17. Utrata zmienności genetycznej jako przyczyna zanikania gatunków.

Zmienność genetyczna umożliwia przystosowanie się populacji do zmian w środowisku oraz chroni przed patogenami i chorobami. Trudniej zaburzyć biocenozy o wyższym stopniu złożoności niż biocenozy prostsze. Monokultury są podatne na inwazje i szkodniki.

Zmienność genetyczna w populacjach jest zagrożona przez utratę zmienności w obrębie populacji i utratę zmienności międzypopulacyjnej w obrębie gatunku oraz sztuczną hybrydyzację pomiędzy gatunkami. Do utraty tej zmienności może prowadzić utrata siedlisk oraz nadmierna eksploatacja lokalnych gatunków, fragmentacja siedlisk, losowa utrata zmienności na skutek dryfu genetycznego w małych, izolowanych populacjach.

Czyli: Zmniejszanie się populacji -> mało partnerów do rozmnażania -> krzyżowanie wsobne (uaktywnienie szkodliwych recesywnych genów) lub krzyżowanie międzygatunkowe

Wzrasta wówczas specjalizacja i wrażliwość na zdarzenia losowe, maleje zdolność do rekolonizacji przywróconych siedlisk. Utrata zmienności genetycznej oznacza też stratę zależnej od niej zmienności fenotypowej – zanik zmienności morfologicznej, ras i odmian. Spada zdolność do przystosowania się do zmian w środowisku, a w konsekwencji może prowadzić do wymarcia gatunku.

Przykłady: Wyginęło 86% odmian jabłoni domowej, 95% kapusty warzywnej czy 91% kukurydzy zwyczajnej, etc. W Korei Południowej oceniono, że pozostało w uprawie 26% istniejących wcześniej tradycyjnych odmian roślin. Dlaczego? Bo powszechnie stosujemy i dbamy tylko o te odmiany, które są najbardziej wydajne, przynoszą najwyższe plony, ostatecznie takie, które mają jakieś inne walory (np. smakowe) i po prostu jest na nie popyt.

W XIX w. Irlandię dotknął wielki głód (ponad milion zmarło, tyle samo emigrowało), ponieważ do Europy dostał się patogen odpowiedzialny za zarazę ziemniaczaną. Żadna z odmian uprawianych w Europie nie była na nią odporna. Podobnie (ale tym razem uszczerbkiem były finanse, a nie życie) było w 70’ XX w. w Ameryce, gdzie zapanowała zaraza kukurydziana. Ratunku trzeba było szukać w odmianie uprawianej w Afryce, odpornej na ten patogen.

W Europie połowa ras zwierząt hodowlanych wyginęła w ostatnim stuleciu. Jednej trzeciej z pozostałych 770 ras grozi wyginięcie. Chociaż przeniesione na inne kontynenty, o mniej sprzyjających warunkach środowiska, zwierzęta są w stanie utrzymać wysoką produkcję to wymagają intensywnej opieki w postaci pasz wysokobiałkowych, leków oraz odpowiednich schronień. Po tysiącach lat hodowli część gatunków zwierząt nie ma już swoich dzikich odpowiedników, które mogłyby wzbogacić pulę genową hodowanych ras.

W przypadku dziko żyjących zwierząt można wspomnieć o żubrze. Jego współczesne zasoby powstały w wyniku mnożenia się potomstwa pochodzącego od 12 założycieli, z czego w przypadku podgatunku nizinnego dominują geny jednej tylko pary. W efekcie wymagany jest stały monitoring i liczne zabiegi mające na celu zwiększenie zmienności genetycznej. Innym przykładem może być gepard.

18. Definicja gatunku inwazyjnego, jego najważniejsze przymioty.

Gatunek inwazyjny to taki, który we względnie szybkim tempie i dużej liczbie osobników kolonizuje nowe tereny i siedliska, wywołując przy tym negatywne, niekiedy katastrofalne efekty w ekosystemach i gospodarce. Inwazyjność dotyczy zarówno gatunków obcych, jak i rodzimych, poszerzających swój areał i/lub spektrum siedliskowe.

• R-strategia.

• Typowe dla siedlisk pionierskich

• Wysoką płodność

• Szybkie tempo wzrostu

• Szybkie tempo rozwoju do dojrzałości płciowej

• Dużą konkurencyjność wobec gatunków rodzimych (odporność na choroby, małe wymagania środowiskowe etc)

• Rozmnażanie zarówno płciowe jak i bezpłciowe

• Szybko się przystosowuje

19. Gatunki inwazyjne i przykłady strat przyrodniczych wyrządzanych przez nie.

Barszcz Sosnowskiego (jest niebezpieczny dla ludzi, jego sok wywołuje oparzenia)

Nawłoć późna i kanadyjska.

Wszystkie powyższe – wypieranie rodzimych gatunków, zmniejszanie bioróżnorodności danego ekosystemu.

Norka amerykańska

Rak pręgowaty, inaczej amerykański – sprowadzony, kiedy dżuma racza niszczyła gatunek europejski, obecnie wypiera rodzime gatunki (błotnego i szlachetnego), jest odporny na choroby, ale jest ich nosicielem.

Czeremcha amerykańska - szybko opanowuje podszyt oraz niższe warstwy drzewostanu, często na masową skalę, utrudniając naturalne odnowienia lasu i eliminując gatunki runa

!!! Okoń nilowy – najlepszy przykład. Wprowadzono go do jeziora Wiktorii we wschodniej Afryce w celach hodowlanych. Wywołało to wymarcie kilkuset gatunków rodzimych i spowodowało spadek liczebności populacji wielu innych. Początkowo ryba ta żywiła się narybkiem innych ryb, ale gdy ich pogłowie spadło, zaczęła polować na krewetki i małe ryby. Zaburzenie ekosystemu jeziora miało także negatywny socjoekonomiczny wpływ na żyjącą wokół niego społeczność: mieszkańcy porzucili tradycyjne zajęcia i związali się z przemysłem rybołówczym, którego przyszłość jest niepewna. [Ciekawostka: Bo tak, udało im się, okoń sprzedaje się super i zarabiają na tym masę kasy ;D]

Biedronka azjatycka - wywodzi się z Azji i stanowi śmiertelne zagrożenie dla rodzimych gatunków biedronek w Wielkiej Brytanii, a także dla motyli i innych owadów.

„Ślimak zabójca” - rdzenny mieszkaniec Półwyspu Iberyjskiego, rozprzestrzenił się w całej Europie. Odporny na środki zwalczania, zjada słabsze gatunki ślimaków.

Racicznica zmienna - przenoszona w wodach balastowych okrętów, uszkadza rurociągi i drogi wodne.

Nutria i piżmak - przywiezione z Ameryki ze względu na swoje futerka, żyją obecnie dziko w Europie, wyrządzając szkody w kanałach i systemach ochrony przeciwpowodziowej.

20. Międzynarodowe konwencje dotycząc ochrony przyrody. (To samo co było na ćwiczeniach, myślę, że nie ma sensu sobie dokładać)

Konwencja Waszyngtońska „CITES”:

• zasięg globalny

• dotyczy międzynarodowego handlu gatunkami zagrożonymi roślin i zwierząt

• ustanowiona w 1973 roku w Waszyngtonie

• sekretariat w Lozannie w Szwajcarii

• ratyfikowana przez 130 państw

• Polska w 1990

Postanowienia:

• Państwa członkowskie zobowiązują się do silnego ograniczenia lub całkowitego zakazu handlu gatunkami uznanymi za wymierające i zagrożone w skali globu (załącznik I)

• Pastwa zobowiązują się do kontroli handlu gatunkami mniej zagrożonymi lub potencjalnie zagrożonymi (załącznik II)

• Państwa mogą jednostronnie zgłaszać gatunki, które należy objąć kontrolą (załącznik III)

Handel gatunkami zagrożonymi to: żywe zwierzęta, ich skóry, kości, pióra, poroża, martwe okazy.

Załącznik I:

• import i eksport może się odbywać tylko w wyjątkowych i uzasadnionych przypadkach

• wymiana niekomercyjna

• konieczne jest pozwolenie na wywóz i wwóz

Załącznik II:

• wymaga się tylko zezwolenia na wywóz

Wszystkie załączniki są okresowo weryfikowane. Obecnie na listach CITES jest ponad 30 tys. gatunków.

Konwencja w Rio de Janerio:

• Konwencja o różnorodności biologicznej

• Ustanowiona w 1992 na szczycie Ziemi w Rio de Janerio

• Zasięg globalny

• Zobowiązuje do ochrony bioróżnorodności na ziemi, dotyczy gatunków dzikich oraz form udomowionych, hodowlanych

Ochrona bioróżnorodności:

• Żywe zasoby na kuli ziemskiej są dobrem całej ludzkości, trzeba je chronić dla przyszłych pokoleń

• Kraje „bogatej” północy, mają zubożałą przyrodę -> duże środki na ochronę zasobów przyrodniczych

• Kraje „południa” są mniej zasobne finansowo, ale bogate w zasoby przyrodnicze

• Północ powinna wspierać finansowo południe

Konwencja Bońska:

• Wędrowne, dziko żyjące gatunki zwierząt

• 1979 w Bonn

• Depozytariuszem jest rząd Niemiec

• Polska przystąpiła w 1996 rok

• Przystąpiło ponad 60 państw

Zobowiązania państw:

• Do ochrony wymienionych gatunków wędrownych

• Zawierania porozumień dwu- i wielostronnych dla ochrony konkretnego gatunku

• Szczególnego zainteresowania gatunkami o „niepomyślnym statusie”, czyli ich liczebność spada

Załączniki:

• I – spis zwierząt (głównie ptaków, ale też waleni i innych), wymagających pilnej i ścisłej ochrony oraz dokładnej ewidencji naukowej, odbywających regularne wędrówki; zakaz chwytania; odbudowa siedlisk

• II – obejmuje gatunki o szerokim obszarze występowania pokrywającym terytorium wielu państw

Polskie porozumienie w ramach konwencji Bońskiej:

• Program ochrony nietoperzy w Europie

• Program ochrony małych waleni Bałtyku i Morza Północnego

Konwencja Ramsarska:

• W sprawie ochrony terenów podmokłych

• 1971 w Ramsar w Iranie

• Polska w 1978

• Ratyfikowana przez ponad 90 państw

• Sekretariat w Gland w Szwajcarii

Teren podmokły to:

• Bagno

• Mokradło

• Torfowisko

• Rzeka

• Zbiornik wodny

• Jezioro

• Przybrzeżna płycizna

Kryteria:

• Siedlisko co najmniej 20 tys. ptaków wodno-błotnych lub 1% światowej populacji jednego gatunku ptaka z tej grupy

Polskie obiekty Ramsar:

• Jezioro Łaknajno, Oświn, Karaś, Świdwie

• Stawy w Miliczu

• PN Ujście Warty

• Biebrzański PN, Słowiński, Poleski

• Jezioro Drużno i inne

Konwencja Bermeńska (1979)

• Paneuropejska konwencja o ochronie europejskiej przyrody żywej i siedlisk naturalnych

• Polska przystąpiła w 1992

• Zawiera 4 załączniki

• Fundament sieci Natura 2000

• Załącznik I – spis najbardziej zagrożonych gatunków roślin (i najbardziej chronionych)

• Załącznik II – spis najbardziej zagrożonych gatunków zwierząt

• Załącznik III – spis gatunków o mniejszym stopniu zagrożenia

• Załącznik IV – spis zabronionych środków zabijania, łowienia i chwytania oraz pozyskiwania zwierząt

• Zaleca tworzenie obiektów Natura 2000 w państwach UE (OSO – obszary specjalnej ochrony ptasiej = PLB, SOO – specjalne obszary chronione siedliskowe – PLH), PLC – OSO + SOO na jednym obszarze

• Zaleca tworzenie obiektów sieci Emerald Network poza państwami unijnymi

• Zajmuje się ochroną gatunkową endemitów i siedlisk krytycznych (generalnie hydrogenicznych)

• Sekretariat w Strasburgu (Francja)

Konwencja Gdańska (1973)

• Regionalna konwencja o rybołówstwie i ochronie żywych zasobów Morza Bałtyckiego i Bałtów

• Zajmuje się ustanawianiem okresów i obszarów ochronnych dla ryb, metod polowań

• Nie zajmuje się ochroną środowiska Bałtyckiego

Konwencja Helsińska (1974)

• Uzupełnia Konwencję Gdańską

• Zajmuje się ochroną środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego

• Kierowany przez komisję HELCOM zbudowaną z 4 komitetów:

  • Środowiskowego

  • Technologicznego

  • Morskiego

  • Przeciwdziałań

• Zadania:

  • Zapobieganie dopływowi zanieczyszczeń z lądów i statków

  • Ograniczenie/eliminacja zatapiania odpadów w morzu

  • Zakaz zrzutów PCB, DDT i preparatów z rtęcią

HELCOM:

• Ochrona fok (4 gatunki) na Bałtyku

• Ochrona morświna

• Ochrona łososia (tarlińska)

• Plan reintrodukcji jesiotra zachodniego

• Większość zadań konwencji przejęła Komisja Rybołówstwa UE