Biomy kuli ziemskiej

Ogólne informacje o biomach.

Biom – największa jednostka biocenotyczna lądowa , charakteryzująca się specyficznym makroklimatem i specyficznymi warunkami glebowymi. W wyniku tego powstają specyficzne formacje roślinne typowe dla każdego biomu, z charakterystycznymi zespołami roślinnymi i zwierzęcymi.

Formacja roślinna – podstawowa jednostka klasyfikacji roślinności wyróżniona na podstawie jej wyglądu zewnętrznego. Obejmuje skupienia roślin należące do różnych grup systematycznych, ale mających podobne wymagania siedliskowe i w przeważającej większości podobne formy.

Biomy lądowe pokrywają się z wyodrębnionymi przez botaników formacjami roślinnymi. W skład biomu wchodzą zarówno rośliny jak i zwierzęta. O rozmieszczeniu różnych biomów na Ziemi w głównej mierze decyduje klimat. W rozmieszczeniu tym można dostrzec pewien porządek; od bieguna ku równikowi rozciągają się kolejne strefy, pasma biomów uzależnionych od coraz wyższej temperatury i nasłonecznienia. Ważnym czynnikiem jest także ilość dostępnej wody.

Do głównych biomów świata zalicza się :
1. Tundrę, występującą w strefie okołobiegunowej, w klimacie subpolarnym
2. Tajgę, zajmującą obszary północnej Eurazji i Kanady, w strefie klimatu umiarkowanie chłodnego
3. Lasy liściaste klimatu umiarkowanego
4. Lasy borealne iglaste szpilkowe
5. Step, występujący w obszarze klimatu kontynentalnego, umiarkowanie suchego
6. Sawannę – biom charakterystyczny dla strefy podrównikowej
7. Pustynie i półpustynie – najczęściej w strefie klimatu zwrotnikowego, skrajnie suchego
8. Tropikalne lasy deszczowe- w klimacie równikowym, wybitnie wilgotnym
9. Roślinność wysokogórska

Tundra
Struktura : biotop i biocenoza


Biotop tundry.
Tundra (fin. łysa góra). Obszar położony najdalej na północ nazywany jest Palearktyką, obszar Eurazji. Natomiast obszar północnej części Ameryki to Nearktyka.
Bezleśne zbiorowisko roślinności w zimnym klimacie strefy arktycznej i subarktycznej. Wydajność produkcyjna tundry – produkcja pierwotna netto : biomasa (fitomasa) to 400g z m²(1-2t z ha na rok), 2,7kJ/m².

1. Warunki klimatyczne.
Tundra charakteryzuje się surowym klimatem ,który cechuje się krótkim i chłodnym latem oraz długą i ciemną zimą (nocą polarną). Dzień polarny określa się mianem 150 dni, a pozostałą część roku przypisuje się nocy polarnej. Noc polarna jest ciemna, zimna z silnymi wiatrami przekraczającymi 30m/s. Na tych szerokościach geograficznych latem dzień trwa całą dobę. Na Spitsbergenie w noc świętojańską o północy słońce stoi na niebie równie wysoko, jak w Polsce na Boże Narodzenie w południe. W sumie ilość otrzymanej energii słonecznej jest tu bardzo niewielka.
Średnie temperatury stycznia w tundrach euroazjatyckich i amerykańskich wynoszą od -16˚C do -26˚C, okresowo spadają do -60˚C a nawet -70˚C, natomiast średnie temperatury lipca nie przekraczają +15˚C. W tych warunkach okrywa śnieżna utrzymuje się przez ponad 9 miesięcy w roku.
Opady są niskie 150-300mm. Na obszarach położonych przy zbiornikach wodnych dochodzą do 750mm(Ameryka Północna). Głównie jest to śnieg (25-30cm). Silne wiatry powodują nierównomierne rozmieszczenie tego śniegu. Ciśnienie jest dość wysokie, szczególnie w części północnej tundry, zaś w południowej jest nieco niższe.
Okres wegetacji trwa do 3 miesięcy klimacie łagodniejszym, zaś 2-6 tygodni w klimacie ostrym.
Zachmurzenie – 70-75% nieba jest zachmurzone.
Występuje zjawisko zorzy polarnej.

2. Warunki glebowe.
Gleby tundry są geologicznie młode, ponieważ uformowały się dopiero po zakończeniu ostatniego okresu glacjalnego. Są one ubogie w sole mineralne ( szczególnie fosforany i azotany) i materię organiczną.
Występuje tu zmarzłoć – wieczna zmarzlina od epoki lodowej. Gdy wiosną śnieg topnieje, powierzchniowa warstwa gruntu rozmarza. Głębsze warstwy nie zdążą w tym czasie odtajać co powoduje zmarzłoć. Woda nie może wsiąkać w głąb, więc latem tundra jest pokryta rozlewiskami, gleby tundrowe bywają często wypełnione wodą, bez powietrza. Zalane gleby i niskie temperatury nie sprzyjają działaniu bakterii ani zwierząt glebowych, gromadzi się więc dużo nierozłożonej materii organicznej, powstają złoża torfu- torfowiska wysokie, kwaśne.
Gleby są słabo zróżnicowane w profilu glebowym. Poziomy glebowe są płytkie . Zawartość próchnicy ok. 1-2% w szczególnych miejscach.

Rodzaje gleb:
1. poligonalne
2. glejowe na zabagnionych obszarach
3. torfowe
poligony - są to młode utwory czwartorzędowe. Na powierzchni formują się kamienisto- żwirowe usypiska skalne układające się w charakterystyczne wieloboki czyli poligony lub koliste pierścienie, które nie przekraczają średnicy kilku metrów. Na obrzeżach wieloboków gromadzi się więcej substancji organicznej.
( w czasie rozmarzania kliny lądowe wypychają rozdrobnione części tworząc koliste lub poligonowa te struktury).
Takich gleb nie spotyka się w innych biomach.

Biocenoza tundry.
Gleby i klimat decydują o biocenozie tundry.
Świat żywy tundry wydaje się niekompletny, gdyż składa się głównie z producentów i konsumentów.

1.Flora.
Większość roślin wyrasta zaledwie kilka centymetrów nad ziemię. Przy samej powierzchni rosną mchy i porosty (chrobotek reniferowy). Nieco wyżej są trawy i niewielkie krzewinki(np. borówki – bagienna, czernica i bażyna czarna), turzyce, sity i różne rośliny poduszkowe.
Najwyższą warstwę roślin tworzą pojedyncze karłowate brzozy(karłowata) i wierzby(polarna, dębik ośmiopłatkowy), które nie osiągają wysokości większej niż 30cm. Ich gałęzie rosną poziomo i mogą mieć kilka metrów długości. Nie mają one jednej wysokiej osi pędu.
W tundrze występują również rośliny żyworodne, np. niektóre trawy, rdesty, gwiazdnica, rogownice.
Rośliny tundrowe , aby wykorzystać bardzo krótki sezon, rozwijają się w wielkim tempie, zarazem rozkładają ten rozwój na wiele sezonów. Jaskry czy skalnice zakwitają w 3-4 dni po zejściu śniegu, ale pąki z których się rozwinęły, powstały dwa lata wcześniej. Rozmnażanie nasion jest trudne, gdyż młoda siewka musi zdążyć osiągnąć pewne minimum rozwoju przed zimą, aby ją przeżyć. Dlatego też jest dużo bylin o rozwiniętym systemie rozmnażania wegetatywnego.


Rośliny adaptują się do trudnych warunków przyjmując różne strategie życiowe (wg Mazurenki) :
miniaturyzacja- rozmiary roślin zmniejszają się w miarę zwiększania się surowości warunków.
oligomeryzacja – polega na uproszczeniu architektury – ubywaniu liczby pędów oraz zmniejszaniu stopnia rozgałęzienia, redukowaniu liczby liści i kwiatów, co prowadzi do spadku zmienności osobników w populacji.
kompensacja – polega na polimeryzacji modułów z jednoczesnym wzrostem rozmiarów niektórych elementów rośliny, np. kwiatów. Rezultatem tych procesów są rośliny poduchowe, zwartokępkowe, z niewielką liczbą okazałych kwiatów. Zwiększenie liczby elementów genetu sprzyja intensyfikacji reprodukcji wegetatywnej. Maksymalne zagęszczenie pędów w poduszce lub kępie zmniejsza działanie wiatrów oraz uszkodzenia mechaniczne spowodowane abrazją. Różnice temperatur między wnętrzem poduchy a jej otoczeniem, przy średniej sile wiatru, mogą osiągać nawet 10°C.
geofityzacja – zwarta forma wzrostu sprzyja gromadzeniu osadów eolicznych i ściółki w obrębie poduch, co powoduje stopniowe zagrzebywanie dolnych partii i nadziemnych pędów razem z pędami odnawiającymi. Kopczyki nagromadzonych materiałów chronią pączki odnawiające przed przemarzaniem i abrazją, ale przede wszystkim stają się z czasem rezerwuarem substancji odżywczych i wilgoci.

W obrębie tundry można wyróżnić 4 typy roślinności :
1. tundra arktyczna – tworzą ją skąpo rosnące mszaki i bogate zbiorowiska porostów ( chrobotek, płucennica), towarzyszą im nieliczne rośliny kwiatowe (dębik ośmiopłatkowy, naskałek pełzający, mak żółty)
2. Tundra mszysto-porostowa – występują grupy jak wyżej z większą obfitością roślin kwiatowych i krzewinki z rodziny wrzosowatych ( bagno zwyczajne, wrzosiec, borówka brusznica).
3. Tundra krzewinkowa – rozwija się tam , gdzie zimą pokrywa jest dostatecznie gruba (obniżenia). Krzewinki otoczone są śniegiem i nie zamarzają. Występują krzewinki wrzosowatych : borówka, bagno, wrzosiec, także drzewa karłowate: wierzba zielna, żyłkowana, brzoza karłowata, mszaki i porosty, trawy i turzyce.
4. lasotundra –podstrefa tundry najbardziej wysunięta na południe. Tworzy przejście do strefy borealnej lasów czyli tajgi. Jest „niby” ekoton, nawet do 100km. Drzewa są rozmieszczone w różny sposób, jest ich coraz więcej i są coraz wyższe, karłowate (wierzba polarna). Decyduje o tym rozmarzanie zmarzliny.

Rośliny żyją krótko ale intensywnie.

2. Fauna.
Do mieszkańców tundry należą zwierzęta szczególnie wytrzymałe na chłód i bardzo ograniczone warunki pokarmowe.
Roślinożercy - renifer , karibu, wół piżmowy , zając bielak i lemingi.
Drapieżcy – lis polarny, rosomak, wilk i biały niedźwiedź. Świat ptaków to sowa polarna i pardwa. Latem(sezonowo) zaś powiększają to grono liczne ptaki błotne i wodne, które przybywają tu na okres krótkiego lata dla zakładania gniazd i wyprowadzania potomstwa. Mają tu długi dzień na karmienie młodych skorupiakami i owadami rojącymi się w rozlewiskach albo pokarmem czerpanym z morza.
Bezkręgowce spędzają zimę w ukryciu, zapadając w stan życia utajonego (anabiozy).
Podczas kwitnienia kwiatów pojawiają się liczne owady, głownie muchówki : roje komarów i gryzących muszek, motyle i trzmiele.

Tundrę Kanadyjską zamieszkują duże ssaki jak karibu i piżmowół.
Wszystkie zwierzęta mają szerokie stopy, porośnięte piórami lub sierścią, co ułatwia im poruszanie się po śniegu. Lis polarny ma ponadto na stopach włosy, które chronią go przed zimnem. Na okres zimy sierść lub pióra zwierząt przybierają barwę białą, dzięki czemu trudno je dostrzec na śniegu.

W ubogiej biocenozie tundry mało jest zwierząt, a przez to mało ogniw, mało zależności, toteż możliwości regulacyjne biocenozy są bardzo małe. Naruszenie któregokolwiek ogniwa może spowodować zaburzenia całości. Charakterystyczne są gwałtowne fluktuacje (wahania) niektórych gatunków, np. lemingów.
Zimą renifery migrują na południe pod osłonę lasów tajgi, lemingi drążą korytarze pod śniegiem, gdzie żerują i mnożą się przez zimę. Niedźwiedzie żywią się fokami i rybami, zimą towarzyszą im lisy, które zjadają resztki pokarmów i kał niedźwiedzi. Gronostaje podążają za lemingami, wilki wędrują za reniferami.

Tajga



Biotop tajgi :
Nazwą tajgi określamy lasy iglaste, ciągnące się okołobiegunowym pasem przez Amerykę Północną i Eurazję. Jest to jeden z największych biomów. Ponad 1/3 powierzchni leśnej świata przypada na lasy iglaste, które pokrywają wyższe szerokości półkuli północnej Ziemi pasem o rozpiętości równej 20°geograficznych od tundry po strefę klimatu umiarkowanego. Jego północna granica z tundrą jest ostra, natomiast południowa jest mniej wyraźnie określona. Izoterma lipca + 10°C jest granicą lasotundry i tajgi.
Dosyć rozległy obszar Europy Środkowej i Wschodniej zajmuje boreo-nemoralna strefa przejściowa, charakteryzująca się mozaikowatością formacji roślinnych. Strefa ta ciągnie się od południowej Szwecji, poprzez kraje nadbałtyckie, aż po góry Uralu. W jej południowych rejonach przeważają lasy liściaste, natomiast na północy dominują lasy iglaste.
Tajga Eurazji rozciąga się 9000km na wschód.

Wyróżnia się dwa typy tajgi euroazjatyckiej :
1. Tajgę ciemną (Europa i Zachodnia Syberia i wyspowo na obszarze całej Syberii). Występują tam gatunki wyższe, rosnące gęściej ( świerk syberyjski, jodła syberyjska, limba syberyjska), bogate runo krzewinkowe.
2. Tajgę jasną – świetlista ( Wschodnia Syberia i północ Europy) . Budowana jest przez gatunki niższe, rosnące rzadziej ( modrzew dahurski, sosna zwyczajna), runo ma ubogie, chrobotkowi.
Produktywność 15,1 kJ/m².Tajga to największy producent drewna na świecie – 4-10ton z hektara w ciągu roku lub 800g/m³/rok.


1. Warunki klimatyczne :
Zimy są tu chłodne i długie, natomiast lato krótkie i bardzo ciepłe. W zimie gleba jest przemrożona do ok. 2m, lecz gruba warstwa śniegu pozwala utrzymać temperaturę gleby do -7°C. Średnie temperatury stycznia to ok. -15°C, na zachodzie ( w strefie europejskiej) nieco wyższa. Średnie temperatury lipca sięgają do 20°C na zachodzie i 17°C na wschodzie tajgi. Początkowe temperatury mogą być niższe niż w tundrze -60°C, a nawet -70°C.
Opady 450-550mm, wahania na północnym wschodzie nawet do 1000mm.
Klimat surowy nieco łagodniejszy od tundry, umiarkowanie chłodny. Na zachodzie oznaki klimatu morskiego, na wschodzie wyraźnie kontynentalny.

2. Warunki glebowe:
Gleby głowni e bielicowe lub bielice właściwe. Części południowe tajgi to gleby glejowo – bielicowe. Gleby bielicowe są kwaśne i bardzo kwaśne, ponieważ dominują bory szpilkowe. W czasie rozkładu drzew żywicznych wytwarzane są kwasy, które są wymywane i zakwaszają glebę.
Słaba dekompozycja materii organicznej ze względu zakwaszenie gleby. Odczyn kwaśny powoduje małą ilość bakterii a dominują grzyby, które bardzo powoli rozkładają materię organiczną. Kumulacja materii jest duża a rozkład (dekompozycja) jest mały. W tajdze występuje także bardzo dużo gleb torfowych. W torfie występuje wieczna zmarzlina na głębokości większej niż w tundrze. W związku z tym wody stagnują. Tworzą się rozlewiska, które sprzyjają rozwojowi roślin torfotwórczych. Próchnica w tajdze jest typu mor.
Lato jest krótkie 2-3 miesięczne ( sezon wegetacyjny ).


Biocenoza tajgi :

1. Flora:
Na obszarach tajgi rosną głównie drzewa iglaste : świerki, sosny, sosny limby, jodły syberyjskie, modrzewie, lecz także – najczęściej drobnolistne – liściaste : brzozy, osiki, olsze, jarzęby. Drzewa szpilkowe są bardzo dobrze przystosowane do panujących tu warunków klimatycznych. Mogą rosnąć aż do tych obszarów, na których zaledwie przez 30 dni w roku średnia temperatura przekracza 10°C, a w dwóch następnych miesiącach nie ma mrozu. Gruba, woskowa okrywa szpilek chroni je przed mrozami. Drzewostany w borealnej strefie lasów iglastych półkuli północnej są z reguły jednowarstwowe, zwarte, ciemne, albo też zbudowane dość luźno. Im dalej na północ , tym są bardziej ubogie gatunkowo. Luźna forma tych lasów jest związana przede wszystkim ze zmianą pokroju koron drzew, które na tych szerokościach geograficznych są węższe, bardziej strzeliste, co pozwala na lepsze wykorzystanie promieni słonecznych podczas niskiego położenia słońca.

Warstwa krzewów w borealnych lasach iglastych jest słabo wykształcona. Składają się na nią przeważnie pojedyncze egzemplarze młodych drzewek, głownie jałowców.

W runie występują liczne gatunki grzybów, mszaków, mchów oraz rośliny z rodziny wrzosowatych : borówka, żurawina błotna, gruszyczka.

Typy florystyczno – siedliskowe świerczyny północnej tajgi :
- świerczyny z runem mszystym
- świerczyny z runem płonnikiem
- świerczyny z runem zielnym ( rzadko)
- świerczyny z runem torfowym
- świerczyny z runem chrobotkowym – powszechne
- świerczyny gajowe ( na styku z lasem liściastym)

System korzeniowy płytki. Występują też trawy, turzyce i rośliny kwiatowe. Na fizjonomię i ekologię roślinności tajgi duży wpływ mają naturalne zaburzenia ( wiatrołomy, pożary, powodzie), gdyż wiele gatunków drzew, zwłaszcza tajgi jasnej, wykazuje cechy pirofityczne( odporne na wysoką temperaturę) – np. posiada grubą , łuszczącą się korkową korę.

2. Fauna:

Bogatsza niż w tundrze. Roślinożercy : łosie, jeleniowate, wiewiórki, ptaki (krzyżodzioby). W ciągu krótkiego lata w lasach tajgi pojawiają się duże ilości komarów. Poza wieloma gatunkami owadów żyją tam także liczne gatunki ptaki : np. jemiołuszki, sikory, głuszce, krogulce i jastrzębie. Niektóre z nich jak np. jemiołuszki, uciekają przed zimą, odlatując na południe, do strefy lasów liściastych. Na obszarze tajgi spotyka się wędrujące stada reniferów. Występuje tam także wiele innych gatunków ssaków, takich jak łosie, łasice, gronostaje, rosomaki, borsuki, rysie, lisy, wilki, niedźwiedzie i kuny. Niektóre z nich, np. rosomaki i niedźwiedzie brunatne, na okres zimy zapadają w stan odrętwienia.


Step

Biotop:

Step (z ukr. cmen ) – równina pozbawiona drzew, rzek i jezior. Step przypomina pod tym względem prerię, z tą różnicą, że preria jest z reguły zdominowana przez wysokie trawy, a step może być obszarem półpustynnym lub pokrytym trawą i krzewami ( czasem w zależności od pór roku). Występuje w warunkach klimatu umiarkowanego z gorącym, suchym latem.
Podział stepów ze względu na dominujące gatunki traw :
1. Łąkowe ( Europa Wschodnia, Ameryka Północna) – najbogatsze gatunkowo. Składają się z wysokich traw ( do 120cm). Występują tu czarnoziemy, przez co wykorzystywane są jako uprawy rolne.
2. Ostnicowe ( Azja Środkowa, Mongolia, Nizina Kubańska) – uboższe gatunkowo, występują w klimacie suchym, kontynentalnym. Ten rodzaj stepu wykształca gleby bielicowe. Częściej tereny te, wykorzystuje się do pasterstwa niż do rolnictwa ze względu na mniejszą zawartość próchnicy.
3. Piołunowe – najuboższe gatunkowo. Gleba zawiera niewiele związków odżywczych i jest mocno zasolona, dlatego rzadko jest wykorzystywana rolniczo.
Produkcja pierwotna – masa nadziemna i podziemna wytworzona w ciągu roku przez rośliny) od 15 do 25t/ha biomasy.


1. Warunki klimatyczne:
Stepy występują w obrębie strefy umiarkowanej, w głębi kontynentów, gdzie napływ wilgotnego powietrza morskiego jest niewielki. Skąpe opady, choć większe niż w strefie pustyń, nie wystarczają żeby rozwinęła się roślinność leśna. Wielkość opadów to 300-500mm rocznie, w okresie wegetacyjnym zaś 150-200mm. Opady są nierównomiernie rozłożone w czasie, niektóre lata pozbawione całkowicie opadów. Wysoka temperatura powoduje szybkie parowanie, jest ono większe niż opady ( nie bilansują się ). Zimą okrywa śnieżna skąpa. Silne wiary, tzw. suchowieje (latem) powodują dużą transpirację i ewaporację. Przyczynami bezleśności są więc : silny wiatr, mało opadów, silne parowanie i mało śniegu.
Średnia temperatura dla lata to 20-25°C (lipiec).

2. Warunki glebowe :
Bardzo żyzne gleby, silnie eksploatowane przez człowieka, które tworzą się z obumarłych szczątków roślin na podłożu skał lessowych .
Występują gleby płowe, głownie less (skała macierzysta) – less nie przepuszcza zbytnio wody, ale ma tę zaletę, że z głębszych warstw poprzez system kapilarny może przemieszczać wodę wraz ze składnikami pokarmowymi. Wszystkie te gleby mają odczyn zasadowy, są urodzajne, zawierają dużo CaCO₃ i MgCO₃. Ilość próchnicy do 8%, duża grubość poziomów próchnicznych, miąższość 1 do 1,2m.
Na terenach stepów występują najżyźniejsze gleby na świecie – czarnoziemy, idealne do wszelkich upraw. Na terenach bardziej mokrych uprawia się zboża (pszenica), soję, kukurydzę, buraki cukrowe oraz marchew. Bardziej suche obszary stepów wykorzystywane są jako całoroczne obszary wypasu bydła. Dlatego stepy nazywane są spichlerzami świata.
Czarnoziemy pozbawione szaty roślinnej łatwo ulegają erozji wód i wiatru. Problemem są także burze pyłowe, a także brak lub zbytnia intensywność opadów.
Występują także gleby kasztanowe – zasolone ( Na, Ca, K – duża sobność)


Biocenoza:
1. Flora.
W krajobrazie stepowym dominują trawy. Na wilgotniejszych, czarnoziemnych terenach trawy są gęste, wysokie, niektóre mają nawet ponad 2 m. Na terenach bardziej suchych trawy są niższe i rosną kępami. Obok traw rośnie sporo innych roślin zielnych, np. wrotycz, sasanka, niezapominajka, miłek wiosenny, tararus zwyczajny. Okres roku, w którym rozwijają się rośliny stepowe nie jest długi. W kwietniu i maju rośliny zakwitają i step staje się kolorowy. Jednak już w czerwcu trawy żółkną i wysychają. Latem zdarzają się susze, a flora wtedy częściowo jest w spoczynku. Jesienią step brunatnieje i zamiera. Pełny spoczynek roślin następuje zimą.
Drzewa spotyka się tu tylko w wąwozach (jarach) i dolinach rzek.

W stepie łąkowym występują trawy o budowie kseromorficznej ( przystosowane do wegetacji przy braku wody), wysokie i średnie (60-120cm).
Inne rodzaje roślinności to :
- hemikryptofity ( u nas to np. mniszek lekarski)
-geofity – podziemne gatunki cebulowe
- terofity – gatunki jednoroczne
Dominują różne barwy : wiosną – brunatno – fiołkowy (sasanka) i żółty kolor (miłek wiosenny), także niebieski (hiacynty, niezapominajki, zawilce).
W stepie ostnicowym występują :
- ostnice i strzęplice
- geofity : tulipany, krokusy, złocienie
W stepie piołunowym występuje bylica piołun.

Charakterystycznym zjawiskiem są biegacze stepowe, które występują w obrębie stepu właściwego. Są to suche rośliny oderwane od podłoża toczące się po powierzchni.

2. Fauna.
Wśród traw żyje wiele owadów, takich jak : pasikoniki, mszyce, mrówki, termity, szarańcza i skoczki. Chociaż step dostarcza zwierzętom znaczne ilości pokarmu roślinnego, to jednak nie daje im możliwości schronienia się przed drapieżnikami. Dominują zwierzęta szybko biegające i ryjące. Stąd też duże roślinożerne ssaki kopytne – antylopy, np. suhaki, gazele – potrafią bardzo szybko biegać, aby zapewnić sobie bezpieczeństwo. Stepowymi ssakami są również dzikie konie i osły. Małe roślinożerne gryzonie, takie jak : pieski preriowe, świstaki, susły, norniki, chomiki, ryją nory i w nich się chronią. Mała ilość stepowych dużych zwierząt kopytnych ogranicza możliwość zdobywania pokarmu przez drapieżniki . Żyją tu wilki i stepowe lisy oraz drapieżne ptaki : orzeł, pustułka, sokół, sowa, myszołów, a także kuropatwa, przepiórka, cietrzew, drop.








Sawanna

Biotop.

Sawanny występują na znacznych obszarach Afryki i Ameryki Południowej na północ i południe od strefy lasów równikowych, a także w Indiach, wschodniej Australii czy na pograniczu meksykańsko-amerykańskim. Sawanna nosi różne nazwy regionalne np. campo w Brazylii, czy llanos w Wenezueli.
Sawanna (z dialektów karaibskich zawan) – trawiasta formacja roślinna, strefy międzyzwrotnikowej.
Produktywność ok. 9,5KJ/m² ( produkcja pierwotna netto).


1.Warunki klimatyczne.
Klimat gorący z wyraźnie zaznaczoną porą suchą, trwającą od 3 do 9 miesięcy oraz porą deszczową ( od 3 do 5 miesięcy). Na sawannach deszcze padają tylko latem (pora deszczowa), gdy słońce znajduje się wysoko na niebie, natomiast zima (pora sucha) jest bezdeszczowa. W porze suchej panuje bezchmurna, słoneczna pogoda i jest bardzo gorąco. W porze deszczowej temperatury powietrza są nieznacznie niższe. Im bliżej zwrotnika, tym krótsza jest pora deszczowa, a pora sucha dłuższa. W sawannie wilgotnej pora sucha trwa od 3 do 5 miesięcy, w sawannie suchej susza trwa od 5 do 7 miesięcy. Na sawannie kolczastej pora sucha trwać może nierzadko kilka lat. Ilość opadów jest bardzo zróżnicowana, choć zasadniczo waha się od 100(150) do 500 mm na rok. W porze suchej częstym zjawiskiem są pożary.
Temperatura wysoka, średnio 30˚C i waha się od 18 do 24˚C , w ciągu dnia może dochodzić nawet do 50˚C a rekord to 58˚C. Nocą wyraźnie niższa, może osiągnąć nawet 0˚C.

2. Warunki glebowe.

Gleby na ogół ubogie. Laterytowe i serpentynitowe. Są to gleby czerwone. Ich nazwy pochodzą od minerałów. Ubogie w azot i fosfor. Produkcja 6-15t/ha/rok. Duża część fitomasy znajduje się pod ziemią a niewielka część na ziemią. Bardzo często występują poziomy glebowe. Wykształciły się także profity (roślina przystosowana (fizjologicznie i anatomicznie) do oddziaływania ognia np. dąb korkowy i mamutowiec olbrzymi - chronione grubą korą, u tego drugiego gatunku do 60 cm grubości).






Biocenoza.

1. Flora.

W szacie roślinnej dominują kępy sucholubnych traw (np. afrykańska trawa słoniowa dochodząca do 5 m wysokości). Na niektórych sawannach rosną nieliczne drzewa, np. akacje, baobaby, palmy, które zwykle zrzucają liście w porze suchej. Większe skupiska drzew występują tylko nad ciekami wodnymi tworząc tzw. lasy galeriowe. W krajobrazie nie ma wyraźnej granicy między wilgotnym lasem równikowym a trawiastą sawanną. W strefie przejściowej w miarę posuwania się w stronę sawanny las staje się coraz rzadszy, a drzewa coraz niższe. Sawanny żywią stada zwierząt roślinożernych. Strefa sawann jest stosunkowo gęsto zaludniona. Zamieszkują ją zarówno rolnicy jak i pasterze.

Występują : aloesy, chwastnice i dzikie gatunki prosa, balsamowce, akacje, bambusy, dużo roślin wilczomleczowatych.
Struktura i wygląd sawanny jest bardzo jest bardzo zróżnicowany. Decyduje o tym dostępność wody do warstwy trawiastej. Mogą być sawanny :
- czyste – same trawy
- parkowe – wykształcają się w dolinach rzek i są z większą ilością drzew.

Drzewa mają charakter luźnych struktur. Wygrywają te, które mogą pobierać wodę z głębszych warstw. Przy opadach 100 – 150mm drzewa wcale nie występują.

Podział sawann :
1. Sawanny naturalne ( największe obszary). Wykształciły się pod wpływem warunków klimatycznych (opady, pożary).
Pożary użyźniają glebę, która jest jałowa. Niszczą fitofagi, a także unieruchamiają nasiona do kiełkowania.
2. Sawanny zoogeniczne. Zwierzęta wpływają na kształtowanie się świata roślin. Stada roślinożerców, liściożerców, które osiągają liczebność tysięcy osobników lub też mrówki, współistnieją z krzewami. Czerpią z krzewów i chronią je przed roślinożercami. Podgryzanie krzewów powoduje wzrost roślin trawiastych nawet o 20%.
3. Sawanny antropogeniczne. Powstają w wyniku działalności człowieka. Np. Na sawannie koczownicy wypasają zwierzęta, które podgryzają rozdeptaną, nierówną trawę i w ten sposób tworzą sawannę antropogeniczną. Rolnicy sawannę zamieniają na pola uprawne ( ryż, trzcina cukrowa, banany, rośliny strączkowe, sorgo, proso).

Podział sawann z ekologicznego punktu widzenia:
1. Zalewowe. Występują na pobrzeżach rzek. Dominują tu oprócz traw także palmy. Są to tzw. lasy galeriowe (las występujący w strefie sawanny wzdłuż rzek, w dolinach zalewowych, czerpiący wodę z płytko położonych wód gruntowych. Gdy rzeka jest wąska, korony drzew stykają się nad nią tworząc zacienioną galerię).
2. Wilgotne. Nieco więcej opadów. W obniżeniach lokalizują się gęste trawy. Należą do sawann biogenicznych.
3. Suche. Opady niewielkie, rzadko powyżej 100mm. Pora sucha 7-9 miesięcy. Trawy sztywne, szorstkie, dość wysokie ( trawa słoniowa ok. 5m wysokości). Pojawiają się pojedyncze drzewa – baobaby.
4. Sawanna kolczasta. Opady do 500mm. Trawy niskie. Struktura kępkowa, luźna. Rośliny – sklerofity ( rośliny należące do grupy kserofitów, występujące w środowiskach suchych, przystosowane do okresów niedoboru wody przez silne ograniczenie parowania, natomiast nie magazynujące jej. Sklerofity mają wieloletnie, drobne, twarde, często błyszczące liście o budowie łuskowato-igiełkowatej, z silnie rozbudowaną tkanką mechaniczną, pokryte kutykulą lub gęstymi włoskami, zaopatrzone w liczne, lecz głęboko osadzone, aparaty szparkowe. Częste jest występowanie cierni pochodzenia liściowego lub pędowego (pęd roślinny. W okresie dostatku wody sklerofity silnie transpirują, dzięki dobrze rozwiniętemu systemowi korzeniowemu i dużej liczbie szparek).
Występują niskie krzewy i drzewa, głównie kolczaste. Duży udział sukulentów ( rośliny gruboszowate- odznaczają się mocno rozwiniętą tkanką magazynującą wodę w śluzowatym soku komórkowym, redukcją liści, małą transpiracją, ciśnieniem osmotycznym (2-3 atmosfer) oraz wolną produkcją materii organicznej. Przystosowane są do bezpośredniego pobierania wody deszczowej).
Sawanna niekorzystna dla zwierząt.
5. Sawanna termitowa. Charakterystyczne kopce termitów( do 3m wysokości), średnio na hektar przypada 10-30 kopców, a bywa i 1000 kopców/ha. Pożary omijają tę strefę, gdyż w okolicach kopców s silnie wilgotne.

Bioróżnorodność jest zmienna, ale jest to bogaty biom :
- 10tys. gatunków roślin sawanna południowo – amerykańska
- Wenezuela i Lanos – 700 gatunków
- Sawanny afrykańskie- 1900 gatunków
- australijskie – 700 gatunków

2. Fauna.

Ssaki :

• roślinożerne:

  • antylopy (np. gnu pręgowane, eland, gazele), słonie(bengalskie, afrykańskie), zebry, żyrafy, nosorożce, bawoły, góralki, topi, pancerniki

• mięsożerne:

  • lwy, lamparty, gepardy, serwale, likaony

• padlinożerne:

  • szakale, hieny centkowane

• Ptaki

  • sępy, strusie, marabuty, bąkojady, perliczki afrykańskie

• Gady

  • węże (pyton, kobra egipska, żmija gabońska), gekony, kameleony

• Owady

  • Szarańczaki, termity, mrówki, pajęczaki

Występuje też mnóstwo drobnych i większych gryzoni oraz drapieżników jak mangusty.

Wśród wielu gatunków zwierząt zamieszkujących obszar sawanny powszechne jest zjawisko mimetyzmu, czyli upodobnienia się do podłoża lub innych gatunków.

Dużo zwierząt kopie podziemne schronienia, aby chronić się przed upałem.

Busz australijski – rodzaj sawanny, są to zarośla akacjowe (akacje kolczaste). Na tej sawannie wypasano owce i bydło, które zniszczyły trawy i drzewa zyskały przewagę czyli akacje kolczaste, które wyparły trawy. Jest to przykład sawanny zdegradowanej.