Ilona Jankowska, Urszula Kotowska

Model sytuacji pewnej i sytuacji ryzykownej

Decyzje są fundamentem zarządzania. Wybór optymalnego wariantu stanowi całą istotę pracy menadżera. Wobec konieczności dokonywania wyborów stawiają ludzi sytuacje decyzyjne, czyli takie, które charakteryzuje istnienie wielości (przynajmniej dwóch) możliwych sposobów działania oraz przymus wybrania jednego z nich (nie można zrealizować jednocześnie wszystkich lub kilku wariantów). Problemy i sytuacje decyzyjne pojawiają się w obszarze celów, struktur, ludzi i podsystemu technicznego w każdej organizacji. Wynikają one z zewnętrznych zagrożeń lub szans oraz procesów i zdarzeń w samej organizacji.

Wszystkim decyzjom towarzyszy sytuacja decyzyjna. Wyróżniamy model sytuacji pewnej i sytuacji ryzykownej. Czym różnią się oba modele i który jest lepszy dla decydenta?

Sytuacja pewności	Sytuacja ryzykowna
Znane konsekwencje	Konsekwencje trudne do przewidzenia
Można przewidzieć wszystkie skutki	Znane jest tylko prawdopodobieństwo skutków
Duża znajomość podmiotu decyzyjnego	Niska znajomość podmiotu decyzyjnego

Według czystej teorii sytuacja pewności jest dla decydenta lepsza. Ma on dokładną wiedzę o możliwych konsekwencjach, posiada dogłębną wiedzę dotyczącą podmiotu decyzyjnego, środowiska itp. Skutki podjęcia konkretnej decyzji są również możliwe do przewidzenia. Ryzyko natomiast, inaczej mówiąc, jest to „możliwość, prawdopodobieństwo, że coś się nie uda, przedsięwzięcie, którego wynik jest nieznany, niepewny, problematyczny; odważenie się na takie niebezpieczeństwo”. W warunkach ryzyka podejmowane są wówczas decyzje, w których decydent zna zakres dopuszczalnych wariantów decyzji ale ich skutki może ocenić jedynie z szacunkowym prawdopodobieństwem. Biorąc pod uwagę efekty można mówić o dwóch podejściach do ryzyka. Według pierwszego ryzyko jest możliwością poniesienia straty, czyli przynosi negatywne skutki i jest wtedy traktowane jako zagrożenie. Według drugiego podejścia ryzyko jest możliwością uzyskania efektu działania niezgodnego z oczekiwaniami. Oznacza to, że ryzyko w pewnych sytuacjach jest szansą, a w pewnych zagrożeniem.

Warianty w sytuacji pewności:

1. Wszystkie moje decyzje prowadzą do użyteczności pozytywnej

2. Wszystkie moje decyzje prowadzą do użyteczności negatywnej

3. Jedna strona sytuacji jest pozytywna, a druga negatywna

Podejmowanie decyzji w warunkach ryzyka wiąże się z występowaniem kilku konsekwencji po wyborze jednego z wariantów. Określenie, który skutek zaistnieje po wyborze jest trudne. W związku z tym decydent może kierować się jedną z trzech reguł przy wyborze konkretnego wariantu:

1. Reguła skrajnego pesymizmu

2. Reguła skrajnego optymizmu

3. Reguła równej szansy

Sytuacja ryzykowna może przynieść nieporównanie większe korzyści niż sytuacja pewna. Istnieje jednak realne zagrożenie wielkiej straty, ponieważ nie da się dokładnie przewidzieć rezultatu podjętej decyzji. Sytuacje ryzykowne nie są jednak powszechne w życiu codziennym menadżera, kierownika czy po prostu człowieka. Częściej spotykamy się z sytuacjami pewnymi, których skutki są oczywiste (np. nie pójście na zajęcia owocuje nieobecnością i brakiem notatek, pójście natomiast wiąże się z obecnością i posiadaniem notatek; przejazd 5 kilometrów autobusem będzie kosztować 3,60 zł, a przejechanie tej trasy samochodem 2,50 zł). Wybór strategii i optymalnego wariantu należy zatem uwarunkować od prawdopodobnych korzyści i wybrać jedną z trzech (zarówno w modelu sytuacji pewnej jak i ryzykownej) możliwych dróg (najprościej mówiąc być optymistą, pesymistą lub racjonalistą).