93. Polityka Rumunii wobec mniejszości romskiej
Pierwszą kwestią problematyczną jest sama nazwa narodowości, która kojarzy się z nazwą państwa Rumunia, ale nie ma nic wspólnego z tym państwem. Niektórzy postulują, by posługiwać się nazwą „Cyganie” (także niektórzy przedstawiciele tej narodowości)
Ludność Rumunii (stan z 2009 r.) wynosi 22 mln, oficjalnie największą mniejszością narodową są Węgrzy (7,1%), kolejną – Romowie – 2,3% (550 tys.). Pozostałe mniejszości (Polacy, Niemcy, Rosjanie, Serbowie, Turcy, Ukraińcy) stanowią łącznie 1,2%.
Szacuje się jednak, że Romów jest znacznie więcej – od 1 do 3 milionów (górna granica to liczba podawana przez organizacje romskie). Jest to spowodowane tym, że nie wszyscy Romowie identyfikują siebie samych jako Romów, ale często jako Rumunów lub Węgrów.
Data przybycia Cyganów na ziemie Rumunii nie jest pewna, ale pierwsze wzmianki pochodzą z początku XIV w.
Do połowy XIX w. większość Cyganów znajdowała się w niewoli (podobnie jak inne grupy z „dołów społecznych”). Wolność odzyskali wraz z uzależnieniem się Rumunii od Turcji. Jako ludność, której nie uznawano za osiadłą, nie otrzymali ziemi i trudnili się kowalstwem, tkactwem, drobnym handlem, a niektórzy uprawiali wydzierżawioną ziemię.
Po odzyskaniu wolności wielu Cyganów opuściło Rumunię => emigracja objęła swym zasięgiem Europę i Amerykę
Po I wojnie światowej przyłączono do Rumunii Siedmiogród, Bukowinę i Banat, co zaowocowało znacznym zwiększeniem odsetka obywateli stanowiących mniejszości narodowe (z 10 do 28%). W stosunku do ludności romskiej, szacowanej na 250 tys. podjęto wtedy ostrą politykę asymilacyjną. Mimo tego to właśnie wtedy zaczął rodzić się w Rumunii cygański ruch kulturalny.
II wojna światowa => to czas prześladowań Cyganów przez rząd marszałka Iona Antonescu. Sojusz z Niemcami umożliwił przyłączenie do Rumunii Besarabii, z której utworzono nową prowincję – Transnistrię. Masowo deportowano tam Romów. 30% z nich zginęła z obozach koncentracyjnych.
Okres powojenny => kultura romska symbolem biedy i zacofania.
Nakazywano im porzucenie wędrownego trybu życia, w ramach programu „systematyzacji” Nicolae Ceausescu osadzał Cyganów w gettach (gdzie często musieli mieszkać w namiotach, a ich majątki ograbiano)
„produktywizacja Romów” – zakazano im uprawiania tradycyjnych zawodów, zmuszano do pracy w państwowych kombinatach i gospodarstwach rolnych; kontrolowany, czy romskie dzieci wypełniają obowiązek szkolny
Lata 70. - „systematyzacja” wsi => zlikwidowano 30% wsi, a ludność przeniesiono do miast. Romowie musieli więc zmienić styl życia. Problemem okazało się np. to, że przydzielono im domy po Sasach siedmiogrodzkich (o wysokim standardzie). Ponieważ Romowie uznawali toalety za miejsca nieczyste, to żądali usunięcia ich z wnętrz domów. (wcale nie była to tak błaha sprawa, na jaką wygląda)
Gwałtowny upadek reżimu Ceausescu i transformacja ustrojowa miały jeszcze gorsze skutki dla Romów => w wizji nowego społeczeństwa nie było miejsca dla Cyganów – stereotypowo postrzeganych jako brudnych koczowników; sami Cygani też mieli problem ze zdefiniowaniem swojej tożsamości w warunkach kapitalizmu.
Problemem były także (i są nadal) analfabetyzm, problemy edukacyjne i bezrobocie. Taka sytuacja jest związana z dyskryminacją na rynku pracy i wykluczającym charakterem systemu edukacyjnego (mimo wysiłków państwa na rzecz zmiany tej sytuacji)
Romowie w Rumunii zaczęli się bardzo mobilizować (zarówno spontanicznie, jak i instytucjonalnie), także politycznie – działa Partia Romów
Władze Rumunii zainteresowały się problemem Cyganów już na początku transformacji (choć sami Romowie uważają, że rząd nie wykazuje zainteresowania), ale dopiero pod koniec lat 90. Podjęto systemowe działania na rzecz rozwiązania problemu
W 2001 r. powołano nowe ministerstwo, a w jednym z jego departamentów utworzono Urząd ds. Romów, który monitoruje realizację podejmowanych działań, wspiera działania na rzecz Romów, przyjmuje skargi i zażalenia Romów, ocenia sytuację społeczną i gospodarczą społeczności romskich i ich relacji z większością społeczeństwa, rozwija działania edukacyjne i informacyjne dla Romów w zakresie ich praw i obowiązków, przyjmuje i analizuje wnioski i zażalenia kierowane przez instytucje i organizacje oraz obywateli w zakresie działań na rzecz Romów; pełni też funkcję mediatora w czasie konfliktów między Romami a grupą większościową
Nowy program rządu został wprowadzony zgodnie z zasadami zawartymi w tzw. White Charts:
Ochrona mniejszości narodowych i poprawa sytuacji Romów może być osiągnięta jedynie poprzez współdziałanie wszystkich instytucji rządowych. Poprawa sytuacji Romów staje się częścią codziennej działalności administracji publicznej.
Opracowanie polityki mającej na celu poprawę sytuacji Romów jest procesem, który ma doprowadzić do konsensusu wszystkich zaangażowanych stron.
Tzw. White Charts określi obecne trudności i będzie stanowić syntezę problemów, które należy rozwiązać w celu ułatwienia opracowania polityki, korzystając z analiz organizacji pozarządowych
Rząd przyjął rozporządzenie ustanawiające ramy prawne ochrony grup defaworyzowanych przez sankcjonowanie zachowań dyskryminujących, promujące pozytywne działania i środki specjalne dla grup i osób należących do mniejszości narodowych, które nie korzystają z równości szans
W celu wdrożenia przyjętej polityki, rząd będzie stosował wszelkie dostępne instrumenty, w szczególności prawne, gospodarcze, komunikacyjne itp.
Na zainteresowanie władz kwestią romską wpłynęło rozpoczęcie starań o przystąpienie do UE
1994 – Rumunia ratyfikowała Europejską Konwencję o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
1995 – Rumunia podpisała Konwencję Ramową o Ochronie Praw Mniejszości oraz Europejską Kartę Języków Regionalnych lub Mniejszościowych
Organizacje mniejszości narodowych mają w Rumunii prawo do startu w wyborach do parlamentu. Próg wyborczy wynosi jednak 5%, a Partia Romów zdobywa nie więcej niż 1%
Jako powód słabego zaangażowania podaje się (podobnie jak w innych państwach europejskich) brak silnego przywódcy, brak elit wytyczających polityczne strategie, silne podziały i brak ekonomicznego wsparcia.