streszczenie szczegółowe

Świadectwo

Autor mówi w tym rozdziale o genezie i treści swojej książki, która ma być świadectwem martyrologii polskiego duchowieństwa w obozie koncentracyjnym w Dachau, ale także świadectwem wiary w Chrystusa i zawierzenia Mu swojego życia i śmierci. Przeprasza swoich świeckich „Braci - obozowców”, że o nich będzie mowa niejako okazjonalnie. Następnie przypomina swój więzienny numer: 22829. Autor ma nadzieję, że pamięć go nie zawiedzie i uda się dać świadectwo okrutnej prawdzie o bestialstwie ludzi ale i pięknej prawdzie o ich wielkości i bohaterstwie w wierze.

„W imię obłąkanej ideologii”

W II rozdziale wspomnień obozowych autor rozważa kwestię zła, narodziny ludzkiej bestii. Wiąże postać nadczłowieka nie z miłością, dobrem i łagodnością, ale z przemocą i wojną. Największe osiągnięcia człowieka, wynalazki, słowem postęp techniczny w XX w. zostały użyte przeciwko ludzkości, do wytwarzania nowych rodzajów broni, środków rażenia. W tej sytuacji jest szczególnie ważne, aby świadectwo postawy „zło dobrem zwyciężaj” było dawane młodym pokoleniom. Człowiekiem, który taką postawę prezentował przez całe swoje życie aż do śmierci był ojciec Maksymilian Maria Kolbe, który w obozie w Auschwitz oddał życie za skazanego na śmierć ojca wielodzietnej rodziny.

Na koniec autor dodaje, że wśród współczesnych męczenników za wiarę dużą rzeszę stanowią księża i zakonnicy więzieni w niemieckich obozach koncentracyjnych i poddawani tam szczególnie wyrafinowanym kaźniom. On był jednym z nich, więc postanawia opisać przeszłość, aby „dać świadectwo prawdzie”.

Napaść

Wiosną i latem 1939 r. Polacy przygotowywali się do wojny. Alumni z włocławskiego seminarium otrzymali nakaz powrotu do Włocławka z wakacji, gdy tylko wojna wybuchnie. Zgodnie z tym nakazem 1 września autor wyruszył ze Złoczewa w daleką i trudną drogę, którą utrudniały niemieckie naloty, brak środków komunikacji. W rozdziale tym zostaje wspomniany przyszły błogosławiony ks. bp Michał Kozal, jeszcze wówczas mało znany wśród młodych kleryków. W końcu alumni gromadzą się w seminarium.

Zatrzasnęła się brama

7 listopada 1939 r. alumni i profesorowie seminarium zostają uwięzieni. Przebywają w jednej celi-kaplicy. Po wielu staraniach Niemcy pozwalają na odprawianie Mszy św. raz w tygodniu. Odprawia ją Ks. Biskup Michał Kozal, który na ten czas jest sprowadzany z odosobnionej celi piwnicznej. W styczniu księża-więźniowie zostają przewiezieni do klasztoru salezjanów w Lądzie nad Wartą.

Miejsce ważnych decyzji

W Lądzie zapadły decyzje dotyczące dalszych losów alumnów i profesorów włocławskiego seminarium. Przede wszystkim klerycy ostatniego roku nauki zdali końcowy egzamin - rygorosum - i mogli zostać wyświęceni na kapłanów. Ks. Biskup jednak nie udzielił im święceń, ponieważ nikt z nich nie znajdował się w warunkach całkowitej wolności, której Kościół wymaga od przyszłych księży. Władze niemieckie zaoferowały więźniom możliwość wyjazdu do Niemiec, ale została ona przez wszystkich zgodnie odrzucona.

W najzupełniej nieznane

26 sierpnia 1940 r. kapłani i klerycy zostali przewiezieni z Lądu do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen. Szybko poznali ziemskie piekło stworzone przez nadludzi dla obozowych „numerów”. Codziennymi torturami były tu wycieńczająca praca, głód, zimno. Po kilku tygodniach zmarli pierwsi duchowni przybyli z transportem, w którym znajdował się autor.

Zamach na kulturę polską

Autor wspomniał tu niemiecką akcję, mającą na celu eksterminację polskiej inteligencji, przeprowadzoną w Krakowie, kiedy to do obozu w Sachsenhausen zostało wywiezionych 183 profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego i innych krakowskich uczelni wyższych. Gdy księża przybyli do obozu, było w nim jeszcze kilku naukowców aresztowanych w Krakowie.

Jednak straty jakie w wyniku wojny poniosła polska kultura to nie tylko strata wielkich umysłów, ale także dzieł sztuki, zabytków bestialsko zniszczonych lub zrabowanych.

Zmiana załogi

Zmieniają się więźniowie obozu - pozostali przy życiu profesorowie zostali zwolnieni, ich miejsce zajmują księża - krzewiciele kultury, stojący na jej straży. Więźniowie-księża otrzymują pozwolenie na odprawianie Mszy w kaplicy, która zostaje wydzielona spośród budynków obozowych. Odbywają się one wczesnym świtem, jeszcze przed wyruszeniem do pracy, a po zwykłych porannych czynnościach - apelu, roznoszeniu kotłów z czarną cieczą, ścieleniu łóżek. Mimo nieludzkiego zmęczenia wszyscy biorą w nich udział, bo dają wytchnienie i siłę do pokonywania kolejnych trudnych dni. W grudniu autor i jego współwięźniowie jadą do Dachau.

Zima

Panuje piękna, pogodna, śnieżna zima, ale więźniowie nie są w stanie podziwiać uroków przyrody. Bici, głodni, zmarznięci bohatersko pokonują dzień po dniu. Książa są pędzeni do odśnieżania, które przybrało tu nieludzki wymiar - wśród wrzasków, w pośpiechu jest to praca ponad wątłe siły głodzonych ludzi. Noszą też ciężkie kotły z obozową zupą i cieczą przypominającą kawę wyłącznie kolorem. Pewnego dnia przy kotle upada Biskup Michał Kozal, jest okrutnie bity. Bito go już wcześniej, w drodze do Dachau, w więzieniach, gdzie przebywał. Z tego powodu okulał, w końcu zachorował na ostre zapalenie ucha środkowego i zmarł. Nadchodzi najstraszniejsza zima 1942/1943 roku.

Na stacji doświadczalnej

Wieści o doświadczeniach pseudomedycznych przeprowadzanych w obozie dotarły do więźniów już jesienią 1942 r. 10 listopada tego roku autor wraz z innymi więźniami został przeznaczony do tych eksperymentów. Następnego dnia skierowano go do obozowego rewiru, gdzie przeszedł całodzienne badania. Został w grupie 20 osób przeznaczonych na ofiary niemieckich oprawców.

Zaprowadzono ich do sali, gdzie odbyło się losowanie, jakim doświadczeniom zostaną poddani. Jedni mieli być leczeni tabcinem (który pomagał), drudzy tajemniczymi substancjami, które nie tylko szkodziły, ale doprowadziły do śmierci licznych więźniów. Autor znalazł się w tej drugiej grupie. Jeszcze tego samego dnia otrzymał duży zastrzyk bakterii ropowicy w udo.

Początkowo nie odczuł żadnych dolegliwości, które jednak pojawiły się już po kilku godzinach. Został odprowadzony przez pielęgniarza Hermanna do sali pooperacyjnej, gdzie dogorywali współwięźniowie. Położył się na wskazanym łóżku, jak się okazało na wiele miesięcy. Jeszcze tego samego dnia Hermann zapytał autora o jego wiarę. On sam był ateistą, ale należał do NSDAP.

Hermann był najmłodszym i najbardziej wrażliwym wśród pielęgniarzy - wiedział, kiedy należy podać środki uśmierzające ból, rozmawiał też z autorem. Ten bardzo osłabł, nasilał się także ból, czasem nie do zniesienia. To właśnie Hermann powiedział mu coś, co okazało się bardzo ważne - że zastrzyk był niebezpieczny, że doświadczenia będą bardzo trudne do zniesienia i że aby przeżyć, trzeba bardzo chcieć żyć.

Autor wspomina ludzi, z którymi zetknął się na stacji doświadczalnej: pielęgniarza Heiniego - wrażliwego i troskliwego, Fritza, który upierał się, że wszyscy księża są źli, nawet wtedy, kiedy autor zwrócił mu uwagę, że polscy księża ochotniczo poszli do baraków więźniów chorych na tyfus, by się nimi opiekować. Wspomina także towarzyszy niedoli: księdza Biłkę, księdza Kocota i wielu innych.

Jego męczennicza droga rozpoczęta zastrzykiem ropowicy stawała się coraz trudniejsza. Udo zropiało, „lekarze” zalecili wstrzymanie się od nacięcia skóry przez tydzień, następnie skórę przecięto i założono dreny - opatrunki były bardzo bolesne. Takich operacji nacinania ciała autor miał jeszcze dwie, ostatnia była najgorsza. Przez cały czas odczuwał ból, w końcu nawet wtedy, kiedy ktoś przechodził obok jego łóżka.

Uratował go Heini, który zainicjował podawanie mu zastrzyków tabcinu - leku, który mógł zapobiec ogólnoustrojowemu zakażeniu. Po pewnym czasie rana zaczęła się goić.

Na koniec tego rozdziału autor wspomina spotkanie z niemieckim lekarzem, doktorem Schützem, któremu powiedział, że mogą sobie wszak spojrzeć w oczy. Niemiecki lekarz, który pracował na stacji doświadczalnej mocno ściskał jego dłoń i powtarzał, że musiał wykonywać te straszliwe eksperymenty.

26 stycznia obóz obiegła wiadomość o śmierci Bpa Michała Kozala.

Znowuż epidemia

Zima 1942/43 upłynęła w obozie pod znakiem epidemii tyfusu plamistego. Przynieśli ją przywiezieni tu z innych obozów więźniowie. Wiadomość o chorobie przyniósł narratorowi obozowy tłumacz, Ryszard Knosała. Rozpoczęło się masowe umieranie więźniów. Trupy wynoszono z bloków i układano w wielkie stosy. Ostrzegano narratora, by bardzo uważał, bo jego organizm jest osłabiony doświadczeniami pseudomedycznymi i jeśli zachoruje - umrze. Pewnego dnia dostał wysokiej gorączki i trafił do rewiru z objawami tyfusu. W tej sytuacji autor w pierwszej kolejności poprosił o spowiedź. Spędził kolejne dni w obozowym szpitalu. Choroby bali się nawet esesmani wizytujący salę. Nikt nie pokrzykiwał, starali się szybko odbywać swoje wizyty w obawie o własne zdrowie.

I stał się cud - człowiek, który przeszedł piekło eksperymentów, przeżył tyfus. Autor wyzdrowiał, ale wielu leżący z nim w rewirze - zmarło. Ich ciała gromadzono na stosach i palono w krematorium. Alianci, którzy wyzwolili Dachau, sfilmowali takie stosy zwłok. Narrator zaś w imieniu zmarłych opowiada tę historię.

„Moc w słabości się doskonali” (2 Kor 12, 9)

Polscy księża mieli zakaz korzystania z obozowej kaplicy. Mimo to starali się docierać tam jak najczęściej i modlić się. Dzięki temu, że odprawiano Mszę, możliwe było rozdawanie Polakom Komunii św. Młodym księżom przyszła do głowy myśl, aby stworzyć „święte sprzysiężenie”, duchową wspólnotę. Duszą tej wspólnoty stał się ks. Wincenty Frelichowski. Postanowiono starać się przeżywać jak najdoskonalej każdą chwilę oraz o 21.00 spotykać się duchowo na apelu przed Matką Boską.

Narrator wspomina polskich księży męczenników Dachau: Bpa Michała Kozala, ks. prałata Henryka Koczorowskiego, ks. Dominika Jędrzejewskiego, ks. Edwarda Grzymałę, księży: Józefa Straszewskiego, Czesława Domachowskiego, Teodora Korcza i wielu, wielu innych. Wszyscy zginęli, ale swoim obozowym życiem poświadczyli głęboką wiarę, byli świadkami Chrystusa.

Lato

Gorące lato w niczym nie ustępowało mroźnej zimie, jeśli chodzi o obozowe piekło. Jak zwykle odbywają się morderczo długie apele, podczas których giną dziesiątki więźniów, wciąż też mają miejsce egzekucje. Obóz to wielkie królestwo szatana. Niewinni więźniowie są tu nieustannie karani: długim apelem, „słupkiem”, nieludzką chłostą, więzieniem.

Autor stawia pytanie: czy można się oswoić ze śmiercią? I dopowiada na nie: NIE. Ale ludzkie serce musi się zahartować w obliczu śmierci, pozostać czułe na nią, ale silne. By nie sprzymierzało się z techniką przeciw życiu, by nie stawało po stronie śmierci. Na koniec rozdziału autor ostrzega: „Dyktatura techniki jest groźna!”.

Posługiwanie złu

Narrator rozważa problem współodpowiedzialności więźniów za zło istniejące w obozie. Wielu z nich służyło złu, bo „taki mieli rozkaz”, bronili swojego życia. To są ludzie, którzy sprzeniewierzyli się własnemu człowieczeństwu.

Sny o wolności

Nadchodzi koniec wojny. Działania wojenne przeniosły się na terytorium Niemiec. Więźniowie są świadkami nalotów wojsk alianckich na miejscowości niemieckie leżące nieopodal obozu. Zachodzi groźba, że hitlerowcy wymordują jeszcze żywych więźniów obozu, by uniemożliwić aliantom odkrycie całego oblicza zbrodni obozowych.

W tej sytuacji polscy księża decydują się zawierzyć swoje życie św. Józefowi i błagać go o opiekę. 22 IV 1945 r. złożyli akt oddania się w opiekę. I św. Józef ich uratował - przeżyli Dachau.

„Jesteście wolni!”

Obóz został wyzwolony 29 IV 1945 r. Alianci byli zdumieni widokiem stosów trupów i żywych jeszcze ludzkich szkieletów. Do Dachau przybywają siostry franciszkanki, które z poświęceniem opiekują się umierającymi. Kazimierz Majdański opuszcza Dachau i wyjeżdża do Paryża.

Etapy wolności

I etapem jest pobyt w Paryżu - tu Abp Majdański przyjął święcenia kapłańskie. Następnie wyjechał do sanatorium z Berck. Po leczeniu sanatoryjnym wyjeżdża na studia do Fryburga w Szwajcarii, aby w kwietniu 1949 r. wrócić do Polski.

17 V 1970 r. biskupi i księża - byli obozowcy wyruszają na pielgrzymkę przez wszystkie obozy koncentracyjne, do Rzymu. W 1972 r. Abp Majdański zgadza się zeznawać w procesie niemieckich lekarzy oskarżonych o zbrodnie ludobójstwa, przeprowadzających nieludzkie eksperymenty. Trzy lata później jest świadkiem w procesie Schütza. Przebacza oprawcy.

Autor przytacza swoje zeznania z procesu.

Świadectwo czy wyznanie?

Na koniec autor oświadcza, że wszystko, co opisał jest z konieczności jedynie skrótem informacji. Pamięć ludzka jest selektywna, poza tym wspomnienia obozowych przeżyć są wyczerpujące i przerażające. W Dachau zbudowana została kaplica pod wezwaniem Śmiertelnego Lęku Chrystusa - taki lęk w obozowym życiu odczuwali więźniowie Dachau.

charakterystyka bohaterów

Więźniowie Dachau - a wśród nich polscy księża i duchowni z innych krajów. Autor opisuje ich obozowe życie, momenty słabości i wielkości w cierpieniu. Zaznacza, że księża starali się nie tylko pełnić w obozie posługę kapłańską, pomagać potrzebującym, ale sami prowadzili bogate życie duchowe. Osobną grupę bohaterów stanowią męczennicy na stacji doświadczalnej - ludzie poddawani straszliwym eksperymentom - i ich opiekunowie. Większość z nich była przyjazna i starała się pomagać cierpiącym.

Wśród wspomnianych duchownych uwagę zwracają: abp Michał Kozal, ks. Wincenty Frelichowski, ks. prałat Henryk Koczorowski, ks. Dominik Jędrzejewski. Wszyscy oni zginęli jako męczennicy.

czas i miejsce akcji

Akcja właściwa rozpoczyna się w 1939 r. Autor wraz z innymi alumnami Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku i profesorami został aresztowany 7 XI 1939 r., wyszedł z obozu 29 IV 1945 r. Miejscem akcji jest niemiecki obóz koncentracyjny w Dachau, założony w 1933 r., który pełnił funkcję placówki szkoleniowej, gdzie szkolono kadry innych obozów kaźni.

geneza utworu i gatunek

Jest to dokumentalna opowieść Abpa prof. dra hab. Kazimierza Majdańskiego o losie polskich księży przebywających w czasie II wojny światowej w obozie koncentracyjnym w Dachau. Stał się on miejscem męczeństwa polskich działaczy politycznych oraz polskich księży. Autor zadedykował ją „Świadkom, o których daję świadectwo” - wszystkim, którzy świadczyli swoim postępowaniem o wierze w Chrystusa i bohatersko znosili cierpienie w Dachau.

problematyka

Jest to dokumentalna opowieść Abpa prof. dra hab. Kazimierza Majdańskiego o losie polskich księży przebywających w czasie II wojny światowej w obozie koncentracyjnym w Dachau. Stał się on miejscem męczeństwa polskich działaczy politycznych oraz polskich księży. Założony w 1933 r. obóz pełnił funkcję placówki szkoleniowej, w której szkolono kadry innych obozów kaźni. Czarną kartą Dachau jest, obok fizycznego i psychicznego znęcania się nad więźniami, dokonywanie licznych eksperymentów medycznych, przeprowadzanych na więźniach. Liczną grupę poddaną tym eksperymentom stanowili polscy księża, a wśród nich autor dokumentu Będziecie moimi świadkami... Ludzi poddawano tam nagłym zmianom ciśnienia atmosferycznego i temperatury, zarażano ich malarią, tyfusem, gruźlicą, zamrażano, robiono przeszczepy mięśni i kości, przeprowadzano kastrację i sterylizację. Zbrodniarze hitlerowscy na zlecenie niemieckich koncernów farmaceutycznych badali działanie leków, a dla potrzeb niemieckiej armii przeprowadzali doświadczenia wytrzymałości człowieka na ekstremalne warunki środowiska.

Kazimierz Majdański znalazł się w obozie jako młody kleryk. On również został poddany doświadczeniom pseudomedycznym. Wszczepiono mu ropowicę, kilkakrotnie operowano mu nogę, by rana się jątrzyła i można było uzyskać ropę do badań. Straszliwe cierpienie nie zabiło w nim jednak wiary. Podobnie jak w innych księżach - Polakach. Ogólnie w Dachau przebywało 1773 kapłanów z Polski, pierwszym, który tu przybył był ks. Stanisław Werenik, kapłan archidiecezji wileńskiej. Duchowni byli zgrupowani w blokach nr 28 i 30. Abp Majdański wspomina w książce bł. Bpa Michała Kozala, bł. Stefana Wincentego Frelichowskiego i wielu innych. Księża nie tylko bohatersko znosili swoje męczeństwo, ale w miarę możliwości starali się pomagać współwięźniom. Kiedy na cztery miesiące przed wyzwoleniem wybuchła w obozie epidemia tyfusu, wielu polskich kapłanów oddało życie opiekując się chorymi. Swoje cierpienia ofiarowywali Bogu, za swoich wiernych, za swoją diecezję, parafię, za ojczyznę, za Kościół. Intencje były bardzo liczne. W ten sposób kapłani dali świadectwo wierze oraz ukazali głęboki sens cierpienia.

Tuż przed wyzwoleniem obozu nad więźniami zawisła groźba śmierci. Wtedy kapłani powierzyli siebie i więźniów opiece św. Józefa i przyrzekli, że w rok po wyzwoleniu udadzą się na pielgrzymkę do sanktuarium św. Józefa w Kaliszu. Obóz został wyzwolony 29 kwietnia. W rok później polscy księża-męczennicy, którzy przeżyli, zjawili się w Kaliszu z podziękowaniem za uratowanie życia. Przyjeżdżają tu odtąd co rok.

biografia autora

Abp Kazimierz Majdański urodził się 1 III 1916 r. w Małgowie. W listopadzie 1939 r. wraz z alumnami i profesorami Wyższego Seminarium duchownego we Włocławku został aresztowany przez Gestapo i wywieziony do obozu w Dachau, gdzie przebywał do kwietnia 1945 r. Został tu poddany zbrodniczym eksperymentom medycznym. O życiu i cierpieniach polskich księży w obozie napisał w książce Będziecie moimi świadkami...”.

Po wojnie był biskupem pomocniczym we Włocławku, brał udział w II Soborze Watykańskim, był biskupem szczecińsko-kamieńskim. W 1975 r. założył pionierski Instytut Studiów nad Rodziną, który istnieje i działa do dziś.

Abp Kazimierz Majdański zmarł 29 IV 2007 r. w Łomiankach.