Kultura przeworska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Skocz do: nawigacji, szukaj

Kultury archeologiczne okresu przedrzymskiego epoki żelaza (600 lat p.n.e – I w. p.n.e.)

     grupy nordyckie

     kultura jastorfska

     grupa Harpstedt-Nienburg

     plemiona celtyckie

     kultura przeworska

     grupa gubińska

     kultura oksywska

     kultura wschodniobałtycka strefy leśnej

     kultura kurhanów zachodniobałtyjskich

     kultura zarubiniecka

     grupy estońskie

     grupy trackie

     kultura Poieneşti-Lukaševka

Kultura zarubiniecka (kolor czerwony) i kultura przeworska (kolor zielony)

Kultury archeologiczne ok. III w. n.e.; kolor zielony – kultura przeworska, kolor jasnofioletowy – nadłabski krąg kulturowy; kolor czerwony – kultura wielbarska, kolor żółty – kultury bałtyjskie, kolor brązowy – kultura zarubiniecka, kolor pomarańczowy – kultura czerniachowska, ciemnoniebieski – cesarstwo rzymskie, kolor fioletowy (koła) – kultura kijowska

kierunki wędrówek plemion germańskich (750 l. p.n.e. – I w. n.e.

Kultura przeworska – kultura archeologiczna epoki żelaza rozwijająca się między III w. p.n.e. a V w. n.e. na terenach obecnej Polski oraz Zakarpacia. Dawniej zwana kulturą wenedzką lub grupą przeworską kultury grobów jamowych. Kultura przeworska zastąpiła na znacznej części swojego terytorium wcześniejszą kulturę pomorską.

Spis treści [ukryj] 1 Chronologia, geneza i zanik 2 Obszar występowania i kontekst kulturowy 3 Charakterystyczne wytwory kulturowe 3.1 Inwentarz 3.2 Ceramika 4 Osadnictwo 5 Obrządek pogrzebowy 6 Gospodarka i społeczeństwo 7 Bibliografia 8 Przypisy

Chronologia, geneza i zanik[edytuj]

Nazwa pochodzi od miasta Przeworsk, leżącego niedaleko od miejscowości Gać, w której znaleziono cmentarzysko. Pierwszej publikacji tego stanowiska dokonał w 1909 r. Karol Hadaczek, jednak do literatury nazwę wprowadzono dopiero w latach trzydziestych.

Geneza powstania kultury przeworskiej nie została w pełni wyjaśniona, jednak pewne jest, iż wpływ na jej rozwój miała ludność kultury pomorskiej oraz grobów kloszowych. Tereny kultury przeworskiej są przypisywane wzmiankowanym przez autorów starożytnych plemionom Lugiów^[1]. Nie bez znaczenia pozostały też szerokie wpływy kultury lateńskiej i wędrówki plemion, np. Bastarnów i Skirów.

Zgromadzony materiał archeologiczny kultury przeworskiej datowany jest od fazy C2 okresu lateńskiego do okresu wędrówek ludów (200/250 lat p.n.e. do ok. 450 roku n.e.).

Kultura przeworska zanikła w starszej części okresu wędrówek ludów.

Obszar występowania i kontekst kulturowy[edytuj]

Ludność kultury przeworskiej w okresie przedrzymskim zajmowała tereny Śląska, Wielkopolski, Mazowsza, Podlasia i części Małopolski. Drobne, lecz nieistotne zmiany w zasięgu jej występowania obserwuje się w okresie rzymskim.

Stanowiska tej kultury graniczyły w II-I wieku p.n.e. ze stanowiskami kultury oksywskiej od północy, kręgu jastorfskiego od zachodu, kultury zarubinieckiej od wschodu oraz osadnictwa celtyckiego oraz kultury puchowskiej od południa. W V wieku n.e. graniczyły ze stanowiskami ludności kultury luboszyckiej oraz kręgu nadłabskiego od zachodu, grupy dębczyńskiej od północy oraz kultury wielbarskiej od wschodu.

Oprócz zwartych obszarów istniały enklawy osadnictwa przeworskiego – środkowe Niemcy nad Soławą oraz w dolinie Wetterau.

Charakterystyczne wytwory kulturowe[edytuj]

Fragment rzymskiego miecza z Podlodowa w powiecie tomaszowskim lubelskim, z wyobrażeniami Marsa i Wiktorii, znaleziony w grobie wojownika kultury przeworskiej

Inwentarz[edytuj]

Charakterystyczna dla ludności kultury przeworskiej jest duża ilość przedmiotów żelaznych. Są to umba z kolcem, klamry do pasa o formie sztabkowej lub zawiasowej, koliste sprzączki, nożyki sierpikowate, a także zestawy narzędzi w postaci młotków, pilników, kowadełek, obcęgów i tłoczków oraz zestawy toaletowe: nożyce, półksiężycowate brzytwy, szczypce. Badania metaloznacze wskazują, że 60-70 % wyrobów żelaznych tej kultury wykonanych jest z żelaza z okręgu świętokrzyskiego^[2].

Ceramika[edytuj]

Ceramika wytwarzana przez ludność przeworską była lepiona ręcznie i można podzielić ją na dwie grupy. Do pierwszej z nich zalicza się tzw. ceramika stołowa. Prezentowała zróżnicowaną formę o cienkich ściankach, wygładzonych i czernionych powierzchniach, starannie wykonanych. Do drugiej grupy zalicza się ceramika tzw. kuchenna – grubościenna, słabo wykonana, o chropowatych powierzchniach. Występowała też ceramika toczona na kole, która z czasem wyparła ceramikę stołową. Ręcznie lepiona ceramika kuchenna przetrwała do końca trwania tej kultury.

Osadnictwo[edytuj]

Formą przewodnią w budownictwie były niewielkie półziemianki, o wymiarach 3x5 m, ze słupami podtrzymującymi dach. Występowały też większe konstrukcje naziemne, słupowe. W fazie B2 nastąpił wzrost gęstości osadnictwa oraz powstawanie nowych skupisk osadniczych. W IV i V wieku widoczne jest zahamowanie rozwoju osadnictwa oraz jego powolny zanik.

Obrządek pogrzebowy[edytuj]

Kurhan książęcy z ok. 180 r. n.e. w Przywozie

W pierwszych fazach rozwojowych ludność praktykowała głównie obrządek ciałopalny, w którym groby jamowe przeważały nad popielnicowymi. Niezwykle rzadko występowały czyste groby popielnicowe. Zmarłych wyposażano w dary. Dla mężczyzn typowe były: broń, ostrogi, nożyce, brzytwy, osełki, narzędzia kowalskie, klamry do pasa; dla kobiet: dwie żelazne zapinki drucikowate, klamry, przęśliki i noże sierpikowate. Praktykowano zwyczaj palenia ich razem z kośćmi. Większe dary (miecze) były gięte i łamane.

Bardzo rzadko występowały groby szkieletowe (zasięg pokrywa się ze wcześniejszym osadnictwem celtyckim), w których ciała zmarłych układano na boku w pozycji embrionalnej. Rzadko też występowały groby książęce (odkryte np. w Przywozie) oraz kamienne nasypy przykrywające szczątki w miejscu kremacji – kurhany siedlemińskie.

W niektórych rejonach odkryto kamienne stelle, bruk kamienny oraz kamienne kręgi spełniające funkcje ogrodzeń.

Gospodarka i społeczeństwo[edytuj]

Podstawą gospodarki tej kultury było przede wszystkim rolnictwo oraz hodowla zwierząt. Istniał handel ze strefą południowoeuropejską, co poświadczone jest przez liczne importy, np. dzbany i situle z Italii. Na wysokim poziomie stała produkcja rzemieślnicza.

Bibliografia[edytuj]

• Encyklopedia historyczna świata. Tom I: Prehistoria, praca zbiorowe, opracowanie naukowe prof. dr hab. Janusz K. Kozłowski, Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999

• Kultura pradziejowa na ziemiach Polski. Zarys, Jerzy Filip Gąssowski, PWN, Warszawa 1985

• Wielka historia Polski. Tom I: Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.), Piotr Kaczanowski, Janusz Krzysztof Kozłowski, wyd. Fogra Kraków 1998

• Andrzej Buko, Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej, Trio, Warszawa 2006

• Kazimierz Godłowski, Janusz K. Kozłowski, Historia starożytna ziem polskich

• Witold Hensel, Polska Starożytna, Ossolineum, Wrocław 1980

• Piotr Kaczanowski, Janusz Krzysztof Kozłowski, Najdawniejsze dzieje ziem polskich, [w:] Wielka historia Polski, tom 1, cz. 1, Fogra, Kraków 2003

• Andrzej Kokowski, Starożytna Polska, Trio, Warszawa 2005

• Henryk Łowmiański, Początki Polski. Z dziejów Słowian w I tysiącleciu n.e., PWN, Warszawa 1964

• Paweł Józef Szafarzyk, Słowiańskie starożytności, PZPN, Poznań 2003

• Jerzy Wielowiejski, Życie codzienne na ziemiach Polski w okresie wpływów rzymskich (I-V w.), PIW, Warszawa 1975

• Jan Żak, Ziemie Polski w starożytności [w:] ed. Jerzy Topolski, Dzieje Polski do roku 1501, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993

Przypisy

1. ↑ Piotr Kaczanowski, Janusz Krzysztof Kozłowski – Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.)

2. ↑ K.Godłowski, J.K.Kozłowski, Historia starożytna ziem polskich, PWN, Warszawa 1985, str.164

Lugiowie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Skocz do: nawigacji, szukaj

Kultury archeologiczne ok. III w. n.e.; kolor zielony - kultura przeworska, kolor jasnofioletowy - nadłabski krąg kulturowy; kolor czerwony - kultura wielbarska, kolor żółty - kultury bałtyjskie, kolor brązowy - kultura zarubiniecka, kolor pomarańczowy - kultura czerniachowska, ciemnoniebieski-cesarstwo rzymskie, kolor fioletowy (koła) - kultura kijowska. Zielony kolor oznacza tereny Lugiów.

Lugiowie, Ligiowie (łac. Lugii, Lygii, Lugiones, gr. Lougoi) to lud indoeuropejski. Ich pochodzenie oraz skład etniczny jest niepewny. Mogła być to federacja różnych plemion zamieszkująca już przed naszą erą i w pierwszych wiekach naszej ery górne dorzecze Odry i Wisły, a więc teren dzisiejszej południowej i środkowej Polski, a także podkarpackie tereny zachodniej Ukrainy. Genetycznie pochodzili zapewne w głównej mierze z lokalnych grup ludności używających języków staroeuropejskich lub indoeuropejskich (kultury łużycka i pomorska), uległych celtyckim wpływom kulturowym (nieliczni na ziemiach polskich Celtowie nie mogli stanowić znaczniejszego substratu etnicznego) i zgermanizowanych^[1]. Przez archeologów są powszechnie utożsamiani z mieszkańcami kultury przeworskiej.

Spis treści [ukryj] 1 Etymologia 2 Lugiowie i Legnica 3 Podziały plemienne 4 Historia 5 Gospodarka 6 Zobacz też 7 Przypisy

Etymologia[edytuj]

Nazwa Lugiowie mogła oznaczać albo plemię "świetlistych", albo "plemię Lugha".

Inna etymologia wiąże starożytne nazwy Lugii, Lougioi, Lugioi, Lugiones, Longiones z mieszkańcami ługów, łęgów tj. podmokłych zarośli, mokradeł, leśnych bagien. Porównywano tę etymologię do Ślężan i ślęgi i do Słowian i *"slav-" - płynąć,mokry i serb-chorw. slaviti - "rozcieńczać wino wodą"^[2].

Lugiowie i Legnica[edytuj]

Ptolemeusz wymienia plemię Lugiów oraz miejscowość Lugidunum. Niektóre hipotezy wiążą Lugidunum z Legnicą lub Głogowem, i z plemieniem Lugiów-Didunów

Podziały plemienne[edytuj]

Według Tacyta Lugiowie dzielili się na wiele plemion (civitates), z których wymienia pięć najważniejszych: Hariów, Helwekonów, Manimów, Helizjów, Nahanarwalów. Według Klaudiusza Ptolemeusza dzielili się na Lugiów-Omanów (Lougoi-Omanoi), Lugiów-Didunów (Lougoi-Dinounoi) i Lugiów-Burów (Lougoi-Bouroi). Według Tacyta Burowie byli osobnym plemieniem, możliwe więc, że weszli w skład federacji lugijskiej nieco później.

Historia[edytuj]

Związek lugijski powstał zapewne znacznie wcześniej niż o tym świadczy pierwsza pewna wzmianka w dziele Strabona ('Geographika'). Pierwsi Celtowie przybyli z obszaru Czech i Moraw do południowej Polski około roku 400 p.n.e. i osiedlili się na nad Odrą na Górnym Śląsku oraz na Dolnym Śląsku między Wrocławiem, Legnicą i górą Ślężą, na której znajdował się ich ośrodek kultowy. Około roku 200 p.n.e inna grupa Celtów z Moraw osiedliła się w okolicach Krakowa, mniejsze grupy na Kujawach i wzdłuż dolnej Wisły. Wszyscy ci Celtowie przynieśli ze sobą zdobycze kultury lateńskiej i po zmieszaniu się z lokalną ludnością odegrali istotną rolę w uformowaniu się kultury przeworskiej.

Według Strabona Lugiowie byli 'wielkim ludem' i podobnie jak kilka innych ludów: Semnoni i bliżej nie znani Zumowie, Butonowie, Mugilonowie i Sibinowie podlegali zwierzchnictwu Marboda, władcy markomańskiego państwa z głównym ośrodkiem w dzisiejszych Czechach (9 rok p.n.e-19 r. n.e.). Następna wzmianka o Lugiach dotyczy czasów cesarza Klaudiusza (41-54): według Roczników Tacyta 'niezliczone mnóstwo' Lugiów przyczyniło się do upadku kwadzkiego państwa Wanniusza w roku 50.

Następna wzmianka o Lugiach zawarta jest w dziele Kasjusza Diona, Historia Rzymska, kiedy mowa o wydarzeniach lat 91-92 za panowania cesarza Domicjana. Lugiowie prowadząc wojnę z germańskimi Swebami, zawarli sojusz z Rzymianami, i poprosili cesarza Domicjana o posiłki, które otrzymali w postaci 100 jeźdźców.

Burowie, którzy według Ptolemeusza wchodzili w skład Lugiów, odegrali ważną rolę w czasie wojen markomańskich (167-180), o czym świadczy zorganizowanie przeciw nim odrębnej wyprawy wojennej (łac. Expeditio Burica) i zawarcie później przez Marka Aureliusza przymierza z tym ludem.

Dalsze losy Lugiów są niepewne, ale niektórzy historycy przyjmują, że do nich odnoszą się informacje w dziele Zosimosa Nowa historia (Histroria nova) o zwycięskich walkach cesarz Probusa prowadzonych w 279 roku przeciwko ludowi Longiones na terenie prowincji Recji na rzeką Lygis (najprawdopodobniej rzeka Lech w dzisiejsze Austrii i Bawarii). Następną wzmianką może być wielki lud Lupiones-Sarmatae umieszczony na mapie Tabula Peutingeriana datowanej ogólnie na II-IV wiek n.e.

Gospodarka[edytuj]

Lugiowie brali udział w wojnach z Rzymem, choć nie w tym stopniu co ich zachodni i południowi sąsiedzi Kwadowie i Markomanowie^[3]. Lugiowie rozwinęli na wielką skalę hutnictwo żelaza i bogacili się na handlu bronią. Śladem ożywionego handlu jest również szlak bursztynowy^[4].

Zobacz też[edytuj]

• Ług - m.in. nazwy geograficzne w Polsce

Przypisy

1. ↑ Piotr Kaczanowski, Janusz Krzysztof Kozłowski, Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.), p. 348

2. ↑ Stanisław Rospond, Polszczyzna Śląska, 1970, str.11-12

3. ↑ Piotr Kaczanowski, Janusz Krzysztof Kozłowski - Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.)

4. ↑ Andrzej Kokowski - Wandalowie strażnicy bursztynowego szlaku