KULTURA PRZEWORSKA

- dawniej zwana „kulturą grobów jamowych”

- Wielkopolska, część Dolnego Śląska, Kujawy, Polska Środkowa

OBRZĄDEK POGRZEBOWY:

- grób ciałopalny - w formie jamowej od fazy A1 do A3

- mężczyźni wyposażani byli w komplet uzbrojenia

- darów grobowych jest więcej niż w k. pomorskiej (tam wkładano pojedyncze formy ozdób i narzędzi do popielnic) – we wczesnoprzeworskich pochówkach występuje uzbrojenie, części stroju, narzędzia i bardzo dużo ceramiki

- całe wyposażenie przepalane było w ogniu stosu

- niszczono uzbrojenie – najprawdopodobniej jeszcze przed spaleniem zmarłego

- faza A2 i A3 - oprócz grobów jamowych spotykamy popielnicowych

- najwięcej na Mazowszu i Kujawach

- zwyczaj przejęty prawdopodobnie ze środowiska k. oksywskiej

- faza A2 - pojawiają się groby szkieletowe

- faza A3 - młodszy horyzont grobów szkieletowych, zajmuje większy obszar

• Groby szkieletowe występują albo na wyłącznie szkieletowych cmentarzyskach, albo wraz ze współczesnymi im pochówkami ciałopalnymi; ich wyposażenie nie odbiega od wyposażenia grobów ciałopalnych z tego samego okresu

FAZA A1

Zapinki o konstrukcji środkowo lateńskiej:

• Typ A – najwcześniejsze, długie – zdobione w stylistyce LT C1

• Typ A – późniejsze, nie zdobione – odpowiadają LT C2

• Typ B – długie (kilkanaście cm)

• Typ C – z fałdą oporową – występują u schyłku fazy A1 w grobach męskich z bronią

Miecze obosieczne

• typu I wraz z pełnymi żelaznymi pochwami

Groty włóczni

• pojedynczo w grobach – bardzo długie (długość liścia do 40 cm), o szerokim liściu (wczesne formy)

FAZA A2

Zapinki późno lateńskie i przeżywające się środkowo lateńskie:

• Typ A, B i C – przeżywają się, ale są znacznie krótsze (5-8 cm)

• Typ D i E

• Typ G – obszary pn. strefy k. przeworskiej - głównie Kujawy

• Typ H – bardzo częste - głównie we wschodniej strefie k. przeworskiej

• Typ K – dominują - spotykane w grobach męskich z uzbrojeniem

Miecze obosieczne:

• Typ I - przeżywa się

• Typ II – pojawia się u schyłku fazy A1, ale najliczniej występuje w fazie A2

Miecze jednosieczne

• bardzo rzadko się pojawiają – jest to forma z k. oksywskiej

Umba:

• B1 – przeżywają się

• B3 i B4 – stożkowate się pojawiają

Groty włóczni

• pojawiają się bardzo wysokie egzemplarze z wysokim żeberkiem

FAZA A2 / A3

Faza przejściowa znana głównie z cmentarzysk wsch. strefy (Mazowsze).

Fibule:

• Typ J – fibule miseczkowate – groby kobiece

• Typ K – nadal występuje

• Typ M i N – pojawiają się najwcześniejsze formy

• Typ Nauheim – żelazne formy wykonywane prawdopodobnie na miejscu, naśladownictwo celtyckie

Umba:

• B5 i B6 – umba z zaznaczonym kolcem

• B7 – nieliczne umba z tępym kolcem

FAZA A3

Fibule (dominują formy o silnie wygiętym kabłąku):

• Typ M i N – pojawiają się wcześniej w fazie A3

• Typ O – pojawia się wyraźnie później, bo u schyłku fazy A3 i w fazie B1a

Miecze obosieczne:

• Typ II – przeżywa się

• Typ III i IV – egzemplarze z prostym jelcem

Miecze jednosieczne pojawiają się w większej ilości wraz z tym samym typem pochew kompozytowych

Drabinkowate pochwy mieczy obosiecznych:

Groty:

• przeżywają się długie egzemplarze występujące pojedynczo w grobach

• groty włóczni o faliście wygiętym liściu

• groty zdobione ornamentyką wytrawianą lub wybijane za pomocą punca (tłoczka)

• groty oszczepów z zadziorami – bardzo długa tuleja

Umba:

• B7 – dominują w starszej fazie

• B8 – charakterystyczne dla schyłku fazy A3 (przechodzą do okresu rzymskiego)

Ceramika

- stołowa -

- wysoka jakość, dobre wykonanie - cienkościenna - domieszka- szamot – ilość 5-10 %

- tłuste iły, glina plastyczna - powierzchnia równa, wygładzona - A1, A2 – czarniona powierzchnia

- szarobrunatna - metaliczny pocisk z nacierania grafitu - rozbite situle

- dzbany gruszkowate - garnki - misy facetowane - kubki

- kuchenna –

- masa lepszej jakości, dobrze wyrobiona - szamot, piasek, żwir - barwa zróżnicowana

- garnki twarde, odporne na ścieranie - dominują garnki - misy - kubki beczułkowate

Teresa Dąbrowska

- fasetowane i pogrubione od zewnątrz

STYLE W CERAMICE

FAZA STARSZA I

A1

• Naczynia o wydatnie pogrubionych brzegach z wielokrotnym facetowaniem na zewnątrz

• Niewielki iksowate uszka przewężone w środkowej partii – bardzo często także facetowane

• Charakterystyczne formy:

• Naczynia z uchwytami poziomymi

• Naczynia odwrotnie gruszkowate – bardzo charakterystyczne– czasem1 ucho, krótka, pionowa szyjka, naśladownictwo naczyń brązowych?

• Naczynia wazowate z krótką partią szyjki

• Cała gama kubków z 1 uchem lub bez, np. kubki beczułkowate z masywnym uchem o brzegu zagiętym do środka (pojawiają się już w starszym stylu, ale występują głównie w fazie A3)

A2

- to samo co w A1

• Dzbany gruszkowate – największa wydętość brzuśca znajduje się nisko, posiadają najczęściej pojedyncze ucho

• Kubki o zaokrąglonym profilu

• Delikatne pasmo ornamentyki rytej – wąskie poziome linie, ornament geometryczny – meander (schodkowy) oraz kłuty – najczęściej w górnej partii brzuśca, ale czasem także na dnach, uchach naczyń

FAZA MŁODSZA II

A 3

• Formy przechodzą do wczesnorzymskiego okresu

• Zanik pogrubiania krawędzi, ale mogą być jeszcze facetowane

• Zmiana zestawu form:

• Zanikają naczynia odwrotnie gruszkowate

• Przeżywają się naczynia gruszkowate, ale zmienia się ich wygląd – brzegi naczyń nie są pogrubione i najczęściej nie posiadają uch

• Naczynia garnkowate – bardzo liczne – wysoko największa wydętość brzuśca, który jest często podcięty na dole; w fazie B1 często zdobione ornamentyką plastyczną (poziome dookolne listwy)

• Typ Wymysłowo

• Zanik wąsko rytego ornamentu na rzecz szerokiego – także występuje w górnych partiach brzuśca, ale jest ostro ryty

• Szyjki naczyń wybrzuszone, pod krawędzia głęboka linia ryta