Jądra kresomózgowia

Jądra kresomózgowia (nuclei telencephali) określamy jako zwoje podstawy. Zaliczmy do nich:

1. Jądro ogoniaste (nucleus caudatus) CIAŁO PRĄŻKOWANE (corpus striatum)

2. Jądro soczewkowate (nucleus lentiformis)

3. Przedmurze (claustrum)

4. Ciało migdałowate (corpus amygdaloideum).

Jądra kresomózgowia stanowią grupy istoty szarej różniące się między sobą strukturą, czynnością oraz rozwojem filogenetycznym i ontogenetycznym.

Jądro ogoniaste

• Stanowi łukowatą masę istoty szarej leżącą w ścianie komory bocznej.

• Jego przednio - górna część jest rozszerzona, tworząc głowę (caput), która na poziomie otworu międzykomorowego przedłuża się w trzon (corpus), kończący się ogonem (cauda).

• Ogon jądra ogoniastego styka się z przodu i od dołu z ciałem migdałowatym; głowa wpukla się do rogu przedniego komory bocznej; trzon ogranicza część środkową komory bocznej, między wzgórzem i prążkiem krańcowym od strony przyśrodkowej, a promienistością ciała modzelowatego i pęczkiem podspoidłowym od boku.

Reasumując:
Głowa leży w płacie czołowym, trzon w płacie ciemieniowym, a ogon w płacie skroniowym.

• Na całej swojej przestrzeni od strony komory bocznej (powierzchnia komorowa) jądro ogoniaste pokryte jest wyściółką (ependyma).

• Pomiędzy jądrem ogoniastym i wzgórzem, w części środkowej komory bocznej, przebiega prążek graniczny.

• Boczna powierzchnia jądra ogoniastego sąsiaduje z torebką wewnętrzną – powierzchnia torebkowa (w jej przednim końcu głowa jądra ogoniastego łączy się z częścią jądra soczewkowatego zwaną skorupką, tworząc prążkowie (stria­tum) będące częścią ciała prążkowanego.

Jądro soczewkowate

• Ma ono kształt dwuwypukłej soczewki, z bardziej wypukłą soczewką przyśrodkową.

• Bocznie graniczy z torebką zewnętrzną (capsula externa) – powierzchnia boczna, która oddziela je od przedmurza.

• Przyśrodkowo graniczy z torebką wewnętrzną (capsula interna) – powierzchnia przyśrodkowa, która oddziela je od głowy jądra ogoniastego i wzgórza.

• W dolną część jądra soczewkowatego wcina się spoidło przednie – powierzchnia dolna.

• Jądro soczewkowate składa się z części przyśrodkowej - gałki bladej (globus pallidus) oraz z części bocznej - skorupy (putamen).

• Gałka blada styka się z istotą czarną, zaś skorupa łączy się z jądrem ogoniastym.

• Gałka blada oddzielona jest od skorupy blaszką rdzenną boczną; podzielona jest ona na część przyśrodkową i boczną przez blaszkę rdzenną przyśrodkową; jest centralnym ośrodkiem układu pozapiramidowego, otrzymuje głównie włókna z prążkowia; przekazuje impulsy nerwowe do jądra brzusznego przedniego => kora ruchowa i przedruchowa.

• Jądro ogoniaste i skorupa jądra soczewkowatego stanowią prążkowie.

Ciało prążkowane = prążkowie + gałka blada

(corpus striatum) (striatum) (globus pallidus)

Prążkowie = jądro ogoniaste + skorupa jądra soczewkowatego.

Struktura jądra ogoniastego i skorupy jest podobna. Zawierają one dużą ilość komórek nerwowych oraz wiązki mielinowych i bezmielinowych włókien nerwowych. Posiadają też liczne strefy naczyń włosowatych co nadaje im różową barwę, w odróżnieniu od bladego koloru gałki bladej, przez którą przebiegają liczne grube włókna mielinowe.

Ryć. 50

Schemat rozmieszczenia jąder kresomózgowia na przekroju poprzecznym mózgowia na poziomie wzgórza według Braiłlona

Komórki prążkowia to w przeważającej mierze małe, wielobiegunowe oraz niewielka ilość komórek dużych wielobiegunowych.

• Stosunek komórek małych do dużych wynosi 20 : 1.

• Małe neurony uważane są przede wszystkim za recepcyjne, do których dochodzą drogi aferentne prążkowia.

• Wypustki dużych neuronów tworzą drogi odśrodkowe (eferentne) prążkowia.

Uszkodzenie różnych obszarów kory mózgu, wzgórza i śródmózgowia wywołuje zmiany zwyrodnieniowe w obrębie prążkowia. Wykazano też, że wiele połączeń synaptycznych jądra ogoniastego zawiera ziarniste pęcherzyki synaptyczne, charakterystyczne dla neuronów adrenergicznych. Mediatorem w tych pęcherzykach jest dopamina.

Neurony dopaminergiczne pochodzą z istoty czarnej. Gałka blada zawiera niewielką liczbę wielobiegunowych dużych neuronów, przypominających motoneurony alfa rdzenia kręgowego. Aksony tych komórek tworzą drogi eferentne gałki bladej. Połączenia aferentne prążkowia pochodzą głównie z kory mózgu (ze wszystkich obszarów) w większości z półkuli homolateralnej. Najwięcej włókien dośrodkowych kory pochodzi z zakrętów przed i zaśrodkowego. Włókna z kory osiągają prążkowie przede wszystkim poprzez torebkę wewnętrzną i zewnętrzną.

Włókna wzgórzowo-prążkowiowe rozpoczynają się w jądrze środkowym wzgórza oraz w mniejszym stopniu w pozostałych jądrach śródblaszkowych i jądrach linii pośrodkowej.

• Projekcja ze wzgórza uorganizowana jest topicznie.

• Włókna dośrodkowe z istoty czarnej są głównie dopaminergicznie i ostatnio poświęca się im wiele uwagi ze względu na ich rolę w patogenezie choroby Parkinsona.

• Wstępują one przez część tylną niskowzgorza i torebkę wewnętrzną, dochodząc do jądra ogoniastego, skorupy i gałki bladej.

Połączenia odśrodkowe (eferentne) prążkowia dochodzą do istoty czarnej, gałki bladej i wzgórza.

Połączenia aferentne gałki bladej pochodzą z istoty czarnej, jądra niskowzgórzowego, wzgórza i kory mózgu.

Źródła ich są podobne jak w przypadku połączeń aferentnych prążkowia.

Włókna eferentne gałki bladej dochodzą do jądra brzusznego przedniego wzgórza, jądra niskowzgórzowego, istoty czarnej, jądra czerwiennego, tworu siatkowatego śródmózgowia i jąder oliwki.

Opisane powyżej połączenia ciała prążkowanego świadczą o rozległych dwustronnych drogach między poszczególnymi jądrami, tymi jądrami i korą oraz pozostałymi jądrami pnia mózgu .

Ryć. 51

Schemat połączeń niektórych jąder pnia mózgu według Eyzaguirre'a

Uszkodzenie ciała prążkowanego powoduje zmiany napięcia mięśni, upośledzenie lub niemożność przeprowadzania szybkich precyzyjnych czynności, obecność ruchów dodatkowych jak: ruchów pląsawiczych, atetotycznych, balistycznych, a także drżenie wywołane przez nagłe skurcze naprzemiennych (antagonistycznych) mięśni.

Drżenie jest zwykle spoczynkowe ale może występować przy wykonywaniu czynności dowolnej (drżenie zamiarowe).

Ruchy pląsawicze są to szybkie nieskoordynowane ruchy, najsilniej wyrażone w mięśniach twarzy i odsiebnych części kończyn.

Ruchy atetotyczne obejmują odsiebne części kończyn, najczęściej palce rąk. Są to ruchy powolne, w których nadmiernie wyprostowane palce przybierają niezwykłe ustawienia.

POBUDZENIE JĄDRA OGONIASTEGO => ruchy głowy i kończyn.

POBUDZANIE PRĄŻKOWIA => hamowanie ruchów.

Układ dopaminergiczny z istoty czarnej do prążkowia uważany jest za drogę hamującą.

Czynność prążkowia zależy od równowagi między drogami dośrodkowymi hamującymi

(dopaminergiczne) a drogami dośrodkowymi pobudzającymi (cholinergiczne).

• Zmniejszenie aktywności dróg hamujących wyzwala reakcje pobudzające z prążkowia do gałki bladej, która z kolei pobudza jądra wzgórza.

• Włókna ze wzgórza projektują do kory mózgu, a ta wpływa na motoneurony.

W chorobie Parkinsona stwierdzono zmniejszoną zawartość dopaminy w prążkowiu.

Przedmurze

• Cienka warstwa istoty szarej leżąca między wyspą a jądrem soczewkowatym.

• Od wyspy oddziela je torebka ostatnia (capsula extrema), zaś od jądra soczewkowatego oddziela ją torebka zewnętrzna (capsula externa).

• Stanowi ciągłość z istotą dziurkowaną przedmą, ciałem migdałowatym i korą przedgruszkowatą.

• Uważane za część prążkowia lub za część kory wyspy.

• Rozległe połączenia dwukierunkowe z korą mózgu, a także otrzymuje włókna aferentne z wstęgi przyśrodkowej i drogi słuchowej.

• Połączone jest również ze wzgórzem.

• Stanowi stację przekazującą impulsy aferentne do ciała migdałowatego.

Ciało migdałowate

• Szereg skupisk komórek i określanych często jako zespół jąder migdałowatych.

• Wśród jąder ciała migdałowatego wyróżniamy dwie części (grupy): przyśrodkową (korowo-przyśrodkową) i boczną (podstawnoboczną).

• Neuryty z ciała migdałowatego i gałki bladej => jądro przyśrodkowe wzgórza => konar dolny wzgórza (pętla konarowa)

• Poszczególne jądra różnią się swoją strukturą, odmienną czynnością i pochodzeniem filogenetycznym.

• Znajduje się w grzbietowo-przyśrodkowej części płata skroniowego, stanowiąc górną i przyśrodkową ścianę wierzchołka rogu dolnego komory bocznej.

Nazwa części przyśrodkowej ciała migdałowatego pochodzi stąd, że może ona być uważana za szczątkową korę, zawierającą grupy komórek piramidowych i ziarnistych (które spotykamy w korze).

• Część przyśrodkową stanowi ciągłość z istotą dziurkowaną przednią, zakrętem przekątnym, skorupą, jądrem ogoniastym i korą zakrętu hipokampa.

• Część boczna ciała migdałowatego jest lepiej rozwinięta u człowieka i styka się ze skorupą i korą zakrętu hipokampa.

• Drogi aferentne do części przyśrodkowej dochodzą z węchomózgowia przez prążek węchowy boczny.

• Część boczna otrzymuje aferentacje z kory płata groszkowatego. Dochodzą również do ciała migdałowatego włókna z podwzgórza i jąder wzgórza, tworu siatkowatego i kory mózgu.

• Włókna eferentne poprzez prążek rdzenny dochodzą do jąder przegrody, do części przedwzrokowej i innych okolic podwzgórza, do zawzgórza, tworu siatkowatego śródmózgowia oraz kory mózgu (szczególnie do płata czołowego, skroniowego i obręczy).

Ciało migdałowate należy do struktur układu limbicznego i połączone jest także z węchomózgowiem. Podrażnienie jego jąder powoduje:

• Efekty wegetatywne (zmiana czynności układu sercowo – naczyniowego, trawiennego, oddychania itp.)

• Efekty somatyczne (przeciwstawne ruchy gałek ocznych, żucie, połykanie).

• Zmiany wewnątrzwydzielnicze (wzrost wydzielania wazopresyny i hormonu wzrostu, spadek wydzielania gonadotropin).

• Zmiany emocjonalne w zachowaniu (strach, wściekłość, agresja)

.

POBUDZENIE => reakcja przygotowawcza z wytężeniem uwagi i wstrzymaniem czynności ruchowych będących w toku.