Roksolanki to cykl pieśni należący do najwybitniejszych osiągnięć staropolskiej liryki miłosnej. Pełny tytuł tego zbiorku brzmiał: Roksolanki, to jest Ruskie panny

na wesele B.Z. z K.D.. Pod inicjałami B.Z. kryje się nazwisko brata Szymona, Józefa Bartłomieja, natomiast rozwinięcie skrótu K.D. brzmi: Katarzyna Duchnicówna, czyli poślubiona Bartłomiejowi mieszczka lwowska. Tytuł tomiku zawiera jeszcze jedno wymagające wyjaśnienia słowo, mianowicie „roksolanki”. Określenie to oznacza panny pochodzące z Roksolanii, którą to nazwą określano wówczas Ruś Czerwoną, czyli ziemie w Dorzeczu Sanu i Dniestru. Stąd też i „ruskie panny”.

W utworze przedstawione zostały liryczne zwierzenia sześćdziesięciorga dziewięciorga bohaterów, którzy podzieleni na „dwa chóry panien i trzeci z młodzieńców zebrany” występują „z muzyką, z tańcami, z padwany” (padwany to pieśni miłosne określane tak od nazwy miasta Padwa). Ich pokaz jest poetyckim turniejem, widowiskiem mającym uświetnić ślubną ceremonię i wyraźnie nawiązuje do słowiańskiej obrzędowości. Wprowadzenie na początku cyklu postaci Dziewosłęba właśnie do tych zwyczajów należy. Dziewosłąb to swat, osoba, która towarzyszy narzeczonym od umowy ślubnej do oddania panny młodej oblubieńcowi. Jako mistrz ceremonii inscenizuje ku czci i uciesze młodej pary ów śpiewaczy turniej i wygłasza napisaną trzynastozgłoskowcem uroczystą przemowę o charakterze gratulacyjno-pochwalnym. Nowożeńcom, noszącym w Roksolankach pasterskie imiona Lilidory i Rozymunda, wyznaczono – z kolei – rolę jurorów w tym poetyckim konkursie.

Turniejowe monologi, rzecz dziwna, poza kilkoma wyjątkami, nie dotyczą – jak nakazywałyby reguły gatunku – wesela, na które śpiewacy zostali zaproszeni. Najczęściej pojawiającym się tematem ich wypowiedzi jest miłość, daleka jednak od tej, jakiej patronuje bóg związku małżeńskiego. Sytuacja weselna stanowi bowiem jedynie pretekst dla ułożenia zbiorku erotycznego, niemającego zresztą precedensu w polskiej poezji wieku XVII. Pieśni dziewcząt i chłopców są cyklem poetyckich wariacji osnutych wokół przeżywania miłości: na jawie i we śnie, w marzeniach i we wspomnieniach, w tęsknocie za zmarłymi kochankami, w szczęściu i cierpieniu. Pokazują różne przypadki jedności szczęścia i cierpienia, koncepcja miłości zawarta w utworze jest nierozłącznie związana z cierpieniem. Stąd też tak licznie pojawiające się słownictwo, które ów zamysł podkreśla: okowy, niewola, pręty żelazne, zniewaga, pogarda, więzy, skaleczenie, rana, cierń, ból, krew. Ale właśnie ta sprzeczność w miłosnym uczuciu okazuje się źródłem wartości.