Prawomocność orzeczeń - dot. wyroków, nakazów, postanowień i zarządzeń przewodniczącego.

Można wyróżnić dwa rodzaje prawomocności:

1. Formalna - orzeczenia staje się prawomocne jeżeli nie przysługuje co do niego środek odwoławczy lub inny środek zaskarżenia. Ustawodawca ma na myśli zwyczajne środki odwoławcze - apelacja, kasacja, zażalenie oraz sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty w postępowaniu nakazowym, sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym, skarga na czynności komornika. Nie należy do środków wymienionych w art. 363 § 1 - skarga o wznowienie postępowania.

2. Materialna - skutki materialnoprawne orzeczenia - oddziaływanie orzeczenia na stosunek prawny, który jest przedmiotem procesu np. ustalenie ojcostwa konkretnego mężczyzny, rozwiązanie małżeństwa przez rozwód. Prawomocność materialna orzeczenia sądowego oznacza natomiast, wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i inne organy państwowe, a w wypadkach w ustawie przewidzianych - także inne osoby.

Prawomocność - stosownie do treści przepisu art. 363 § 1 KPC orzeczenie sądu staje się prawomocne jeżeli nie przysługuje co do niego środek odwoławczy lub inny środek zaskarżenia.

Sytuacja taka występuje:

• Stronom nie służy żaden ze środków zaskarżenia - wyrok prawomocny z chwilą wydania, np. SN oddala kasację lub zmienia wyrok i orzeka co do istoty sprawy,

• Strona wniosła środek zaskarżenia po upływie przepisanego terminu do jego wniesienia - wyrok prawomocny z chwilą upłynięcia terminu do wniesienia środka, np. przy apelacji jest to 14 dni od doręczenia wyroku z uzasadnieniem,

• Środek odwoławczy nie osiąga skutku w postaci zmiany orzeczenia z powodu odrzucenia lub umorzenia postępowania.

Od tego są 2 wyjątki:

1. Zgodnie z treścią art. 363 § 3 - w razie zaskarżenia tylko części orzeczenia, staje się ono prawomocne w części pozostałej z upływem terminu do zaskarżenia.

2. Art. 363 § 2 Postanowienia poprzedzające wydanie wyroku, jeżeli nie ulegały oddzielnemu zaskarżeniu podlegają rozpoznaniu sądu II instancji zgodnie z art. 380 (na wniosek strony rozpoznawane są postanowienia sądu I instancji, jeśli nie przysługiwało zażalenie, a miały one wpływ na rozstrzygnięcie sprawy). Z mocy art. 393 KPC przepis ten ma także zastosowanie do postępowania przed SN.

Prawomocność orzeczenia stwierdza na wniosek strony sąd I instancji na posiedzeniu niejawnym, a dopóki akta sprawy znajdują się w sądzie II instancji - ten sąd. Dokonywane jest jednoosobowo (art. 364).

Orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i inne organy państwowe, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby - res iudicata - wykluczenie możliwości ponownego wystąpienia z powództwem w tej samej sprawie, jeżeli została rozstrzygnięta już prawomocnie co do istoty (art. 365 § 1), np. Państwowa Komisja Wyborcza jest związana prawomocnym postanowieniem o wpisie partii politycznej do ewidencji. Res iudicata bezwzględna negatywna przesłanka procesowa, którą sąd bierze pod rozwagę z urzędu w każdym stanie sprawy (art. 202 in fine) - gdy zostanie stwierdzona pozew ulega odrzuceniu (art. 199 § 1 pkt. 2 in fine). Natomiast, gdy mimo wszystko postępowanie toczy się dalej, to dotknięte jest nieważnością (art. 379 pkt 3 in fine). Zarzut taki może zostać zgłoszony aż do wydania wyroku przez SN w postępowaniu kasacyjnym.

Ratio legis art. 365 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego polega na tym, iż gwarantuje ona zachowanie spójności i logiki działania organów państwowych, zapobiegając funkcjonowaniu w obrocie prawnym rozstrzygnięć nie do pogodzenia w całym systemie sprawowania władzy. Zatem w kolejnym postępowaniu, w którym pojawia się dana kwestia, nie może być ona już ponownie badana.

Zakres res iudicata wyznaczają granice przedmiotowe i podmiotowe:

1. PRZEDMIOTOWE wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami (art. 366). Nie obejmuje jednak ustaleń faktycznych ( z wyj. ustaleń w post. Karnym co do popełnienia przestępstwa). Natomiast może ulec zmianie szereg innych okoliczności faktycznych, takich jak rozmiar szkody, obowiązek określonej osoby spełnienia świadczenia można rozpatrzyć sprawę w nowym procesie. Przykłady:

• W razie współuczestnictwa jednolitego (art. 73 par. 2 k.p.c.) prawomocny wyrok ma powagę rzeczy osądzonej wobec wszystkich współuczestników także tych, którzy nie zostali w wyroku wymienieni - SN II UKN 121/99,

2. PODMIOTOWE obejmują przeciwstawne strony procesu (inter partes).

Rozszerzona prawomocność wyroku (ultra partes) - zachodzi, gdy orzeczenie sądu z mocy wyraźnych przepisów Kodeksu obejmuje skutkami materialnymi oprócz stron procesu, również inne osoby - skutek dla osób trzecich mają wyroki wydane w postępowaniach odrębnych:

• Sprawy małżeńskie art. 435,

• Stosunki między rodzicami a dziećmi art. 458,

• Przy współuczestnictwie jednolitym i interwencji ubocznej samoistnej.

Szczególny przypadek - res litigosa - w razie zbycia w toku sprawy rzeczy lub prawa ( Art. 192 pkt. 3), o ile nabywca nie wejdzie do procesu na miejsce zbywcy i wyrok zostanie wydany przeciwko zbywcy - powód nie może wystąpić przeciwko nabywcy z pozwem o to samo roszczenie, jeżeli zbycie nastąpiło w toku procesu.

Prawomocny wyrok obejmuje następców prawnych strony procesowej (spadek), a także dłużnika, w którego prawa na zasadzie substytucji procesowej podstawił się wierzyciel - art. 887 § 1.

Wykonalność orzeczeń

O wykonalności wyroku sądowego mówimy, gdy nadaje się on do wykonania w drodze przymusowej, to znaczy egzekucji komorniczej. Warunkiem jej jest ścisłe oznaczenie w sentencji wyroku świadczenia, które ma zostać zrealizowane w drodze egzekucji orzeczenia deklaratywne zasądzające konkretne świadczenia oraz konstytutywne gdzie sąd kształtuje konkretny stosunek). Nie mieszczą się więc w tej kategorii pozostałe orzeczenia konstytutywne oraz orzeczenia ustalające prawo lub stosunek prawny (ale nie w kwestii kosztów procesu).

Do orzeczeń wykonalnych należą wyroki częściowe, końcowe, uzupełniające, łączne i zaoczne.

Natychmiastowa wykonalność orzeczeń sądowych następuje:

1. Z mocy ustawy:

• natychmiast wykonalne są wszystkie postanowienia sądu I instancji, które nie podlegają zaskarżeniu zażaleniem (art. 396 KPC). Natychmiast wykonalne są wyroki sądu II instancji jeżeli kodeks nie stanowi inaczej (art. 388 § 1 zd. Pierwsze).

• Sąd II instancji może jednak uzależnić jego wykonanie, a w razie oddalenia apelacji - wykonanie wyroku sądu pierwszej instancji od złożenia przez powoda stosownego zabezpieczenia. W przypadku możliwości powstania niepowetowanej szkody sąd może nawet wstrzymać wykonanie wyroku aż do uprawomocnienia się (art. 388 in fine) - np. sprzedaż nieruchomości zostaje wstrzymana z urzędu do czasu uprawomocnienia się wyroku (art. 388 § 3).

• POSTĘPOWANIE NAKAZOWE: Nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym staje się natychmiast wykonalny po upływie dwóch tygodni wyznaczonych do zaspokojenia roszczenia lub wniesienia zarzutów - art. 491 § 1,

• POSTĘPOWANIE UPOMINAWCZE: W postępowaniu upominawczym po upływie dwóch tygodni wyznaczonych do zaspokojenia roszczenia lub wniesienia sprzeciwu do sądu - art. 502 § 1.

2. Z mocy orzeczenia sądowego:

• Sąd wydając wyrok w przypadkach określonych w kodeksie od razu nadaje rygor natychmiastowej wykonalności z urzędu:

• Obligatoryjnie:

• Sąd zasądza alimenty - co do rat płatnych po dniu wniesienia powództwa, a co do rat płatnych przed wniesieniem powództwa za okres nie dłuższy niż za 3 miesiące,

• Sąd zasądza roszczenia uznane przez pozwanego,

• Sąd wydaje wyrok zaoczny uwzględniający powództwo (art. 333 § 1),

• Sąd zasądza należność pracownika w sprawach z zakresu prawa pracy, w części nie przekraczającej jednomiesięcznego wynagrodzenia pracownika - art. 477² § 1.

• Fakultatywnie jeżeli:

• Zasądza należność z weksla, czeku, warrantu, rewersu, dokumentu urzędowego lub prywatnego, którego prawdziwość nie została zaprzeczona (art. 333 § 1),

• Uwzględniono powództwo o naruszenie posiad. (Art.333 § 2).

Art. 333 § 3 - na wniosek powoda, prokuratora, RPO, organizacje społeczne, inspektor pracy sąd może nadać wyrokowi nadającemu się do wykonania w drodze egzekucji rygor natychmiastowej wykonalności, gdyby opóźnienie uniemożliwiało lub znacznie utrudniało wykonanie wyroku lub narażało powoda na szkodę ( natychmiastowa wykonalność może być tu uzależniona od złożenia przez powoda stosownego zabezpieczenia - może ono również polegać na wstrzymaniu wydania powodowi rzeczy odebranych pozwanemu lub sum pieniężnych po ich wyegzekwowaniu albo na wstrzymaniu sprzedaży zajętego majątku ruchomego 334 § 2) - sprzedaż lub przejęcie własności zajętej nieruchomości wstrzymuje się z urzędu do czasu uprawomocnienia się wyroku - 334 § 3. [ + art. 334 § 4 ].

Wykonalność wyroku nie może być orzeczona nawet za zabezpieczeniem w następujących sytuacjach:

• Jeżeli wskutek wykonania wyroku, mogłaby wyniknąć dla pozwanego niepowetowana szkoda (ale nie dotyczy to wyroków zasądzających alimenty oraz należności pracownika w sprawach ze stosunku pracy w granicach, w jakich sąd nadaje wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności - art. 335 § 1 i 477² § 1.

• W sprawach przeciwko skarbowi państwa, z wyjątkiem należności pracownika w sprawach prawa pracy w granicach, w jakich sąd nadaje wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności z urzędu (art. 335 § 2 w zw. Z art. 477² § 1).

Moc obowiązująca rygoru natychmiastowej wykonalności następuje od chwili ogłoszenia wyroku lub postanowienia, którym go nadano, a gdy ogłoszenia nie było od chwili posiadania sentencji orzeczenia (art. 336).

Rygor natychmiastowej wykonalności wygasa z chwilą:

• Ogłoszenia,

• Jeżeli ogłoszenia nie było - z chwilą podpisania sentencji orzeczenia zamieniającego lub uchylającego wyrok lub postanowienie o natychmiastowej wykonalności wyroku - w takim zakresie, w jakim nastąpiła jego zmiana lub uchylenie - art. 337 KPC.

Uchylając go lub zmieniając sąd orzeka na wniosek pozwanego o zwrocie spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub o przywróceniu poprzedniego stanu (338 § 1).

Wniosek pozwanego (tzw. wniosek restytucyjny) nie może być ogłoszony po zakończeniu postępowania, w którym wniosek taki może być zgłoszony (art. 338 § 1) - niedopuszczalny po uprawomocnieniu się wyroku zaopatrzonego w rygor natychmiastowej wykonalności. Rozstrzygnięcie o wniosku restytucyjnym stanowi integralną część orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie (w razie pominięcia przysługuje wniosek o uzupełnienie w tym zakresie art. 351).

Niezależnie od działań restytucyjnych, pozwany może w osobnym procesie dochodzić naprawienia szkody poniesionej wskutek wykonania wyroku ( art. 338 § 2).

Skuteczność orzeczeń

Jest to termin techniczny - oznacza wszelkie skutki prawne, które nie wchodzą bezpośrednio w zakres prawomocności i wykonalności orzeczenia sądowego.

Postanowienia (tylko o tych mówi kodeks) stają się skuteczne w takim zakresie i w taki sposób jaki wynika z ich treści, z chwilą ogłoszenia, a jeżeli ogłoszenia nie było - z chwilą podpisania sentencji (art. 360 KPC).

Powyższy atrybut mają także wyroki z chwilą uzyskania prawomocności (art. 364). Wyłącznie cechę skuteczności (a nie wykonalności) będą posiadały te orzeczenia sądu, które nie nadają się do wykonania w drodze egzekucji:

• Wyroki wstępne,

• Wyroki ustalające stosunek prawny lub prawo,

• Wyroki kształtujące stosunek prawny lub prawo,

• Większość postanowień sądu.

3

---