IKONOGRAFIA - dziedzina historii sztuki której zadaniem jest opis i interpretacja treściowych i symbolicznych elementów zawartych w dziele sztuki gr eikonografia - przedstawienia obrazowe
Powstaje w XVII i XVIII wieku. W XIX wieku wchodzi w powszechne użycie i dzieli się na 3 działy: portretowa, sakralna i przyrodnicza. W latach 30 XX wieku ikonografia staje się metodą badawcza dzieł sztuki. Wprowadza ją Erwin Panofsky. Ikonologia czyli interpretacja dzieł sztuki.
3 procesy badawcze:
opis ikonograficzny podstawowy - doświadczenia pierwotne np. ściągnięcie kapelusza jako gest pozdrowienia.
opis ikonograficzny - rozpoznanie elementów korzystając z mitologii, architektury itp.
analiza ikonologiczna - interpretacja rozpoznanych elementów treściowych i symbolicznych, np. przemiany gospodarcze, religie, światopogląd itp.
IKONOGRAFIA BIZANTYJSKA:
Forma ikon bizantyjskich jest stała i trwa do dzisiaj niezmieniona. Sztuka bizantyjska wprowadza stałe i niezmienne wzorce. Atrybuty, pozy, gesty!
Chrystus ukrzyżowany, tzw. VOLTO SANTO - karnacja malowana na ciemno i Chrystus w tunice z długimi rękawami.
431 r. - sobór w Efezie - nadano tytuł Marii - matki Boga. Powstają pierwsze wyobrażenia samodzielne - typy maryjne. W pierwszych przedstawieniach Maria ubrana była w kostium cesarski.
TYPY:
Panagia NIKOPOIA - Matka Boska zwycięska, tronująca Madonna z dzieciątkiem. Dzieciątko wyobrażone osiowo z ręką w geście błogosławieństwa. W drugiej ręce często zwój, ewentualnie księgę. Maria w szatach a historycznych, na głowie welon - maforium. Podkreślone elementy mówiące - oczy, usta.
Panagia HODEGETRIA - Maria strojąca trzymająca na lewym ramieniu dzieciątko. Dzieciątko ubrane w tunikę z rękawami ze zwojem w ręce. Prawą ręką Maria wskazuje na dzieciątko. Szaty a historyczne. Hodegetria - gr. przewodniczka.
Panagia KYRIOTISSA - Matka Boska stojąca prezentująca Chrystusa. Prawą rękę dzieciątko podnosi w geście.
Panagia PLATYTERA - Matka pokazana w geście oranta. Maria jako rodzicielka Boga. Dzieciątko jako niemowlak w okolicy łona. Sugeruje Marię w stanie błogosławionym.
Maria ORANS - Maria w typie orantki z nimbem i maforium z krzyżykiem.
Maria DEOMENE - Maria ustawiona w 3/4, typ Marii wspomożycielki wstawiającej się za ludzkość.
DEESIS - przedstawianie Chrystusa tronującego, Matka Boska w typie deomene i św. Jan Chrzciciel
Maria ELEOUSA - Maria współczująca, jeden z 3 podstawowych typów bizantyjskich. Intymny związek pomiędzy Matka a dzieciątkiem. Czuły gest matki dla dzieciątka. Dzieciątko obejmuje Marię. Smutek na twarzy Marii wynikający z proroctwa.
Ikonografia chrześcijańska jest tylko częścią ikonografii religijnej.
Ikonografia TRYNITARNA - przedstawienia związane z Bogiem Ojcem, Chrystusem tj. cuda, męka itp., Duch święty czyli Trójca święta
Ikonografia MARIOLOGICZNA - biblijne figury Matki Bożej, symbole Matki Bożej, jej udział w życiu syna, proroctwa mesjańskie - Izajasz, przedstawienia Matki Bożej
Ikonografia ANGELISTYCZNA - ikonografia aniołów,
Ikonografia LITURGICZNA - obejmuje rok kościelny, najważniejsze święta, tematy związane z mszą świętą.
Ikonografia HAGIOGRAFICZNA - obejmuje życiorysy świętych i błogosławionych np. męczeństwo
Ikonografia ZWIASTOWANIA - objawienie Marii Archanioła Gabriela i zapowiedź narodzenia Chrystusa, wprowadzenie dogmatu czyli niepowtarzalna prawdę objawiona przez Boga wprowadzony przez sobór lub papieża. Maryja jako nie tylko matka Chrystusa ale także matka Boga - pierwszy dogmat. Sobór 431 rok. Maria występuje jako matka boga - sceny zwiastowania połączone z obrazowaniem trójcy świętej. Maria jako nowa Ewa. Maria jako współodkupicielka.
Ikonografia INKARNACJI - zwiastowanie, nawiedzenie, Boże narodzenie,
Cykl CHRYSTOLOGICZNY - Maria jako matka Chrystusa, główny nacisk na mękę Jezusa
Cykl MARIOLOGICZNY - historia Marii, wielka rodzina Marii - początek, koronacja, tryumf Marii - koniec lub tronująca Maria z dzieciątkiem na kolanach.
Ikonografia PRZYRODNICZA - wprowadzenie głównie kwiatów, ziół o charakterze symbolicznym.
Ikonografia:
poł. V wieku - Konstantynopol, później europa. Europa zaczyna zmieniać ikonografie w XII-XIII wieku.
Pozy postaci Marii i Gabriela: ZWIASTOWANIE
Kto ma stać, kto ma siedzieć?
Bizancjum V w. - Archanioł profilem lub 3/4 w pozycji stojącej lub kroczącej przed siedzącą w welonie Marią. Welon identyfikuje Matkę Boską - atrybut czystości - maforium!.
VI w. - Maria siedząca a anioł kroczący ujęty w 3/4
W scenie zwiastowania w bizancjum wprowadzony jest typ ikonograficzny zwany platyterą.
Karolinizm/ottonizm - ekspresja reakcji Marii, intensyfikacja gestykulacji - dialog. Gesty - palec wskazujący Archanioła, wyciągnięcie rąk w kierunku Archanioła, gest pokory lub orantki Marii.
Romanizm - wprowadzono kolejny atrybut - lilię - czystość Marii. Wyeksponowany jest ptaszek w okolicy ucha Marii - zwiastowanie prze z ucho!
Koniec XII wieku - do sceny zwiastowania wprowadzono banderole służące do wprowadzenia treści poselstwa anielskiego - dialog.
Po wprowadzeniu Biblii pod koniec XIII wieku pojawia się dodatkowy atrybut - księga w ręku Marii.
1250 r. - wprowadzenie sceny zwiastowania do rzeźby monumentalnej, dekoracji architektury sakralnej.
1300 r. - zwiastowanie w snycerstwie - drewno
pocz. VIV wieku - na głowie Marii pojawia się wianek i później korona - głowa kościoła.
VIV w. - wprowadzone do sceny zwiastowania wyobrażenie trójcy świętej w celu połączenia zdarzenia z trójcą świętą.
Boski Promień Wcielenia - promień oznaczony złotym kolorem
sztuka Italii - zwiastowanie na transcendentnym złotym tle - idea wydarzenia toczącego się w iluzji
w połowie XV wieku zmienia się wnętrze, pojawiają się dekoracje np. pulpit, stół, często dekoracyjnie rzeźbione np. w lwy co ma odniesienie do tronu Salomona. Często biblia, którą trzyma Maria ma wypisany dokładny tekst. Wprowadzany jest biały ręcznik podkreślający czystość Marii.
Poł. XIII w. - zwiastowanie z jednorożcem - wprowadzony jest jednorożec, ma podkreślić dziewicze poczęcie.
Zwątpienie Józefa - XIV w. - podkreślenie dziewictwa Marii. Maria ukazana jako młodzieńcza osoba w stanie błogosławionym, natomiast św. Józef jest starcem.
NAWIEDZENIE:
W zasadzie nie zmienia się. Podkreślenie dzieciątka w łonie Marii i Elżbiety. Kobiety obejmują się w okolicy łona co podkreśla stan błogosławiony lub mają wmalowane wyobrażenia niemowlaków w okolicach łona.
BOŻE NARODZENIE:
Temat stanowi punkt kulminacyjny cyklu inkarnacji. Do połowy XIII wieku występuje redakcja bizantyjska - Maria leży na ziemi, dzieciątko zawinięte w pieluszki w żłobie, które w swojej formie przypomina ołtarz ofiarny. Modyfikacje: przybiera na sile naturalność matczyn uczuć.
XIII - XIV w. - wchodzi legowisko z bogata pościelą, Maria w postaci półsiedzącej.
VIV w. - wprowadzony jest element meblarski, współczesne łoże z baldachimem.
MARIA NA ŁOŻU PORODOWYM - MARIA I P.... - wyeliminowane wszystkie elementy historyczne i zostawiona sama Maria z dzieciątkiem.
ADORACJA DZIECIĄTKA - koniec XIV wieku - źródłem jest wizja św. Brygidy szwedzkiej. Dzieciątko w typie niemowlaka w nimbie krzyżowym, Matka Boska klęczy i adoruje. Maria w przezroczystej tunice.