Paula Lewandowska; gr. IV; kosmetologia I rok

MASAŻ I JEGO WPŁYW NA POSZCZEGÓLNE UKŁADY W ORGANIZMIE

Masażem nazywamy zabieg fizjoterapeutyczny, polegający na zespole ruchów wywierających ucisk na tkanki, powodujący ich sprężyste odkształcenie. Masaż, jako bodziec mechaniczny skierowany jest na: powłoki skórne, mięśnie, torebki i więzadła stawowe.

Masaż klasyczny, ręczny polega na wykonywaniu określonych ruchów w określonym tempie, z określoną siłą, zgodnie z przebiegiem mięśni, naczyń limfatycznych i krwionośnych, rytmicznie, bez rozciągania skóry. Masaż (z pewnymi wyjątkami) wykonuje się w kierunku serca. Do podstawowych ruchów masażu należą: głaskanie, rozcieranie, ugniatanie, oklepywanie i potrząsanie/wibracja. Wyróżniamy ponadto ruchy bierne, oklepywanie, uderzanie, wyciskanie.

Głaskanie jest najłagodniejszym ruchem w masażu. Wywołuje on sprężyste odkształcanie tkanek naskórka bez przesuwania tkanki masowanej. Używamy do tego koniuszków palców bądź całej dłoni w zależności od wielkości masowanego odcinka. Wykonujemy naprzemienne, płynne ruchy, raz jedną, raz drugą ręką bądź obiema równocześnie.  Podnosi ono nieznacznie temperaturę skóry, wpływa na przyspieszenie krążenia. Krew żylna odpływa z tkanek a na jej miejsce napływa krew tętnicza. Przyspieszenie odpłynięcia krwi żylnej z tkanek i  chłonki w kierunku dosercowym, powoduje opróżnienie pni żylnych powierzchownych i głębokich w tkankach. W opróżnionych żyłach powstaje ciśnienie ujemne, wskutek czego krew z bocznych naczyń żylnych napływa do większych naczyń. Lepsze krążenie płynów ustrojowych daje lepsze odżywienie tkanek. Pod wpływem głaskania głębokiego wchłanianie płynów z tkanki podskórnej zwiększa się o 16-58%. Poprawia się wazomotoryczna funkcja naczyń skórnych, stymulacja procesów wymiany w skórze i podskórnej tkance łącznej. Głaskanie wpływa także na zwiększenie tonusu (napięcia) skórnego i tkanki podskórnej. Oddziałuje na zakończenia nerwów czuciowych skóry, podnosi lub obniża ich pobudliwość w zależności od siły bodźca, przez działanie uspokajające na OUN, czyli obniża pobudliwość emocjonalną, sprzyja rozluźnieniu mięśni i zwiększenie kurczliwości mięśni. Wpływa także na zwiększenie tonusu (napięcia) skórnego i tkanki podskórnej. Łagodne głaskanie działa uspokajająco, przeciwbólowo, zmniejsza pobudliwość nerwową. Połączone z rozcieraniem ułatwia wchłanianie wysięków surowiczych. Układ krążenia zostaje pobudzony, ustępują zastoje i obrzęki. Delikatne głaskanie wpływa kojąco na ból, a skóra staje się gładka i elastyczna.  Głaskanie powierzchowne powoduje mechaniczne usunięcie zrogowaciałych łusek naskórka, w celu ułatwienia wydzielniczej pracy gruczołów potowych i łojowych. Głaskanie wykonane na klatce piersiowej powoduje zwolnienie ruchów oddechowych. Zjawisko to tłumaczone jest hamowaniem czynności wyższych części OUN z następczym obniżeniem pobudliwości ośrodka oddechowego. Technika ta pozwala na rozprowadzenie preparatu po skórze preparatu do masażu, przyzwyczajenie pacjenta do dotknięcia terapeuty, pozwolenie na wyczucie i znalezienie miejsc chorobowo zmienionych. Głaskaniem rozpoczynamy i kończymy masaż oraz jest on ogniwem łączącym poszczególne ruchy rąk w trakcie zabiegu.

Rozcieranie polega na wykonywaniu rękoma masażysty ruchów kolisto-posuwistych wraz z tkanką masowaną. Istotą rozcierania jest to, aby tkanka masowana przesuwała się za ręką masażysty. Rozcieranie powoduje utworzenie się fałdu skórnego, w którym następuje rozciąganie i rozcieranie tkanek. Wywołuje on sprężyste odkształcanie tkanki łącznej. Nie trzeba przestrzegać kierunku przebiegu naczyń, kierunek rozcierania określa się na podstawie anatomicznej struktury tkanek i patologicznych zmian tych tkanek. Rozcieranie w zależności od kierunku wykonywania dzielimy: spiralne - działa troficznie na tkanki ( poprawia ukrwienie, odżywienie, metabolizm tkanek); podłużne - działa rozluźniająco na receptory ścięgien, powięź mięśniową; poprzeczne - działa mobilizująco, powoduje uruchomienie ścięgien, poprawia napięcie powięzi mięśniowej. Rozcieranie jest najważniejszą i podstawową techniką  masażu w procesie leczenia. Powoduje rozdrabnianie cząstek przemiany materii np. kwasu mlekowego, co szczególnie istotne jest przy `zakwasach' mięśniowych. Szczególną uwagę zwraca się na rozcieranie miejsc gdzie brzuśce mięśniowe przechodzą w ścięgna, oraz na miejsca  przyczepów mięśniowych, wykorzystywany przy masażu torebek stawowych. W masażu sportowym rozcieranie ma zastosowanie przy rozgrzewce stawów i mięśni, podwyższa temperaturę nawet o 5º. Rozcieranie stosuje się na okolice stawów w artrozach (zmianach zwyrodnieniowo-wytwórczych stawów) i zmianach patologicznych tkanek okołostawowych. Rozcieranie ma także szczególne znaczenie przy zmiękczaniu blizn i przywracaniu do pierwotnego stanu tkanek, które uległy urazowi lub mają stan zapalny. Celem rozcierania jest obniżenie pobudliwości nerwów ( działanie przeciwbólowe); ułatwienie wchłaniania się krwiaków, obrzęków, wysięków pozapalnych; uelastycznienie przykurczonych mięśni i powstałych blizn, zrostów po zabiegach operacyjnych oraz uelastycznienie torebek stawowych, więzadeł, przyczepów mięśniowych; likwidacja zgrubień, stwardnień, różnego pochodzenia mięśniowych, w torebkach stawowych. Zapobiega otarciom i odleżynom, stosowane przy hartowaniu tkanek (po amputacjach).

Kolejną, niemniej ważną techniką jest ugniatanie. Polega ono na wykonaniu rękoma masażysty ruchów: przyłożenia, unoszenia, uciskania i wyciskania tkanki masowanej. Wymaga ono użycia większej siły w stosunku do pozostałych technik. Ugniatanie to technika odkształcająca sprężyście tkankę mięśniową. W czasie ugniatania ręka nie ślizga się po skórze, lecz wyraźnie i zdecydowanie chwyta za masowany mięsień, grupę mięśni, starając się odciągnąć od części kostnej. Ugniatanie w masażu klasycznym stanowi ok. 40% całego masażu i ok. 60% masażu sportowego. Ugniatanie stosujemy oddzielnie na mięśniach synergistycznych i antagonistycznych. Nie powinno być zbyt energiczne, lecz narastać stopniowo powinno wywoływać bólu, lecz uczucie przyjemne. Ruchy wykonujemy: płynnie, rytmicznie, bez odrywania rąk od powierzchni masowanej, bez gwałtownych szarpnięć. Mięśnie w czasie ugniatania powinny być opracowywane podłużnie. Ugniatanie wykonujemy wzdłuż przebiegu naczyń krwionośnych w kierunku do serca; od dalszego do bliższego szczytu mięśnia; od przyczepu dalszego do bliższego. Technikę tą stosuje się w celu intensywnego pobudzenia mięśni; dużego przekrwienia masowanego obszaru, a co się z tym łączy -zwiększenie szybkości przepływu krwi, także limfy i ułatwienie wymiany tkankowej w mięśniach ( lepsze odżywienie i szybsze odprowadzenie produktów przemiany materii) oraz stymulację procesów wymiany tlenu i dwutlenku węgla w mięśniach. Ugniatanie pozwala na uregulowanie, czyli sprowadzenie do fizjologicznego napięcia mięśniowego po przez oddziaływanie na receptory czucia głębokiego. Przyspiesza się ogólna regeneracja mięśni po intensywnym wysiłku fizycznym, zwiększa się elastyczności tkanki mięśniowej oraz ścięgien. Ugniatanie zmniejsza napięcie blizn. Ruch ugniatania na twarzy wykonuje się w zależności od potrzeby opuszkami palców, całymi palcami lub całą dłonią.

Oklepywanie polega na wykonywaniu szybkich, krótkich uderzeń z bliskiej odległości w tkankę masowaną. W zależności od wielkości masowanego odcinka wykonuje się je opuszkami palców, brzegiem łokciowym ręki, otwartą lub półzamkniętą dłonią albo grzbietową powierzchnią palców. Istotą oklepywania jest to, aby w czasie uderzania kontakt ręki masażysty był jak najkrótszy, a siła uderzenia na całej powierzchni ręki biorącej udział w masażu była rozłożona równomiernie.

Uderzenie powinno być sprężyste, krótkie, wykonane tak, aby nie wywoływało powstawania bólu, a także siniaków, krwiaków i pękania naczyń. Oklepywanie należy do tzw. techniki twardej, dlatego nie należy jej stosować u osób starszych, u dzieci, po ciężkich zabiegach operacyjnych. Przeciwwskazane jest również przy:

-          silnym bólu,

-          wzmożonym napięciu mięśniowym,

-          kruchości ścian naczyń krwionośnych,

-          żylakach,

-          po wzmożonym wysiłku fizycznym,

-          w spastyczności (w przebiegu porażeń spastycznych),

-          dyskopatiach,

-          osteoporozie,

-          w przykurczach mięśniowych,

-          w skoliozach po stronie przykurczonych mięśni.

Oklepywanie stosujemy, gdy chcemy doprowadzić do silnego przekrwienia masowanej części ciała. Pobudzić mięśnie gładkie i poprzecznie prążkowane do skurczu. Zmniejszyć tkankę tłuszczową przez przyspieszenie przemiany materii. Oklepywanie ma wpływ na naczynia krwionośne: słabe oklepywanie - zwęża naczynia krwionośne, zwalnia tętno; silne oklepywanie - rozszerza naczynia krwionośne. Wpływa na zmianę pobudliwości ośrodkowego układu nerwowego: lekkie oklepywanie - działa uspokajająco i znieczulająco (obniża pobudliwość OUN obserwowaną w nerwicach wegetatywnych i zmniejsza bóle neurologiczne); silne oklepywanie - działa pobudzająco; bardzo silne oklepywanie - hamuje lub znosi reakcje ze strony OUN. Tkanka mięśniowa zostaje pobudzona do skurczu, co w efekcie wzmacnia siłę mięśni. Mocne oklepywanie działa drażniąco.

Wibracja to technika polegająca na przekazywaniu za pomocą ręki masażysty lub aparatu wibracyjnego drgań mechanicznych o malej amplitudzie i znacznej  częstotliwości tkankom masowanym. Wibracja ręczna jest trudna i męcząca, ale daje lepsze możliwości wyczucia, głębokości przekazywanych drgań. Wykonuje się ją opuszkami palców lub całą dłonią. Ręka jest zgięta w stawie łokciowym pod kątem prostym, staw nadgarstka w lekkim odchyleniu, palce lekko zgięte. Wprowadza się rękę w drgania zaczynające się od przedramienia, przenoszą się na dłoń a następnie na masowaną część ciała. Wyróżniamy wibrację:

• labilną - wykonuje się wzdłuż przebiegu nerwu, włókien mięśniowych, naczyń obwodowych.

                      Najczęściej stosowana wzdłuż kręgosłupa. Rozluźnia napięte mięśnie.

• stabilną - najczęściej stosuje się na punkty bolesne, w miejscu wyjścia nerwu obwodowego w mięśniu

Celem wibracji labilnej jest: obniżenie napięcia mięśniowego, znormalizowanie napięcia tkanek. Wibracja punktowa obniża próg pobudliwości nerwowej, ma działanie przeciwbólowe i wpływ na zmniejszenie obrzęków. Wibracja wywołuje odczyn pośredni objawiający się: zwiększeniem napięcia naczyń krwionośnych, zwolnieniem tętna, wzrostem ciśnienia krwi. Wibracja słaba - działanie uspokajające, silna - działanie pobudzające.

Wstrząsanie to technika masażu klasycznego polegająca na przekazywaniu tkankom za pomocą rąk masażysty drgań mechanicznych o znacznej amplitudzie i niedużej częstotliwości. Wpływa na obniżenie napięcia mięśniowego i rozluźnienie aparatu więzadłowo- torebkowego np. po wysiłku fizycznym; ułatwienie wydzielania płynu zalegającego płynu wysiękowego w płucach  (wstrząsanie klatką piersiową) w chorobach układu oddechowego; usprawnianie  krążenia obwodowego, aktywacja przepływu krwi, a szczególnie limfy; lepsze rozprowadzenie chłonki w przestrzeniach międzykomórkowych tkanek powierzchownych i głębokich. Słabe wstrząsanie - obniżenie pobudliwości OUN. Silne wstrząsanie (energiczne, szybkie) - wzmożenie  pobudliwości OUN.

Podsumowując, wpływ masażu na ciało możemy podzielić na działanie lokalne (miejscowe) oraz działanie ogólne. Działanie lokalne jest to bezpośredni wpływ masażu na tkanki masowane. Natomiast wpływ ogólny jest to wpływ związany ze zmianami odruchowymi w układach: krążenia, nerwowym, wewnątrzwydzielniczym i narządach wewnętrznych. Wpływ masażu na tkankę skórną:
- masaż ułatwia oddychania skórne,
- usuwane są ze skóry w postaci łusek obumarłe komórki naskórka,
- poprawia się czynność wydalnicza gruczołów łojowych i potowych,
- naczynia skórne rozszerzają się, przez co poprawia się odżywianie skóry oraz znajdujących się w niej gruczołów,
- przyspiesza się obieg krwi i chłonki w naczyniach skórnych Wpływ masażu na tkankę mięśniową:
- masaż zwiększa zdolność mięśni do pracy,
- mięśnie są lepiej zaopatrywane w tlen i substancje odżywcze,
- szybciej wydalane są produkty przemiany materii,
- masaż zapobiega zanikom mięśniowym Wpływ masażu na stawy i aparat więzadłowy:
- zwiększa się elastyczność i wytrzymałość aparatu więzadłowego,
- poprawia się ruchomość stawów,
- polepsza się ukrwienie, co powoduje lepszą i szybszą wymianę produktów rozpadu na substancje odżywcze Wpływ masażu na układ krwionośny i limfatyczny:
- masaż pobudza te układy, co wpływa na lepsze zaopatrzenie organów w tlen i substancje odżywcze,
- ułatwia odpływ krwi żylnej,
- likwiduje objawy zastoinowe, szybciej wchłaniają się obrzęki,
- wzrasta szybkość obiegu krwi Wpływ masażu na układ nerwowy:
- masaż wpływa na centralny układ nerwowy za pośrednictwem układu obwodowego,
- powoduje szybsze przesyłanie bodźców do mięśni, gruczołów wydzielania wewnętrznego i pozostałych narządów ustroju
W zależności od sposobu wykonania masaż może mieć działanie uspokajające lub pobudzające. Wpływ masażu na pozostałe układy:
- przyspiesza obieg krwi w naczyniach krwionośnych, a tym samym zwiększa ilość krwi dostarczanej do płuc, gdzie następuje wymiana gazowa, tym samym polepsza się działanie układu oddechowego,
- masaż pośrednio wpływa na układ pokarmowy poprawiając jego ukrwienie, przez co poprawia się trawienie, przyswajanie substancji odżywczych, a także przyspiesza wydalanie z przewodu pokarmowego produktów niestrawionych,
- poprawia się czynność filtracyjna nerek (tym samym po masażu zwiększa się ilość wydalanego moczu)

---