Aleksandra Loos, kulturoznawstwo międzynarodowe I rok lic.

Ewolucja wieloliniowa: ewolucja i proces

Julian Haynes Steward - ur. 1902 r., zm. 1972 r. - amerykański antropolog kulturowy, reprezentant neoewolucjonizmu multilinearnego (wieloliniowego) oraz ekologii kulturowej. Prowadził badania terenowe wśród Indian, ale także na terenie Peru i Portoryko.

Znaczenie ewolucji

Wbrew przeświadczeniu o nieaktualności ewolucji kulturowej, dyscyplina ta na nowo zdominowała zainteresowania naukowe. Stało się tak ze względu na jej przydatności w badaniach i specyficzne ujęcie relacji pomiędzy zmianami historycznymi a kolejnymi etapami rozwoju badanej kultury.

Istnieje opinia, że ewolucja kulturowa jest bardziej szczegółowym i dogłębnym rozwinięciem ewolucji biologicznej. Owszem, obydwie teorie mają cechy wspólne, jednak ich istota jest zupełnie odmienna. Rozwinięcie ewolucji biologicznej w ewolucji kulturowej ma charakter jedynie chronologiczny.

2 podstawowe istotne założenia ewolucjonizmu:

1) autentyczne przeciwieństwa form i funkcji rozwijają się w historycznie niezależnych od siebie procesach i tradycjach kulturowych

2) przyczyny tych paraleli są identyczne, ale zachodzą niezależnie od siebie

W obrębie ewolucji kulturowej istnieją 3 sposoby opracowywania i interpretacji danych:

1) odnosi się do ewloucji jednoliniowej - jest to klasyczne, dziewiętnastowieczne ujęcie dotyczące poszczególnych kultur, które mają swoje określone miejsce w uniwersalnym porządku

2) odnosi się do ewolucji uniwersalnej - w centrum uwagi badaczy znajduje się kultura jako całość, a nie poszczególne kultury

3) odnosi się do ewolucji wieloliniowej - istnieją sekwencje rozwojowe, badacze zamiast ogólnych praw doszukują się specyficznych parareli (o ograniczonym zasięgu występowania)

Jednym z twierdzeń ewolucji biologicznej jest fakt, że wszystkie formy są ze sobą genetyczne powiązane, ale ich rozwój jest od siebie niezależny. Natomiast jeśli chodzi o ewolucję kulturową, zakłada ona, iż wzory kulturowe w różnych częściach świata nie są ze sobą w żaden sposób genetycznie powiązane, jednak przechodzą one porównywalne procesy. Ogólnie naukowcy podkreślają dywergentny (czyli rozbieżny) charakter ewolucji biologicznej oraz konwergentny (czyli zbieżny) charakter i występowanie dyfuzji (czyli rozprzestrzeniania się) ewolucji kulturowej. Natomiast analogiami pomiędzy tymi dwoma koncepcjami są dążenie do coraz większej złożoności form oraz tworzenie się form coraz wyższych, czyli ogólne doskonalenie i postęp. Zjawiska te są również ujmowane jako cechy rozwoju lub zmiany kulturowej.

Ewolucjonizm stawia sie również w opozycji do relatywizmu; ewolucjonizm przypisuje jakościową odmienność kolejnym, następującym po sobie stadiom, zaś relatywizm poszczególnym tradycjom i obszarom kulturowym.

Rozważania te sprowadzają się do idei postępu, który charakteryzuje zarówno ewolucję kulturową, jak i biologiczną. Otóż postęp musi być mierzony za pomocą definiowalnych wartości. Wartości te, same w sobie nie stanowią ewolucji, a postęp jest w dużym stopniu niezależny od idei ewolucji. Tak więc koncepcja postępu może być rozumiana na wiele sposobów, a Kroeber nawet proponuje 3 jej miary:

1) zanik "oryginalności" i specyfiki wyrastającej z psychopatologii

2) spadek niemowlęcych obsesji związanych z najbardziej spektakularnymi, fizycznymi przemianami ludzkiego organizmu w ciągu życia

3) stała tendencja do kumulatywnego wzrostu wiedzy technologicznej i naukowej

Tak więc istnieje również możliwość, by postęp traktować jako właściwość każdej zmiany kulturowej, niezależnie od tego, czy jest ona rozpatrywana z perspektywy ewolucjonistycznej, czy też nie.

Ewolucja jednoliniowa

- główne kategorie - stadia rozwojowe

- założenie o pierwszeństwie matriarchatu względem innych typów organizacji rodowej

- przyporządkowywanie precywilizowanych społeczności do kategorii "dzikości" i ""barbarzyństwa"

- pojęcie cywilizacji , które pociągało za sobą generalizację mniejszego zasięgu (sformułowane w odniesieniu do Bliskiego Wschodu, północnych terenów Basenu Morza Śródziemnego oraz Europy Północnej)

- dziewiętnastowieczne rekonstrukcje historyczne uważane za pierwsze stadia rozwoju kultury oraz wysnuwające się z nich wnioski są błędne, ponieważ nie biorą pod uwagę zróżnicowania lokalnych trendów

- stosowane określenia jak "rodowe" czy też "państwo" są zdecydowanie zbyt obszerne i konieczne jest ich doprecyzowanie, ponieważ procesy przechodzenia form organizacji społecznej od struktur rodowych po terytorialne państwo w prawdzie miały wpływ na rozwój kulturowy wielu obszarów, jednak nie dotyczyło wszystkich

Ewolucja uniwersalna

- przedstawiciele: Leslie White, V. Gordon Childe

- "kultura rozumiana jako jedna całość służy potrzebom człowieka rozumianego jako gatunek, ale to nie pomaga nam i nie może pomóc w wyjaśnianiu różnic pomiędzy poszczególnymi kulturami (...)"

- funkcjonowanie danej kultury jest ściśle warunkowane przez specyfikę środowiska, w obrębie którego się znajduje

- pozwala to uśrednić wszystkie warunki środowiskowe by utworzyć stałą zasadę czy parametr, by następnie wykluczyć go z badania rozwoju kulturowego

- dyfuzja ma duży wpływ na społeczeństwa - przynosi społeczne i technologicznie zmiany, które powodują upodobnienie

- każde kolejne formy organizacyjne tworzą się po sobie sekwencyjnie, ale szczegółowe określenie ich cech możliwe jest jedynie dzięki zagłębieniu się w ich historię

Ewolucja wieloliniowa

- zmianę kulturową cechują istotne regularności

- zadanie badaczy to ustalenie określających tą regularność praw

- metoda ta raczej ma charakter empiryczny (doświadczalny) niż dedukcyjny

- przedmiotem badań są poszczególne kultury

- badanie ewolucji wieloliniowej nie zawiera żadnych apriorycznych (narzuconych z góry) praw ani schematów

- tak więc nie wyklucza się faktu, iż tradycje kulturowe na różnych obszarach są częściowo albo całkowicie różne

- te różnice i podobieństwa dotyczą zarówno jakichś pojedynczych elementów, jak i całych kultur lub ich swoistych, oryginalnych cech

Metoda ewolucji wieloliniowej

Przyczynowość i paralelizm

- paralele i związki przyczynowo-skutkowe, które się powtarzają są traktowane z nieufnością

- zaś podobieństwa traktuje się jako powierzchowne, reprezentujące ewolucję zbieżną lub stwierdza, że historyczne i funkcjonalne związki pomiędzy nimi nie zostały dostatecznie rozpoznane

- ewolucja wieloliniowa bada podobieństwa i paralele, które mają ograniczone występowanie i swoistość

Taksonomie kulturowe

- użycie określeń odnoszących się do obszarów kulturowych, traktowanych jako swoiste i unikalne wzory i konfiguracje elementów (np. kultury wielkich równin, kultury pasterskie wschodniej Afryki, cywilizacja chińska" itd.)

- użycie również terminów socjologicznych, które opisują zjawiska występujące regularnie w niepowiązanych ze sobą kulturach (np. horda, plemię, klan, klasa, państwo, szaman itd.)

- ważnym pojęciem jest obszar kulturowy, który wyróżnia się zawartością elementów tworzących specyficzne wzory zachowań podzielane przez członków danej zbiorowości

- klasyfikacje kultur mają ten sam charakter co klasyfikacje obszarów kulturowych --> założenie istnienia wspólnego punktu, rdzenia właściwości określających wyróżnione kultury, który powoduje, że wszyscy członkowie tychże kultur mają podobne rysy psychologiczne i światopoglądowe

- pojawia się termin "typ kultury", potrzebny do ustalania kulturowych paraleli i prawidłowości

- różnice pomiędzy typem kultury, a obszarem kulturowym:

1) jest on charakteryzowany w dużej mierze na podstawie kilku wybranych elementów kultury, a nie na podstawie ogólnej całości

2) dobór tych elementów musi być umiejscowiony w jakimś kontekście i odniesieniu

3) trzeba założyć, że mają takie same powiązania z innymi elementami kultury w każdym przypadku

- schematy taksonomiczne, które mają służyć ułatwieniu ustalenia paraleli i prawidłowości w charakterystykach i procesach rozwoju, muszą rozróżniać niezliczoną ilość typów kulturowych, które nie zostały dotąd zdefiniowane

- nie wszystkie paralele kulturowe są spowodowane różnym rozwojem, nie wszystkie różnice wiążą się z ewolucją (np. przekształcanie się społeczeństw wiejskich pod wpływem urbanizacji)

- decydującą cechą metory ewolucjonistycznej jest ustalenie powtarzających się związków przyczynowo-skutkowych występujących w niezależnych od siebie kulturach

- zakłada się, że w określonych warunkach pewnym elementom zawsze towarzyszą inne

- paralele rozwojowe trwające kilka lat i dotyczące zaleddwie kilku elementów kultury są tak samo ważne jak te twające tysiąclecia i obejmujące całe kultury

Podsumowując...

- Ewolucja kulturowa ma dwojaki charakter:

1) jako swoisty i szczególny typ historycznych rekonstrukcji

2) jako metodologia lub podejście badawcze

- każda kultura przechodzi ewolucję, a elementy tych procesów nie muszą być ze sobą powiązane

- ewolucjonizm ma charakter dedukcyjny, aprioryczny, schematyczny, a nawet filozoficzny