PODZIAŁY RZECZY
PODZIAŁY RZECZY W INSTYTUCJACH GAIUSA
Res in patrimonio – res extra patrimonium
Prawo dotyczące rzeczy (ius quod ad res pertinent) – II i III księga w Instytucjach Gaiusa.
Rzeczy, które znajdowały się w majątku obywatela rzymskiego – res in patrimonio.
Rzeczy, które znajdowały się poza tym majątkiem – res extra patrimonium.
Gaius dokonał szeregu podziałów, które miały na celu wykluczenie z kategorii res tych rzeczy, które nie mogły znajdować się w majątku prywatnej osoby.
Rzeczy podlegające prawu boskiemu (res divini iuris) ↔ Rzeczy podlegające prawu ludzkiemu (res humani iuris).
Res divini iuris:
Res sacra – rzeczy święte, poświęcone z woli ludu rzymskiego, za pomocą lex lub senatus consultum¸bogom najwyższym np. świątynie, ołtarze.
Res religiosae – rzeczy otoczone czcią, poświęcone kultowi zmarłych, bogom rodzinnym (dii Manes) np. grobowce, urny z prochami.
Res sanctae – rzeczy uświęcone, czyli oddane pod szczególną opiekę bogów np. mury
i bramy miejskie.
Res divini iuris były res extra patrimonium.
Res humani iuris:
Res publicae – rzeczy publiczne; nie mogły znajdować się w niczyim majątku, ponieważ należały do ogółu np. ulice, place, teatry, łaźnie itd.
Res privatae – rzeczy prywatne; mogły należeć do poszczególnych ludzi, czyli być res in patrimonio.
*Podział na rzeczy przeznaczone do obrotu prawnego (res in commercio) ↔ rzeczy wyłączone
z obrotu prawnego (res extra commercium).
Res corporales – res incorporales
Rzeczy materialne (res corporales) – to te rzeczy, które można poznac za pomocą zmysłu dotyku
np. niewolnik, złoto, srebro.
Rzeczy niematerialne (res incorporales) – to te, których nie można dotknąć, a które polegają na uprawnieniach (in iura consistunt) np. spadkobranie, użytkowanie, zobowiązania.
Res mancipi – res nec mancipi
Res mancipi – rzeczy, które w okresie archaicznym były dla Rzymian najcenniejsze np. grunty położone w Italii, najstarsze służebności gruntów wiejskich, niewolnicy, niektóre zwierzęta pociągowe i juczne (woły, konie, muły, osły), a także uzbrojenie niezbędne do walki.
Res nec mancipi – cała reszta. Z czasem wartość res nec mancipi zaczęła przewyższać wielokrotnie wartość res mancipi, jak np. grunty prowincjonalne, duże sumy pieniędzy, zwierzęta egzotyczne.
Podział ten był istotny z punktu widzenia obrotu. Przy przeniesieniu własności res mancipi należało dokonać formalnych aktów mancipatio i in iure cessio. Formalistyka tych aktów: obecność świadków lub urzędnika, symboliczne słowa i gesty itd.
Własność res nec mancipi można było przenieść za pomocą nieformalnej traditio.
INNE PODZIAŁY RZECZY W PRAWIE RZYMSKIM
Rzeczy ruchome (res mobiles) – nieruchomości (res immobiles)
Rzeczy ruchome (res mobiles) – takie, które mogą być przemieszczone bez zmiany ich istoty. Nieruchomości (res immobiles) – grunty i wszystko to, co z gruntem było trwale złączone.
Rzeczy oznaczone co do gatunku (genus) – rzeczy oznaczone co do tożsamości (species)
Podział ten miał praktyczne znaczenie w obrocie gospodarczym.
Rzeczy zamienne (res fungibiles) to rzeczy należące do danego gatunku (genus), jak np. zboże, pieniądze, oliwa, które Rzymianie najczęściej określali triadą pondere, numero, mensura, czyli to, co można zważyć, policzyć, zmierzyć.
Rzeczy niezamienne, oznaczone według cech indywidualnych (species), jak np. niewolnik Stichus.
Przedmiotem kontraktu pożyczki mogły być tylko rzeczy zamienne, a przedmiotem np. użyczenia rzeczy oznaczone indywidualnie (in specie).
Rzeczy zużywalne – rzeczy niezużywalne
Rzeczy zużywalne – których normalne używanie prowadzi do ich zużycia np. żywność, pieniądze.
Rzeczy niezużywalne – które nie ulegają zużyciu na skutek ich normalnego użycia np. nieruchomość, niewolnicy.
Rzeczy podzielne – rzeczy niepodzielne
Rzeczy podzielne – można podzielić na części bez zmiany ich właściwości i wartości np. suma pieniędzy, wino, czy oliwa.
Rzeczy niepodzielne – nie można ich podzielić bez zniszczenia lub zmiany ich wartości
np. zwierzęta, obraz, rzeźba.
Podzielność czy niepodzielność rzeczy odgrywała rolę wówczas, gdy rzecz ta była przedmiotem świadczenia, do którego zobowiązanych było kilku współdłużników lub uprawnionych było kilku współwierzycieli. Prawo do rzeczy niepodzielnych mogło przysługiwać kilku osobom. Mówiono wówczas o współwłasności w częściach idealnych.
Rzeczy pojedyncze – rzeczy złożone – rzeczy zbiorowe
Rzeczy pojedyncze stanowiły jedność tak pod względem gospodarczym jak i prawnym
(np. niewolnik, belka, kamień, zwierzę).
Rzeczy złożone to rzeczy na które składa się kilka pojedynczych elementów połączonych ze sobą
w sposób trwały tak, że tworzą jedną całość pod względem ekonomicznym, jak i prawnym
(np. budynek, wóz).
Rzeczy zbiorowe, czyli zbiór rzeczy fizycznie samodzielnych, a istniejących jako całość tylko
w sensie prawno-ekonomicznym (np. biblioteka, stado zwierząt). Zarówno całą rzecz zbiorowa, jak
i poszczególne jej części mogły być przedmiotem jednego prawa i jednej skargi, np. możliwa była windykacja całego stada, jak i vindicatio poszczególnych zwierząt.