ETYKA A TESTY PSYCHOLOGICZNE
Wstęp
Psycholog w swojej pracy posługuje się różnorodnymi metodami badawczymi, jedną z nich są testy psychologiczne, które obecnie są wykorzystywanie nie tylko do celów badawczych ale i w celach diagnostycznych.
Profesjonalne stosowanie testów psychologicznych polega m.in. na wykorzystywaniu rzetelnych i trafnych narzędzi, właściwej interpretacji wyników oraz na poszanowaniu praw osoby badanej ( Hornowska, 2001 ).
Etycznym obowiązkiem psychologa jest ochrona praw i interesów osób, które są jego klientami. Każdy psycholog powinien posiadać świadomość konsekwencji społecznych wynikających ze stosowania testów psychologicznych oraz z jakości i sposobu formułowania diagnozy.
Opis analizowanego przypadku
Pewna 9-letnia dziewczynka cierpiała na klaustrofobię. W związku z tym jej mama zdecydowała udać się z córką na badanie psychologiczne do właściwego szpitala. Opiekujący się dziewczynka psycholog przeprowadził m.in. badanie testem inteligencji. W orzeczeniu umieścił informację, że dziewczynka uzyskała niskie wyniki w teście na inteligencje, na poziomie debilizmu.
Na prośbę szkoły, do której uczęszczała 9-latka została udostępniona pedagogom kopia orzeczenia psychologicznego. W konsekwencji dziewczynka została narażona na wiele nieprzyjemności związanych z ujawnieniem diagnozy, w której psycholog użył terminu „debil” pod adresem swojej klientki ( Cohen, Swerdlik, 1999 ).
Wskazanie popełnionych błędów przez psychologa
W powyższym przykładzie psycholog postąpił nieetycznie ponieważ:
formułując w przedstawiony sposób diagnozę naraził na szwank godności i poczucie własnej wartości swojej klientki
psycholog zaniedbał obowiązek dbania o prawa i interesy osoby badanej
badanie testem na inteligencje wykraczało poza zakres konsultacji
ujawnił tajemnicę zawodową
W opisanym powyżej przypadku psycholog w swojej diagnozie posłużył się etykietą „debil” co w efekcie może prowadzić do nie dających się naprawić szkód w zakresie samooceny klientki. Sformułowane w ten sposób orzeczenie może mieć daleko idące niekorzystnie konsekwencje w funkcjonowaniu społecznym badanej dziewczynki. Zgodnie z art. 19 Kodeksu etyczno zawodowego psychologa ( PTP, 1992 ) „Osoby małoletnie powinny być traktowane w sposób szczególny. Podstawową zasadą psychologa w pracy z osobami małoletnimi jest ich dobro” , „ Psycholog ma moralny obowiązek stać w obronie praw małoletniego”.
Ponadto badający powinien precyzyjnie określić znaczenie używanych w orzeczeniu terminów, tak by było ono właściwie zinterpretowane przez osobę badaną oraz przez wszystkich mających do niego dostęp. Przy formułowaniu diagnozy psycholog powinien mieć na uwadze by, z jednej strony, była ona opracowana w sposób zrozumiały dla osób zainteresowanych, a z drugiej, że zastosowane słowa mogą być używane w języku potocznym i mieć negatywne znaczenie.
Ma to odzwierciedlenie w art. 20 Kodeksu... ( PTP, 1992 ), który obliguje psychologa do unikania „okazji do błędnej interpretacji podawanych informacji. W wypadkach wątpliwych psycholog upewnia się , czy informacje zostały właściwie zrozumiane”. Dotyczy to zarówno osób korzystających z diagnozy jaki i terapii psychologicznej.
Oprócz naruszenia kodeksu etycznego psycholog nie dotrzymał również standardów posługiwania się testami psychologicznymi. Zgodnie ze Standardami dla testów stosowanych w psychologii i pedagogice ( APA, 1985a ) psycholog opisując wynik osoby badanej powinien posługiwać się takimi określeniami, które w minimalnie możliwym stopniu etykietują osobę badaną.
Ponieważ „wnikanie w intymne i osobiste sprawy klienta dopuszczalne jest jedynie w takim zakresie, jaki wynika z celów pomocy psychologicznej” ( PTP, 1992, art. 22 ) psycholog wykonując badanie testem inteligencji wykroczył poza zakres problemu z jakim dziewczynka zwróciła się do niego.
W opisanym przykładzie pojawił się również problem niedotrzymania tajemnicy zawodowej.
Problem naruszenia poufności wyników badań testowych dotyczy pojawia się w chwili przekazania ich osobom trzecim. Podstawowa zasada głosi, że protokołu z badań psychologicznych nie należy ujawniać bez wiedzy i zgody badanego, chyba że jest to uzasadnione lub wymagane prawem ( Anastasi, Urbina, 1999 ). Mówi o tym również art. 21 Kodeksu... ( PTP, 1992 ) „ psychologa obowiązuje przestrzeganie tajemnicy zawodowej. Ujawnienie wiadomości objętych tajemnicą zawodową może nastąpić jedynie wtedy, gdy poważnie zagrożone jest bezpieczeństwo klienta lub innych osób.”
Uważam, że skoro został już wykonany test inteligencji to jego wynik nie powinien zostać ujawniony szkole z przynajmniej trzech powodów. Po pierwsze przedmiotem konsultacji była klaustrofobia a nie np. trudności w uczeniu się. Po drugie to nie szkoła wystąpiła z prośbą o konsultację więc nie było konieczne udostępnianie jej wyników testu. Po trzecie nie zaistniały okoliczności zwalniające psychologa z zachowania tajemnicy zawodowej. To, że dziewczynka uzyskała niski wynik w teście inteligencji nie czyni jej jeszcze niebezpieczną dla siebie czy otoczenia.
Propozycje uniknięcia sposobów naruszenia kodeksu etycznego
Aby uniknąć wystawiania dwuznacznych, często krzywdzących dla osoby badanej opinii osoby przygotowujące interpretację wyników testowy powinny starannie określać znaczenie stosowanych terminów oraz dbać by adresaci interpretacji nie nadawali jej fałszywego znaczenia. Szczególnie nie należy używać etykiet mających postać negatywnych ocen dotyczących zarówno zachowania osoby badanej jak i jej samej.
Przekazywanie informacji o wynikach testowych osobom trzecim lub instytucjom powinno mieć miejsce tylko wtedy, gdy stoją za tym racje merytoryczne.
Bibliografia
American Psychological Association, APA ( 1985a ). Standardy dla testów stosowanych w psychologii i pedagogice. Warszawa: Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Laboratorium Technik Diagnostycznych.
Anastasi A., Urbina S. ( 1999 ). Testy psychologiczne. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego.
Cohen R.J., Swerdlik M.E. ( 1999 ). Psychological Testing and Assessment. An Introduction to Tests and Measurement. Moutain View, CA: Mayfield.
Hornowska E. ( 2001 ). Testy psychologiczne. Teoria i praktyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.
Polskie Towarzystwo Psychologiczne, PTP ( 1992 ). Kodeks etyczno- zawodowy psychologa. Warszawa: Autor.
4