynentalnej kontrolującej masę Euroazjatycką.(co Mackinder chciał powstrzymać a Haushofer przyspieszyć z oczywistych względów) w obu spojrzeniach istotne miejsce zajmował sojusz niiemiecko-rosyjski (poszerzony ewentualnie o Japonię) Jako element determinujący kontrolę nad tzw heartlandem (o czym dalej) a w konsekwencji nad światem. Haushofer popierał oczywiście politykę mogącą do takiego sojuszu doprowadzi Mackinder natomiast całym sobą popierał politykę mogącą takowy sojusz powstrzymać gdyż mógłby on powalić na kolana Brytyjskie Imperium (wedle jego własnych przewidywań.)
Sir Halford Mackinder zakładał istnienie rejonu określanego w polskiej literaturze jako sworzeń świata („pivot area”) strefę tą zaczęto później nazywać sercem kontynentu (heartland) kontrola nad tą sferą dawała panowanie nad masą kontynentalną a w konsekwencji światem. W zależności od momentu historycznego w jakim pojawiały się jego publikacje na temat (1904, 1919, 1943 za każdym razem nieco zmieniał położenie heartlandu) wskazywał, że niebezpieczeństwo hegemoni nadciąga (odpowiednio) z: Rosji, Niemiec i znów Rosji. Jednak niezależnie od tego wskazywał iż dla zachowania równowagi w obrębie kontynentu a co za tym idzie utrzymanie przewagi po stronie potęg morskich należy te dwa państwa oddzielić od siebie. Uważał iż historia zawsze kręci się wokół konfliktu pomiędzy potęgami morskimi a kontynentalnymi oraz, że potęga kontynentalna zawsze rodzi się w sercu Eurazji (wspomniany wcześniej pivot area/heartland). Była to naturalna forteca znajdująca się poza zasięgiem potęg morskich, z której do XVI w. Promieniście wyruszały inwazje w kierunku tzw. Wewnętrznego półksiężyca tzn. Chin, Indii, Bliskiego Wschodu oraz Europy. Układ sił zmienił się po odkryciu i opanowaniu tzw. Półksiężyca zewnętrznego (obie Ameryki, Australię oraz Afrykę subsaharyjską) Rozpoczął się okres dominacji potęg morskich. Sytuacja zaczęła zmieniać się ponownie na skutek kilku czynników po pierwsze: budowy linii kolejowych w Rosji oraz ekspansji przemysłowej i zjednoczenia Niemiec. Jeśli chodzi o Rosję uzyskała ona możliwość swobodnego (czy przynajmniej swobodniejszego) przerzucania sił zbrojnych wewnątrz swojego terytorium od centrum w kierunku peryferii Niemcy natomiast zapewniali masie kontynentalnej zdolność przemysłową. Dla wielkiej Brytanii oznaczało to konieczność porzucenia polityki „splendid isolation” Haushofer przejął Mackinderowską ideę o kluczowym znaczeniu Europy środkowo-wschodniej (teza z 1919) oczywiście odwracając ich polityczne konkluzje. Mackinder widział ją jako zabezpieczaną przez ligę narodów strefę buforową pomiędzy Niemcami a Rosją w konsekwencji uniemożliwiając zaistnienie jedności kontynentalnej, Haushofer natomiast rozpatrywał ją jako strefę kontrolowaną przez Niemców i stanowiącą przestrzeń życiową dla narodu Niemieckiego, rejon niejako zbiegu interesów Niemiec i Rosji gwarantujący trwałość sojuszu między nimi, oraz dający Niemcom możliwość wpływania na wewnętrzne sprawy Rosji. (tzw. Mitteleuropa). w jego mniemaniu wrogiem Niemiec były potęgi morskie nie Rosja. Świat miałby zostać zreorganizowany na zasadzie południkowo biegnących pan-regionów zrównoważonych pod względem gospodarczym, kulturowym, politycznym etc. Który to porządek mogłoby zostać zrealizowane wyłącznie w porozumieniu z Rosją aby przełamać opór anglosaskich potęg morskich. Wcześniejsze konflikty między nimi (Niemcami a Rosją) były powodem uzyskania hegemoni przez mocarstwa anglosaskie a zaistnienie sojuszu odwróciło by tę sytuację. Porozumienie (o ile nie dało by się go uzyskać drogą dyplomatyczną) należało narzucić Rosji przez pokonanie jej zbrojne. Było to niezbędne w celu (nieuniknionego jego zdaniem z powodu zbytniego rozciągnięcia terytorialnego, bezbronność terytorium na ataki lotnicze z Europy i brak centrum barycznego) imperium brytyjskiego. Co z kolei było warunkiem utworzenia przez Niemcy nowego ładu Europejskiego a potem światowego. W 1941 jego koncepcja zakładała istnienie 4 pan-regionów: Pan-Europa obejmująca basen morza Śródziemnego Afrykę subsaharyjską i bliski wschód, do zatoki Perskiej. Pan Ameryka składająca się z obu Ameryk Pan-Rosja, rozciągająca się na południe i zajmująca Indie (przynajmniej we wcześniejszych wersjach w tej z '41 nie wymieniona) Pan- pacyfika rejon obejmujący Chiny Australię i Indonezję znajdujący się pod hegemonią japońską.
W 1943 roku Makinder twierdził iż jego teoria jest dalej aktualna ze względu na rozwój lotnictwa, dającego możliwość potęgom kontynentalnym bezpiecznego bombardowania przyczółków lądowych stworzonych przez potęgi morskie bez ryzyka skutecznego odwetu z ich strony. Choć w związku z tym przesunął heartland na wschód. (jego najdalej wysunięta na zachód cześć pokrywała się z linią Leningrad-Moskwa-Stalingrad). Zaczął również przypisywać znaczącą wagę „środkowemu oceanowi” (midland ocean- północny Atlantyk) gdzie stykały się wpływy Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii oraz generalnie kontynentu europy. Sojusz USA i ZSRR miał gwarantować pokój światowy równoważąc jednocześnie rosnącą wagę Chin i Indii przeżywających w owym czasie bum demograficzny. Układ Ląd-Morze zastąpiono przeciwstawieniem na lino N-S.
Koncepcje które determinowały spojrzenie ichmościów;p
Mackinder:
Znajdował się pod wpływem determinizmu środowiskowego (ratzel lebensraum, koncepcja o tym że naród na pewnym etapie rozwoju wyrasta ze swoich granic i potrzebuje coraz więcej surowców, z których najistotniejszym jest przestrzeń życiowa, rywalizacja na tym polu prowadzi do konfliktów i rywalizacji. fascynował się ideą regionów naturalnych Jego koncepcja wzbudziła najwięcej sprzeciwu w Stanach, które były w tej koncepcji niedoceniane choć zaczęły już w tamtym okresie odgrywać rolę mocarstwa światowego.
Haushofer:
Polityka państwa jest uzależniona od jego sytuacji przestrzennej, choć głównym motorem działań na przestrzeni dziejów (co podkreślał) był element ludzkiej woli jako czynnika zdolnego przekroczyć ograniczenia naturalne. Doceniał rolę przestrzeni jednak nie degradował człowieka włącznie do roli jej użytkownika. Geopolityka miała być środkiem uświadamiania rządzących jak osiągać polityczne cele w określonej przestrzeni geograficznej. Należy dbać aby masy zostały uświadomione co do celów ( w ostatecznym rozrachunku naród realizuje cele polityczne). Postulował aby zastąpić historię geopolityką jako element wychowawczy narodu. Podstawowe zadanie podważenie dyktatu wersalskiego. Przekonanie o tym iż państwa dzielą się na statyczne (skazane na upadek) i dynamiczne (jak Niemcy rozwijające się, potrzebujące przestrzeni). Opowiadał się za ekspansją kolonialną (szczególnie w afryce, tworząc zaplecze dla rasy białej duszącej się w Europie oraz zagrożonej przewagą demograficzną ze strony rasy czarnej) dla równoważenia i wywierania nacisku na G.B Przeciwnik narzucania swojej woli gwałtem państwom podległym należy zagwarantować pewną wewnętrzną autonomię, ograniczając możliwości samostanowienia w sprawach zagranicznych (powstały wtedy układ geopolityczny jest trwalszy).
Zwolennik autarkii. Przeciwnik wojny na 2 fronty (przyczyna porażki Niemiec w 1 wojnie.)
Mackinder:
Rosja+Niemcy-fuj
Bufor-Europa Środkowo-Wschodnia
Heartland
Niemcy zagrożeniem dla G.B (na przemian z Rosją)
Półksiężyc zewnętrzny, wewnętrzny
Konflikt ląd- morze (pierwotnie), potem Północ-Południe
Haushofer
Niemcy+Rosja- Popierał
Kontrolować Europę Środkowo-Wschodnią
Wielka Brytania wrogiem
W razie braku możliwości porozumienia podbić Rosję
4 panregiony
86.Proszę scharakteryzować pojęcie i rodzaje granic.
Granica jest podstawowym czynnikiem determinującym terytorium państwa którego posiadanie jest z kolei podstawowym warunkiem jego istnienia, można więc spokojnie powiedzieć iż stanowi jego immanentną część. W pojęciu prawnym jest to powierzchnia prostopadła, do powierzchni ziemi oddzielająca zarówno sferę lądu jak również strefy morskie podziemne i powietrzne. Generalnie jest to linia wewnątrz której państwo wykonuje swoją suwerenność i dysponuje pełną niezawisłością. Rozgranicza dostęp do surowców naturalnych oraz wzajemnych wpływów między państwami ograniczając w pewnym stopniu migracje ludności czy przepływ towarów. Granice można rozpatrywać w kontekście geograficznym, prawnym, gospodarczym, językowym, kulturowym jednak ze względu na postępujący proces globalizacji, panujące tendencje integracyjne etc. kategorie te należy traktować niejako pomocniczo. Najważniejszym aspektem jest jej aspekt polityczny (na którym zresztą skupia się literatura przedmiotu)
Pojęcie granicy definiuje się różnorako najpełniejszą podaje Klafkowski wskazując iż „pojęcie granicy państwa można określić zależnie od kryteriów w następujący sposób: -a) jest to linia na której kończy się władza państwowa, - b) jest to linia która oddziela terytorium jednego państwa od drugiego państwa albo morza otwartego,- c) płaszczyzna prostopadła do powierzchni ziemi przecinająca ją w kierunku jej geometrycznego środka oddziela obszary podlegające zwierzchnictwu terytorialnemu sąsiadujących państw określa ona tylko sam przebieg granicy państwowej.- d)linia zetknięcia się terytoriów 2 państw.”
Granice dzieli się najczęściej na : naturalne, mieszane, geometryczne i narodowe
Granica Naturalna- pojęcie ukute w XIX wiecznej Francji oznaczające po prostu oparcie/ ustanowienie granicy o element geomorfologiczny taki jak pasma górskie brzegi jezior, mórz czy też rzeki.
Przez pojęcie granicy narodowej (będące niemiecką odpowiedzią na Francuzki ekspansjonizm) rozumie się granice terytorium na którym przejawia się duża działalność przedstawicieli danego narodu bądź kręgu kulturowego (jak choćby charakterystyczna architektura) i/lub w dużej koncentracji żyją przedstawiciele narodu (jak na przykład mniejszość rosyjska na półwyspie krymskim.)
Granice geometryczne (stanowiące 40% ogółu granic w Afryce) są one wyznaczane wzdłuż równoleżników i południków ignorując kompletnie właściwości przyrodnicze rozkład etniczny i kulturowy dzielonego terytorium.
Granice mieszane jest to rodzaj stanowiący kompromis pomiędzy wymienionymi wcześniej typami (np. rzadko pokrywają się z rzeźbą terenu) ulegają czasem zmianom na skutek ewolucji sytuacji demograficznej, wojny bądź rozpadu organizmu państwowego ( była Jugosławia ZSRR.) jednak generalnie są ustalane za porozumieniem stron-państw zainteresowanych i uzyskują uznanie międzynarodowe., a co za tym idzie nie powodują specjalnych kontrowersji w sensie globalnym.
Osobny zagadnienie stanowią granice morskie dzielące się na 1) śródziemnomorskie jak w przypadku Włoch czy Grecji 2)pomostowe czyli mający podwójny dostęp do mórz jak w przypadku Hiszpanii, Kanady 3)wyspiarskie Japonia G.B. Granicy morskiej nie stanowi brzeg morza a zewnętrzny pas wód terytorialnych(pomiędzy morzem otwartym a wybrzeżem z drugiej strony) szerokość wód terytorialnych nie została dotychczas ujednolicona i uznaje się ze wynosi od 3 do 200 mil morskich. (12 w przypadku Polski) zalicza się do nich także wody wewnętrzne ( nie przekraczające 10 mil szerokości zatoki fiordy wąskie cieśniny) należy jeszcze zwrócić uwagę na pas przyległy (poza morzem terytorialnym, jest to obszar na którym to państwo wykonuje wyspecjalizowane czynności np. fiskalne.)oraz szelf kontynentalny (półka podwodna o szerokości od 5 do 800 mil. Poza wodami terytorialnymi) podczas konwencji genewskiej o prawie morza z 1958 przyjęto iż za szelf uznaje się wszystko do głębokości 200 m jednak niektórzy dalej przyjmują 500. (Bałtyk jest uznawany za szelf na całej powierzchni gdyż nigdzie nie przekracza głębokości 200 metrów.
Granice:
-Lądowe, morskie- najbardziej niejednolite ze wszystkich.
-Naturalne/geometryczne/narodowe/umowne (polityczne)
-Aspekt kulturowy,geograficzny,prawny,gospodarczy NAJISTOTNIEJSZY JEST POLITYCZNY.
Granica=Terytorium=Państwo
Wewnątrz- niezawisłość, suwerenność
Prostopadła do ziemi, obejmuje podziemie i powietrze.
Rozgranicza dostęp do surowców, ogranicza wzajemne wpływy.
W oparciu o:
J.Bohdanowicz, M.Dzięcielski „zarys geografii historycznej i politycznej cywilizacji, podstawy metodologiczne”
Mark Blacksell „Geografia Polityczna”
Carlo Jean „Geopolityka”
Stanisław Otok.”Geografia polityczna geopolityka-państwo-ekopolityka”