arteterapia w procesie resocjalizacji praca licencjacka(1)

SPIS TREŚCI

Wstęp………………………………………………………………………3

Rozdział I

Teoretyczne podstawy arteterapii

  1. Definicja i cele arteterapii…………………………………………………………...6

  2. Arteterapia w oddziaływaniu resocjalizacyjnym……………………………………9

  3. Formy działań arteterapeutycznych………………………………………………..12

1.3.1 Plastykoterapia……………………………………………………………….13

1.3.2 Muzykoterapia……………………………………………………………….15

1.3.3Teatroterapia………………………………………………………………….17

Rozdział II

Założenia metodologiczne badań

2.1 Cel i przedmiot badań………………………………………………………………20

2.2 Problemy badawcze………………………………………………………………...21

2.3Hipotezy badawcze………………………………………………………………….22

2.4 Metody, techniki i narzędzia badawcze………………………………………….....23

2.5 Teren badań………………………………………………………………………...26

Rozdział III

Arteterapia w procesie resocjalizacji w świetle badań własnych

3.1 Zainteresowanie i chęć uczestnictwa w zajęciach arteterapeutycznych z

punktu widzenia wychowanek Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego

w Kruszwicy…………………………………………………………………………....27

3.2 Efektywność zajęć arteterapeutycznych w procesie resocjalizacji

nieletnich w opiniach pracowników placówki…………………………………………39

Podsumowanie…………………………………………………………...45

Bibliografia……………………………………………………………....47

Spis wykresów…………………………………………………………...49

Spis tabel………………………………………………………………....49

Aneks…………………………………………………………………….50

Załącznik nr 1…………………………………………………………………………50

Załącznik nr 2…………………………………………………………………………54

WSTĘP

„Sztuka to wieczne przezwyciężanie wszystkiego co niedołężne, ułomne i niedojrzałe, poszukiwanie coraz to doskonalszej formy, coraz to pełniejszego wyrazu"

/Karol Szymanowski/

Zapewne każdy człowiek doświadczył wzbogacającego i pozytywnego wpływu sztuki na swoje samopoczucie. Już od najmłodszych lat ludzie szukają kontaktu z wytworami kultury jak i sami próbują tworzyć dzieło. Dzieci w przedszkolu przeżywają niesamowitą radość rysując, tańcząc, śpiewając. Pociąg do aktywności twórczej zaobserwować można już w czasach prehistorycznych, kiedy to ludzie zapełniali ściany jaskiń rozmaitymi rysunkami i znakami opowiadając przy tym jednocześnie jakąś historię z życia plemienia. Tak więc chęć wytwarzania sztuki jest głęboko zakorzeniona w naszej świadomości.

Współczesna pedagogika i psychologia interesująco rozpisuje się na temat możliwości wykorzystania sztuki w leczeniu zaburzeń emocjonalnych i umysłowych. Arteterapia, bo o niej konkretnie jest mowa stanowi nowatorskie i fascynujące podejście do uzdrawiania człowieka. Sztuka jako wytwór człowieczy, jest jednym z atrybutów ludzkiej egzystencji, dlatego też wraz ze zmianami jakie zachodzą w człowieku, zmienia się jej funkcja i znaczenie.

Arteterapia jest nietradycyjną techniką terapeutyczną, która jako środek leczniczy wykorzystuje wszelkiego rodzaju elementy sztuki w szerokim rozumieniu. Działalność artystyczna i efekty tej pracy to nieodłączne elementy naszego życia. Sztuka to dziedzina kultury, która towarzyszy nam przez całą egzystencję. Rysunek, rzeźba, piosenka, wiersz pełnią nie tylko rolę ozdobników i motywów dekoracyjnych, mają o wiele większe znaczenie. Odpowiednio wykorzystane mogą stanowić źródło relaksacji, oczyszczenia i uzdrowienia. Sztuka może pozytywnie oddziaływać na samopoznanie i uwrażliwienie duszy ludzkiej. Działa na psychikę jak swoiste lekarstwo.

Przedstawiona tutaj metoda terapeutyczna swoje korzenie, podobnie jak niemal wszystkie formy psychoterapii, zawdzięcza psychoanalizie. Jeden z najsłynniejszych przedstawicieli tego nurtu E. Froom pisze, że: „sztuka to jedyny język uniwersalny, jaki ludzkość kiedykolwiek wytworzyła, identyczny dla wszystkich kultur i religii.”1 W tradycyjnym podejściu terapia sztuką stanowiła dodatek do psychoanalizy pozwalający wzmocnić komunikację werbalną i wykorzystać interpretację symbolicznych treści wywodzących się z obrazów tworzonych przez pacjentów. Praca terapeutyczna odbywa się na wielu poziomach. Najtrudniejszym zadaniem jest właściwe zdiagnozowanie problemów pacjenta. Istotne jest także nawiązanie, rozwinięcie i utrzymanie związku terapeutycznego z pacjentem. Terapeuci stosujący najróżniejsze metody i techniki leczenia doświadczają spore trudności z dotarciem do „wnętrza” klienta. Nawiązanie kontaktu i nici porozumienia odbywać musi się zgodnie z zasadą indywidualizacji. Istotne jest zastosowanie subtelnych i delikatnych form działania. Problemy nękające pacjenta mogą być trudne do wyrażenia słowami bądź też nie jest możliwe dostarczenie informacji werbalnej, a w konsekwencji lekarz może mieć problem z dotarciem do wszystkich aspektów osobowościowych. Arteterapia jest formą uzdrawiania, która znosi te bariery. Nie bez kozery mówimy, że: „muzyka łagodzi obyczaje.” Poza tym: „ekspresja za pomocą rysunku wydaje się znacznie bardziej symboliczna i mniej specyficzna niż słowa. Podczas rysowania pobudzane są wspomnienia i fantazje związane z nieuświadamianymi treściami i zawierające mniej ocenzurowany materiał”.2

Proces twórczy nie tylko poprawia komunikację i pobudza wrażliwość lecz również dostarcza przyjemności, poczucia spełnienia i satysfakcji. Tworzenie sztuki sprzyja łagodzeniu dyskomfortu psychicznego, a influencja zachodząca pomiędzy tworzeniem a leczeniem może być indykatorem postępu terapeutycznego. Ponadto, odkrywa ukryte konflikty, a także wyjaśnia dynamikę świadomości.

W niniejszej pracy opierając się na literaturze, przeprowadzonych badaniach oraz własnych doświadczeniach autor stara się wyjaśnić zjawisko arteterapii oraz możliwości wykorzystania jej technik w leczeniu zaburzeń związanych z niedostosowaniem społecznym.

W rozdziale pierwszym przedstawiono teoretyczne podstawy arteterapii. Szczególną uwagę zwrócono na jej definicję, źródła i cele. Spróbowano także wyjaśnić zależności istniejące między oddziaływaniem arteterapeutycznymi a resocjalizacyjnym. Na tym etapie pracy omówiono oddziaływanie o charakterze wychowawczym określane w literaturze mianem twórczej resocjalizacji. Dokonano również przeglądu metod arteterapeutycznych ze szczególnym uwzględnieniem plastykoterapii, muzykoterapii oraz teatroterapii.

W rozdziale drugim przedstawiono założenia metodologiczne badań (cel i przedmiot badań, zastosowane techniki, metody i narzędzia badawcze). Dokonano także krótkiej charakterystyki terenu badań.

Rozdział trzeci stanowi zestawienie wyników badań, które zostały przeprowadzone w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym w Kruszwicy.

ROZDZIAŁ I

TEORETYCZNE PODSTAWY ARTETERAPII

  1. Definicja i cele arteterapii

Terapeutyczną rolę sztuki zauważono już w epoce starożytności. Twórca teorii „złotego środka” czyli Arystoteles w swoich dziełach filozoficznych zawiera koncept, iż kultura ma uzdrawiającą moc. Silne przeżycia towarzyszące oglądaniu dramatu tyrtejskiego są według niego swoistego rodzaju oczyszczeniem, przynoszą ukojenie duszy.

Współcześnie rozmaite dyscypliny z zakresu nauk społecznych i medycznych wykazują ogromne zainteresowanie arteterapią. Próbując wyjaśnić istotę tego typu terapii warto zwrócić uwagę na samą etymologię słowa. Składa się ono z dwóch elementów: arte i „terapia”. Wyraz arte pochodzi z języka łacińskiego i tłumaczy się je jako „wykonanie czegoś doskonale, po mistrzowsku”.3 Słowo arte, natomiast wywodzi się z wyrazu art czyli sztuka. Z kolei drugi człon pojęcia-terapia swoje źródła czerpie z języka greckiego- therapeuéin i oznacza opiekowanie się. Generalizując, terapię można uznać za szereg swoistych oddziaływań na sferę cielesną jak i duchową człowieka, eliminując przy tym zażywanie medykamentów oraz stosowanie inwazyjnych metod leczenia. Dwuczłonowość terminu najbardziej jest widoczna w języku angielskim- „art therapy”. Wskazuje to na dwa ekwiwalentne działania: sztuka i terapia. E. Konieczna zwraca również uwagę na słowo healing, które tłumaczymy jako: „leczyć, uzdrawiać, goić, ukoić”4 W tym rozumieniu owo pojęcie odnosi się do wykorzystywania jako środka terapeutycznego kultury, sztuki i doznań estetycznych.

Przyjęto, że jako pierwszy pojęcia arteterapia użył brytyjski nauczyciel sztuki A. Hill. Miało to miejsce w latach 40-tych XX wieku, wówczas termin ten zaczął funkcjonować w literaturze. Do Polski przybył znacznie później i wzbudził mnóstwo dyskusji i kontrowersji. Równocześnie zaczęto operować definicjami takimi jak: kulturoterapia, arteterapia, artteterapia, artoterapia, terapia poprzez sztukę, terapia przez twórczość. „Nie wszystkie z wymienionych terminów mają odrębne definicje, na przykład arteterapia, arteterapia, artteterapia, artoterapia są synonimami”5

Najogólniej i najbardziej powszechnie arteterapia rozumiana jest jako terapia poprzez sztukę. Definiuje się ją także w znaczeniu wąskim i szerokim. Wąskie znaczenie arteterapii odnosi się do udzielania pomocy terapeutycznej z wykorzystaniem wszelkiego rodzaju sztuk plastycznych i określane jest mianem plastykoterapii. Znaczenie szerokie natomiast obejmuje terapie z użyciem różnorodnych elementów kultury i sztuki takich jak: muzyka, materiały czytelnicze, teatr, film, sport i rekreacja etc. M. Kulczycki twierdzi, że arteterapia to: „układ poglądów i czynności ukierunkowanych na utrzymanie i/lub podnoszenie poziomu jakości życia ludzi przy pomocy szeroko rozumianych dzieł sztuki i uprawiania sztuki.”6 Inne popularne w literaturze wyjaśnienie tego terminu brzmi: „wszelkie działania terapeutyczne wykorzystujące jako narzędzie terapii szeroko pojętą kulturę i sztukę. Działania te polegają albo na «konsumowaniu» stworzonego przez inne osoby dorobku kulturowego i artystycznego albo na samodzielnym wytwarzaniu sztuki.”7 Warto zauważyć, iż arteterapia nie przynosi skutków w leczeniu gdy traktuje się ją jak ergonoterapię. Terapia grupowa i uzdrawianie przez sztukę pełnią odmienne role i mają różne cele.

Należy także wspomnieć o kulturoterapii. Termin ten zastosowała jako pierwsza W. Szulc w 1982 roku. Badając źródłosłów owego pojęcia dochodzi się do wniosku, iż podobnie jak arteterapia wywodzi się ono z języka łacińskiego („cultura”) i greckiego (therapeuéin). W. Szulc analizując wąskie pojęcie arteterapii, wyodrębniła kulturoterapię jako: „wszystkie rodzaje terapii, które dla realizacji określonych celów terapeutycznych posługują się środkami kulturowymi (wytworami kultury), traktowanymi jako działalność kulturalno-oświatowa w ośrodku leczniczym, uwzględniająca szczególne potrzeby i możliwości ludzi chorych”.8 Wymienia także funkcje tego typu leczenia: dydaktyczna, hedonistyczna, integracyjna (komunikacyjna), ludyczna, katartyczno-kompensacyjna (terapeutyczna) i profilaktyczna. Funkcja dydaktyczna opiera się na inicjowaniu procesów intelektualnych. Wzbogaca wiedzę i doświadczenie o otaczającym nas świecie. Funkcja hedonistyczna związana jest z poczuciem piękna i estetyki. Jest doskonałym czynnikiem relaksacji, odprężenia i komfortu psychicznego. Kolejna z funkcji- integracyjna ma właściwości integrujące nadawcę z odbiorcą. W znaczący sposób poprawia komunikację z otoczeniem. Natomiast funkcja ludyczna daje poczucie indywidualności, wolności twórczej, wyrażania siebie poprzez sztukę. Ma charakter swoistej zabawy i rozrywki. Funkcja katartyczno-terapeutyczna uznana jest za najbardziej wątpliwą i często bywa podważana. W przypadku gdy stosuje się jakiś system leczenia, istotne jest zaobserwowanie poprawy stanu psychicznego lub fizycznego pacjenta. Kulturoterapia nie zawsze osiąga wymierne efekty. Funkcja profilaktyczna służy zapobieganiu powstawiania lub odnowienia się zaleczonych schorzeń. Sztuka daje możliwości pozbycia się lęku, łagodzi cierpienie i ból.9

Nieco inne funkcje w przypadku arteterapii wymienia M. Kulczycki. Jego zdaniem ta forma oddziaływań terapeutycznych pełni następujące role: rekreacyjną, edukacyjną i korekcyjną. Funkcja rekreacyjna polega na zapewnieniu specyficznych warunków wypoczynku. Optymalny wypoczynek jest niezbędny do regeneracji sił, koniecznych do przezwyciężania problemów. Przesłaniem funkcji edukacyjnej jest dostarczenie nowych wiadomości i doświadczeń, istotnych dla procesu przewartościowania sensu i celu egzystencji. Natomiast funkcja korekcyjna polega na eliminowaniu szkodliwych nawyków i zastąpieniu ich nowymi bardziej konstruktywnymi.10 Literatura podaje też funkcję diagnostyczną arteterapii. Jako przykład może posłużyć analiza wytworów plastykoterapii. Rysunek pozwala określić stan psychofizyczny pacjenta. Istotna w arteterapii jest jej siła ekspresji. Sztuka pozwala na ujawnianie tłumionych emocji, a jej oczyszczający charakter ma wpływ na rozładowanie negatywnych uczuć takich jak: gniew, frustracja czy agresja. Arteterapia pełni również funkcje: kompensacyjną, poznawczą i regulacyjną. Funkcja kompensacyjna ma na celu wyrównanie opóźnień rozwojowych, a także zaspokajanie niezrealizowanych potrzeb człowieka. Arteterapia w wymowie poznawczej ma charakter swoistego „nauczyciela”. Uczy wyrażania oraz nazywania uczuć i emocji. Funkcja regulacyjna natomiast, opiera się na kreatywności i samorealizacji jednostki. Kanony estetyczne zastępują braki i niepowodzenia doznawane na różnych płaszczyznach życia.

  1. Arteterapia w oddziaływaniu resocjalizacyjnym

Aspektem, o którym przede wszystkim należy wspomnieć jest wychowawcza rola sztuki. Wychowanie z wykorzystaniem elementów sztuki jest: „ zorganizowanym działaniem pedagogicznym podjętym przez wychowawców na rzecz wychowanków w celu poznania i zrozumienia przez nich dzieł sztuki oraz doznania i doświadczenia ich wartości. Zakłada się bowiem, że udany dobór dzieła pozostawia w osobowości dziecka trwały ślad.”11 Resocjalizacja jest niejako powiązana z pojęciem wychowania. Polega na korygowaniu zachowań i nawyków, które nie są akceptowane przez społeczeństwo. Jej zadaniem jest eliminowanie zaburzeń w postawach społecznych oraz zapewnienie pomocy jednostce niedostosowanej we wtórnej socjalizacji. S. Górski jako jedną z metod resocjalizacji podaje wzory i wytwory kultury. Kultura jest rozumiana tutaj jako zbiór ideałów i tworów wykreowanych przez ludzi w trakcie uwarunkowanego historycznie rozwoju społecznego. W tej koncepcji dominują następujące zakresy życiowe: nauka, praca i rekreacja. „Wśród wytworów natomiast znajdują się między innymi takie zbiorowości i instytucje społeczne, które wywierają wpływ na zachowanie się człowieka w wymienionych zakresach jego aktywności, a więc szkoła, zakład pracy i instytucje rekreacyjne”.12 W przypadku resocjalizowania młodzieży największy nacisk kładzie na motywowanie do nauki oraz podawanie pozytywnych wzorców kulturowych.

M. Konopczyński zawarł pogląd, iż można sukcesywnie wykorzystać arteterapię w procesie readaptacji społecznej i określa ją mianem twórczej resocjalizacji. Jako główny cel praktyki w twórczej resocjalizacji podaje: „ przemianę tożsamości indywidualnej i społecznej nieprzystosowanej społecznie młodzieży przez wychowawcze stymulowanie rozwoju jej struktur poznawczych i twórczych oraz wyposażenie jej w nowe indywidualne i społeczne kompetencje.”13 Zakłada, iż metody przybierające postać zajęć plastycznych, teatralnych czy sportowych mają ogromne znaczenie w rozwoju młodego człowieka. Przez rozwój rozumie tutaj odkrywanie potencjałów i ukrytych talentów podopiecznego. Podejście rozwojowe różni się jednak od tradycyjnego zaproponowanego przez Cz. Czapówa i S. Jedlewskiego. Stawia na rozwiązania metodyczne spychając przez to wskazówki wychowawcze na drugi plan. Koncepcja rozwojowa opiera się na zmianie tożsamości nieletniego niedostosowanego społecznie. Sam proces resocjalizacji jest długą i żmudną pracą, a w przypadku gdy działa efektywnie rozpoczyna się tzw. pożegnanie przestępcy. Dla wychowanka jest to najbardziej bolesny i trudny etap resocjalizacji. Zmiana przez rozwój ułatwia podopiecznemu przejście przez to stadium w mniej dotkliwy sposób. Zdobywanie nowych doświadczeń strategią kreatywną znacząco wpływa na zmianę światopoglądu i kształtuje nowe prezentacje środowiskowe. Jest procesem obustronnym; wychowanek często wyraża dezaprobatę w stosunku do działań twórczych, rolą wychowawcy jest motywowanie do rozwijania potencjałów. W przypadku gdy obie strony znajdą konstruktywną wartość, którą młody człowiek będzie rozwijał i wzbogacał rozpocznie się nowy etap w życiu podopiecznego. Będzie to proces konstruowania nowych indywidualnych i społecznych kompetencji wychowanka.

Twórcza resocjalizacja korzysta z podstaw i założeń teoretycznych oraz metodologicznych następujących dyscyplin naukowych: psychologia twórczości, pedagogika twórczości a ponadto z wielowymiarowych i interakcyjnych koncepcji resocjalizacyjnych. Jej istotą jest zainicjowanie i pomyślne zakończenie dwóch procesów: „wzbudzania rozwoju strukturalnych czynników procesów twórczych jednostek niedostosowanych społecznie, a także zmiany ich wizerunku społecznego”.14

W wyniku tych procesów jednostka niedostosowana społecznie wymodeluje parametry tożsamości, tym samym nabędzie wartości odmiennych od dotychczas wyznawanych. Wykorzystanie arteterapii w resocjalizowaniu nieletnich winno odbywać się etapowo. Dlatego, też wyodrębniono cztery cele etapowe:

  1. „identyfikowanie strukturalnych składników procesu umożliwiającego twórcze rozwiązywanie problemów

  2. Rozwijanie strukturalnych składników procesu twórczego, polegające na ćwiczeniach i próbach

  3. Zadaniową próbę realizacji dzieła twórczego, jakim są nowe parametry tożsamości wychowanka

  4. Uzasadnienie i urzeczywistnienie społeczne wykonanego dzieła, czyli doprowadzenie do sytuacji społecznego zaakceptowania odmiennej tożsamości nieletniego”15

Proces twórczy i dzieło twórcze nie są traktowane dosłownie. Działanie artystyczne i efekt tych działań nie są istotne. Sedno tkwi w twórczym rozwiązywaniu sytuacji problemowych.

Wykorzystując sztukę w resocjalizacji warto przeanalizować zalecenia metodyczne. Określenie zastanego stanu rzeczy czyli diagnoza jest punktem wyjścia w projektowaniu resocjalizacji. Konwencjonalna definicja diagnozy bierze pod uwagę czynniki osobowościowe wychowanka, jego stan fizyczny i psychiczny oraz środowiskowe bodźce wpływające na jego niedostosowanie. Korzystając z arteterapii w procesie resocjalizowania należy także wziąć pod uwagę poziom poznawczy oraz poziom procesów twórczych podopiecznego, a składają się nań: emocje, percepcja, motywacja, pamięć, czynność myślenia oraz wyobraźnia. Opierając się na tych czynnikach można projektować plan twórczej resocjalizacji dostosowany do możliwości zdemoralizowanego człowieka.

Oprócz nowatorskiego działania warto także, stosować klasyczne sprawdzone metody resocjalizacji. Dzięki temu wychowanek zostanie przygotowany do funkcjonowania w otoczeniu najbliższym jak i w szerszym środowisku kulturowym. Połączenie resocjalizacji w ujęciu klasycznym z twórczą resocjalizacją daje pełniejsze i bardziej oczekiwane rezultaty aniżeli zastosowanie tylko i wyłącznie jednego modelu resocjalizacyjnego. Komplementarność postępowania wychowawczego umożliwia wyższy, ponadprzeciętny poziom readaptacji. Nie wolno zapomnieć przy tym o elastycznej postawie pedagogicznej. Popadając w rutynę często zapomina się o indywidualnym podejściu do wychowanka. Korzystając z arteterapii należy być otwartym na nowe, nieszablonowe reakcje podopiecznych. Mówiąc kolokwialnie „trzeba oczekiwać nieoczekiwanego”.

1.3 Formy działań arteterapeutycznych

Formy działań arteterapeutycznych są różnorodne. W. Szulc podaje następujące rodzaje terapii przez sztukę:

  1. Arteterapia-terapia za pomocą różnego rodzaju działań plastycznych

  2. Biblioterapia-terapia odbywana za pomocą czytelnictwa i słowa pisanego, wykorzystuje się tutaj rozmaite książki, publikacje, materiały czytelnicze

  3. Choreoterapia-działanie terapeutyczne wykorzystujące taniec

  4. Chromoterapia- wykorzystuje kolory i barwy jako środek terapeutyczny

  5. Dramatoterapia- leczenie za pomocą teatru, uczestnik terapii przygotowuje i występuje w spektaklach teatralnych

  6. Estetoterapia- terapia za pomocą przebywania w pięknych miejscach, kontakt z dziełami sztuki etc.

  7. Ergonoterapia- działanie rewalidacyjne organizowane w postaci zajęć grupowych, wykorzystujące różne formy rękodzieła (tkactwo, rzeźbiarstwo, ceramika etc.)

  8. Hortikuloterapia- leczenie przez przebywanie bądź pracę w ogrodzie

  9. Ludoterapia- terapia wykorzystująca wszelkiego rodzaju gry i zabawy

  10. Muzykoterapia-leczenie za pomocą muzyki

  11. Poezjoterapia- leczenie wykorzystujące poezję jako środek terapeutyczny (recytowanie, czytanie lub pisanie wierszy)

  12. Silvoterapia- leczenie poprzez przebywanie w lesie

  13. Talasoterapia-leczenie poprzez obcowanie z morzem

  14. Socjoterapia- terapia za pomocą oddziaływania zorganizowanej grupy społecznej.16

Stosując jakąkolwiek z metod arteterapeutycznych należy pamiętać o kilku warunkach niezbędnych do spełnienia aby działanie arteterapeutyczne odniosło zamierzony skutek. Najważniejszą zasadą jest dobrowolność uczestnictwa w proponowanych zajęciach. Podopieczny powinien mieć prawo do decydowania o swojej aktywności w wykonywanym zadaniu. Istotne jest także negowanie rywalizacji, silne podkreślenie braku podziału na przegranych i zwycięzców. Warto też zwrócić uwagę na dwupłaszczyznową komunikację, porozumienie między uczestnikami terapii odbywa się w dwojaki sposób: werbalnie oraz niewerbalnie. Ważka jest także przesłanka dotycząca jakichkolwiek działań terapeutycznych, a mianowicie zasada „tu i teraz”. Ma ona za zadanie podkreślić wagę doznań doświadczanych podczas sesji.

1.3.1 Plastykoterapia

Arteterapia w ujęciu szerokim prezentuje całą gamę rozmaitych metod oddziaływania przez sztukę. Najbardziej popularna jest moc terapeutyczna sztuk plastycznych. Ponadto, termin arteterapia w znaczeniu wąskim jest niczym innym jak oddziaływaniem za pomocą plastyki. Metodę tę stosuje się bardzo często w różnego rodzaju zaburzeniach i schorzeniach psychicznych. Wykształciły się specyficzne techniki plastykoterapii, a należą do nich: psychorysunek, malowanie spontaniczne a także Metoda Dziesięciu Palców.

Psychorysunek nazywany także grafoterapią lub projekcyjną psychoterapią, polega na przedstawieniu dowolną techniką plastyczną określonego tematu. W rysunku można zastosować zarówno kreskę figuralną jak i abstrakcyjną. Psychorysunek jest swoistego rodzaju techniką diagnostyczną ponieważ pozwala odkryć ukryte uczucia, a ponadto funkcjonuje jako wskaźnik dojrzałości poznawczej jednostki. Pełni specyficzną rolę wglądu do własnego „ja”, pokazuje emocje i uczucia, których pacjent nie potrafi bądź nie chce zdefiniować. Dodatkowym walorem rysunku jest jego ekspresywność, malowanie jest doskonałą techniką relaksacji. Daje możliwości rozładowania nagromadzonego napięcia i frustracji. Zwraca się także uwagę na to, że: „jeśli pacjentom pozwoli się eksperymentować z tworzywem plastycznym, bez manipulowania nimi i bez przymusu, mogą oni mieć jedyną w życiu szansę odkrycia własnych nieznanych możliwości, które dodadzą im sił i energii do dalszego powracania do zdrowia”.17

Kolejną techniką plastykoterapii jest malowanie spontaniczne. Pozytywem tej metody jest to, iż pozostawia ona całkowitą swobodę osobie wykonującej rysunek. Istota tej metody polega na malowaniu dowolnego obrazka, bez podania tematu lub wzoru. Odłamem malowania spontanicznego jest Creative Mind Orderin czyli malowanie wykluczające odwzornictwo. Ma pomóc to w odkrywaniu podświadomości oraz tłumionych uczuć. Zaletą jest towarzyszący tej technice dynamizm i siła ekspresji.

Metoda Dziesięciu Palców (Finger-Painting) została stworzona przez R. F. Show i jest najczęściej stosowaną techniką plastykoterapii. Podopieczny wykorzystując swoje palce i dłonie maluje farbami na dużym arkuszu papieru. Pozostawia mu się swobodę twórczą. Jako, że papier wielkością znacznie przewyższa przeciętną kartkę tworzenie odbywa się w sposób bardzo dynamiczny i ekspresyjny. Można zaryzykować stwierdzenie, że maluje się całym ciałem. Podczas gdy wychowanek wykonuje pracę, zadaniem terapeuty jest dyskretna obserwacja. Zwraca się uwagę na to, w jaki sposób „malarz” nabiera farbę, czy i jak długie robi przerwy, jakie są jego reakcje na zanurzenie dłoni w farbie etc. Analiza zachowania podczas procesu twórczego pozwala ukierunkować w sposób konstruktywny dalszą współpracę. Niewątpliwie zaletą tej techniki jest pobudzanie wyobraźni i myślenia twórczego. Ponadto, prawidłowe jej zastosowanie może mieć wpływ na pokonywanie lęków i wzmacniać wiarę we własne siły. Metoda ta sprawdza się nawet w przypadku osób ze znikomym talentem plastycznym.

Techniki plastykoterapii można z powodzeniem wykorzystać w procesie resocjalizacji. Prowadzący zajęcia powinien być przygotowany z zakresu sztuki pod względem teoretycznym jak i praktycznym. W resocjalizacji oddziaływania plastyczne najczęściej stosuje się w grupowej formie terapii. Uczestnicy za pomocą rysunku wyrażają swój pogląd na zadany temat. Następnie wspólnie z prowadzącym zajęcia dyskutują na temat swoich prac. Wyszczególniają się wówczas problemy jednostek w grupie jak i problemy całej grupy. Należy stworzyć atmosferę swobody oraz otwartości. Prowadzący zajęcia nie może zapomnieć o tym aby rysunki nie pozostały anonimowe. Resocjalizowanie przez plastykę pomaga wychowankowi wyrazić swoje problemy, które trudno opisać za pomocą słów. Eksploruje utajone cechy, przeżycia i doświadczenia. Uczucia jakie żywi się do siebie samego jak i innych osób. Pozwala na określenie własnych celów, marzeń i pragnień. Ekspresyjna funkcja arteterapii daje poczucie odprężenia i „zrzucenia balastu emocjonalnego”, pozwala odreagować. Jest kreatorem pozytywnego myślenia. „Rysunek ma również znaczenia jako twórczość artystyczna, uczy nowych form wyrażania własnych przeżyć. Uczestnicy tej terapii w sposób niewerbalny, za pomocą rysunku przekazują ważne dla nich treści emocjonalne.”18 Wychowanie plastyczne stanowi źródło nabywania umiejętności konstrukcyjnych oraz projekcyjnych, a także wpływa na rozwój manualności. Ponadto, jest swoistym motorem napędowym dla pobudzenia sensoryczności. Jest obrazem osobowości autora i zarazem pełni funkcję diagnostyczną dla wychowawcy. Poza tym, pozwala na realizację marzeń i pragnień, których nie udało się spełnić w rzeczywistości.

1.3.2 Muzykoterapia

Inną równie popularną formą arteterapii jest muzykoterapia. E. Galińska definiuje muzykoterapię jako: „formę psychoterapii, która wykorzystuje muzykę i jej elementy jako środki stymulacji, strukturyzacji oraz ekspresji emocjonalnej i komunikacji niewerbalnej w procesie diagnozy, leczenia i rozwoju osobowości człowieka.”19

W literaturze funkcjonuje kilka nurtów rozpatrujących muzykoterapię pod kątem właściwości leczniczych muzyki. Nurt psychofizjologiczny swoim zasięgiem obejmuje wpływ muzyki na sferę psychologiczną jak i fizyczną człowieka. W aspekcie emocjonalnym polega na relaksacji i uzyskaniu stanu psychicznego wyciszenia oraz odprężenia. Natomiast w kontekście fizycznym stymuluje czynności układu nerwowego, pobudza lub obniża aktywność pracy mózgu, reguluje ciśnienie krwi, a także osłabia odczuwanie bólu. Podczas badań naukowych udowodniono, iż muzyka wpływa na wydzielanie różnorodnych substancji chemicznych, między innymi hormonów peptydowych. Endorfiny wywołują spadek napięcia i poczucie szczęścia, obniżają próg bólu i generalnie poprawiają nastrój. Muzykoterapia rozpatrywana w nurcie psychofizjologicznym daje podobne efekty jak terapia farmakologiczna.

Nurt psychomotoryczny największą uwagę zwraca na epizody ruchowe. Zaobserwowano, iż zaburzeniom emocjonalnym zwykle towarzyszy silne napięcie mięśniowe. Skutkiem tego jest, blokada mięśniowa wywołująca sztywnienie ciała, a tym samym ograniczenie jego ruchliwości. Głównymi technikami stosowanymi w nurcie psychomotorycznym są: rytmika, pantomima oraz techniki parateatralne. Celem terapii jest poprawa napędu psychoruchowego oraz korekta funkcjonowania społecznego pacjentów.

M. Wójcik- Standio dzieli muzykoterapię na kilka rodzajów:

Wykorzystanie właściwości muzyki ma swoje zastosowanie również w procesie resocjalizacji. „Celem wychowania muzycznego jest rozwój pozamuzyczny. Muzyka staje się nie celem samym w sobie, ale środkiem wychowawczo- resocjalizującym”.20 Materiały muzyczne mają silniejszy wpływ na emocjonalność człowieka niż inne sztuki. Działają bardziej bezpośrednio i dynamiczniej, wywołują natychmiastową reakcję.

Istotną kwestią w resocjalizowaniu przez wychowanie muzyczne jest dobór materiału do danej sytuacji. Selekcja utworów muzycznych odbywa się na dwóch płaszczyznach. Należy zwrócić uwagę na indywidualne gusta wychowanków, którzy są tutaj podmiotem działania, drugim biegunem jest muzyka rozumiana jako środek oddziaływania. Ważny jest także charakter, usposobienie, temperament i upodobania muzyczne wychowawcy. Głównym kryterium w doborze materiału muzycznego jest wartość emocjonalna utworu. Muzyka o silnym zabarwieniu uczuciowym głęboko wnika w warstwy psychiki ludzkiej, a tym samym kształtuje ją i dostarcza wrażenia niezbędne do łagodzenia napięcia i poprawy nastroju. Zakorzenia się w mózgu tak głęboko, iż w pewnym momencie słuchacze zaczynają fantazjować, a proces wyobrażeniowy jest znacznie przyspieszony. Zastosowanie materiału muzycznego nieadekwatnego do zaburzeń pacjenta nie poprawi jego stanu, a przeciwnie zachowania aspołeczne pogłębią się. Jak pisze E. Galińska: „istotna jest kompatybilność w doborze muzyki, ponieważ może być ona źródłem zarówno pozytywnych, jak i negatywnych uczuć jednostki (np. może stać się przyczyną padaczki muzykogennej lub pogłębić stany depresyjne i nasilać niepokój”21.

Aby zastosować muzykoterapię wobec osoby niedostosowanej społecznie niezbędna jest szczegółowa analiza przypadku. Terapeuta musi posiadać szczegółowe i rzetelne dane o pacjencie. Diagnoza powinna zawierać następujące informacje: stan zdrowia psychicznego i fizycznego, warunki życia, indywidualne upodobania i gusta muzyczne oraz stosunek pacjenta do muzyki w ogóle. Należy wziąć pod uwagę potrzeby psychiczne wychowanka, uwzględniając przy tym czy utwór muzyczny ma pełnić rolę wyciszającą czy mobilizującą.

Jak wspomniano wcześniej muzykoterapia nierzadko jest stosowana z innymi formami terapii. Stanowi to dodatkowy atut tej metody. W resocjalizacji oddziaływania muzyczne zwykle stosuje się w postaci grupowego słuchania muzyki. „W tej formie terapii najbardziej przejawia się nastrój i atmosfera panująca w grupie, często też, wychowankowie odreagowują burzliwie np. w formie płaczu, gwałtownego opuszczania zajęć, krzyku, śmiechu itp., kontrolowane na zewnątrz emocje.”22

1.3.3 Teatroterapia

Terapeutyczne właściwości teatru są znane od czasów antycznych, a traktował o tym Arystoteles. W praktyce zaczęto wykorzystywać teatr dopiero na początku XX wieku. Najogólniej teatroterapię zdefiniować można jako zaimprowizowane i spontaniczne przedstawienie teatralne, sprzyjające odreagowaniu zdławionych emocji, konfliktów.

To projekt zakładający wychowanie przez teatr. Pośrednio związany jest z terapią poprzez sztuki teatralne, która polega na oglądaniu utworów przeznaczonych do wystawiania na scenie.

W ramach teatroterapii wyróżnić można jej podstawowe formy:

Wykorzystywanie inscenizacji teatralnych w procesie leczenia pełni przede wszystkim funkcje aktywizujące uczestników do przeżywania emocji i kształtowania wrażliwości. Stanowi także źródło doświadczeń sprzyjających doskonaleniu wyrażania uczuć i stanów emocjonalnych. Ponadto, zapewnia wszechstronny rozwój osobowości i ekspresji twórczej. Dodatkowym atutem tej formy terapii jest rozwijanie fantazji i wyobraźni uczestników. Przygotowuje do aktywnego udziału w życiu kulturalnym, a ponadto, wzbogaca słownictwo.

Sesja terapeutyczna z wykorzystaniem teatru odbywa się na trzech poziomach. Pierwszy opiera się na identyfikacji problemów bohatera z problemami uczestnika. Dochodzi wówczas do procesu autoprojekcji. Na drugim poziomie jednostka uwalnia się od napięcia i w efekcie otrzymuje rzeczowy wgląd w sytuacje. W etapie trzecim wychowanek w sposób refleksyjny aktualizuje problem, co w konsekwencji prowadzi do uzyskania nowego spojrzenia na daną sytuację.

Wykorzystując dramę lub psychodramę w psychice uczestnika zachodzą różnorodne zależności. Określa się je mianem przeżyć: osobistych, interpersonalnych i uspołeczniających. Przeżycia osobiste to uczucia jakie towarzyszą uczestnikowi terapii, są bardzo intymne i indywidualne. Ich specyfika zależy od temperamentu i osobowości jednostki. Przeżycia interpersonalne pełnią istotną funkcję terapeutyczną. Przede wszystkim pomagają w eliminowaniu trudności nawiązywania kontaktów międzyludzkich. Naprawiają także zerwane więzi i ogólnie poprawiają komunikację. Zależność taka występuje wówczas, gdy: „dwoje lub więcej członków grupy rozwiązuje w toku dramatyzacji wspólne dla nich problemy”.23 Przeżycia uspołeczniające występują gdy, uczestnicy terapii odgrywają role ukazujące dysonans i konflikty naruszające współżycie i spójność grupy, do której należą odbiorcy dramatu. Najczęściej stosuje się tutaj techniki socjodramy, a celem jest usuwanie trudności społecznych wynikających z niedostosowania społecznego.

ROZDZIAŁ II

ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE BADAŃ

2.1 Cel i przedmiot badań

Każde badanie naukowe służy realizacji określonego celu. „Celem badań pedagogicznych jest poznanie naukowe istniejącej realnie, doświadczalnie rzeczywistości społecznej, opis jakiegoś zjawiska, instytucji lub jednostki. Oprócz funkcji poznawczej badania pedagogiczne spełniają także funkcje praktyczno-użyteczne”24. T. Pilch pisze, że celem badań jest: „ zdobycie wiedzy maksymalnie ścisłej, pewnej, ogólnej i prostej o maksymalnej zawartości informacji”25. Natomiast H. Komorowska uważa, że cel badań to „rodzaj efektu, który zamierzamy uzyskać w wyniku badań, a także rodzaj czynników, z którymi efekty te będą się wiązać.”26 Z. Skorny wśród celów badań wyodrębnił cele teoretyczno- poznawcze oraz praktyczno- wdrożeniowe. Te pierwsze łączą się z poznaniem konkretnej kategorii zjawisk oraz odkryciem ich związków, zależności oraz prawidłowości. Natomiast cele praktyczno- wdrożeniowe pozwalają na wykorzystanie wyników badań w praktyce wychowawczej, społecznej, kulturalnej czy innej formie aktywności człowieka. Opierając się na powyższych zaleceniach ustalono następujące cele poznawcze:

Z. Skorny uważa, że: „przedmiotem badań naukowych jest określony zbiór zjawisk, przedmiotów lub osób. Badania psychologiczne i pedagogiczne dotyczą wybranej kategorii osób określanej mianem populacji.”27 Przedmiotem badań uczyniono możliwości wykorzystania działań arteterapeutycznych w procesie resocjalizacji w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym dla Dziewcząt w Kruszwicy. Dokonując takiego wyboru, kierowano się wskazówkami T. Pilcha, który twierdzi, iż dostępność badacza do problemu, warunki ekonomiczne badań oraz osobiste preferencje badacza są niezwykle istotne przy doborze tematu badawczego.

2.2 Problemy badawcze

Problem badawczy według S. Nowaka to: „to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie”28 Podobne zdanie ma J. Pieter, który pisze, że „problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych. Wysuwając je zadajemy pytanie „przyrodzie” i „otoczeniu”. a nie osobie drugiej. Staramy się znaleźć odpowiedzi na postawione pytanie poprzez własny wysiłek, nie zaś przez oczekiwanie gotowej odpowiedzi od innego człowieka.”29

Problemy badawcze mogą występować w dwóch formach pytań: pytanie rozstrzygnięcia lub dopełnienia. Problemy pytania rozstrzygnięcia zaczynają się od partykuły pytającej „czy” ,po której następuje zdanie orzekające i zasadniczo wymagają potwierdzenia lub negacji. W niektórych sytuacjach dopuszcza się także odpowiedź „nie mam zdania”. Zazwyczaj przyjmują postać problemów szczegółowych. Natomiast pytania dopełnienia zaczynają się od przysłówków pytajnych: jaki, jaka, ile, dlaczego itd. Wymagają szerokich odpowiedzi z uzasadnieniem i dotyczą problemów głównych. Dojrzewanie problemów badawczych polega na tym, że z problemu głównego, drogą operacjonalizacji wyprowadza się problemy szczegółowe, a więc problem główny rozczepia się i precyzuje. Należy wziąć pod uwagę kryteria dojrzałości problemu badawczego, a mianowicie są to: precyzja, użyteczność praktyczna i społeczna. Ponadto, problem powinien być empirycznie sprawdzalny i posiadać wartość poznawczą.

Sformułowane problemy badawcze

Problem główny:

Problemy szczegółowe:

2.3 Hipotezy badawcze

Z. Skorny uważa, że hipoteza badawcza to: „przypuszczalna, przewidywana odpowiedź na pytanie zawarte w problemie badań.”30 W. Zaczyński pisze, że hipoteza robocza to nic innego jak: „założenie przypuszczalnych zależności, jakie zachodzą między wybranymi zmiennymi.”31

Hipoteza badawcza musi określać zależności między zmiennymi, powinna być także precyzyjna i zbudowana na podstawie uznanej wiedzy naukowej. W odróżnieniu od problemu badawczego przyjmuje ona postać zdań twierdzących. Hipoteza musi posiadać wartość empiryczną tzn. musi być weryfikowalna. W odniesieniu do postawionych wcześniej problemów badawczych sformułowano następujące hipotezy.

Hipoteza główna:

Hipotezy szczegółowe:

2.4 Metody, techniki i narzędzia badawcze

Metodologia badań to: „nauka o zasadach i sposobach postępowania badawczego zalecanych i stosowanych w pedagogice”. 32 Przez metodę natomiast rozumiemy: „określony, powtarzalny i wyuczany sposób- schemat lub wzór-postępowania, świadomie skierowanego na realizację pewnego celu poprzez dobór środków odpowiednich do tego celu”33

„Najczęściej w pedagogice definiuje się metodę jako zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących całość postępowania badacza, zmierzających do rozważenia określonego problemu naukowego: określony powtarzalny sposób rozwiązania problemu.”34

Metoda badań według T. Pilcha , to „zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej, całość postępowania badacza zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego”.35

T. Pilch pisze, że pod pojęciem techniki badawczej należy rozumieć: „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów”36.

M. Łobocki zauważa, że techniki badawcze: „odnoszą się do bardziej uszczegółowionych sposobów postępowania badawczego i faktycznie stosowanych w danej nauce. Techniki badawcze są bliżej skonkretyzowanymi sposobami postępowania badawczego. Podporządkowane są metodom badawczym, pełniąc niejako wobec nich wyraźnie służebną rolę. Stanowią jakoby ,,ostatni akord” danej metody badań, która

jest dla nich zawsze istotnym punktem odniesienia i obejmuje kilka ich odmian”.37

Z. Skorny określa narzędzie badawcze jako: „środek pomocniczy wykorzystywany przy gromadzeniu materiałów empirycznych przydatnych przy rozwiązywaniu problemu badań. Funkcję tę może spełniać przyrząd, aparat lub inne urządzenie służące do wywołania, zarejestrowania lub dokonania pomiaru danego zjawiska.”38 T. Pilch uważa, że narzędzie jest instrumentem służącym do realizacji danej metody i pozwala na gromadzenie danych technicznych uzyskanych podczas badania. Zauważa, iż bardzo często mylone jest z techniką badawczą, posiada węższy zakres i zarówno w stosunku do techniki jak i metody przybiera podrzędny charakter. Warto zwrócić uwagę także na to, iż: „każde narzędzie badań jest inne, ponieważ za każdym razem tworzy się je w celu poznania swoistego problemu badawczego, sytuacji badawczej czy też konkretnego zjawiska”39

T. Pilch wyodrębnił następujący podział metod, technik i narzędzi badawczych:40

1. Metody badań pedagogicznych:

- eksperyment pedagogiczny,

- monografia pedagogiczna (techniki to – badanie dokumentów, ankieta, wywiad,

czasami elementy obserwacji uczestniczącej),

- metoda indywidualnych przypadków (techniki to – wywiad, obserwacja, analiza

dokumentów osobistych, niekiedy techniki projekcyjne, testy),

- metoda sondażu diagnostycznego (technika to ankieta).

2. Techniki badań pedagogicznych:

- obserwacja

- wywiad

- ankieta

- badanie dokumentów, analiza treści, techniki projekcyjne

- techniki socjometryczne

3. Narzędzia badawcze:

- kwestionariusz wywiadu

- kwestionariusz ankiety

- test socjometryczny

- dyspozycje i arkusz obserwacji

- skale

W powyższej pracy badawczej zastosowano metodę sondażu diagnostycznego, wykorzystując jej podstawowe techniki: ankietę oraz wywiad.

T. Pilch podaje następującą definicję ankiety: „ jest techniką gromadzenia informacji polegającej na wypełnieniu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera”. 41

Podstawowym narzędziem badawczym ankiety jest kwestionariusz. Jego struktura oraz zawarte w nim treści muszą być opracowane w taki sposób, aby respondenci mogli udzielić odpowiedzi samodzielnie oraz, aby uzyskane dane były wiarygodne. Pytania powinny być konkretne, zwięzłe i sprecyzowane oddające możliwość osiągnięcia założonych celów badawczych. Wywiad jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. Służy głównie do poznawania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości.42 Materiał badawczy uzyskany podczas wywiadu pozwala ponadto na analizę układów oraz zależności między zjawiskami.

Ze względu na zasady konstrukcyjne wywiadu wyróżniamy dwie jego odmiany:

Ze względu na ilość badanych osób literatura podaje wywiad zbiorowy- przeprowadzany z więcej niż jedną osobą oraz indywidualny, kiedy respondentem jest tylko jedna osoba. Wywiad zbiorowy stosowany jest najczęściej w przypadku gdy, przedmiotem badań są opinie lub fakty jednorodnej grupy respondentów.

2.6 Teren badań

Wybierając teren badań należy kierować się przede wszystkim znalezieniem odpowiedniej grupy respondentów. Jak pisze T. Pilch: „wybór terenu badań, to przede wszystkim typologia wszystkich zagadnień, cech i wskaźników, jakie muszą być zbadane, odnalezienie ich na odpowiednim terenie, u odpowiednich grup społecznych lub w układach i zjawiskach społecznych i następnie występowanie rejonu grupy zjawisk i instytucji jako obiektów naszego zainteresowania.”43

Odpowiedni dobór próby jest bardzo ważny dla prawidłowego przebiegu badań. Zdaniem M. Łobockiego badacz stojący przed problemem doboru osób badanych ma dwie możliwości działania:

Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy dla Dziewcząt w Kruszwicy jest placówką resocjalizacyjną typu zamkniętego, zlokalizowaną przy ul. Kujawskiej 20. Zajęcia szkolne, oświatowe, sportowe odbywają się na terenie zakładu lub ewentualnie poza nim za zgodą dyrektora placówki. Oprócz zajęć szkolnych w ośrodku prowadzone są koła zainteresowań: plastyczne, rękodzieła artystycznego, kulinarne, teatralne sportowe oraz ogrodnicze. Obecnie w ośrodku zameldowanych są 62 dziewcząt w wieku od 14 do 19 lat. MOW Kruszwica jest placówką przeznaczoną dla dziewcząt upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim oraz dziewcząt z normą intelektualną niedostosowanych społecznie. Praca resocjalizacyjno-wychowawcza nastawiona jest na zajęcia kompensacyjne, wyrównawcze oraz usamodzielnienie się wychowanek. Celem MOW jest tworzenie właściwych warunków wychowawczych( kształcących i materialnych) przebywającym w nim wychowankom.

W badaniach wzięły udział dziewczęta z normą intelektualną niedostosowane społecznie. O wyborze grupy respondentów zdecydowała trudność narzędzia i obawa, iż dziewczęta upośledzone umysłowo mogły mieć problem ze zrozumieniem pytań zawartych w kwestionariuszu, a także z udzieleniem odpowiedzi pisemnych.

ROZDZIAŁ III

ARTETERAPIA W PROCESIE RESOCJALIZACJI W ŚWIETLE BADAŃ WŁASNYCH

3.1 Zainteresowanie i chęć uczestnictwa w zajęciach arteterapeutycznych z punktu

widzenia wychowanek Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego

dla Dziewcząt w Kruszwicy

Głównym celem arteterapii jest przekazywanie i wyrażanie uczuć za pomocą twórczej ekspresji. Uczestnicy zajęć arteterapeutycznych dzięki twórczym działaniom ujawniają głęboko ukryte uczucia i konflikty wewnętrzne. Leczenie za pomocą sztuki jest więc, niezwykle istotne w przypadku młodzieży przebywającej w rozmaitych placówkach resocjalizacyjnych, a w szczególności dla tych osób, które nie potrafią lub nie chcą wyrazić własnych doznań w sposób werbalny. W owej pracy podjęto próbę zbadania jakie miejsce zajmuje arteterapia wśród wychowanek Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego w Kruszwicy oraz jakie korzyści przynosi w procesie ich resocjalizacji.

Podstawowym i najważniejszym zadaniem młodzieżowego ośrodka wychowawczego jest resocjalizacja, a więc ogół zabiegów pedagogiczno-psychologicznych i terapeutycznych, których celem jest korygowanie nieakceptowanych społecznie zachowań i nawyków. Placówka w Kruszwicy realizuje zadania wychowania resocjalizującego za pomocą kształcenia, zajęć dydaktycznych, socjoterapeutycznych, kulturalno-oświatowych i sportowych. W oddziaływaniach bierze pod uwagę współpracę ze środowiskiem pozazakładowym.

Praca wychowawcza skupia się w sześciu grupach wychowawczych, przy czym trzy grupy stanowią dziewczęta z normą intelektualną, a pozostałe dziewczęta upośledzone umysłowo w stopniu lekkim. Wychowanki MOW w Kruszwicy mają możliwość rozwijania swoich zainteresowań w ramach następujących zajęć:

Tabela 1. Ulubione zajęcia pozalekcyjne w opinii badanych wychowanek

N=30

L.P Rodzaj zajęć Razem
N
1. Zajęcia sportowe 25
2. Zajęcia plastyczne-rękodzieło artystyczne 18
3. Zajęcia teatralne 15
4. Zajęcia muzyczne 14
5. Zajęcia taneczne 10
6. Spotkania z ciekawymi ludźmi 9
7. Wycieczki, spacery 5
8. Czytanie książek, czasopism 4

*Wyniki nie sumują się do 100%, ponieważ ankietowani zaznaczali

więcej niż jedną odpowiedź

Jak wynika z powyższej tabeli ulubionymi zajęciami pozalekcyjnymi wychowanek MOW Kruszwica są zajęcia sportowe. Aktywność fizyczna w procesie resocjalizacji odgrywa ogromną rolę, pozwala pozbyć się nagromadzonych negatywnych emocji. Wychowanki placówki w Kruszwicy mają do dyspozycji salę gimnastyczną, siłownię, stół do ping-ponga, a także boisko do piłki siatkowej. Ponadto, w ramach kół zainteresowań prowadzone jest kółko turystyki rowerowej oraz aerobic. Przy czym warto wspomnieć, że zajęcia z aerobicu prowadzone są przez wyspecjalizowanego instruktora.

Następnie wychowanki wskazują zajęcia plastyczne, taneczne, teatralne, muzyczne. Względnym zainteresowaniem cieszą się też, spotkania z ciekawymi ludźmi. W ośrodku organizowano spotkania ze znanymi sportowcami, tancerzami oraz wokalistami. Niewielkim zaciekawieniem cieszą się wycieczki oraz spacery, a najmniejszym czytanie książek i czasopism. Prawdopodobnie wynika to z braków edukacyjnych oraz ogólną niechęcią do szkoły. Wiele dziewcząt jest znacznie opóźnionych w nauce szkolnej, a poza tym mają duże trudności z czytaniem. Zajęcia biblioterapeutyczne więc, nie są w stanie zająć ich uwagi na dłuższy czas.

Wykonane badania nie wykazały zależności wiekowej między ulubionymi zajęciami, a liczbą lat ankietowanych. Wychowanki bez względu na wiek zaznaczały zajęcia zgodne z ich pasjami i zainteresowaniami. Dlatego też, koła zainteresowań to grupy, których liczba członków waha się od 8 do 15 osób. Różnice wieku między uczestnikami zajęć rozkładają się niejednorodnie.

Badając zainteresowanie arteterapią wśród wychowanek Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego w Kruszwicy wzięto pod uwagę jak wielkie jest to zjawisko i jakie formy arteterapeutyczne budzą największe zaciekawienie. Jak wskazuje tabela 1 ulubionymi zajęciami pozalekcyjnymi respondentów są zajęcia sportowe. Powyższy wykres przedstawia najbardziej popularne wśród ankietowanych dyscypliny sportowe.

Jak wynika z wykresu największą popularnością cieszy się aerobic (26%). Warto zauważyć, że aerobic to specyficzny typ gimnastyki, który łączy w sobie elementy akrobatyki i tańca. Jego główną zaletą jest pobudzanie pracy krążenia i oddychania w rytm muzyki. Wychowanki realizują więc jednocześnie swoje pasje sportowe jak i aspiracje taneczne.

Dużym zainteresowaniem cieszą się także: piłka siatkowa (20%) i ćwiczenia na siłowni (18%). Zarówno boisko do piłki siatkowej jak i siłownia zlokalizowane są na terenie placówki. Siłownia wyposażona jest w profesjonalny sprzęt, niezbędny do wykonywania poszczególnych ćwiczeń. Dziewczęta mogą korzystać z owych obiektów w ramach zajęć kółka sportowego jak i w czasie wolnym pod nadzorem wychowawcy.

Następnie ankietowani kolejno zaznaczali: tenis stołowy (12%), jazdę na rowerze (10%), lekkoatletykę (7%), pływanie (7%) oraz gimnastykę (2%).

Tenis stołowy pełni funkcję rekreacyjną i relaksacyjną. Wychowanki mogą korzystać ze stołu do ping-ponga wyłącznie w czasie wolnym. W ramach tej czynności nie funkcjonuje żadna zorganizowana grupa.

Dziewczęta przebywające w MOW Kruszwica mają do dyspozycji rowery zakupione przez dyrektora placówki. Wychowawcy często organizują rozmaite wycieczki rowerowe, w których dziewczęta chętnie uczestniczą. Jest to spowodowane tym, iż większość z nich pochodzi z ubogich bądź patologicznych rodzin i w związku z tym, nigdy wcześniej nie posiadały własnych rowerów. Koło turystyki rowerowej rekompensuje więc braki wyniesione ze środowiska rodzinnego.

Zajęcia z pływania organizowane są w formie wyjazdów okolicznościowych na basen do Inowrocławia. Stanowi to nagrodę za dobre zachowanie i dlatego też, nie są zbyt popularne. W obszarze zajęć na pływalni rozplanowane są także gry i zabawy w wodzie. Zajęcia z pływania organizowane są także sezonowo-latem, a ma to związek z lokalizacją placówki. Miasto Kruszwica położone jest nad jeziorem Gopło, toteż w gorące dni wakacyjne wychowanki korzystają z możliwości wykąpania się w jeziorze.

Na drugim miejscu, po zajęciach sportowych uplasowały się zajęcia plastyczne. W ramach plastykoterapii w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym w Kruszwicy działa koło plastyczne. Na zajęciach poruszane są różnorodne tematy z wykorzystaniem rozmaitych technik plastycznych. Tematy zajęć najczęściej dotyczą aktualnych problemów i rozterek dziewcząt. Oprócz tendencyjnych form plastycznych stosuje się także elementy rękodzieła artystycznego- ergonoterapia. Wychowawca kierujący grupą posiada odpowiednie kwalifikacje i kompetencje w tym zakresie. Warto zauważyć, że kółko plastyczne wykorzystuje specyficzne techniki plastykoterapii. Prowadzący zajęcia w pracy z grupą stosował z powodzeniem metody psychorysunku, malowanie spontaniczne, a także Metodę Dziesięciu Palców. Zajęcia te wzbudziły duże zainteresowanie oraz pobudziły wychowanki do działania. Dziewczęta po raz pierwszy zetknęły się z tego typu aktywnością twórczą.

Rozkład ulubionych technik i form plastykoterapii przedstawia wykres 2.

Wśród zajęć plastycznych respondenci najchętniej wybierali grafikę komputerową (27%) . Podobnie jak w przypadku aerobicu, grafika komputerowa łączy w sobie dwa elementy. Pozwala zaspokoić zmysł estetyczny, a ponadto zawiera pierwiastki zajęć informatycznych. Oprócz umiejętności komponowania obrazu pozwala na praktyczne ćwiczenia z zakresu umiejętności obsługi komputera.

Dużym zainteresowaniem cieszą się też standardowe techniki plastyczne takie jak: malarstwo (22%), rysowanie kredkami (15%) oraz szkice węglem. Najmniej ciekawą techniką plastyczną według ankietowanych jest graffiti (8%). Wynika to z płci, styl ten jest najbardziej rozpowszechniony wśród chłopców.

Znacznie mniejsze emocje budzą formy rękodzieła artystycznego. Rzeźbiarstwo (5%), haftowanie (4%), szydełkowanie (2%).

Stosunkowo dużym zainteresowaniem wśród wychowanek MOW Kruszwica cieszą się zajęcia muzyczne. Oddziaływania muzykoterapeutyczne w danej placówce stosowane są w szerokim rozumieniu tego słowa. Zadziwiającym faktem jest to, że ankietowani oprócz relatywnych form muzycznych (słuchanie muzyki), równie często wskazywali na aktywne działania muzyczne-śpiewanie, gra na instrumentach.

Zajęcia taneczne również cieszą się sporą popularnością. Wychowanki MOW Kruszwica realizują tę pasję w ramach zajęć z aerobicu oraz pracą indywidualną. Niestety w placówce nie działa koło taneczne jednak nie jest to przeszkodą w rozwijaniu zainteresowań i aspiracji w tym kierunku. W ośrodku organizowane są dyskoteki i wieczorki taneczne więc pomimo braków funkcjonalnych dziewczęta spełniają swoje ambicje taneczne. Ulubionym rodzajem tańca respondentów jest taniec współczesny, jednakże taniec towarzyski również cieszy się względnym zainteresowaniem, a dokładnie obrazuje to wykres 4.

Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy w Kruszwicy prócz zorganizowanych zajęć pozalekcyjnych oferuje swoim podopiecznym możliwość uczestnictwa w wybranych przez siebie kołach zainteresowań. Grupy te działają przez 4 do 5 godzin tygodniowo. Warto wspomnieć o tym, że każde kółko prowadzone jest przez innego wychowawcę. Zajęcia poszczególnych kół zainteresowań odbywają się w różne dni, o różnych godzinach, tak więc dziewczęta mogą realizować własne pasje poprzez uczestnictwo w różnorodnych dziedzinach kultury i sztuki. Przynależność do określonych grup ilustruje tabela 2.

Tabela 2. Koła zainteresowań, w których uczestniczą badane wychowanki

N=30

L.P Rodzaj zajęć Razem
N
1. Koło plastyczne 15
2. Koło kulinarne 15
3. Koło sportowe(SKS) 13
4. Koło turystyki rowerowej 11
5. Koło teatralne 9
6. Koło ogrodnicze 5
7. Nie należę do żadnej grupy 2

*Wyniki nie sumują się do 100% ponieważ, ankietowani zaznaczali

więcej niż jedną odpowiedź

Uczestnictwo w kołach zainteresowań jest dobrowolne, dziewczęta nie mają obowiązku brać udziału w zajęciach jeśli nie mają na to ochoty. Największym zainteresowaniem cieszą się koła: plastyczne i kulinarne. Jak wspomniano wcześniej w ramach zajęć kółka plastycznego prowadzi się plastykoterapię właściwą. Oprócz tego podopieczne MOW Kruszwica mają okazję poznać rozmaite style malarskie i rzeźbiarskie, a także wszelkiego rodzaju aktywność związaną z rękodziełem. Ponadto, nabywają wiedzę teoretyczną dotyczącą sztuk plastycznych.

Głównym zadaniem grupy kulinarnej jest przygotowanie wychowanek do samodzielnego życia. Stanowi to także poważny atut w ramach przysposabiania do zawodu. Większość podopiecznych placówki zamierza szkolić się w kierunku gastronomicznym. Uczestnicząc w kółku kulinarnym nabywają umiejętności, które sukcesywnie wykorzystać mogą w dalszej nauce szkolnej.

Zadziwiającym zjawiskiem jest to, że ankietowani z listy ulubionych zajęć pozalekcyjnych wskazali zajęcia sportowe jako najbardziej ciekawe. Natomiast określając przynależność do konkretnych kół zainteresowań badane dziewczęta wybrały koło plastyczne i kulinarne jako zajęcia, w których najchętniej uczestniczą. Warto ten fakt dokładniej przeanalizować. Rozbieżność pomiędzy zorganizowanymi zajęciami pozalekcyjnymi a kołami zainteresowań polega na tym, że prowadzą je różne osoby. Koła zainteresowań prowadzone są przez konkretną osobę, zaś zajęcia pozalekcyjne organizowane i prowadzone są przez wychowawcę, który akurat pełni dyżur. Dlatego też, pomiędzy wynikami przedstawionymi w tabeli 1, a zestawieniem tabeli 2 istnieje pewien dysonans. Bierze to swój początek ze zróżnicowanego poziomu zaufania jakim podopieczne darzą nauczyciela. Wyniki przedstawiające poziom zaufania do prowadzącego zajęcia ilustruje wykres 5.

Jak wynika z wykresu respondenci z reguły ufają nauczycielowi prowadzącemu zajęcia (43%), 29% ankietowanych często odczuwa więź kognitywną z wychowawcą. 18% badanej młodzieży rzadko darzy zaufaniem opiekuna i niestety aż 10% nie ufa nauczycielowi w ogóle.

Jednym z bardziej interesujących aspektów prowadzonych badań jest odpowiedź na pytanie: co najbardziej wychowanki cenią w zajęciach, w których uczestniczą. Wyniki badań prezentuje tabela 3.

Tabela 3. Najbardziej cenione elementy zajęć, na które uczęszczają badane wychowanki

N=30

L.P Kategoria odpowiedzi Razem
N
1. Miła atmosfera 27
2. Lubię wyzwania 24
3. Lubię innych uczestników grupy 21
4. Dobrze wyspecjalizowany prowadzący 19
5. Lubię prowadzącego 17
6. Nowe doświadczenia 15
7. To jest to co najbardziej lubię robić 13
8. Lubię występować publicznie 9

*Wyniki nie sumują się do 100% ponieważ ankietowani zaznaczali więcej niż

jedną odpowiedź

Jak wynika z powyższego zestawienia pierwszym krokiem w organizacji jakichkolwiek zajęć jest budowanie odpowiedniego klimatu i nastroju. Należy zapewnić podopiecznym poczucie bezpieczeństwa oraz zdobywać ich zaufanie. Miła atmosfera jest według ankietowanych najprzyjemniejszym aspektem zajęć. Odpowiedź taką udzieliło aż 90% respondentów. Relacje panujące pomiędzy wychowankiem a opiekunem podczas zajęć arteterapeutycznych są bardziej otwarte i szczere. Sprzyja to zacieśnianiu więzów i ułatwianiu kontaktów interpersonalnych wśród uczestników grupy. Mamy tu na myśli komunikację na poziomie wychowanek-wychowawca jak i pozytywne relacje koleżeńskie utrwalające się między uczestnikami grupy. Sympatyczny i miły klimat panujący w grupie zachęca dziewczęta do pracy, a także stanowi punkt motywacyjny do dalszego konstruktywnego działania. Budowanie pozytywnej atmosfery nie jest tylko i wyłącznie obowiązkiem prowadzącego zajęcia. Osoby przynależące do określonego koła zainteresowań również mają swój wkład w tworzeniu przyjemnego klimatu. Dlatego też duży odsetek ankietowanych ceni innych uczestników grupy i dobrze czuje się w ich towarzystwie.

Dość duża liczba ankietowanych osób traktuje zajęcia jako osobiste wyzwanie. Nie jest to zaskakujący fakt gdy weźmie się pod uwagę badane środowisko. Osoby niedostosowane społecznie mają duże potrzeby związane z aktywnością ruchową, lubią czuć napięcie i przypływ adrenaliny. W znacznej większości wychowanki placówki w Kruszwicy pochodzą z patologicznych rodzin. Potrzeby eustresowe spełniały przez uczestnictwo w młodocianych grupach przestępczych. Funkcjonowanie w takiej grupie opiera się na żądzy zabawy i chęci podejmowania ryzyka. Przed umieszczeniem w placówce resocjalizacyjnej najczęściej wyzwaniami były dla nich kradzieże, bójki uliczne i inne drobniejsze przewinienia. Dlatego też ośrodek w Kruszwicy stwarza swoim podopiecznym sytuacje, w których mogą zaspokoić potrzeby wysokiej adrenaliny bez łamania prawa i norm społecznych.

Istotnym aspektem według badanych dziewcząt jest dobór kadry. Odpowiednio przygotowany i wykwalifikowany pracownik ma duży wpływ na skuteczność zajęć. Swoją osobą potrafi zaintrygować i zainteresować dziewczęta. Jest to niezwykle ważne podczas budowania autorytetu wychowawczego. Nauczyciel, który posiada charyzmę, wzbudza sympatię, a jego właściwości moralne są bez zarzutu, stoi przez niebłahym zadaniem przywrócenia jednostki niedostosowanej społeczeństwu. 63,3% ankietowanych uważa nauczyciela prowadzącego zajęcia za dobrze wyspecjalizowanego w danej dziedzinie, natomiast aż 56,6 % dziewcząt żywi do wychowawcy uczucia empatyczne.

Stosunkowo ważne dla badanych dziewcząt jest zdobywanie nowych doświadczeń. Jakiekolwiek obcowanie ze sztuką, z jej odbiorem czy też działalnością artystyczną wzbogaca osobowość i daje możliwość aktualizowania eksperiencji życiowych. Ponadto, odpowiednio ukierunkowane zajęcia z wykorzystaniem sztuk szeroko rozumianych, mogą mieć zabarwienie terapeutyczne i resocjalizacyjne.

Jako najmniej ceniony element zajęć respondenci wskazali wystąpienia publiczne. Tylko 30% ankietowanych lubi występować przed innymi uczestnikami grupy, a także szerszą publicznością. Wynika to z niskiej samooceny i dużej niepewności siebie. Osoby niedostosowane społecznie często postrzegają siebie jako nieudolne i indolentne osoby. Brakuje im motywacji i wiary we własne siły. Dlatego też swój strach i tremę przed publicznością ukrywają pod maską zobojętnienia i indyferentności.

Warto również zwrócić uwagę na to, w jaki sposób podopieczne Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego w Kruszwicy odbierają zajęcia arteterapeutyczne. Dlatego też zapytano je o osobiste opinie i poglądy dotyczące zajęć wykorzystujących sztukę jako środka terapeutycznego. Znaczenie i sens arteterapii obrazuje tabela 4.

Tabela 4. Opinie ankietowanych na temat zajęć arteterapeutycznych

N=30

L.P Kategoria odpowiedzi Razem
N
1. Zajęcia są ciekawe 18
2. Zajęcia są pomocne 12
3. Zajęcia są trudne 10
4. Zajęcia są nudne 8
5. Zajęcia są męczące 5

*Wyniki nie sumują się do 100% ponieważ ankietowani zaznaczali więcej

niż jedną odpowiedź

Aby zajęcia były atrakcyjne muszą być ciekawe. Aż 60% ankietowanych określa oddziaływania arteterapeutyczne jako ciekawe, natomiast 26% odpowiedziało, że zajęcia są mało interesujące i nudne. W opinii 40% zajęcia arteterapeutyczne są pomocne. Usprawniają komunikację, a poza tym pomagają pozbyć się nagromadzonych negatywnych uczuć. 33,3% badanych dziewcząt postrzega arteterapię jako zajęcia trudne, a 16,6% uważa, że są męczące.

Badając zależność pomiędzy arteterapią a procesem resocjalizacji nie można zapomnieć o tak istotnym aspekcie jakim jest wpływ terapii na samopoczucie jej uczestników. Nie warto stosować jakichkolwiek oddziaływań jeśli efekty i skutki pracy nie są zadowalające. Rezultaty jakie osiągają zajęcia z arteterapii i jak wpływają na psychikę dziewcząt przedstawia tabela 5.

Tabela 5. Wpływ arteterapii na psychikę badanych dziewcząt

N=30

L.P Kategoria odpowiedzi Wynik
N
1. Dzięki zajęciom czuję się lepiej 13
2. Dzięki zajęciom lepiej rozmawia mi się z kolegami 11
3. Dzięki zajęciom czuję się spełniona 6
4. Zajęcia są dla mnie neutralne 6
5. Dzięki zajęciom czuję się bardziej samotna 5
6. Dzięki zajęciom czuję się gorzej 3

*Wyniki nie sumują się do 100% ponieważ ankietowani zaznaczali więcej niż

jedną odpowiedź

Większość ankietowanych dziewcząt uważa, że zajęcia z arteterapii są pomocne. Efektem uczestnictwa w zajęciach jest lepsze samopoczucie i ogólna poprawa nastroju. Następnie zwrócono uwagę na poprawę umiejętności komunikacyjnych. Respondenci sądzą, że arteterapia pomaga im w nawiązywaniu kontaktów interpersonalnych. Dla 20% przebadanych osób arteterapia stanowi czynnik wzmacniający poczucie kontroli i spełnienia. 10% ankietowanych nie zauważa pozytywnego wpływu arteterapii na ich samopoczucie, co więcej uważają oni, że udział w zajęciach tylko pogorszył kondycję psychiczną.

Stawiając problemy szczegółowe podjęto próbę zbadania dostępności środków arteterapeutycznych w Młodzieżowym Ośrodku Wychowawczym w Kruszwicy. Dlatego też, poproszono respondentów o określenie stopnia wystarczalności godzin przeznaczonych na zajęcia oparte na koncepcji arteterapii. Wyniki badań obrazuje wykres 6.

Nieznaczna większość ankietowanych uważa (57%), że liczba godzin przeznaczonych na zajęcia arteterapeutyczne jest w zupełności wystarczająca. Natomiast 43% badanych dziewcząt uważa, że czas u lokowany na obcowanie ze sztuką nie jest spożytkowany we właściwy sposób.

Warto również przeanalizować stopień zaangażowania dziewcząt w uczestnictwo w zajęciach arteterapeutycznych. Wykres 7 przedstawia liczbę wychowanek, które zamierzają uczęszczać na zajęcia podobnego typu po opuszczeniu placówki.

81 % badanych dziewcząt zamierza rozwijać swoje zainteresowania po opuszczeniu placówki. Można więc zaryzykować stwierdzenie, że zajęcia arteterapeutyczne mają dla nich duże znaczenie, a ponadto stanowią pierwszy punkt zaczepienia w procesie resocjalizacji. Świadczy to o dużym zaangażowaniu we własny rozwój. Podopieczne MOW Kruszwica widzą sens w uczęszczaniu na zajęcia pozalekcyjne.

3.2 Efektywność zajęć arteterapeutycznych w procesie resocjalizacji nieletnich w

opiniach pracowników placówki

Młodzi ludzie przebywający w rozmaitych placówkach resocjalizacyjnych charakteryzuje zespół specyficznych cech. Przede wszystkim są to osoby wyróżniające się chłodem uczuciowym i splotem zimna wewnętrznego. Dlatego też łączą je słabe lub żadne kontakty z rodziną. Ponadto, osoby niedostosowane mają trudności z komunikacją i nawiązaniem pozytywnych i względnie trwałych kontaktów interpersonalnych. Często też są niezrównoważone, impulsywne, reagują nieadekwatnie do sytuacji. Przed wychowawcą stoi więc trudne zadanie przekształcenia antyspołecznej hierarchii wartości podopiecznego w bardziej konstruktywną społecznie pożądaną.

Wykorzystanie technik twórczej resocjalizacji umożliwia poszukiwanie i rozwijanie potencjalnych talentów wychowanka. Wszelkiego rodzaju oddziaływania arteterapeutyczne polegają na resocjalizowaniu niedostosowanego człowieka za pomocą kreatywnej zmiany, która wywołana jest środkami terapeutycznymi opartymi na kontakcie ze sztuką. Efektem tego typu oddziaływań ma być kreacja nowej tożsamości, nauka nabywania nowatorskich kompetencji i umiejętności społecznych.

Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy w Kruszwicy przeznaczony jest dla dziewcząt upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim i dziewcząt z normą intelektualną niedostosowanych społecznie. W Polsce istnieją tylko dwie placówki resocjalizacyjne tego typu. Dlatego też praca wychowawcza tej instytucji jest bardzo specyficzna. Wśród oddziaływań resocjalizacyjnych MOW Kruszwica stosuje techniki arteterapii szeroko rozumiane. Przeprowadzono wywiady z ośmioma pracownikami placówki aby zbadać stopień zależności między arteterapią a resocjalizacją. O opinie i sądy dotyczące tematu zapytano zarówno wychowawców prowadzących przypadki dziewcząt niedostosowanych z normą intelektualną jak i wychowawców dziewcząt upośledzonych.

Jako ulubione zajęcia pozalekcyjne podopieczne ośrodka wskazały zajęcia sportowe. Wychowawcy również odpowiadali, że najpopularniejsze jak i najbardziej lubiane przez wychowanki są zajęcia związane z aktywnością fizyczną. Wśród zalet koła sportowego respondenci wskazywali przede wszystkim na aspekty takie jak: kształtowanie i poprawa sprawności fizycznej, wzmacnianie odporności na stres, zwiększanie wiary we własne siły i poczucia wartości. Jak twierdzi jedna z wychowawczyń: „Wychowanie fizyczne oprócz ogólnych korzyści zdrowotnych pozwala na zawiązanie nowych przyjaźni, a także poprawia kontakty międzyludzkie dzięki praktycznemu wykorzystywaniu ćwiczeń i zabaw grupowych”. Więź ze środowiskiem rodzinnym w przypadku tego typu młodzieży jest poważnie zakłócona, dlatego też przynależność do drużyny sportowej jest dla niej bardzo istotna. Nauczyciel prowadzący koło sportowe wspomina o osiągnięciach i sukcesach wychowanek w owej dziedzinie. Nagrody i dyplomy, które dziewczęta zdobyły podkreślają ich przynależność do grupy, stanowią ważny element w budowaniu własnej wartości, a ponadto pozwalają na doznawanie uczuć takich jak: satysfakcja, radość, spełnienie i poczucie akceptacji. „Nasze podopieczne często bywają nadpobudliwe i pobudzone, sport pozwala wykorzystać nadmiar energii w konstruktywny sposób, poza tym aktywność fizyczna sprawia, że dziewczęta mogą wyrzucić z siebie nagromadzoną złość, agresje i gniew”- mówi pedagog placówki.

Znaczna część respondentów zauważyła duże zainteresowanie zajęciami plastycznymi. Jeden z wychowawców zauważył, że: „dziewczęta dużo czasu wolnego przeznaczają na plastykę i rękodzieło artystyczne. Nawet przy pisaniu listów można zaobserwować ich aktywność w tym kierunku. Koperty nierzadko są ozdabiane rysunkami, rozmaitymi motywami itd. Wykorzystując dostępne w placówce środki plastyczne ozdabiają kartki papieru tworząc w ten sposób oryginalną papeterię”.

W ramach zajęć arteterapeutycznych pracownicy placówki organizują także spotkania z interesującymi osobistościami. Tak więc Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy odwiedzały rozmaite osoby w mniejszym lub większym stopniu związane z kulturą, rekreacją i sztuką. Wśród popularnych sportowców placówka gościła między innymi: Anetę Szczepańską, Beatę Mikołajczyk, Marka Łbika, Łukasza Żytko i innych. Spotkania te mają na celu kształtowanie higienicznego stylu życia. Istotne jest także wzmacnianie wiary we własne możliwości oraz ukazanie zawodu sportowca w dobrym świetle. Oprócz tego wychowanki MOW Kruszwica konfrontowały się z tancerzami, wokalistami, pisarzami i historykami. Jednak najwięcej entuzjazmu wywołała wizyta profesjonalnego stylisty. „Dziewczęta z zachwytem spoglądały na specjalistę od wizerunku, tak szczerego i autentycznego zainteresowania nie zaobserwowałam dotąd wśród naszych wychowanek. Z zadowoleniem „buszowały” pośród ubrań, kosmetyków i innych kobiecych akcesoriów, które kreator mody przyniósł ze sobą. To spotkanie miało dla nich bardzo duże znaczenie i jednocześnie stanowiło niezłą lekcję życia-dziewczęta zrozumiały, że w każdym człowieku drzemie piękno”- o wizycie stylisty opowiada jedna z wychowawczyń.

Bardzo nowatorskim i nieszablonowym pomysłem wykazała się jedna z wychowawczyń oferując swoim podopiecznym profesjonalną sesję zdjęciową w ramach programu „Uwierz w siebie”. Oddziaływanie programu oparto na technikach socjoterapeutycznych. Podczas zajęć dziewczęta określały swoje mocne i słabe strony Nauczyły się odnajdywać w sobie wady jak i zalety, a następnie akceptować pewne cechy, a inne eliminować. Kluczowym elementem terapii był udział w sesji zdjęciowej pod okiem zawodowych fotografów. Jak twierdzi autorka i realizatorka programu: „większość naszych wychowanek ma bardzo niską samoakceptację i słabą pewność siebie, dzięki tej sesji zdobyły ważne umiejętności, zapomniały o swoich wadach, poczuły się dowartościowane”. Dodatkowym atutem jest to, że podopieczne MOW Kruszwica zdobyły nowe doświadczenia i umiejętności z zakresu przemysłu fotograficznego, a ponadto mogły rozwinąć zainteresowania związane z tego typu ekspresją twórczą. Wykorzystanie technik twórczej resocjalizacji przyniosło zadziwiające efekty. Zgodnie z opinią pracowników piątka dziewcząt, która wzięła udział w sesji fotograficznej przeszła metamorfozę wewnętrzną, a ich zaburzone zachowanie znacznie się poprawiło.

Kadra pracowników placówki w Kruszwicy kładzie duży nacisk na wychowanie przez sztukę. Wychowawcy starają się wykorzystywać wiele kategorii i dziedzin kultury. „Arteterapia jest uzupełnieniem wszelkich zabiegów resocjalizacyjnych, ogromny wachlarz technik terapeutycznych pozwala na różnicowanie oferty skierowanej do wychowanek i odpowiedzieć na ich indywidualne potrzeby i oczekiwania”- mówi jeden z wychowawców. Zajęcia z plastykoterapii anulują ograniczenia językowe dzięki czemu są przydatne w pracy z młodzieżą zaburzoną. „Nasze podopieczne nie potrafią bądź nie chcą wyrażać swoich stanów emocjonalnych za pomocą technik werbalnych dlatego też, rysunek stanowi dla nich coś w rodzaju oczyszczającego narzędzia” – wspomina nauczycielka prowadząca koło plastyczne. Oprócz leczniczego atrybutu plastyki jakim jest moc rozładowania nagromadzonego napięcia, można przypisać jej rolę swoistego diagnosty. Rysunek jako źródło informacji pozwala na identyfikację problemów. Zaś, prawidłowe rozpoznanie pozwala na wdrożenie takich metod, które najbardziej sukcesywnie wpłyną na przemianę osobowości wychowanka. Wychowawcy podczas prowadzenia zajęć arteterapeutycznych kierują się zasadami bliskiego kontaktu, akceptacji, otwartości i afirmacji. Starają się tworzyć przyjazną i sympatyczną atmosferę. Odpowiedni klimat i przestrzeganie ustalonych norm tworzy nić porozumienia między wychowankami a nauczycielem. Są to czynniki sprzyjające pracy opartej na sztuce i procesowi twórczej resocjalizacji. Zastosowanie technik arteterapeutycznych pozwala na kreatywną zmianę. Wychowawcy uważają, że w każdej wychowance drzemie jakiś talent i wartość, ich zadaniem jest odkryć jakie uzdolnienia podopieczna posiada, a następnie dzięki odpowiednio dobranym metodom szlifować i rozwijać predyspozycje dziewcząt.

Większość pracowników, z którymi przeprowadzono wywiady uważa, że liczba godzin przeznaczonych na zorganizowane zajęcia pozalekcyjne jest adekwatna w stosunku do potrzeb wychowanek. Argumentują to w następujący sposób:

Wychowawcy, którzy sądzą, iż liczba godzin jest niewystarczająca używają następujących argumentów:

Wychowawcy, z którymi przeprowadzono wywiady zauważają, że zainteresowanie zajęciami arteterapeutycznymi ze strony wychowanek jest relatywnie duże. W zajęciach średnio bierze udział od kilku do kilkunastu dziewcząt. Uczestnictwo w zajęciach jest dobrowolne, toteż liczba członków grupy z naturalnych przyczyn ciągle się zmienia. Niektóre z kół zainteresowań odbywają się kilka razy w tygodniu. Poszczególne zajęcia organizowane są także spontanicznie, na prośbę wychowanek. Aktywność na zajęciach arteterapeutycznych jak podkreślają pracownicy placówki jest znacznie większa niż na pozostałych. Dziewczęta chętnie uczestniczą w kołach zainteresowań, na zajęciach zadają pytania, są dociekliwe i lubią rozwiązywać problemy. Wkład wychowanek w zajęcia nie jest więc tylko i wyłącznie bierny. Niekiedy same proponują tematy zajęć lub proszą wychowawców o wyjaśnienie zagadnień, którymi są zaintrygowane. „Podczas zajęć arteterapeutycznych dziewczęta zmieniają się, mają wówczas duszę poszukiwacza, dlatego też staramy się wkładać jak najwięcej wysiłku w przygotowanie takich zajęć. Tematy jakie poruszamy muszą być wyczerpane do maksimum”- twierdzi wychowawca. Reasumując, dziewczęta podczas zajęć wykazują się niesamowitym pędem w kierunku wiedzy. Zajęcia te, stanowią więc czynnik motywacyjny oraz w dużym stopniu zaspokajają potrzeby związane z nabywaniem nowych doświadczeń, umiejętności i wiedzy.

Podopieczne Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego w Kruszwicy mogą indywidualnie rozwijać swoje zainteresowania. Jedna z dziewcząt wykazuje duży potencjał muzyczny. Oprócz śpiewu i wokalu ciekawi ją także emisja głosu i dubbing. Osoba ta, nieustannie ćwiczy dykcje, wymowę oraz umiejętności modyfikowania głosu. Ma spore osiągnięcia w konkursach recytatorskich, a także jest uczestniczką koła teatralnego. Inna z wychowanek, również uczestniczka koła teatralnego realizuje swoje pasje poprzez pisanie scenariuszy przedstawień oraz reżyserowanie. Zajmuje się także scenografią i kostiumami. Efekty pracy dziewcząt można zaobserwować nie tylko na imprezach wewnątrzzakładowych, wychowanki zaszczycają swoimi występami także szerszą publiczność.

Realizowanie indywidualnego planu resocjalizacji z wykorzystaniem wszelkiego rodzaju wytworów kultury i sztuki ma na celu ułatwienie osobom niedostosowanym porzucenie wizerunku przestępcy. W przeprowadzonym wywiadzie pracownicy MOW Kruszwica wspominają o podrzędności oddziaływań arteterapeutycznych względem resocjalizacji w klasycznym ujęciu. Korzystanie z technik arteterapii znacząco ułatwia proces resocjalizacji jednak nie można zapomnieć o konwencjonalnym stylu wychowania, który przez wiele lat funkcjonował. Jedna z wychowawczyń podkreśla: „oddziaływanie arteterapeutyczne stanowi ważny czynnik w resocjalizowaniu, jednak nie uważam, że samo wykorzystanie sztuki wystarczy, aby ukształtować w pełni wartościowego obywatela”. Arteterapia według kadry pedagogicznej placówki jest istotnym i pomocnym elementem wychowania aczkolwiek nie może funkcjonować samodzielnie. Resocjalizacja jest procesem żmudnym i długotrwałym, stosując terapię opartą na działaniu ze sztuką łatwiej znaleźć punkt zaczepienia w konstruowaniu planu wtórnej socjalizacji. Wychowawcy stosujący techniki arteterapii nie oczekują natychmiastowej poprawy stanu psychicznego podopiecznych. Dzięki zajęciom dziewczęta odkrywają utajone emocje i uczucia, co w efekcie prowadzi do głębokiego wglądu we własną osobę i jednocześnie pozwala wychowawcy bliżej poznać problemy podopiecznych. Konsekwencją dokładnej diagnozy jest wdrożenie dostosowanych do indywidualnego przypadku form pomocy i wsparcia pedagogicznego, a w końcowym rezultacie resocjalizacja odbywa się faktycznie, a nie jest tylko postulowana.

Podsumowanie

Przeprowadzone badania pozwalają udzielić odpowiedzi na sformułowane problemy badacze i jednocześnie potwierdzają hipotezę główną. Arteterapia ma znaczący i istotny wpływ na sukcesywność resocjalizacji pod warunkiem, że jej techniki i formy wykorzystywane są w prawidłowy sposób. Ten rodzaj terapii nie może być stosowany jako jedyny środek oddziaływań. Aby arteterapia przyniosła oczekiwane efekty musi być stosowana z klasycznymi sposobami resocjalizacyjnymi. Pomimo, że w dużym stopniu wpływa na skuteczność zabiegów wychowawczych jako samodzielna metoda nie przynosi rezultatów.

Zajęcia arteterapeutyczne cieszą się dużym zainteresowaniem wśród wychowanek Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego w Kruszwicy. Efektem uczestnictwa w terapii jest znaczna poprawa stanu emocjonalnego. Dziewczęta nabywają umiejętności asertywnego, kreatywnego i twórczego rozwiązywania problemów i radzenia sobie w sytuacjach kryzysowych. Najbardziej popularne zajęcia w placówce to koło sportowe, plastyczne i kulinarne. Hipoteza szczegółowa została w połowie obalona, bo jak przypuszczano największe zainteresowanie budzą zajęcia plasykoterapeutyczne i teatroterapeutyczne. Badani respondenci bez wahania wskazują plastykoterapię i sport jako ulubione zajęcia. Podopieczne ośrodka z dużym zaangażowaniem i zainteresowaniem podchodzą do zajęć. Traktują je jak osobiste wyzwanie, dodatkową atrakcją jest miła atmosfera towarzysząca zajęciom. Arteterapia jest formą oddziaływania, którą wychowanki lubią i cenią. Dostępność środków arteterapeutycznych jest stosunkowo duża. Zdecydowana większość osób biorących udział w badaniach uważa, że organizowane zajęcia są współmierne w stosunku do potrzeb wychowanek. Stanowi to potwierdzenie jednej z postawionych w metodologii badań hipotez szczegółowych.

Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy w Kruszwicy oferuje swoim podopiecznym zajęcia z plastykoterapii, teatroterapii, ergonoterapii, muzykoterapii a także wszelkiego rodzaju oddziaływania terapeutyczne związane z aktywnością fizyczną, rekreacją i kulturą. Zajęcia te mają na celu usprawnić i ulepszyć proces resocjalizacji. Wychowawcy pracujący w placówce oczekują, że arteterapia znacząco wpłynie na sukcesywność i efektywność procesu resocjalizacji. Duży nacisk kładzie się tutaj na nowatorsko skomponowane działanie przy jednoczesnym respektowaniu tradycyjnych form terapeutycznych stosowanych w pracy z osobami niedostosowanymi społecznie.

BIBLIOGRAFIA

  1. Czapów Cz., Jedlewski St., Pedagogika resocjalizacyjna, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1971

  2. Dudkiewicz W., Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej pedagogiki, Wydawnictwo Stachurski, Kielce 2001

  3. Galińska E., Muzykoterapia schizofrenii, „Zeszyt Naukowy Akademii Muzycznej we Wrocławiu”, 1990, nr 17,

  4. Gąsienica-Szostak A., Muzykoterapia w rehabilitacji i profilaktyce, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003

  5. Gładyszewska- Cylulko J., Wspomaganie rozwoju dzieci nieśmiałych poprzez wizualizacje i inne techniki arteterapii, Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2007

  6. Górski St., Metodyka resocjalizacji, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, Warszawa 1885

  7. Guziuk M., Podstawy metodologiczne prac promocyjnych:(nauki społeczno-pedagogiczne), Fundacja Studiów i Badań Edukacyjnych, Warszawa 2005

  8. Komorowska H., Metody badań empirycznych w glottodydaktyce, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1982

  9. Konieczna Ewelina J. Arteterapia w teorii i praktyce, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2004

  10. Konopczyński M. Twórcza resocjalizacja. Wybrane metody pomocy dzieciom i młodzieży. Wydawnictwo MEN „Editions Spotkania”, Warszawa 1996

  11. Konopczyński M. Metody twórczej resocjalizacji: teoria i praktyka wychowawcza, Wydawnictwo Naukowe PWN „Pedagogium”, Warszawa 2006

  12. Kulczycki M. Arteterapia i psychologia kliniczna [w:] Arteterapia (III), Zeszyt Naukowy Akademii Muzycznej we Wrocławiu nr 57, Wrocław 1990

  13. Legowicz J., Zarys historii filozofii. Elementy doksografii. Wiedza Powszechna, Warszawa 1983

  14. Lubas K., Program oddziaływań stymulacyjno-korekcyjnych. Poradnik dla nauczycieli, Barycz 2000

  15. Łobocki M, Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2008

  16. Nadolna A., Sztuka, która leczy [w:] Magazyn Międzynarodowy nr 15 jesień 2003 pod red. Grzegorza Żuka wyd. przez Ośrodek „Brama Grodzka- Teatr NN” przy współpracy stowarzyszenia „Dialog i Współpraca”

  17. Nowak S., Metodologia badań socjologicznych, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1970

  18. Nowak S., Metodologia badań społecznych, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1985

  19. Oster G.D, Gould P., Rysunek w psychoterapii, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2001

  20. Olczak M., Trening twórczości-współczesna i efektywna forma wychowania przez sztukę, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2009

  21. Pieter J., Ogólna metodologia pracy naukowej, Zakład Narodowy im. Ossolińskich - Wydawnictwo PAN, Wrocław-Warszawa-Kraków 1997

  22. Pilch T., Bauman T., Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2001

  23. Pilch. T., Metodologia pedagogicznych badań środowiskowych, Wydawnictwo Zakład Narodowy im. Ossolińskich

  24. Wrocław- Warszawa-Kraków-Gdańsk 1971 s. 88

  25. Słownik angielsko-polski, pod red. Jacka Flisiaka, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, Warszawa 1997

  26. Skorny Z., Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki: przewodnik metodologiczny dla studiujących nauczycieli, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1884

  27. Szulc W., Sztuka i terapia, Centrum Metodyczne Szkolenia Nauczycieli Średniego Szkolnictwa Medycznego, Warszawa 1993

  28. Szulc W., Muzykoterapia jako przedmiot badań i edukacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2005

  29. Wiki cytaty- strona internetowa: http://pl.wikiquote.org/wiki/Erich_Fromm, 25.05.2010/16.45

  30. Zaczyński W., Praca badawcza nauczyciela, Państwowy Zakład Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1968

Spis wykresów

Wykres 1. Ulubione dyscypliny sportowe wychowanek

Wykres 2. Ulubione formy plastykoterapii w opiniach ankietowanych

Wykres 3. Ulubione formy muzyczne w opiniach ankietowanych

Wykres 4. Najchętniej wybierany rodzaj tańca

Wykres 5. Poziom zaufania ankietowanych do nauczyciela prowadzącego zajęcia

Wykres 6. Określenie stopnia wystarczalności godzin przeznaczonych na zajęcia arteterapeutyczne

Wykres 7. Liczba wychowanek zamierzająca kontynuować rozwijanie aspiracji artystycznych po opuszczeniu placówki

Spis tabel

Tabela 1. Ulubione zajęcia pozalekcyjne w opinii badanych wychowanek

Tabela 2. Koła zainteresowań, w których uczestniczą badane wychowanki

Tabela 3. Najbardziej cenione elementy zajęć, na które uczęszczają badane wychowanki

Tabela 4. Opinie ankietowanych na temat zajęć arteterapeutycznych

Tabela 5. Wpływ arteterapii na psychikę badanych dziewcząt

ANEKS

Załącznik nr 1

Kwestionariusz ankiety

Szanowne Wychowanki Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego w Kruszwicy

Zwracam się z uprzejmą prośbą o wzięcie udziału w prowadzonych przeze mnie badaniach na temat zajęć arteterapeutycznych w procesie resocjalizacji. Badania mają charakter anonimowy. Podane opinie i informacje zostaną wykorzystane tylko do pracy badawczej. Proszę o uważne przeczytanie pytań oraz szczere odpowiedzi. Jeśli masz jakieś wątpliwości lub nie rozumiesz pytania poproś o wyjaśnienie. Odpowiedzi udziela się poprzez: podkreślenie właściwej – wybranej. Można zaznaczać więcej niż jedną odpowiedź. Serdecznie dziękuję za udział w tych badaniach.

Wiek:…………

1.Jakie zajęcia pozalekcyjne lubisz najbardziej

a)Zajęcia sportowe

b) Zajęcia muzyczne

c) Zajęcia teatralne

d) Zajęcia taneczne

e) Zajęcia plastyczne

f) Czytanie książek, czasopism

g)Wycieczki, spacery

h) Spotkania z ciekawymi ludźmi

i) Inne (wpisz jakie)………………………………………

2.Czy uważasz, że liczba godzin przeznaczonych na Twoje ulubione zajęcia jest wystarczająca?

a)Tak, liczba godzina jest wystarczająca

b)Nie, liczba godzin jest nie wystarczająca

3. Do jakiego kółka zainteresowań należysz?

a)Kółko plastyczne

b)Kółko teatralne

c)Kółko kulinarne

d)Kółko ogrodnicze

e)Kółko turystyki rowerowej

f)Kółko sportowe

g)Nie należę do żadnej grupy

4. Jaka jest Twoja ulubiona technika plastyczna?

a)Malarstwo

b) Grafika komputerowa

c)Rysowanie kredkami

d)Kolaż

e)Graffiti

f)Szkice węglem

g)Rzeźbiarstwo

h)Haftowanie

g)Szydełkowanie

f) Inna (wpisz jaka)…………………………

5. Jaką formę tańca lubisz najbardziej?

a)Taniec towarzyski

b) Taniec współczesny

6. Jaką aktywność muzyczną lubisz najbardziej?

a) śpiewanie

b)granie na instrumentach

c)słuchanie muzyki

7. Jaką dyscyplinę sportową lubisz najbardziej?

a)Lekkoatletyka

b)Gimnastyka

c)Aerobic

d) Pływanie

e)Piłka siatkowa

f)Tenis stołowy

g)Jazda na rowerze

h)Inna (wpisz jaka)………………………………….

8. Czy zamierzasz kontynuować uczęszczanie na podobnego typu zajęcia po opuszczeniu placówki?

a)tak

b)nie

9. Co najbardziej cenisz w zajęciach, na które uczęszczasz?

a)Miła atmosfera

b)Nowe doświadczenia

c)To jest to co naprawdę lubię robić

d)Dobrze wyspecjalizowany prowadzący

e)Lubię prowadzącego

f)Lubię innych uczestników grupy

g)Lubię występować publicznie

h)Lubię wyzwania

10. Zajęcia z arteterapii są dla mnie:

a)Ciekawe

b)Pomocne

c)Trudne

d)Męczące

e)Nudne

12. Czy masz zaufanie do nauczyciela prowadzącego zajęcia?

a)zawsze

b) rzadko

c)często

d)nigdy

13.Dzięki tym zajęciom czuję się: (zaznacz właściwe odpowiedzi)

a)Lepiej

b)Gorzej

c)Jest mi obojętne

d)Lepiej rozmawia mi się z kolegami

e)Czuję sie bardziej samotna

f)Czuję się spełniona

g)Inne (wpisz propozycje) ……………………………

Dziękuję za wypełnienie ankiety

Załącznik nr 2

Kwestionariusz wywiadu

  1. Jakie zajęcia pozalekcyjne cieszą się największym zainteresowaniem wśród Państwa podopiecznych?

  2. Jakie korzyści niesie ze sobą zastosowanie arteterapii w procesie resocjalizacji?

  3. W ramach oddziaływania resocjalizacyjnego MOW Kruszwica oferuje spotkania z ciekawymi ludźmi.

  1. Jakie formy arteterapii stosuje MOW Kruszwica?

  2. Czy aktywność dziewcząt na zajęciach arteterapeutycznych jest większa niż na pozostałych?

  3. Czy liczba godzin przeznaczona na zajęcia arteterapeutyczne jest wystarczająca w Pani/Pana opinii? Dlaczego?

  4. Czego oczekuje Pani/Pan wobec zastosowania technik arteterapeutycznych w procesie resocjalizacji?

  1. http://pl.wikiquote.org/wiki/Erich_Fromm, 25.05.2010/16.45↩

  2. Oster. G. D, Gould P.: Rysunek w psychoterapii, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk

    2001 s. 20↩

  3. Konieczna E. J. Arteterapia w teorii i praktyce. Oficyna Wydawnicza „Impuls”. Kraków 2004 s. 14↩

  4. Słownik angielsko-polski, pod red. J. Flisiaka. Polska Oficyna Wydawnicza „BGW” Warszawa

    1997 s. 207↩

  5. Konieczna E. J. Arteterapia w teorii i praktyce. Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2004 s. 18↩

  6. Kulczycki M. Arteterapia i psychologia kliniczna. W: Arteterapia (III), Zeszyt Naukowy Akademii

    Muzycznej we Wrocławiu nr 57, Wrocław 1990 s. 12↩

  7. Nadolna A. Sztuka, która leczy. W: Magazyn Międzynarodowy Obyczaje nr 15 jesień 2003↩

  8. Konieczna E. J. Arteterapia w teorii i praktyce. Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2004 s. 20↩

  9. Szulc. W. Sztuka i terapia, Centrum Metodyczne Szkolenia Nauczycieli Średniego Szkolnictwa

    Medycznego, Warszawa 1993 s. 19↩

  10. Kulczycki M. Arteterapia i psychologia kliniczna. W: Arteterapia (III), Zeszyt Naukowy

    Akademii Muzycznej we Wrocławiu nr 57, Wrocław 1990 s. 12↩

  11. Olczak M. Trening twórczości-współczesna i efektywna forma wychowania przez sztukę. Oficyna

    Wydawnicza „Impuls” Kraków 2009 s. 117↩

  12. Górski St. Metodyka resocjalizacji. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych Warszawa 1985

    s.195↩

  13. Konopczyński M. Metody twórczej resocjalizacji. Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2006 s. 13↩

  14. Konopczyński M., Metody twórczej resocjalizacji. Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2006,

    s. 175↩

  15. Tamże, s. 175↩

  16. Szulc. W. Sztuka i terapia, Centrum Metodyczne Szkolenia Nauczycieli Średniego Szkolnictwa

    Medycznego, Warszawa 1993 s. 31↩

  17. Nadolna A. Sztuka, która leczy. W: Magazyn Międzynarodowy Obyczaje nr 15 jesień 2003 s. 27↩

  18. Konopczyński M. Twórcza resocjalizacja, Wybrane metody pomocy dzieciom i młodzieży.

    Wydawnictwo MEN, Warszawa 1996 s.79↩

  19. Galińska E.: Muzykoterapia schizofrenii, „Zeszyt Naukowy Akademii Muzycznej we Wrocławiu”,

    1990, nr 17, s. 83↩

  20. Konopczyński M. Twórcza resocjalizacja, Wybrane metody pomocy dzieciom i młodzieży.

    Wydawnictwo MEN, Warszawa 1996 s. 81↩

  21. Galińska E.: Muzykoterapia schizofrenii, „Zeszyt Naukowy Akademii Muzycznej we Wrocławiu”,

    1990, nr 17 s. 84↩

  22. Konopczyński M. Twórcza resocjalizacja, Wybrane metody pomocy dzieciom i młodzieży.

    Wydawnictwo MEN, Warszawa 1996 s. 83↩

  23. Konopczyński M. Twórcza resocjalizacja, Wybrane metody pomocy dzieciom i młodzieży.

    Wydawnictwo MEN, Warszawa s. 89↩

  24. W. Dutkiewicz,: Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki,

    Wydawnictwo Stachurski, Kielce 2001 s. 50↩

  25. Pilch, T. Bauman, T.: Zasady badań pedagogicznych. Wydawnictwo Akademickie „Żak” Warszawa

    2001. s. 21.↩

  26. Komorowska, H.: Metody badań empirycznych w glottodydaktyce. Wydawnictwo PWN. Warszawa

    1982. s. 77↩

  27. Skorny. Z:, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne,

    Warszawa 1984, s. 107↩

  28. Nowak S.: Metodologia badań socjologicznych, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1970, s. 214.↩

  29. Pieter. J: Ogólna metodologia pracy naukowej, Wydawnictwo PAN, Wrocław – Warszawa 1997, s. 67.↩

  30. Skorny. Z:, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne,

    Warszawa 1984 s. 72↩

  31. W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Państwowy Zakład Wydawnictw Szkolnych,

    Warszawa 1968, s. 26↩

  32. Łobocki M.: Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2008

    s. 13↩

  33. Nowak, S.: Metodologia badań społecznych. Wydawnictwo PWN. Warszawa 1985. s. 19.↩

  34. Dutkiewicz. W: Podstawy metodologii badań do pracy magisterskiej i licencjackiej z pedagogiki,

    Wydawnictwo Stachurski s. 69.↩

  35. Pilch, T. Bauman, T. Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Akademickie Żak”, Warszawa

    2001. s.71.↩

  36. Tamże s.42↩

  37. Tamże s.27.↩

  38. Skorny. Z:, Prace magisterskie z psychologii i pedagogiki, Warszawa 1984 s. 95↩

  39. Guziuk, M.: Podstawy metodologiczne prac promocyjnych. Fundacja Studiów i Badań Edukacyjnych

    Warszawa 2005. s.92↩

  40. Pilch, T. Bauman, T.: Zasady badań pedagogicznych. Wydawnictwo Akademickie „Żak”,

    Warszawa 2001 s.41- 164↩

  41. Pilch, T. Bauman, T.: Zasady badań pedagogicznych. Wydawnictwo Akademickie „Żak”

    Warszawa 2001 s. 96↩

  42. Pilch. T.: Metodologia pedagogicznych badań środowiskowych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich

    Wrocław- Warszawa-Kraków-Gdańsk 1971 s. 88↩

  43. Pilch. T.: Metodologia pedagogicznych badań środowiskowych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich

    Wrocław- Warszawa-Kraków-Gdańsk 1971 s. 54↩


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
arteterapia w procesie resocjalizacji praca licencjacka
praca licencjacka temat Procesory Intel Pentium i?leron
praca licencjacka scharakteryzuj proces?hezyjny opracowanie
praca licencjacka Proces rekrutacji i selekcji
Praca licencjacka
praca licencjacka K Siek
postawy i zmiana postaw, praca licencjacka - materiały
praca-licencjacka-b7-4934, Dokumenty(8)
inflacjaaa, SZKOŁA, SZKOŁA, PRACA LICENCJACKA, notatki
praca-licencjacka-b7-4921, Dokumenty(8)
praca-licencjacka-b7-4583, Dokumenty(8)
praca-licencjacka-b7-5039, Dokumenty(8)
praca-licencjacka-b7-4533, Dokumenty(8)
praca licencjacka(1), Zachomikowane, Nauka, Studia i szkoła, praca licencjacka
praca-licencjacka-b7-4989, Dokumenty(8)

więcej podobnych podstron