Wzorce osobowe w literaturze średniowiecza

Wzorce osobowe występujące w literaturze średniowiecza .
Średniowiecze to termin na określenie dziejów w kulturze i historii , obejmujących czasy między starożytnością a nowożytnością . W tej epoce mamy do czynienia z przenikaniem się barbarzyńskich i pogańskich społeczeństw oraz chrześcijańskiej kultury póĽnego cesarstw rzymskiego . Filozofia średniowieczna podporządkowana została teocentryzmowi , czyniącemu ośrodkiem zainteresowania Boga i życie wieczne . Właściwą filozofię chrześcijańską określa się mianem scholastyki . Typowe wzorce osobowe powstały właśnie w takim klimacie .
Rycerz , święty i dobry władca są typowymi bohaterami literatury średniowiecznej .

Ideał rycerza.

Znalazł on wyraz przede wszystkim w epice rycerskiej. W literaturze polskiej nie ma dzieła, które można by uznać za charakterystyczne dla tego gatunku.

Najpopularniejsze dzieło - Pieśń o Rolandzie - bohater idealny: skupia w sobie cechy najwyżej cenione w epoce średniowiecza - odważny aż do szaleństwa - postępuje w zgodzie z kodeksem rycerskim - bezgranicznie oddany ojczyĽnie - wierny damie swego serca - bezwzględnie wierny swemu suwerenowi - epoka feudalna - jako wzorowy chrześcijanin walczy w obronie wiary - jest przyjacielem i ma przyjaciół - w utworze wprowadzono dla podkreślenia tych pozytywnych cech także postać zdrajcy - Pieśń o Nibelungach - O królu Arturze i rycerzach okrągłego stołu - nie znani autorzy opowiadają o barwnym życiu nieskazitelnych rycerzy ( walka, honor , miłość ). Rycerz jest propagowanym wzorcem osobowym: kierował się on następującymi zasadami - hasłami: Bóg, Honor i Ojczyzna; utworami prezentującymi postawę rycerza były "chansons de geste", a w śród nich najbardziej znana "Pieśń o Rolandzie"; opowiada ona o wyprawie wojennej króla Franków Karola Wielkiego do Hiszpanii, aby pomóc w walce z saracenami; w czasie powrotu ze zwycięskiej walki, tylna straż dowodzona przez hrabiego Rolanda, siostrzeńca króla, zostaje zaatakowana i rozbita; zanim się to stało, Roland miał możliwość przywołania pomocy z użyciem rogu, ale uważał to za hańbiący czyn i postanowił bronić się bez pomocy, ale gdy okazuje się, że siły wroga wiele razy przewyższają siłę jego wojska, intensywnie zastanawia się na wezwaniem pomocy, aby zabici zostali pomszczeni; jednak gdy broniących zostaje mała garstka, postanawia bronić się do ostatka, dokonując nadludzkich czynów (wręcz groteskowych) i wg wszelkich zasad rycerskich - umiera; cechami rycerza są: konsekwentność w realizacji czynów i idei, takich jak obrona ojczyzny, nawet w obliczu śmierci; Roland jest wzorem wszelkich cnót rycerza średniowiecznego (choć nie wzywanie pomocy można nazwać głupotą): odwagi, męstwa, wierności wobec króla i ojczyzny, dbałości o honor;
Przykłady epiki rycerskiej w literaturze europejskiej: - "Pieśń o Rolandzie" - XI w. (fr.) - "Pieśń o Nibelungach" - XII / XIII w. (niem. germ.) - "O królu Arturze i Rycerzach Okrągłego Stołu" - ok. XII w. (cykl. bret.) - "Pieśń o Cydzie" - XII w. (hiszp.) Są to w dzisiejszym pojęciu eposy, przez literaturę francuską nazywane "chansons de gest" (pieśni o czynie).

Roland - wzór średniowiecznego rycerza chrześcijańskiego. Hrabia Roland jest uznawany za wzór rycerza chrześcijańskiego. Świadczą o tym jego cechy - jak rycerz walczył i umierał, kochał, służył swej ojczyĽnie, wreszcie oddał za nią życie, wiernie służył cesarzowi, a mając do wyboru hańbę lub śmierć - wybrał tę drugą. Ale nie był poddanym jedynie Karola Wielkiego. Równie gorliwie służył Bogu, w Jego imię szerzył chrześcijaństwo - mieczem i siłą. To, co umiał najlepiej, robił dla Boga i ojczyzny. Roland był znany w całej Francji, gdzie lud go wielbił i w krajach pogańskich, gdzie bano się go wielce. Jego czyny, męstwo i odwaga były sławne w całej ówczesnej Europie i nie tylko. Poganie mogli mu dorównać tylko mając wojsko wielokrotnie silniejsze od jego, a gdy udało się im go zabić, sami przy tym zginęli. Tuż przed swą ostatnią bitwą Roland ukazuje swój honor i odwagę. Mimo, iż zdaje sobie sprawę, że ma małe szanse na zwycięstwo, nie ucieka i nie wzywa na pomoc cesarza. Nakłaniany do tego przez Oliwiera odpowiada: „Nie daj Bóg, aby przeze mnie hańbiono mój ród i aby słodka Francja miała iść w pogardę. Raczej będę walił moim Durendalem co sił...”. Na widok bitwy raduje się, „staje się pyszniejszy od lwa lub leoparda”. Mówi, że jest gotów ścierpieć wszystko w imię króla i Boga. W walce ukazuje swe wielkie rycerskie umiejętności. Swym mieczem - Durendalem - zabija ogromną ilość pogan. Zadziwia siłą ciosów, rozcina głowy, pancerze, wielokrotnie przerąbuje przeciwników na pół. Nie cofa się przed nikim. Jest też świetnym wodzem. Za nim tysiące Francuzów z bojowymi okrzykami podąża nawet na pewną śmierć. Krzyczy: „Bijcie panowie (...) walczcie o waszą śmierć i o wasze życie, iżby słodka Francja nie doznała przez nas hańby! ” i cała armia rzuca się do walki. Niesieni widokiem męstwa Rolanda walczą całym sercem. A on ich wspiera i dodaje otuchy. W końcu zostaje sam, ze śmiertelną raną, na pobojowisku. Tu daje poznać drugą stronę swej natury. Płacząc, znosi poległych Francuzów do arcybiskupa, aby udzielił im błogosławieństwa. W końcu, gdy i Turpin umiera, odmawia nad nim skargę i poleca go Bogu: „(..)polecam cię oto wspaniałemu Panu niebios (...) oby twoja dusza mogła nie cierpieć żadnego braku! Oby bramy raju były jej otwarte!”. Wreszcie sam pada. Czując, że śmierć się zbliża, próbuje złamać swój miecz, aby nie dostał się w ręce pogan. Chce, aby cesarz Karol powiedział, że umarł jako zwycięzca. Wchodzi więc na górę i obraca głowę w stronę zabitych wrogów. Wyciąga ku niebu rękawicę i modli się o odpuszczenie grzechów. Bije się w piersi i błaga o przebaczenie. W końcu umiera. Myślę, że pomimo iż uznanie Rolanda wzorem chrześcijanina może wywołać na pierwszy rzut oka uzasadniony sprzeciw - wszakże zabijanie jest zabronione w dekalogu - to należy uwzględnić fakt, że postępował on zgodnie z zasadami przyjętymi w tych czasach przez Kościół. Natomiast co do jego rycerskości nie można mieć żadnych zarzutów - czyny hrabiego mówią same za siebie.


Drugim wzorcem osobowym występującym tej epoki jest asceta . Człowiek wybierający drogę ascezy świadomie rezygnuje z uciech i wygód życia ziemskiego . Umartwia się, a wszystkie cierpienia znosi w pokorze . Czas spędza głównie na modlitwie , by pobożnością osiągnąć szczęście oraz by zdobyć aureolę świętości . Najczęściej uprawianymi gatunkami literatury religijnej są w średniowieczu hagiografie , czyli żywoty świętych i męczenników . Najsławniejszym utworem jest "Legenda o św. Aleksym" . Św. Aleksy pochodzi z książęcej rodziny . Pomimo tego odrzuca dobra doczesne - cały swój dobytek rozdaje biednym . Prowadzi żebracze życie i cierpliwie znosi upokorzenia . Umartwiając swoje ciało pragnie wzmocnić ducha . Po powrocie do domu , nie rozpoznany pracuje jako sługa . Jego wzorcowe życie zostaje po śmierci nagrodzone . Już jego śmierć jest otoczona cudami . Wszystkie dzwony zaczynają bić , a jego ciało ma uzdrowicielską moc .
W „Legendzie o św. Aleksym" przedstawiony został ideał ascety. Główny bohater, syn Eufamijana, księcia rzymskiego, rozdał swe bogactwa i wybrał dolę tułacza i żebraka. Zrządzeniem Opatrzności wrócił do rodzinnego domu, lecz nie został tam rozpoznany. 16 lat spędził w pokucie i umartwianiu, w komórce pod schodami. Żywił się resztkami, które wyrzucała na niego służba. Gdy umarł, dzwony kościelne zaczęły same bić. Aleksy prowadził ascezę, czyli surowy, wstrzemięĽliwy tryb życia, zmierzający przez wyrzeczenie się przyjemności i umartwianie do doskonalenia się w cnocie. Ascetę uważano za bojownika z własnymi namiętnościami.
Przykładem ascety jest również św. Szymon Słupnik. Spędził 27 lat życia na słupie, na którym umieszczona była cela. Utwory z tradycji wschodniej charakteryzowały się kultem absolutnej ascezy posuniętej do samozniszczenia. Asceza franciszkańska negowała takie praktyki. Również z postawą św. Szymona polemizuje Stanisław Grochowiak. Porównuje wybujałą ascezę z niezawinionym, niechcianym cierpieniem - chłopaka skazanego na śmierć oraz dziewczyny, na której popełniono gwałt.

Asceza - umartwianie się, świadome życie w ubóstwie

Asceta - człowiek świadomie żyjący w ubóstwi

Ideał władcy.

Trzecim wzorcem osobowym występującym w tej epoce jest idealny władca.
Poeci i kronikarze średniowieczni opiewali władców doskonałych . Taki człowiek był obrońcą wiary chrześcijańskiej , władcą mądrym , dobrym , odważnym i sprawiedliwym . Przykładem takiego utworu są kroniki Galla Anonima . Autor tworząc "gesta", czyli opis czynów Bolesława Krzywoustego ukazuje wizerunek władcy idealnego. Bolesław to król rycerski, sprawiedliwy, władca chrześcijański wojujący z poganami ,strzegący suwerenności państwa, obdarzony od dzieciństwa najpiękniejszymi cnotami. Dzięki swoim mężnym walkom zyskuje przydomek " Bolesława , który nie śpi ani w dzień ani w nocy "
W średniowieczu występuje wiele różnych postaw wobec świata i , co najważniejsze Boga , bowiem zawsze jest on uznawany za postać panującą nad światem, a więc człowiek musi się jemu podporządkować.

---