Rachunek kosztów - to dział rachunkowości finansowej zajmującej się w przedsiębiorstwie pomiarem, wyceną i analizą poniesionych kosztów prowadzonej działalności w różnych przekrojach ewidencyjnych.

Zadania rachunku kosztów:

1. Poznanie poniesionych kosztów w różnych przekrojach i w określonym czasie

2. Analiza kontroli wysokości i celowości poniesionych kosztów

3. Podstawa planowania kosztów (przewidywanie rezultatów podjętych decyzji)

4. Porównanie faktycznie poniesionych kosztów z efektami i kosztami planowanymi

5. Podejmowanie działań korekcyjnych gdy decyzje nie przynoszą spodziewanych efektów

6. Racjonalne gospodarowanie kosztami w celu osiągnięcia zysku

7. Ustalenie cen wytwarzanych produktów (przeprowadzenie kalkulacji)

8. Prowadzenie odpowiedniej polityki cenowej

Przedsiębiorstwo – planowo zorganizowana działalność gospodarcza prowadząca działalność z katalogu określonego ustawą o swobodzie działalności gospodarczej, wyodrębniona prawnie i organizacyjnie, prowadząca działalność na własne ryzyko i odpowiedzialność. Główny cel osiąganie zysków.

Działalności dozwolone dla przedsiębiorstwa to:

1. Produkcja

2. Handel

3. Usługi

4. Budowlana

5. Przemysł odkrywczy i wydobywczy

Specyfika przedsiębiorstwa handlowego.

zakup

P Towar

Sprzedaż

P – pieniądz wyjściowy (nakłady pierwotne)

P’ – pieniądz pomnożony (powiększony o marże )

P’ = P + marża

Cechy działalności handlowej:

- szybki okres zwrotu nakładów pierwotnych

- duża płynność

- nie wymaga dużych zasobów

- niskie ryzyko finansowe

Charakterystyka działalności usługowej

Usługi dzielimy na:

- materialne np.: transportowe, budowlane

- niematerialne np.: doradztwo, szkolenie.

Zakup inwestycje

P zasoby Renoma Usługi (produkty)

Sprzedaż

P’ = P + zysk

• W usługach jest dłuższy okres zwrotu pieniądza

• Wymaga zasobów

• Wymaga budowania relacji z klientem

• Większe niż w handlu ryzyko finansowe

Cechy działalności produkcyjnej.

P Zasoby Koszty Produkcja Magazyn

Sprzedaż

P’ = P + zysk

• Długi okres zwrotu nakładu

• Ma dużo ogni pośrednich a tym samym większe ryzyko finansowe

• Wymaga dużych zasobów finansowych

• Jednocześnie stwarza wiele powiązań z kooperantami i stwarza wiele miejsc pracy

Osiąganie zysku netto.

Wynik finansowy = przychody + zyski – [ koszty + straty – obowiązkowe obciążenie wyniku . finansowego]

Możliwości kreacji zysku:

I Przedsiębiorstwo może osiągać zyski maksymalizacja zysków i przychodów

II optymalizacja kosztów i strat poprzez:

- analizę kosztów

- kontrolę strat

- prowadzenie analiz rentowności

- prowadzenie analiz ekonomicznych

- uzyskanie rozwiązań zastępczych

- wprowadzenie zamienników

- inne..

III Optymalizacja obciążeń podatkowych np.: podatku dochodowego

Koszty – wg Ekonomistów koszt jest to celowe zużycie posiadanych zasobów majątkowych i celowe opłacenie wydatków, mające na celu wygenerowanie zysku. Koszty są pierwotną kategorią a na ich podstawie powstają przychody. Wg finansistów koszt jest to zmniejszenie prawdopodobnych korzyści ekonomicznych, wiarygodnie określonej wartości powstające zawsze jako zmniejszenie zasobów lub finansowanie zewnętrzne prowadzące zawsze do zwiększania własnego kapitału.

Mechanizm powstawania kosztów.

Zasoby ( majątek ) – I

+ Koszty + straty

Dług ( finansowanie zewnętrzne) + II

Ad I np. zakupiono za gotówkę materiały które wydano do produkcji

Ad II np. Otrzymano fakturę za usługi transportowe

Cechy kosztów:

1. celowość

2. bezpośredniość

3. ma zawsze wymiar wartościowy

4. musi być udokumentowany

5. jest ściśle regulowany przez prawo podatkowe

Kryteria klasyfikacji kosztów

1. Ze względu na rodzaj kosztów- wyróżniamy 7 podstawowych rodzajów kosztów wyróżnionych wg prostych elementów procesów pracy

2. Ze względu na rodzaj działalności operacyjnej

   1. K. działalności podstawowej

   2. K. działalności pomocniczej

   3. K. ogólnego zarządu inaczej ogólno produkcyjne i ogólno zakładowe

3. Ze względu na fazy obrotu

   1. K. zakupu

   2. K. produkcji

   3. K. sprzedaży

   4. K. magazynowania

4. Ze względu na związek z rozmiarami produkcji

   1. K. zmienne

   2. K. stałe

   3. K. mieszane

Zmienność kosztu może być różna:

- zmienne progresywne

- zmienne degresywne

- skokowe

- nierównomierne

1. Ze względu na możliwości przyporządkowania do prowadzonych działalności

   1. Bezpośrednie – to takie do kotnych jest jednoznaczne przyporządkowanie do działalności na podstawie dokumentacji i pomiaru

   2. Pośrednie – ich jednoznaczne przyporządkowanie jest niemożliwe, utrudnione, bądź nieopłacalne. Są to koszty Wspólne ponoszone na rzecz ogółu działalności np.; koszty reklamy

2. Ze względu na stopień złożoności

   1. Proste – nie można ich podzielić na elementy składowe np.; energia, wynagrodzenia

   2. Złożone – kilka kosztów prostych np.; koszty wydziałowe

3. Ze względu na rodzaj działania

   1. Zaopatrzenia

   2. Przygotowania

   3. Kontroli jakości

4. Ze względu na możliwość kształtowania

   1. Zależne ( kontrolowane )

   2. Niezależne ( firma nie ma wpływu )

5. Ze względu na role rozwiązywania problemu decyzyjnego

   1. Istotne (znaczące) zmieniają się w zależności od wariantu decyzyjnego

   2. Nieistotne – nie zależą od wyboru decyzji

6. Ze względu na przedmiot kalkulacji

   1. Produktu – bezpośrednio związane z wytwarzaniem produktów i usług

   2. Okresu – koszty okresowe ponoszone na wyniki ogółem, nie uwzględnione bezpośrednio w kalkulacji

7. Ze względu na ośrodki odpowiedzialności

   1. Koszty centrów kosztowych

   2. Koszty zysków

   3. Koszty inwestowania

Model jest to przyjęty sposób wyceny kosztów pod potrzeby sprawozdawczości, kontroli i zarządzania firmą.

Zasadniczo wyróżniamy 3 modele:

1. Rachunek kosztów pełnych RKP

2. Rachunek kosztów zmiennych RKZ

3. Nowoczesne alternatywne modele Kosztów np.: modele kosztów działań, modele ABC, XYZ

Rachunek kosztów pełnych – jest to najprostszy sposób grupowania kosztów. Jest to system obowiązkowy i wynika z obowiązków rachunkowości finansowej.

RKP może być prowadzony w różnych wariantach:

1. W układzie rodzajowym

2. W układzie funkcjonalno-kalkulacyjnym

3. W układzie mieszanym

4. W układzie podmiotowym

W układzie rodzajowym RKP jest powszechnie stosowany w praktyce ze względu na wymagania sprawozdawcze GUS.

Dostarcza on informacji podstawowych o:

1. Poziomie poniesionych kosztów

2. Charakterze produkcji

3. Może być podstawą do przeprowadzenia kalkulacji tylko w produkcji masowej seryjnej wytwarzającej jeden produkt główny.

Zasadniczy wyróżniamy 7 kosztów rodzajowych rozróżnionych ze względu na proste elementy procesu pracy.

1. Zużycie materiałów i energii

2. Amortyzacja

3. Wynagrodzenia

4. Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia na rzecz pracowników

5. Usługi obce

6. Podatki i opłaty

7. Pozostałe koszty rodzajowe

Zużycie materiałów i energii obejmuje wyliczone zużycie materiałów podstawowych, pomocniczych, surowców, paliwa, części zamiennych oraz opakowań i braki produkcyjne. Energia to : e. cieplna, elektryczna, wodna, gazowa.

Amortyzacja – jest to matematyczne wyliczenie zastosowanych w produkcji środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych. Amortyzacja jest pozornym wydatkiem, dlatego jej wykazanie jako kosztu oznacza „ekstra pieniądze” dla firmy (pieniądze te powinny służyć odtworzeniu majątku).

Zużycie majątku trwałego ma w praktyce gospodarczej 2 wymiary:

1. Aspekt Kostowy

2. Aspekt majątkowy (wyrazem którego jest umorzenie majątku trwałego – umorzenie oznacza zmniejszenie wartości mienia na skutek tylko jego istnienia i zużycia moralnego postępu technologicznego)

Polityka amortyzacji – polega na takim naliczaniu amortyzacji Abu w szybki sposób odzyskiwać pieniądze. Jest to zagadnienie prawno-księgowe. Najczęściej polega na:

1. Stosowaniu przyśpieszonych metod amortyzacji

2. Stosowaniu górnych stawek amortyzacji

3. Stosowaniu indywidualnych stawek amortyzacji

4. Zakładaniu fili zewnętrznych firmy

5. Stosowaniu polityki aportów

Wynagrodzenia – kosztem jest płaca brutto czyli bez potrąceń. Dzielimy na:

1. Osobowe – wynikające z umowy o pracę

2. Bezosobowe – wynikające z umów zlecenia, o dzieło, agencyjnych.

Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia na rzecz pracowników – jest to koszt związany z zatrudnieniem i opłaceniem wynagrodzeń pracowników. Wynika z obowiązujących w danym systemie: prawa pracy lub przewodników branżowych. Są to z reguły narzuty na wynagrodzenia (są liczone od płacy brutto), zaliczamy do nich

1. Ubezpieczenia społeczne opłacone przez pracodawcę :

   1. Emerytalne – 9,76 %

   2. Rentowe – 4,5 %

   3. Wypadkowe 0,96 - 8,12 %

2. Składaki na fundusze celowe

   1. Fundusz pracy – 2,45 %

   2. FGSP – 0,1 %

   3. PFRON – wg stawek kwotowych

3. Koszty badań lekarskich

   1. Obowiązkowe i profilaktyczne

4. Odpisy na Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych – 3,75 % od średniej płacy krajowej

5. Świadczenia branżowe np.; deputaty, sorty mundurowe, posiłki regeneracyjne, zniżkowe bilety

6. Świadczenia wynikające z przepisów BHP (odzież ochronna, robocza, buty zamienne)

7. Inne świadczenia wynikające z przywilejów branżowych.

Usługi obce – usługi specjalistyczne kupowane na zewnątrz. Podstawą ich zaistnienia jest faktura lub rachunek. Np. transportowe, bankowe, pocztowe, telekomunikacyjne.

Podatki i opłaty – do podatków będących kosztami zaliczamy tylko niektóre podatki

1. Podatki płacone od posiadanego majątku między innymi podatek od nieruchomości

2. Podatki od czynności cywilno prawnych

3. Podatek akcyzowy

4. Cło

5. Większość opłat

Pozostałe koszty rodzajowe np. podróże służbowe, koszty aktywizacji, ubezpieczenia gospodarcze, ryczałt na samochody osobowe, koszty reprezentacji i reklamy.

Jeżeli jakis koszt jest istotny to należy wyodrębnić ten rodzaj kosztu w rejestrze np. zagraniczne podróże.

Wycena kosztu materiałowego – jest on ostatecznie wyceniany wg rzeczywistej ceny zakupu.

Rzeczywista cena nabycia = cena zakupu + koszty zakupu

Koszty zakupu – opakowanie, załadunek/wyładunek, ubezpieczenia

Cena zakupu – ustalona cena pomiędzy dostawcą a odbiorcą w ramach transakcji wymiernie potwierdza ją faktura / rachunek

Cena nabycia – jest pojęciem szerszym jest to cena zakupu + koszty zakupu ( konieczne i niezbędne aby dany materiał sprowadzić do firmy)

Metody wyceny:

1. Bezpośrednie – gdzie dokumenty magazynowe (przychodowe/rozchodowe) wycenia się wprost po cenie zakupu lub nabycia

2. Pośrednie – gdzie przejściowo stosuje się ceny ewidencyjne (sztuczne/planowane) które obowiązkowo, okresowo koryguje się do poziomu cen rzeczywistych (za pomocą tzw. odchyleń)

Rzeczywista cena nabycia = cena ewidencyjna +/- odchylenia

Odchylenia – różnica pomiędzy dwoma kategoriami cen (np.; cena rzeczywistą a ceną planowaną)

Cena ewidencyjna – stworzona dla potrzeb wewnętrznej ewidencji w danej firmie.

Rodzaje metod bezpośrednich:

1. FIFO – pierwsze przyszło pierwsze wyszło

2. LIFO – ostatnie przyszło pierwsze wyszło

3. HIFO – najwyższe przyszło pierwsze wyszło

4. LOFO – najniższe przyszło pierwsze wyszło

5. Średnia arytmetyczna ważona

Metodę FIFO stosujemy przy dużej zmienności rynku

Metodę LIFO stosujemy przy dużych wzrostach cen surowca

Metodę HIFO stosujemy gdy chcemy dokonać stopy zwrotu z zakupów

Metodę LOFO stosujemy długo okresowo gdy w firmie nie zależy na wykazywaniu dobrych wyników

Metoda średniej arytmetycznej jest uniwersalna. Daną metodę wyceny należy przewidzieć zgodnie ze strategią rozwoju firmy. Może być zmieniana raz na rok.

Obrotowość zapasów materiałów

Materiały to zapasy firmy które powinny być w ciągłym ruchu (obrocie) powinny być szybko zmieniane na gotówkę.

Obrotowość zapasu materiałów możemy liczyć:

1. W dniach np.; obrót materiałów równa się 22 dni (przeciętnie od momentu przyjęcia materiałów do magazynu do momentu ich rozchodu (zużycia, sprzedaży) upłynęło 22 dni).

2. W razach – np. 8 obrotów ( oznacza że materiały w ciągu roku wykonały 8 pełnych obrotów od momentu przyjścia na magazyn do momentu rozchodu)

Wskaźnik rotacji zapasu materiałów (w dniach)

wsk = S * T/o

s – przeciętny stan zapasu

T – ilość dni w okresie

O – wartość sprzedaży

Wskaźnik rotacji zapasu materiałów (w razach)

wsk = 365/wsk w dniach

Amortyzacja

Przedsiębiorca ma możliwość wyboru zastosowania dowolnej metody amortyzacji. Wybiera spośród:

1. Amortyzacja równomierna

2. Amortyzacja nierównomierna

Amortyzacja równomierna - metoda najprostsza, powszechnie stosowana, która zakłada stosowanie przez cały okres eksploatacji środka trwałego i jego jednakowe odpisy.

Metoda ta nie zawyża kosztów jest bezpieczna z punktu widzenia kontroli US.

Menedżer który nie jest otwarty na walkę o koszty stosuje metodę amortyzacji liniowej i wybiera stawki amortyzacji z dolnego dopuszczalnego zakresu.

Amortyzacja metodą liniową może być liczona za okresy miesięczne lub za okresy faktycznego użytkowania np.; kwartalna, półroczna dla urządzeń użytkowanych sezonowo.

Amortyzacja miesięczna = (wp *sa) /(100* 12)

Wp – wartość początkowa środka trwałego

Sa – stopa amortyzacji

Wartość początkowa:

1. Cena zakupu – gdy pozyskujemy środek w formie transakcji zakupu

2. Koszty wytworzenia – gdy środek wytwarzamy i modernizujemy we własnym zakresie

3. Cena sprzedaży netto – gdy środek otrzymujemy jako aport, darowiznę, z przesunięć, połączeń firm.

4. Wartość rezydualna – (obecna) która jest różnicą pomiędzy historyczną wartością początkową a szacunkową wartością końcową – stosowana przy środkach trwałych o wysokim stopniu zużycia moralnego (postępie technologicznym) i dużych warunkach zmienności pracy ( praca wielozadaniowa w ekstremalnych warunkach i nieregularna).

Wartość początkowa (wp) wynika z definicji środka trwałego, jest to wartość (koszt) jaki firma musi ponieść aby zakupiony środek trwały doprowadzić do pełnej sprawności (używalności)

Koszt ten obejmuje cenę zakupu (Koszt wytworzenia) i wszystkie poniesione koszty:

1. Pierwszego rozruchu

2. Koszty modernizacji

3. Koszty ulepszeń

Stawka amortyzacji – (Sa) określa ją rozporządzenie ministra finansów w sprawie zasad amortyzacji i przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Regulacje podatkowe są nadrzędne, ponieważ amortyzacja jest pozornym wydatkiem (odpisem matematycznym).

Przy doborze stawek amortyzacyjnych należy uwzględnić:

1. Klasyfikacje rodzajową środków trwałych KRŚT

2. Zalecane dla tej klasyfikacji procentowe stawki amortyzacji które są podawane w przedziałach (od-do)

Efektem amortyzacji są następujące kategorie cen:

1. Trwała utrata wartości – jest ustalona przez rzeczoznawcę lub na podstawie wyceny rynkowej wartości środka trwałego który nie nadaje się do dalszego użytkowania.

2. Wartośc godziwa – (rynkowa) wartość środka trwałego ustalona na warunkach transakcji rynkowych na aktywnym rynku (lokalnych).

II Metody nie równomierne – ich stosowanie świadczy o adaptacji firmy do aktualnych warunków gospodarowania i dążeniu z jednej storny do kontroli kosztów amortyzacji, dążeniu do szybkiego odzyskania pieniędzy na odtworzenie majątku oraz a aktywnej postawie wobec fiskusa.

Stosowanie tych metod wymaga stworzenia szerokiej dokumentacji uzasadniającej i posiadania wiedzy księgowo-prawnej. Niektóre metody mogą być stosowane tylko przy spełnieniu określonych warunków.

Typowe metody nierównomierne to:

1. Metoda degresywna

   1. Malejącego salda

   2. Sumy cyfr rocznych

   3. Degresywno liniowa

2. Metoda progresywna

   1. Progresywno- zmienna

   2. Progresywno-skokowa

   3. Progresywno-prostoliniowa

3. Metody naturalne

Metody degresywne – metody przyśpieszone zastosowane dla środka trwałego których z założenia powinny być szybko i często wymieniane.

Kwota malejących odpisów amortyzacyjnych jest uzyskiwana poprzez:

1. Stosowanie wielokrotności stawek amortyzacji

2. Stosowaniu coraz mniejszych podstaw opodatkowania np.; wartości bierzącej środka trwałego

Metoda degresywno-liniowa – może być stosowana ze względu na korzystne aspekty fiskalne tylko dla mienia ruchomego (z grup rodzajowych 3-8) oraz w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej w rejonach o wysokim poziomie bezrobocia i objętych restrukturyzacją

Jest korzystna dla przedsiębiorstwa, ponieważ wartości odpisów są na początku wysokie a potem stałe.

Opiera się na 3 założeniach:

1. Dotyczy Wp gdzie:

   1. W pierwotnym roku użytkowania podstawa obliczeń jest wartość brutto (początkowo)

   2. W kolejnych latach podstawą obliczeń jest wartość netto (bieżąca, bilansowa).

2. Stosowana stopa amortyzacji jest wielokrotnością stopy stosowanej przy metodzie liniowej

3. Istnieje możliwość tzw. dodatkowego przyśpieszenia (skrócenie okresu amortyzacji) poprzez zastąpienie metody degresywnej metodą liniową.

Momentem przejścia na metodę linową jest rok (miesiąc) w którym bieżąca amortyzacja jest niższa od stawki amortyzacji wynikającej z metody liniowej.

Metody progresywne – zakładają rosnące odpisy amortyzacyjne. Wymaga to indywidualnego uzasadnienia, głównie w warunkach stagnacji gospodarki i bardzo dużej niepewności i ryzyka.

Wzrost stawek amortyzacji najczęściej spowodowany jest:

1. Wzrostem kosztów związanych z użytkowaniem starzejących się środków trwałych (np.; tabor kolejowy)

2. Stopniowym osiąganiem poprzez środki trwałe projektów projektowanej zdolności produkcyjnej.

Metoda ta jest stosowana najczęściej gdy celem firmy jest ukrycie faktycznego stanu i doprowadzenie do wyprowadzenia mienia i upadłości.

Metoda naturalna – stosowana dla środków trwałych indywidualnie użytkowanych, maszyn specjalistycznych, prototypów. Wysokość odpisów jest uzależniona od wielkości pracy wykonanej przez środki trwałe (wydajność). Zużycie jest proporcjonalne do wykonanej pracy a nie do długości ekonomicznej użyteczności środka trwałego.

Amortyzacja roczna = [(Wp – Or) / w ]*wt

Or – wartość rezydualna (odpis)

W – planowana wydajność za cały okres ekonomicznej użyteczności

Wt – wydajność za dany okres

Amortyzacja naturalna opiera się na założeniu że zużycie środka trwałego oblicza się na jednostkę pracy np.; sztuki, tony, kilometry.

2.Definicja kosztu i jego pokrewne
3.Zalety i wady metod podziałowych
4.Metody amortyzacji majątku trwałego
5.Układ rodzajowy kosztów-wady i zalety
6.Układ funkcjonalno-kalkulacyjny kosztów-wady i zalety
7.Koszt pracy i koszty wynagrodzeń
8.Metody wyceny kosztu materiałowego