Leszek Kołakowski – czy diabeł może być zbawiony – czyli jak być konserwatywno-liberalnym socjalistą?

Motto: proszę się cofnąć do przodu (konduktor w pociągu) - Kołakowski proponuje je jako gł. hasło dla „wielkiej międzynarodówki, która nigdy nie będzie istniała.”

Konserwatyzm

1. gdy myślimy, że nie było i nie będzie ulepszeń życia ludzkiego, które nie byłby opłacone pogorszeniem pod innymi względami.. Społeczeństwo gdzie nie ma żadnej wolności i żadnej równości jest najzupełniej możliwe, nie jest natomiast możliwe społeczeństwo, gdzie jest pełna wolność i pełna równość zarazem. Nie istnieje happy ending historii ludzkiej.

2. Nie wiemy w jakich rozmiarach rozmaite z tradycji form życia – rodzina, naród, społeczności religijne – są ważne i nieodzowne dla trwania i jakości trwania społeczeństw. Nie ma racji by mniemać że piętnując je jako irracjonalne, mnożymy szanse zadowolenia z życia, pokoju, wolności itd. są natomiast liczne racje by oczekiwać czegoś przeciwnego. Nie wiem co by się stało gdyby znieść monogamię, lub zamiast grzebać zmarłych zastąpić racjonalną eksploatacją trupów dla celów przemysłowych.

3. że oświeceniowy przesąd, że zawiść, chciwość, agresywność itd. są tylko wynikiem wadliwych instytucji społecznych i zostaną razem ze zmianą tych instytucji zniesione. Przesąd ten jest nie tylko niewiarygodny ale i sprzeczny z doświadczeniem. Spodziewać się instytucjonalizacji braterstwa, miłości i bezinteresowności to tyle co mieć niezawodną receptą na despotyzm.

Liberalizm:

1. dawna zasada, że państwo ma troszczyć się o bezpieczeństwo pozostaje w mocy. Bezpieczeństwo w znaczeniu rozszerzonym oznacza tu nie tylko prawną ochronę osób i własności, ale także różne zabezpieczenia społeczne np. że ludzie nie muszą głodować z powodu braku pracy albo z braku pieniędzy umierać na łatwo uleczalne choroby, a dzieci mają bezpłatne szkoły – wszystko to mieści się w pojęciu bezpieczeństwa. Nie wolno jednak mylić bezpieczeństwa z wolnością – państwo zapewnia wolność nie bo coś reguluje – ale przez to że nic nie robi i pozostawia różne dziedziny życia bez regulacji,. W rzeczywistości bowiem bezpieczeństwo bywa pomnażane tylko kosztem wolności. A zadaniem państwa nie jest czynić ludzi szczęśliwymi!!

2. jeśli inicjatywa i wynalazczość jednostek nie ma polu rozwoju – następuje w nich stagnacja a następnie degradacja

3. kompletnie nieprawdopodobne jest przypuszczenie, iż w społeczeństwie, gdzie zniesiono wszystkie formy konkurencji – nadal mogłyby działać bodźce dla twórczości i postępu. Wzrost równości nie jest celem samym w sobie, lecz tylko środkiem. Inaczej rzecz ujmując nie opłaca się w ogóle dążyć do zwiększonej równości – jeśli wynikiem miałoby być tylko ściągnięcie na dół tych co lepiej się mają, nie zaś poprawa losu upośledzonych.

Socjalizm

1. gdyby dążenie do zysku było jedynym regulatorem produkcji, dzisiejsze społeczeństwa byłyby zagrożone nie mniejszymi, a może większymi, chociaż innymi katastrofami niż w wypadku, gdyby zysk był całkowicie wyeliminowany z czynników regulujących. Są dobre powody by ograniczyć wolność działań ekonomicznych w imię bezpieczeństwa większości i dążyć do tego.

2. obłudą i zamachem na zdrowy rozsądek jest wnioskować z niemożliwości doskonałego i bezkonfliktowego społeczeństwa, iż każde istniejąca forma nierówności jest nieuchronna i każda forma zysku usprawiedliwiona.

3. należy sprzyjać dążeniu do społecznego nadzoru nad gospodarką, chociaż oznacza to nieuchronnie wzrost biurokracji; nadzór ten nie będzie jednak istniał bez demokracji przedstawicielskiej, dlatego trzeba myśleć jak przeciwdziałać zagrożeniom wolności, zawartym we wzroście tego nadzoru.

W konkluzji Kołakowski pisze, że w zasadzie ten zbiór idei nie zawiera sprzeczności – a w takim razie możliwą jest rzeczą być konserwatywno-liberalnym socjalistą.