Czynniki kształtujące liczbę ludności w Polsce i jej zmiany.
Czynnikami wpływającymi na liczbę ludności danego państwa są przyrost naturalny, migracje oraz wojny, kataklizmy, epidemie. Liczba ludności w Polsce na razie się zmniejsza. Pod względem ludności zajmujemy 8 miejsce po Rosji, Niemczech, Włoszech, Wlk. Brytanii, Ukrainie i Hiszpanii. Na świecie zajmujemy 29 miejsce. Przyrost jest to liczba ludności minus liczba zgonów, natomiast migracja to przemieszczanie się ludzi za granicę. Liczba ludności w ciągu lat nieznacznie się zwiększała. W 1946r wynosiła 24mln ludzi, 1982- 38 mln, 2002r- 38,2 mln.
przyrost naturalny, stopa urodzeń i stopa zgonów, zróżnicowanie przyrostu naturalnego.
Przyrost naturalny jest to liczba urodzeń minus liczba zgonów. Liczona jest w promilach na 1000 osób. Przyrost naturalny w Polsce w 1995r wynosił 1,2% a w 2002r -0,1%, czyli widać, że przyrost naturalny zmniejsza się. Więcej urodzeń niż zgonów jest na wsiach(0,7%).
Stopa urodzeń i stopa zgonów-
Saldo migracji wewnętrznych i zewnętrznych. Wpływ na migracji na liczbę ludności.
Saldo migracji jest to różnica między emigracją a imigracją. W Polsce jest ono ujemne w 2002r wyjechało 18 tyś. Ludzi a w 2001 16 tysięcy ludzi. Czyli jak widać więcej ludzi wyjeżdża niż przyjeżdża.
Przyrost rzeczywisty polskiej ludności.
Przyrost rzeczywisty to wskaźnik przyrostu naturalnego + saldo migracji. Przyrost rzeczywisty ludności polskiej maleje gdyż saldo migracji jest ujemne. Po wojnie przyrost był wyższy niż teraz a z biegiem czasu przyrost spadał.
Liczba ludności polski i wielkość przyrostu naturalnego w porównaniu do innych państw. Polacy zagranicą. Mniejszości narodowe w Polsce.
Najwięcej Polaków za granicą mieszka w Stanach Zjednoczonych( ponad 10 mln) Ukraina ponad milion, Niemcy 2 mln, Francja mln, Brazylia około miliona. Najwięcej mniejszości w Polsce to Ukraińcy 500 tyś, Niemcy około miliona, Białorusini około miliona, a oprócz tego w mniejszej ilości to cyganie 30-50 tyś, czesi 25-40 tyś, żydzi 15 tyś, Rosjanie 12 tyś, grecy 5 tyś.
gęstość zaludnienia, nierównomierne rozmieszczenie ludności w Polsce.
Gęstość zaludnienia w Polsce jest zróżnicowana. Najsłabiej zaludnione są rejony: suwalskie 46 km2, słupskie 57 km2, bielsko podlaskie 58 km2. najbardziej zaludnione jest południe( Katowice) i centralna Polska ( Warszawa). Nierównomierne rozmieszczenie ludności w Polsce jest spowodowane słabo rozwiniętym przemysłem w niektórych rejonach, warunkami klimatycznymi, środowiskiem naturalnym, zasiedleniem ziem odzyskanych( czynniki historyczne, migracje), a także ze względu na jakość gleb i czynniki demograficzne.
Struktura biologiczna polskiej ludności.
Struktura biologiczna obrazuje zróżnicowanie ludności pod względem wieku i płci. O charakterze struktury biologicznej decyduje przyrost naturalny. Jest to różnica urodzeń a liczba zgonów. Dla przedstawienia struktury płci i wieku używany jest wykres nazywany piramidą płci i wieku. Analizując piramidę płci i wieku można zauważyć przewagę liczby kobiet w starszych przedziałach wiekowych( powyżej 40 roku życia).
Wybrane cechy struktury społeczno- zawodowej ludności w Polsce, poziom wykształcenia, struktura zatrudnienia, poziom bezrobocia.
W Polsce ludność zawodową można podzielić na : zawodowo czynnych, pracujących w rolnictwie, przemyśle i usługach. A także na zawodowo biernych, czyli dzieci, młodzież i studenci. Można podzielić także na grupę produkcyjno bierną- renciści, kobiety wychowujące dzieci oraz bezrobotni. I na grupę poprodukcyjną- emerytów. Odsetek zawodowo czynnych w ostatnich latach zmniejsza się ze względu na likwidację zakładów i wzrost bezrobocia. Największe zatrudnienie jest w przemyśle, usługach i rolnictwie. Niezbyt korzystnym czynnikiem jest feminizacja niektórych zawodów( oświata, służba zdrowia). Najmniejsze bezrobocie jest w województwach silnie uprzemysłowionych, największe w województwach mało rozwiniętych- suwalskie, koszalińskie.
Rodzaje jednostek osadniczych w Polsce.
W sieci osadniczej Polski można wyróżnić kilka szczebli. Największą strukturą przestrzenną są konurbacje. Konurbacja to zespół leżących blisko siebie miast, powiązanych ze sobą gospodarczo i komunikacyjnie. Miasto w tym przypadku graniczy z miastem
, czyli pomiędzy nimi zanikły obszary wiejskie. Nie ma także ośrodka wyraźnie dominującego. Typową konurbacją jest zespół miast na Górnym Śląsku.
Drugą co do wielkości miejską strukturą przestrzenną są aglomeracje. Aglomeracja to zespół osadniczy składający się z jednego miasta dominującego oraz obszaru podmiejskiego, obejmującego też mniejsze miasta satelitarne. Przykładem może być Warszawa, Wrocław.
Miasta średnie, osadnictwo wiejskie i strefy podmiejskie.
Procesy urbanizacyjne, rozwój miast w Polsce, porównanie do wybranych państw w Europie, formy urbanizacji, funkcje miast, pozytywne i negatywne skutki urbanizacji.
Urbanizacja jest to rozwój miast, wyraża się wzrostem liczby miast i powiększeniem terytorialnym, wzrostem odsetek ludności miejskiej oraz przejmowaniem cech życia ludności miejskiej przez ludność wsi (sposób ubierania, odżywiania, budowy mieszkań). W Polsce pierwsze miasta powstawały już w XIII w miasta funkcjonują na podstawie aktów prawnych. Proces urbanizacji na większą skalę rozpoczął się w II połowie XIX w wraz z rozwojem przemysłu wielkofabrycznego. Był on opóźniony w stosunku do Europy Zachodniej.
Odsetek ludności miejskiej jest niższy niż w innych krajach: Belgia 96%, a Polska 62%. W Polsce mamy 883 miasta i liczba ta stale rośnie. Najwięcej miast jest do 5 tyś. Mieszkańców, najmniej powyżej 200 tyś. W Polsce przeważają miasta małe 500 miast jest do 50 tyś. Mieszkańców. Największym miastem jest Warszawa w 2001r miała 1609,8 tyś, po niej Łódź 786, Kraków 740, Wrocław 634tys mieszkańców.
Funkcje miast: administracyjne, usługowe, turystyczne, przemysłowe, kulturalne i naukowe.
Pozytywne skutki urbanizacji to lepszy rozwój techniki , kultury i nauki, większy rynek pracy
Negatywne skutki to odpady, hałas, problemy z komunikacją, tempo życia, zanieczyszczenie środowiska.
Osadnictwo wiejskie w Polsce.
Wieś jest to osiedle złożone z zabudowań mieszkalnych i gospodarczych. W Polsce około 38% ludności mieszka na wsi. Wiejskich miejscowości jest około 56 587 w tym 42 834 wsi. W Polsce dominują wsie małe do 200 mieszkańców i jest ich około 50%. Wsie powyżej 2000 osób jest około 1,3%. Wieś średnia liczy do 250 osób. Największe wsie śląskie, małopolskie, podkarpackie. Najmniejsza liczba mieszkańców na wsi to województwa Podlaskie i warmińsko-mazurskie.
TYPY WSI-
warunki przyrodnicze i pozaprzyrodnicze rozwoju rolnictwa w Polsce. Funkcje rolnictwa.
Rolnictwo to dział gospodarki zajmujący się uprawą roślin i chowem zwierząt oraz pracą hodowlaną. Warunki przyrodnicze:
rzeźba terenu( 91,3% to niziny- teren dobry) urozmaicona rzeźba przyczynia się do wzmożenia się procesów erozyjnych( wymywanie gleb), utrudnia mechanizację rolnictwa (nachylenie 15° utrudnia pracę maszyn i wymaga terasowania stoków). Jeżeli stok ma nachylenie 30° to nadaje się tylko na pastwisko.
Agroklimat- Polska umiarkowany cieplejszy, przejściowy między morskim a kontynentalnym. Średnia dobowa temperatura +5, długość okresu wegetacji od 180-220 dni. Sprzyja rozwojowi wielu roślin. Jedynie w części Karpat, Sudetów i na pojezierzu suwalskim jest mała ilość roślin. Suma opadów w Polsce jest wystarczająca jedynie częsty grad wpływa niekorzystnie na rośliny.
Stosunki wodne- można je regulować przez meliorację, w Polsce melioracji wymaga 70% gruntów, najbardziej jej potrzebuje Kotlina Sandomierska, Nizina Podlaska i Mazowiecka.
Gleby- dominują gleby o małej i średniej przydatności rolniczej. Występują gleby żytnio- ziemniaczane( bielicowe i brunatne). Niedobre są odłamki skał litych w glebach: Karpaty, Sudety, wyżyny.
Czynniki pozaprzyrodnicze- polityka rolna państwa- gwarantująca zasadę opłacalności, tanie kredyty, dopłaty, rynek zbytu, wyposażenie techniczne, dostępność do środków produkcji rolnej, wielkość gospodarstw i ich własność, wykształcenie i kultura rolna, ogólny poziom państwa.
stosunki społeczno własnościowe rolnictwa, zatrudnienie w rolnictwie, struktura wielkościowa gospodarstw.
Środki produkcji rolnej
Nowoczesne rolnictwo zużywa wiele różnorodnych środków materiałowych i technicznych. Służą one do przygotowania ziemi pod zasiewy, do uprawy, pielęgnacji i zbioru roślin a także do transportu. Zbiór płodów rolnych uprawianych na tym samym miejscu zmniejsza zawartość minerałów w glebie. Powstaje, więc konieczność ich przywracania drogą nawożenia. W Polsce praktykuje się nawożenie naturalne( organiczne) i sztuczne (mineralne). Mianem naturalnego określa się stosowanie obornika oraz uprawę roślin motylkowych( nawożenie zielone). Nawożenie sztuczne polega na stosowaniu związków mineralnych wytwarzanych przez przemysł lub eksploatowanych z pokładów kopalnych. Pozyskiwanie obornika oraz jego stosowanie wymaga dużego nakładu pracy i w licznych gospodarstwach jest stosowane coraz rzadziej. Nawożenie mineralne w krajach przemysłowych prawie całkowicie wyparło naturalne nawożenie. U nas nawożenie mineralne rozpowszechniło się dopiero po wojnie.
Maszyny i narzędzia stanowią w nowoczesnym gospodarstwie 1/3-1/2 wartości całego inwentarza. Udział ten stale rośnie. Zmniejszają one bowiem zapotrzebowanie na tanią siłę roboczą , a także wykonują szybciej pracę. W Polsce wyposażenie maszynowe jest ciągle za małe. Szczególnie słabe wyposażenie techniczne mają gospodarstwa małe.
Środki ochrony roślin-
Użytkowanie ziemi w Polsce. Formy rolniczego używania ziemi.
Polska ma bardzo korzystną strukturę użytkowania ziemi. Ma dużo użytków i gruntów rolnych. Istnieje mało nieużytków, ponieważ mamy korzystne środowisko geograficzne: dużo nizin i średnio pomyślny klimat. Użytki rolne możemy podzielić na: grunty orne, sady, łąki, pastwiska. Najmniej gruntów ornych mają województwa: jeleniogórskie, zielonogórskie, krośnieńskie, nowosądeckie oraz województwa górskie: mają dużą lesistość oraz słabe gleby.
Uprawy roślin zbożowych i przemysłowych w Polsce.
Najpowszechniej uprawianą w Polsce rośliną jest pszenica. Jej uprawa zajmuje ponad 20% powierzchni zasiewów. Pszenica jest zbożem wymagającym dobrych warunków glebowych i wilgotnościowych. Główne rejony uprawy to: Nizina Śląska, Przedgórze Sudeckie, Podkarpacie, Żuławy Wiślane. Drugim zbożem jest żyto. Nie ma dużych wymagań i może być uprawiane na piaszczystych glebach, zajmuje 18% zasiewów. Główne rejony uprawy to centralna Polska, Pomorze i Wielkopolska.
Jęczmień jest zbożem wymagającym pod względem glebowym i klimatycznym. Zużywany jest jako pasza, kasza oraz surowiec do piwa. Uprawia się go na Nizinie Śląskiej, Kujawach oraz Pojezierzu Mazurskim. W Polsce znacznie zmniejsza się uprawa się owsa, które jest zbożem niewymagającym, a uprawianym głównie na Podlasiu i Karpatach.
Tradycyjną polską uprawą są ziemniaki. Zajmują 3 miejsce po życie i pszenicy mają małe wymagania. Główne rejony uprawy to środkowa Polska i Podlasie. Inną rośliną przemysłową uprawianą w Polsce są buraki cukrowe. Mają duże wymagania. Uprawiane są na Żuławach, Kujawach, w Wielkopolsce, Nizinie śląskiej i Przedgórzu Sudeckim. W mniejszych ilościach uprawiany jest rzepak( Kujawy, Nizina Śląska), a także len( wojew. Północne, Nizina Śląska, wielkopolska) i chmiel( Wyżyna Lubelska i wielkopolska).
Warunki i stan rozwoju hodowli w Polsce. Produkcja zwierzęca.
Czynnikami decydującymi o rozwoju hodowli są:
-środowisko geograficzne(rzeźba)
-możliwości paszowe( decyduje o tym jakość paszy- wysoka trawa-bydło, niska- owce; oraz ilość paszy)
-tradycja
-poziom kultury rolnej
-selekcja gatunku poprzez sztuczne zapłodnienie
- mleczność, mięsność
W Polsce najlepiej rozwinął się chów trzody chlewnej, bydła, owiec, koni i drobiu. Największe pogłowie ma trzoda chlewna. Kształtuje się ono w granicach 18-22 mln sztuk. Trzodę chlewną hoduje się dla pozyskania mięsa i tłuszczu. Najwięcej trzody chlewnej hoduje się w Wielkopolsce i na Kujawach oraz na Podlasiu. Opłacalność tej hodowli wynika z szybkiego przyrostu masy(6-8 m-cy), plemność, trzoda nie wymaga przestrzeni i jest wszystkożerna. Kiedyś podstawową paszą były ziemniaki teraz zastąpiły je różne mieszanki.
Pogłowie bydła wynosi około 7 mln sztuk. Dominujące znaczenie ma mleczny kierunek hodowli. W porównaniu do innych krajów mleczność polskich krów nie jest wysoka. Wynosi nieco ponad 3 tyś. Litrów rocznie. Kierunek mięsny ma mniejsze znaczenie ze względu na dominację wieprzowiny na rynku. Dość duże znaczenie ma produkcja mięsa cielęcego. Najwięcej bydła hoduje się w Karpatach, województwie opolskim, Wielkopolsce oraz na Mazurach. Roczna produkcja mleka wynosi 12 mld litrów rocznie, mięsa wołowego około 400 tyś. Ton a cielęciny ponad 40 tyś. Ton.
Wyraźnie spadło w ostatnich latach pogłowie owiec. Obecnie wynosi trochę mniej niż 500 tyś. Sztuk. Powodem tego spadku jest nieopłacalność produkcji wełny i problemy z jej skupem. Kierunek mięsny hodowli owiec w Polsce praktycznie nie istnieje, bo baranina nie jest mięsem cenionym u nas. Główne obszary chowu owiec to Karpaty, Sudety, Podlasie.
Największą hodowlą drobiową w Polsce są kury. Ilość hodowanych kur przekracza 50 mln sztuk. Najwięcej ferm kurzych znajduje się w Polsce południowej. Wyraźnie wyodrębniły się dwa kierunki hodowli drobiu- mięsny i jajczarski. Kierunek mięsny skupia się w pobliżu dużych miast oraz zakładów mięsnych.
Stan polskiego rolnictwa na tle wybranych państw europejskich.
Rybołówstwo i rybactwo w Polsce, perspektywy rozwoju.
Gospodarka żywnościowa.
Pojęcia: