W początkowym okresie istnienia demokracji doszło do walki o zakres władzy i przykładem tego była konstytucja Mielnicka z 1501r dająca przewagę królowi i senatowi nad Izbą Poselską. Została wprowadzona przez Aleksandra Jagiellończyka i wokół niej rozgorzał spór zakończony kompromisem jakim była konstytucja nihil novi z 14 czerwca 1550r która stanowiła, że wszelkie akty prawne w państwie zależą od woli króla, senatu i izby poselskiej. Od tej pory aż do ustanowienia rządu oligarchii magnackiej( 1652r) konstytucja nihil novi stanowiła podstawę ustrojową państwa polskiego. Podstawą prawną w tym czasie będzie kodeks Ja na Łaskiego ogłoszony w 1506r.

Poselska zdominowaną przez średnią szlachtę. Wiąże się to z powstaniem ruchu egzekucyjnego, na sejmie bydgosko-toruńskim w 1520r Od tej pory szlachta będzie domagała się egzekucji praw i dóbr czyli ujednolicenia ustrojowego całego państwa w którym Mazowsze, Oświęcim, Księstwo Zatorskie i Pomorze Gdańskie korzystały z innych praw. Walka między królem a tym ruchem wiązała się z dążeniem średniej szlachty do wprowadzenia w Polsce reformacji, zerwania z papiestwem i utworzeniem kościoła narodowego.

W 1548r umiera Zygmunt Stary a samodzielne rządy przejmuje jego syn Zygmunt August. Dopiero pod koniec jego panowania dochodzi na sejmie Piotrkowskim w latach 1562-1563 do egzekucji części dóbr natomiast nie są realizowane ideały reformacji nie dochodzi też unifikacji ustrojowej całego państwa i np. Gdańsk odrzuca statuty Karkowskiego ( miały odebrać przywileje morskie temu miastu) w 1570r.

Z 6/7 lipca 1572r dochodzi do śmierci Zygmunta Augusta i nie ma regulacji ustrojowych w okresie bezkrólewia władzę przejmują kaptury ( konfederacje szlacheckie w okresie bezkrólewia) .

W tym czasie nastąpi wzmocnienie roli średniej szlachty w ramach istniejącego porządku ustrojowego, gdyż dojdzie do dania szlachcie możliwości udziału w wolnej elekcji. W oparciu o zasadę udziale szlachty w wolnej elekcji, która opierała się o zasadę viritim ( udział ogółu szlachty w wyborze króla).

W tym okresie również doszło do ustalenia, iż w przypadku bezkrólewia władzę przejmuje jako interrex prymas Polski i on zwołuje wolną elekcję a także dokonuje koronacji na króla.

10 maja 1573r dochodzi do wyboru I króla wybranego z udziałem całej szlachty w oparciu o zasade viritim. Zostaje nim Henryk Walezy i w art. Henrykowskich zatwierdza zasady ustrojowe istniejące w demokracji szlacheckiej: Król może być wybierany jedynie w wyniku wolnej elekcji z udziałem wolnej szlachty, przy królu działa Rada Rezydentów ( złożona z 16 senatorów wybieranych Na okres 2 lat, jest to organ kontrolny i doradczy wobec króla, król ma Obowiązek zwoływania co 2 lata na okres 6 tyg. Sejmu walnego ( zazwyczaj są zwoływane do Piotrkowa, Krakowa lub Warszawy). W przypadku gdyby król łamał zasady konstytucyjne szlachta ma prawo wypowiedzieć mu wypowiedzieć posłuszeństwa ( rokosze). Artykuły zobowiązywały też króla do utrzymywania wojska kwarcianego i dawały mu prawo zwoływania pospolitego ruszenia przy zagrożenia bezpieczeństwa państwa i obowiązek płacenia żołdu podczas wyprawy za granice RP. Artykuły także potwierdzały zapisy z konfederacji warszawskiej przyjętej w styczniu 1573r, która wprowadzała zasadę tolerancji religijnej na terenie rzeczpospolitej.

Artykuły henrykowskie pomniejszały zakres władzy królewskiej i to słato się jedną z przyczyn ucieczki Henryka Walezego z kraju w czerwcu 1574r.

14 lipcu 1954 doszło do ogłoszenia królem Polski Anny Jagiellonki, ale jednocześnie stronnictwo pro habsburskie ogłasza królem cesarza Maksymiliana II. Jego śmierć zapobiegła wojnie o koronę w Polsce ale tak podwójna elekcja wskazywała na to iż od tej podry wolne elekcje to będzie Wolka stronnictw magnackich i korumpowanie szlachty. Mężem Anny Jagiellonki zostanie w kwietniu 1576r Stefan Batory i w okresie jego rządów dojdzie do dalszego ograniczenia zakresu władzy królewskiej: król zrezygnuje z posiadania władzy sądowniczej i przejmie ją Trybunał Koronnym który powstanie w 1578r

Stefan Batory będzie próbował ograniczać samowolę magnaterii doprowadzi w 1584 do ścięcia magnata Samuela Zborowskiego.

W 1586r król umiera w Grodnie a jego następcą zostaje Zygmunt III Waza, rozpoczyna okres rządów dynastii Wazów który trwa do 1668r w tym okresie dojdzie ostatecznie do upadku formy rządów zwanych demokracja szlachecka i ma to związek z coraz większą rolą polityczna i ekonomiczną magnaterii oraz rozbicie ruchu egzekucyjnego w związku z klęska rokoszu sandomierskiego. Magnateria ponadto tworzy ordynacje- wielkie majątki ziemskie, które nie obowiązuje zasada podziału i zbywanie ziem.

W pierwsze ordynacje tworzą Radziwiłowie w 1586r a następnie Zamojski w 1589r. Ordynacje to nic innego jak panstweka magnackie z prywatnymi armiami, które podporządkowywały sobie mieszkającą w danej dzielnicy czy prowincji szlachty.

Upadek demokracji szlacheckiej

W 1605r umiera Jan Zamojski i na czele ruchu egzekucyjnego staje Mikołaj Zebrzydowski , W związku z tym dochodzi do przeciwdziałania planom króla Zygmunta III Wazy wprowadzenia absolutyzmu i zostaje ogloszony w Sandomierzy rokosz w 1606r.

Rokoszanie domagają się poszanowania praw politycznych średniej szlachty i ograniczenia wpływów jezuitów m.in. głownego doradcy króla Piotra Skargi. 6 lipca 1607 dochodzi do kleski rokoszan w bitwie pod Guzowem. Oznacza to rozbicie ruchu egzekucyjnego, upadek znaczenia średniej szlachty i wzrost wpływów magnaterii, która odgrywała w tym czasie rolę mediatora.

Po rokoszu sandomierskim i upadku znaczenia średniej szlachty wzrasta samowola magnatów, m.in. posiadają oni prywatne armie wieksze od stałego wojska królewskiego ( 4 tys. ludzi). Często nie wykonują poleceń hetmanów koronnych i króla co zdarzylo swie w 1640 księciu Jaremiemu Wiśniowieckiemu. Na sejmie w 1652 król Jan Kazimierz wystąpił z programem reform zablokowanym przez magnatów litewskich Janusz i Krzysztofa Radziwiłów. Ponadto za podszeptem Radziwiłów poseł Mikołaj Siciński z Upity ogłosił liberum veto i marszałek sejmu Maksymilian Fredro uznał to za zasadę ustrojową państwa. Od tej pory magnaci mogli doprowadzać od zrywania sejmu i utrzymywania istniejącego ustroju państwa, określanego jako „ złota wolność szlachecka”.

Pojęcia do pracy:

Ruch egzekucyjny- powstały w 1520r był reprezentantem interesów sredniej szlachty i domagał się egzekucji praw i dóbr a także wprowadzenia reformacji w Polsce.

Wojna kokosza- pierwszy rokosz szlachty w XVIw. : wywołany we Lwowie w 1537r przeciwko Zygmuntowi Staremu

Kaptury- konfederacje szlacheckie przejmujące wladze w okresie bezkrólewia : każdej prowincji istniał kaptur, który posiadał władze administracyjna, policyjna, skarbową i miał prawo zwoływać lokalne pospolite ruszenie.

Interrex- zastępca króla w okresie bezkrólewia

Ordynacje- oparte na zasadzie starszeństwa rodzinne wielkie majątki magnackie, których nie można było podzielić ani kupić. Przekształcały się w magnackie państewka a na ich czele stał ordynat.

Rokosz sandomierski- 1605-1607 wystąpienie przeciwko królowi Zygmuntowi III który chciał reformować pod względem ustrojowym kraj

1652r zasada liberum veto doprowadza do upadku demokracji szlacheckiej i na jej miejsce przychodzi nowa forma rządów zwana rządami oligarchii magnackiej.