ĆWICZENIA WSPOMAGAJĄCE PRAWIDŁOWY ROZWÓJ MOWY

DO WYKORZYSTANIA W PRACY GRUPOWEJ

ĆWICZENIA MOBILIZUJĄCE APARAT ODDECHOWY

1. ,,Wąchanie kwiatów.” Dzieci siedzą lub stoją obok kwiatów (mogą one być wykonane z kolorowej bibułki i wówczas wąchanie odbywa się na niby), powoli wciągają powietrze nosami i równie powoli, aby jak najdłużej zapamiętać ich zapach, robią wydech. ćwiczenie należy powtórzyć kilkakrotnie.

2. ,,Wesołe wiatraczki.” Dzieci ustawione w kole trzymają w rękach wiatraczki. Na określony sygnał , np. klaśnięcie, dzieci przybliżają do ust wiatraczki i mocno dmuchają, po czym wyciągają przed siebie ręce z kręcącymi się wiatraczkami. Wygrywa to dziecko, którego wiatraczek kręci się najdłużej.

3. ,,Mecz ping-pongowy.” 4-osobowe drużyny, siedzące przy stolikach, mają za zadanie dmuchanie piłeczki, ale w ten sposób, by nie spadła ze stolika. Nie wolno przytrzymywać piłeczki rękoma. Wygrywa ta drużyna, której piłeczka najdłużej pozostanie na stoliku.

4. ,,Huśtanie ulubionej zabawki.” Na brzuszek leżącego płasko na podłodze dziecka należy położyć książkę, a na niej ulubioną zabawkę: kotka, pajacyka, misia, itp. W czasie wdechu zabawka unosi się do góry, przy wydechu opada. Zarówno wdech, jak i wydech muszą być powolne i równomierne z chwilowym zatrzymaniem powietrza, aby np. kotek nie spadł z huśtawki.

5. Ćwiczenia z unoszeniem rąk. Wdech – unoszenie rąk bokiem do góry, wydech – powolne opuszczanie rąk.

6. Słoneczko. Dzieci stoją wyprostowane, unoszą jak najwyżej ramiona i wykonują głęboki wdech. Następnie zginają kolana, pochylają się luźno do przodu, głośno wydmuchują powietrze z płuc. Ćwiczeniu może towarzyszyć taki np. tekst:

Słońce wschodzi coraz wyżej (wdech),

A zachodzi coraz niżej (wydech).

1. ,,Harmonijka.” Dzieci stoją w małym rozkroku z rękoma na biodrach. Wykonują skłon w bok, głęboko wciągają powietrze do płuc, drugą stronę tułowia rozciągając jak harmonijkę. Następnie wyprostowują się, wyciskając powietrze z harmonijki. Potem wykonują skłon w drugą stronę, znowu rozciągają harmonijkę i wyprostowując się, wydychają powietrze.

2. ,,Harmonijka w pozycji siedzącej.” Dzieci siedzą ze skrzyżowanymi nogami, kładą ręce na karku, wykonują skłon w bok, drugą stronę tułowia rozciągając jak harmonijkę i wykonując głęboki wdech. Następnie wyprostowują się i wydmuchują powietrze.

3. ,,Orkiestra.” Nauczyciel śpiewa lub wypowiada słowa piosenki, pozostałe dzieci powtarzają. Wdech należy stosować po 3 – 4 wyrazach.

Skróty oznaczają:

N – nauczyciel,

Dz – dzieci,

R – razem.

N: Jestem muzykantem konszabelantem.

Dz: I my muzykanci konszabelanci.

N: Ja umiem grać.

Dz: I my umiemy grać.

N: Na bębnie.

Dz: Na bębnie Bum bum bum bum (wdech), bum bum bum bum (wdech), bum bum bum bum (wdech), bum bum bum bum (wdech), bum bum bum bum (wdech), bum bum bum bum (wdech), bum bum bum bum (wdech), bum bum bum bum bęc.

Naśladowaniu głosu bębna towarzyszy naśladowanie uderzania w bęben; śpiewaniu pozostałych zwrotek i naśladowaniu głosu różnych instrumentów także towarzyszy naśladowanie gry na nich.

Prowadzący zabawę może włączyć do niej inne instrumenty. Za każdym razem należy powtarzać cztery pierwsze wersety, po czym śpiewać:

N: Na trąbce.

Dz: Na trąbce.

R: Tratatata (wdech), tratatata (wdech),

tratatata (wdech), tratatata (wdech),

tratatata (wdech), tratatata (wdech),

tratatata bęc.

N: Na pianinie.

Dz: Na pianinie.

R: A pianino ino ino (wdech), a pianino ino ino (wdech),

a pianino ino ino (wdech), a pianino bęc.

N: Na flecie.

Dz: Na flecie.

R: Tirli tirli (wdech), tirli tirli (wdech),

tirli tirli (wdech), tirli tirli (wdech),

tirli tirli (wdech), tirli tirli (wdech),

tirli tirli bęc.

N: Na puzonie.

Dz: Na puzonie.

R: Puza taka (wdech),puza taka wdech,

puza taka (wdech), puza taka (wdech),

puza taka (wdech), puza taka (wdech),

puza taka bęc.

N: Na kobzie.

Dz: Na kobzie.

R: Rany Julek (wdech), rany Julek (wdech),

rany Julek (wdech), rany Julek (wdech),

rany Julek (wdech), rany Julek (wdech),

rany Julek bęc.

Zakończeniem zabawy jest połączenie gry wszystkich instrumentów, tzn. dzieci, podzielone na małe grupki (tyle grupek dzieci, ile instrumentów naśladuje się w zabawie), śpiewają i prezentują grę poszczególnych instrumentów.

ĆWICZENIA FONACYJNE

1. Wiosna i misie. Dzieci-misie siedzą skulone na podłodze i mocno śpią. Dziecko wiosna podchodzi do każdego i dotyka pałeczką do jego ramienia. Wówczas misie budzą się ze snu, przeciągają i cicho mruczą (przedłużona wymowa spółgłoski ,,m”), przesuwając jednocześnie palcami po wargach i skrzydełkach nosa, wyczuwając ich drgania. Po chwili wiosna odchodzi, misie znów zapadają w głęboki sen. Ćwiczenie należy powtórzyć kilkakrotnie.

Ćwiczenie to przyczynia się do właściwego ustawienia głosu – głos staje się przyjemny, chętnie się go słucha.

2. Śpij laleczko. Dzieci kołyszą lalki, śpiewając im: aaa. Prowadzący mówi, że lalka nie chce spać. Wówczas dzieci naśladują jej płacz: uuu. Nauczyciel podpowiada, że trzeba dalej usypiać lalki, co dzieci wyrażają głosem: aaa. Nauczyciel stwierdza jednak, że lale dalej płaczą, uuu – zawodzą dzieci. Prowadzący zajęcia zapowiada, ze przyszedł pajacyk, który dziwi się, że lalki płaczą, zaś dzieci obrazują to zdziwienie mówiąc: ooo. Lalki na chwilę milkną, po chwili znów płaczą: uuu, dzieci je kołyszą: aaa. Nauczyciel mówi, że płacz lalek usłyszał koziołek, który przyszedł i śpiewa im swoją kołysankę: eee, ale lale płaczą dalej: uuu, zaś dzieci śpiewają im: aaa. Nauczyciel zapowiada, że w odwiedziny do lalek przyszła myszka, która stara się je uciszyć: iii. Lalki płaczą w dalszym ciągu: uuu, dzieci śpiewają kołysankę: aaa. Ostatnim gościem lalek jest małpa, która martwi się, dlaczego lale płaczą: yyy. Lalki płaczą jeszcze chwilę, dzieci kołyszą je: aaa i w końcu lalki zasypiają.

Zabawę tę można przeprowadzić z podziałem na role. Dzieci podzielone na grupki, reprezentują lale, dzieci kołyszące lalki, pajacyki, koziołki, myszki, małpki, naśladując ich głosy, wymawiając poszczególne samogłoski.

3. Głoska A na wycieczce. Nauczyciel opowiada dzieciom, że głoska A wybrała się na wycieczkę. Początkowo jechała autokarem po szosie, co można odzwierciedlić wypowiadając ją płynnie i długo: aaaaaa. Potem podróżniczka wysiadła z samochodu i maszerowała. Ten fragment odzwierciedla rytmiczna wymowa: a a a a a a a. Głoska dociera do brzegu rzeki, gdzie czeka na nią łódka. Ukazując płynięcie łódką należy wypowiadać samogłoskę płynnie: aaaaaa. Po pewnym czasie łódka przybija do brzegu, głoska przesiada się na konika i jedzie – najpierw powoli: a a a a a a (w rytm marszu, długie przerwy), potem konik biegnie szybko: a a a a a a . Dojeżdża do wysokiej góry, A wsiada do samolotu, który przenosi ją nad wysokim szczytem, dzieci znów wypowiadają płynnie: aaaaaa. U podnóża góry czeka na nią samochód osobowy, który przewozi ją do domu.

Przeplatanie wymowy samogłoski płynnie i rytmicznie, stosując między nimi krótsze i dłuższe przerwy pozwala nie tylko na ćwiczenie głosu, ale również ćwiczenie oddechu w różnych formach wypowiedzi. Należy też stosować inne warianty wypowiedzi, podczas których podróżuje głoska O, U, I, Y. Z czasem można łączyć wymowę 2 samogłosek, np. Przyjaciółki A i E na wycieczce. Przebieg zabawy będzie taki sam, z tym, że każdą głoskę wymawia się oddzielnie, a więc: aaaaaa, eeeeee, (...), a a a a a a, e e e e e e itd.

4. Echo. Na wstępie nauczyciel nawiązuje do wycieczki do lasu lub w góry, gdzie dzieci miały możność usłyszenia echa. Po tym wprowadzeniu dzieci wołają poszczególne głoski, a jednocześnie powtarzają je ciszej, tak jak to robi echo, np. a (głośno) – a (cicho), e (głośno) – e (cicho).Potem wprowadza się inne samogłoski: oo, uu, ii, yy, (I – głośno, II – cicho).

ĆWICZENIA LOGORYTMICZNE

1. Walka z piłkami. Nauczyciel toczy kilka piłek do dziecka, które od razu odtacza je z powrotem. Czasami toczymy nawet kilka piłek na raz. Aby je odesłać dziecko musi się wykazać zręcznością i szybkim refleksem. Gra ta rozwija zręczność, spostrzegawczość, uczy przestrzegania zasad.

2. Żołnierski marsz. Sylwetka wyprężona, ręce przyciśnięte do tułowia. Dziecko maszeruje jak żołnierz podczas parady. Stopy muszą być mocno wyprężone i wysunięte ku przodowi. W tej pozycji uniesiona stopa powinna być postawiona na podłodze. Ćwiczenie to wyrabia prawidłową postawę i ładny chód.

3. Koń w cyrku. Należy kroczyć unosząc wysoko kolana, podobnie jak koń w cyrku. Dzieci chodzą coraz szybciej, aż wreszcie biegną. Następnie zwalniają i w końcu stają.

4. Zabawa z piłką. Dzieci stają w kole. Jedno trzyma piłkę. Muzyka w takcie dwu-, trzy-, czteromiarowym na zmiany. Na raz dzieci kolejno podają piłkę od dziecka do dziecka. Muszą przy tym uważać na akcenty muzyczne w zmieniającym się metrum.

5. Piłka wędrowniczka. Dzieci stoją w dwóch rzędach w pewnych odstępach. Rzucanie piłką powinno wypaść na mocną część taktu, zaś w czasie pozostałych piłkę należy przetrzymać.

6. Na łące. Dzieci podzielone na trzy grupy: świerszcze, żaby, pszczoły – stoją w luźnej gromadce. Każda grupa wywoływana jest do poruszania się innym akompaniamentem. Na dany sygnał, np. klaskanie, świerszcze biegają i wydają głosy – cyk, cyk...:pozostałe dzieci kucają. Potem zmienia się sygnał, np. uderzenie w bębenek – to znak dla żab, które wołają – kum, kum, rech, rech... i skaczą. Trzeci sygnał, np. gra na trąbce, wywołuje pszczoły – bzzz, bzzz... – to ich głos.

Kolejność poszczególnych sygnałów czy zmiana melodii wywołujących poszczególne grupki dzieci jest różna, co zmusza do uważnego słuchania i szybkiego reagowania na nie.

Ćwiczenia logorytmiczne mają na celu kształcenie i sprawne wykonywanie ruchu, a co za tym idzie, wyrabiają szybką orientację w czasie i przestrzeni, umiejętność koncentracji uwagi, zmuszają do sprawniejszego myślenia. Kształcą też takie cechy charakteru jak zdyscyplinowanie, karność porządek, aktywność poczucie odpowiedzialności, umiejętność współdziałania w grupie, samodzielność. Przede wszystkim jednak kształcąc ruchy całego ciała (makroruchy), wpływają pośrednio na usprawnienie narządów mownych (mikroruchy), gdyż ułatwiają ich ćwiczenie.

ĆWICZENIA SŁUCHU FONEMATYCZNEGO

1. Pan Pytalski. Nauczyciel opowiada dzieciom, że kiedyś był sobie pan Pytalski, który przyjaźnił się z 6 głoskami: głoską A, E, O, U, I, Y. Pewnego razu spotkał głoskę A, która zaprosiła go na lody. Pan Pytalski bardzo się ucieszył i obiecał przyjść. Gdy nadeszła niedziela, zapomniał, która głoska zaprosiła go do siebie. Wymieniał wszystkie imiona, ale nie mógł sobie przypomnieć. Poszedł do dzieci i poprosił, żeby mu pomogły. Pan Pytalski wymieniał ich imiona, zaś dzieci klaskały, gdy wymówił imię głoski, do której miał udać się z wizytą.

Po opowiedzeniu tej historyjki nauczyciel proponuje dzieciom, by pomogły Panu Pytalskiemu i wtedy klaszczą, gdy usłyszą głoskę ,,a”. Innym razem nauczyciel opowiada dzieciom, że Pan Pytalski został zaproszony przez głoskę I na wycieczkę, następnie przez głoskę E do wesołego miasteczka, przez głoskę O do cyrku, przez głoskę U na plażę, przez głoskę Y w kosmos itp. Za każdym razem chodzi o to, by dzieci słuchowo różnicowały ćwiczoną głoskę i to poprawne różnicowanie manifestowały gestem. Uzupełnieniem zabawy może być tworzenie portretów głosek poprzez odpowiednie ustawienie się dzieci.

2. Pokłon królowi. Jedno dziecko – król – siedzi na tronie. Pozostałe dzieci podzielone na 6 grup, reprezentują przedstawicieli 6 państw: państwa A, O, U, E, I, Y. Przedstawiciel każdej grupy –chorąży – trzyma odpowiedni proporzec z nazwą państwa. Mogą to być kolorowe chorągiewki (np. państwo A – czerwona, państwo E – żółta itd.). Dzieci, które ćwiczą rozpoznawanie liter, mogą mieć kartony z wypisaną literą. Nauczyciel opowiada, że wybrano nowego króla i różne państwa wysłały swych przedstawicieli, by oddali mu pokłon. Delegacje przybyły na zamek i oczekują na wezwanie marszałka. Marszałek (początkowo nauczyciel, potem dziecko) zapowiada wejście każdej delegacji: - Jaśnie wielmożny królu, zbliżają się delegacje, aby uczcić twój majestat. Oto przedstawiciele państwa A. Na te słowa podchodzą dzieci z tej delegacji, kłaniają się królowi, wymawiając nazwę swego państwa (np. A), po czym stają z boku. Następnie podchodzą kolejno pozostałe delegacje wywołane przez marszałka. Kiedy już wszyscy oddadzą hołd, król dziękuje za okazany szacunek oraz sympatię i pozwala oddalić się. Aby panował porządek, marszałek zapowiada kolejność wychodzenia delegacji, zmieniając ją w porównaniu z wejściem. Po kilku powtórzeniach, jeśli rozpoznawanie jest prawidłowe, można tę zabawę przeprowadzać przy wprowadzaniu, utrwalaniu i różnicowaniu spółgłosek. Szczególnie przydatna może okazać się przy pracy nad różnicowaniem tzw. dźwięków opozycyjnych: s – ś – sz, z – ź – ż, c – ć – cz, dz – dź – dż, p – b, r – l.