Merkantylizm w poszczególnych krajach.
Hiszpania i płd. Włochy – bulionizm, Gaspares
Antonio Serra- włoski m.
1613r. – krótki traktat o przyczynach, które mogą spowodować obfitość złota i srebra w krajach nie mających kopalni. Serra mówi o przewadze przemysłu nad rolnictwem, które zależy od warunków atmosferycznych. Przemysł nie zależy od warunków klimatycznych, na danym obszarze nie można powiększać produkcji rolnej ale przemysłową można. Produkty rzemiosła można przewozić na duże odległości, nadają się do transportu, produkty rolnicze ulegają zepsuciu. Serra- mieszkańcy Genui są bogaci, bo są pracowici.
Holandia- charakter handlowo- morski, I połowa XVII wieku- największa potęga morska w Europie. Zajmowali się przewozem towarów, czerpali korzyści z pośrednictwa handlowego. Przedstawiciel – Hugo Grotius, twórca prawa międzynarodowego, traktat o wolności mórz.
Anglia- przedstawicielem John Hales, opowiadał się za rozwojem przemysłu sukienniczego- tkanin wełnianych. Lata 30 XVII wieku- Tomasz Man 1630r. – bogactwo Anglii w handlu zagranicznym. Mekrantylizm angielski ma charakter rolniczo-przemysłowo-handlowy. Man- zmienić ugory na pola uprawne, nie importować – len i konopie można hodować u siebie. Bardzo korzystne dla Anglii rozwój własnej wytwórczości, bo to daje ludziom pracę, rozwój rybołówstwa, domaga się ukrócenia przewagi Holendrów na morzach. Kupcy angielscy sami powinni przywozić towary z Europy Wsch., mogą sami zajmować się przewożeniem. Postulaty Mana to podbudowa dla aktów nawigacyjnych. 1651r. do Anglii mogą być przewożone towary jedynie na statkach angielskich lub tego kraju, z którego towary pochodzą. Uderzyło to w Holendrów, wojna angielsko-holenderska, zwycięstwo Anglii i utrzymanie aktów nawigacyjnych.
Man wskazuje, że opłacalny jest wywóz kruszców celem zakupienia surowców, przetwarzania ich na wyrób gotowy i wywozu wyrobów gotowych- tą czynność porównuje do czynności rolnika siewcy. Dążenie merkantylizmu do dodatniego bilansu handlowego – opowiadali się oni za uprzemysłowieniem własnych krajów.
Bartuelemy de Laffemas – merkantylista- uprzemysłowienie Francji.
Antoine Montechietien 1615 – traktat, uprzemysłowienie Francji, użył podejścia ekonomia po raz pierwszy, podnieść rolnictwo, ożywić rzemiosło, rozwiązać ????
Jan Baptysta Colbert- udzielał subsydiów na powstawanie manufaktur prywatnych, zmniejszał podatki tym co zakładali manufaktury, nałożył cła antyeksportowe na produkty rolnicze. Polityka Colberta- osłabienie rolnictwa. Francja rozwinęła produkcję artykułów luksusowych np. tkaniny, koronki, perfumy, broń, produkcja zbrojeniowa dla potrzeb armii francuskiej. Zaniedbano rozwój artykułów masowego użytku, została zdystansowana przez Anglię.
1 zawarcia granic- zabronienie kupcom polskim wyjazdów za granicę, kupcy zagraniczni będą przyjeżdżali do Polski i tu nabywali wyroby, szlachta będzie dyktować warunki kupna-sprzedaży.
2 redukcja grubego pieniądza- obniżenie kursu waluty zagranicznej (złotego dukata i srebrnego talara) w stosunku do grosza polskiego. Stanisław Linowski, Wojciech Gostkowski- bulionizm szlachecki.
3 walka ze zbytkiem, Szymon Starowolski – kolonizacja kresów pld-wsch- Ukrainy jako zabezpieczenie się przed Tatarami.
Wiek XVII- merkantylizm właściwy.
Piotr Grabowski- skupienie przez państwo monopolu handlu zbożem.
Stanisław Zaręba, Jan Grodwagner- rozwój przemysłu i handlu wewnętrznego.
Połowa XVII wieku- Krzysztof Opaliński w satyrach pisali o opóźnieniu Polski,.
Panowanie Jana Kazimierza – pasmo niepowodzeń, wojny, ogromne straty gospodarcze i ludnościowe (śmierć 1/3 ludności). Pozycja Polski osłabła w Europie, przedstawiciel Andrzej Maksymilian Fredro, traktat Militaria – rozpatruje problemy gosp. przez pryzmat potrzeb militarnych, nawiązuje do kameralistów niemieckich. 5 rodzajów zajęć: rolnictwo, hodowla, przemysł, handel, komunikacja. Najbardziej rozwojowi kraju służą 3 ostatnie. Opowiada się za rozwojem miast, za kolonizacją kresów płd-wsch, za wzrostem liczby ludności.
XVIII wiek- Unia polsko-saska, dalszy upadek, wplątał Polskę w wojnę płn, Polska uzależniona od Rosji, traci suwerenność, gdy królem zostaje Leszczyński, czasy saskie- upadek. Myśliciele- Stefan Garczyński, Anatomia Rzeczypospolitej Polskiej 1737 – wydana w 49r. opowiada się za zwiększeniem zatrudnienia, rozwojem manufaktur, niedoludnienie Polski.
Późny merkantylizm- ks. Stanisław Konarski- reformator szkolnictwa pijarów, założył Kolegium Nobilum. O skutecznym rad sposobie- praca – zniesienie liberum weto, wolnej elekcji. Stanisław Leszczyński autor pracy „Głos wolny, wolność ubezpieczający”. Ograniczenie liberum veto i zniesienie wolnej elekcji. Na I miejscu stawiał rolnictwo.
Krytycy merkantylizmu we Francji i Anglii.
Anglia – kraj najbardziej rozwinięty gospodarczo w Europie, pojawia się myśl, że nadmierna ingerencja państwa w sprawy gospodarcze jest zbyteczna, bo w życiu gospodarczym występują pewne samoczynne mechanizmy tzw. prawa natury, które powodują, iż ingerencja w sprawy gospodarcze jest zbędna. Rozbudowany interwencjonizm państwowy jest kosztowny. Ograniczenie ekonomicznej roli państwa – obniżenie kosztów funkcjonowania machiny państw., możliwość obniżenia podatków. W dalszym ciągu dominował jeszcze merkantylizm.
W. Petty- żeglarz, inżynier, wynalazca, budowniczy, poeta, kartograf, statystyk, wszechstronnie wykształcony. Studiował we Francji i Holandii, praca- Traktat o podatkach i daninach, inne- Arytmetyka polityczna, Anatomia polityki Irlandii, 2 ostatnie charakter statystyczno-ekonomiczny, zastosował nową metodę badawczą w pracach, w próbach powiązań przyczynowo-skutkowych na czoło wysuwa się problem cenowych kategorii, ceny nie odróżnia od wartości, przeanalizował 3 rodzaje cen: rynkowa, polityczna, naturalna. Cena rynkowa realnie prawdziwa, powstaje na rynku w wyniku wolnej gry popytu i podaży, ma charakter zmienny i zależy od czynników przypadkowych. Cena polityczna to wynik decyzji władz, zawiera elementy wolutarystyczne, państwo decyduje o wysokości cen, nie może pozostawać w zgodzie z wymogami ekonomicznymi. Cena naturalna dobra posiada charakter stabilny i zależy od nakładu pracy potrzebnej do jego wytworzenia. Petty wskazuje, że zmiana proporcji wymiennych zależy od zmian wydajności pracy. Rozróżnia wartość użytkową i wymienną ale bez dostatecznego uzasadnienia podziału. 2 źródła bogactwa i wartości. Wypowiada: Praca jest ojcem a ziemia matką wielkiego bogactwa. Człowiek, który w procesie produkcji przekazuje pracę otrzymuje płacę tytułem wykonania pracy. Właściciel ziemi otrzymuje rentę gruntową. Wartość dóbr zależy od ilości pracy zawartej w dobrach.
Teoria płacy rob. i renty gruntowej.
Wysokość płacy rob. określona jest kosztami utrzymania robotnika i jego rodziny. Na poziom płac wpływa urodzajność gleby i warunki klimatyczne. Naturalna urodzajność gleby decyduje o wydatkach na artykuły spożywcze. Od warunków klimatycznych zależą inne wydatki poza wyżywieniem ( mieszkanie, odzież). Renta gruntowa – nadwyżka ponad koszty produkcji w rolnictwie. Wysokość renty gruntowej jest zróżnicowana i zależy od urodzajności gleby i dogodności położenia. Dostrzega istnienie renty różniczkowej. Wartość ziemi to renta wieloletnia, renta skapitalizowana.
Teoria procentu.
Merkantyliści- celowość utrzymywania niskiej stopy procentowej, działa to korzystnie na poziom aktywności gospodarczej. Petty poddaje krytyce politykę merkantylizmu, ruchem stopy procentowej rządzą także obiektywne prawa natury. Według Petty podstawą istnienia procentu jest renta gruntowa. Posiadacz pieniędzy decyduje się zamiast nabycia ziemi wypożyczyć kapitał, musi otrzymać w zamian stały roczny dochód równy przynajmniej rencie z gruntu jaki mógłby za ten kapitał nabyć. Stopa procentowa musi być wyższa od renty gruntowej. Zawarte w niej musi być wynagrodzenie za ryzyko jakie zawiera transakcja pożyczenia.
D. North – wielki kupiec angielski związany z handlem zagranicznym, szczególnie z Francją. Napisał pracę: „Rozmowa o handlu” napisana pod wpływem rozprawy Kartezjusza o Metodzie. Nort po raz pierwszy traktuje gospodarkę jako zmierzający do równowagi mechanizm, żąda wolności ekonomicznej przeciwstawiając się monopolom, reglamentacji i przywilejom stosowanym przez merkantylizm. Celowość prowadzenia polityki wolnego handlu uzasadnia istnieniem współzależności gospodarczych krajów tworzących razem gospodarstwo światowe. Pomyślność każdego kraju warunkuje ogólny rozwój. Kraj zamożny jest zarówno wydatnym eksporterem jak i importerem. Wysnuwając ideę liberalizmu gospodarczemu Nort wyraźnie antycypował szereg konstrukcji Adama Smitha.
Dawid Hume wiek XVIII. Adnostyk- człowiek powątpiewający w sprawach wiary, kładzie nacisk na badanie faktów, nauczyciel i przyjaciel Smitha, podsekretarz stanu, poseł angielski w Paryżu. Krytyk merkantylizmu, znaczna rola kap. handlowego- w kupcach widzi najpożyteczniejszą warstwę społeczną, dostrzega rosnącą rolę przemysłu, wyżej ceni pozycję krajów przemysłowych aniżeli rolniczych. Zwolennik zasad liberalizmu gospodarczego, wyróżnia krótkie i długie okresy w procesach gospodarczych. W krótkich dodatni bilans handlowy i przypływ kruszców wywołuje pozytywne zjawiska, rozwija się przemysł, rośnie zatrudnienie, dochody powoli podnoszą się ceny. W krótkim okresie ujemny bilans handlowy nie pociąga za sobą negatywnych skutków dla rozwoju. O korzyściach dla gospodarki kraju można się zorientować analogicznie okresy długie. Hume rozwija koncepcję ekonomiczną pod wpływem rewolucji cen. Rozpoczęła się w II połowie XVI wieku w Europie. Europa przed odkryciami- niedobór kruszców, potem napływały kruszce ze złupionych świątyń Inków, Asteków, Majów oraz kopalni Ameryki Śr. i Płd. zmalała 2 wartość kruszców więc wzrosły ceny po długim okresie cen ustabilizowanych- wstrząs opinii publicznej. Trwałość takich walorów jak kruszce- zawodna. Wzrost cen uderzył w tych, którzy otrzymywali stałe dochody. Było to przyczyną powstania ilościowej teorii pieniądza- odmiana teorii nominalistycznej. Elementy ilościowej teorii występują już w XVI wieku u Jana Badina, Tomasza Muna, Johna Locka. Istotne znaczenie mają dopiero koncepcje Huma. Pieniądz nie ma żadnej samoistnej wartości, czerpie wartość z faktu, że obiega, jest znakiem wartości, umożliwia jej realizację ale nie wynika z tego, że musi posiadać odrębną wewnętrzną wartość. Wbrew merkantylistom troszczącym się o dodatni bilans płatniczy zdaniem Huma samoczynnie działający mechanizm handlu zagranicznego zapewnia krajom równowagę bilansu płatniczego w długich okresach. W miarę wzrostu ilości pieniądza w danym kraju zaczyna spadać jego siła nabywcza i rosną ceny, ogranicza to możliwości eksportowe kraju. Wzrost cen w kraju stwarza przesłanki wzrostu rozmiarów importu, bo towary zagraniczne są tańsze niż krajowe. Powoduje to przepływ pieniędzy od kraju importującego. Hume widział, że jest niebezpieczeństwo nadmiernej ilości pieniądza w obiegu, zwolennik umiarkowanej inflacji. Pogląd ten spotkał się z krytyką Smitha, aprobowany przez Keynsa. Hume- nominalista, nie dostrzegał różnicy między pieniądzem kruszcowym a papierowym i nie zwracał uwagi na wewnętrzną wartość srebra i złota.
Francja
Piotr Boisquillebert (XVII/XVIII)
Prace: Podatek rolny we Francji, Traktat o zbożach, Rozprawa o naturze bogactw, pieniądza i danin 1711r. Rolnictwo to główna gałąź gospodarki, dostarcza ona żywności i surowców. Postuluje podniesienie dochodowości rolnictwa przez podwyżkę cen zboża, obniżenie podatku rolnego i równomierne rozłożenie ciężarów na całe społeczeństwo. Należy wprowadzić wolność handlu zbożem w tym też eksportu poprzez ograniczenie lub zniesienie ceł wywozowych. Dostrzega produkcyjny charakter innych gałęzi życia gospodarczego chociaż na I miejscu stawia rolnictwo. Źródłem bogactwa jest praca i jej wydajność, która zależy od podziału pracy. Twierdzi, że o bogactwie kraju nie stanowi ilość posiadanych kruszców lecz konsumpcja umożliwiająca zaspokojenie potrzeb. Głosi nową ideę – rozmiary produkcji kraju a więc i wielkość DN zależą od wielkości konsumpcji. Konsumpcja i dochody to jedno. Ograniczenie konsumpcji oznacza zmniejszenie popytu, produkcji, wypłacanych dochodów.