polski warto przeczytać

[20]

1. Uśmiech, drwina jako sposób walki o nowego obywatela w literaturze oświecenia.

BAJKI:

"Wstęp do bajek"

Jest to pierwsza bajka ze zbioru "Bajki i przypowieści". Ukazany jest wymyślony, wyidealizowany, nieistniejący świat. Poeta przedstawia swoje pojęcie bajki, odpowiada na pytanie: Co to jest bajka ? Morał mówi, że te zaprezentowane postawy są nieprawdopodobne w realnym świecie. Wyraża pesymistyczny stosunek podmiotu lirycznego, który nie wierzy w uczciwość, prawość. Autor będzie kontrastował zachowanie ludzi jakie jest, a jakie powinno być. Będzie szydził z tych, którzy postępują źle. Ludzie nie są szlachetni i dzielni jacy powinni być. W swoich bajkach Krasicki ukazuje świat z jego wadami.

"Dewotka"

Krasicki w tej bajce piętnuje i wyśmiewa religijną obłudę i fałsz moralny, który można by zarzucić niejednemu człowiekowi. Tytułową bohaterkę charakteryzuje pobożność na pokaz, dla ludzi, bowiem taka naprawdę w sercu ma złość i nienawiść. Dewotka potrafi bowiem jednocześnie modlić się bez litości bić swoją służącą z błahego powodu. W ostatnim wersie Krasicki zachowuje jednoznaczne stanowisko wobec takiej postawy: 'Uchowaj, Panie Boże od takiej pobożności'.

"Groch przy drodze"

Morał: zbytnia ostrożność też może zaszkodzić. Gospodarz usiłował być przebiegły i ostrożny. Za zbytnią zapobiegliwość los się zemści. Przebiegłość nie popłaca.

"Jagnię i wilki"

Wilki zauważyły w lesie jagnię. Miały go zjeść. Jagnię spytało się jednak jakim prawem wilki chcą to zrobić. Wilki odpowiedziały, że dlatego że one są silne a jagnię słabe i same. Morał: ten kto jest silniejszy ma przewagę i jest w stanie dominować.

"Szczur i kot"

Bajka ta mówi o pewnym szczurze. Siedział on podczas mszy pod ołtarzem i chwalił się, że go kadzą. W pewnym momencie zakrztusił się dymem i porwał go kot. Morałem jest tutaj to, że tego, który się zbyt przechwala i jest zbyt pewny, może niespodziewanie spotkać nieszczęście.

"Ptaszki w klatce"

Bajka ta to rozmowa dwóch czyżyków. Młody urodzony w klatce mówi, że jest mu w niej dobrze. Urodzony na wolności mówi, że źle czuje się w klatce. Morałem jest tutaj to, że jeżeli nie przebywało się w lepszych warunkach to uważa się swoje za dobre. Nie należy dziwić się osobom, które przebywając w pozornie złych warunkach twierdzą, że jest im dobrze, gdyż mogły nie widzieć nic lepszego. Możemy też wnioskować z tej bajki, że życie na wolności chociaż w złych warunkach jest lepsze niż w niewoli.

"Filozof"

Mowa tu jest o pewnym filozofie, który nie wierzył w Boga. Gdy jednak znalazł się w kłopotach uwierzył nie tylko w Boga ale i w upiory. Morał: Człowiek w obliczu niebezpieczeństwa jest w stanie zmienić swe poglądy. Szukając ratunku jest w stanie uwierzyć we wszystko.

"Kruk i lis"

Bajka ta ukazuje jak pewien lis podstępem zdobył ser. Wychwalał on pewnego kruka, który trzymał ser w pysku. Gdy chwalił głos ptaka ten chciał go zaprezentować. Zaczął śpiewać i ser wypadł mu z pyska na ziemię. Morałem jest tutaj to, że należy uważać jeżeli ktoś nas zbytnio chwali, gdyż może to robić wyłącznie dla swojej korzyści.

"Malarze"

Było dwóch malarzy. Jeden - Piotr malował ładnie, był dobry ale biedny. Drugi - Jan malował mało, był zły ale bogaty. Jan upiększał portrety, Piotr malował natomiast prawdziwe twarze. Morał: Kłamstwo może przynieść korzyści, a prawda nie zawsze. W naturze ludzkiej jest próżność. Człowiek lubi być chwalony. W ludzkiej naturze jest skłonność do idealizowania siebie samego.

SATYRY:

"Do króla"

Satyra ta to typowy przykład satyry portretowej. Przedstawiony jest w niej król August Poniatowski. Królowi stawiane są następujące zarzuty:

Poglądy te wyraża szlachcic sarmata. Robi to ktoś kto nie skorzystał na wyborze tego króla. Jest to portret króla postrzegany oczami szlachcica sarmaty. Pomimo, że portret króla składa się tu z zarzutów to jest to portret pochwalny. Ktoś kto uważa zalety króla jako wady jednocześnie sam siebie ośmiesza.

"Pijaństwo"

Satyra ta to próba walki z nałogiem pijaństwa jaki rozpowszechnił się u szlachty. Krasicki ukazuje zgubne i szkodliwe skutki picia alkoholu. Jest on przyczyną swad, prowadzi do warcholstwa i anarchii.

"Żona modna"

Jest to satyra napisana w formie dialogu między panem Piotrem a jego przyjacielem. Pan Piotr opowiada o swoim ożenku i życiu małżeńskim. Jest to typowy domator i pochodzi ze wsi. Jego żona pochodzi z miasta. Są to zupełnie przeciwstawne postacie. Powodem ożenku była jedynie chęć zysku. Już po zawarciu umowy przedślubnej dotyczącej majątku pan Piotr zaczyna tego żałować. Żona po przyjeździe do domu pana Piotra nie mogła zrozumieć wiejskiego stylu życia i tamtejszych obyczajów. Była przyzwyczajona do wygód. Brakowało jej nawet pokoi. Do służby odnosiła się z wielką pogardą. Nie podobał się jej też ogród. Chciał go przebudować. Pan Piotr nie chcąc słuchać rozkazów żony odsunął się na bok (uciekł). Żona przebudowała wtedy dom. Była bowiem zwolenniczką stylu francuskiego. Podobał się jej wszystko co pochodziło z tamtego kraju. Zaczęły się przyjęcia. Pan Piotr stracił znaczenie w swoim domu. Goście żony śmiali się z męża. Żona ciągle mówi o wsiach, które mają pokryć koszty jej zachcianek. Wkrótce obydwoje wrócili do miasta. Są w tej satyrze przedstawione dwie postacie (style): szlachcic sarmata (pan Piotr) i dworski (żona). Żona otacza się wszystkimi rzeczami zbytku. Marnuje majątek. Oba style są uważane za niewłaściwe i naganne. W tej satyrze są one skonfrontowane.

"Świat zepsuty"

W satyrze tej są skonfrontowane postawy ojca i synów. Postawa synów (obecnie) charakteryzuje się złymi cechami. Nie ma cnoty, prawdy. Za ojców (kiedyś, w przeszłości) było inaczej. Panowała cnota, prawda, porządek. Pojawia się też motyw tonącego statku. Jest to nawiązanie do "Kazań sejmowych" Piotra Skargi. Wszystko to prowadzi do zguby ojczyzny.

"POWRÓT POSŁA":

W tym utworze są zaprezentowane dwa stronnictwa. Jedno z nich to stronnictw patriotyzmu (obóz reform). Zalicza się do nich: Podkomorzy z żoną, Walery i Teresa. Drugie to obóz wsteczny, konserwatywny: Starosta, Sarmacki. Wytknięte są tu ich wady.

Podkomorzy:

Podkomorzyna:

Walery:

Starosta Gadulski:

Starościna:

Szarmancki:

2. Świat obozów koncentracyjnych w opowiadaniach Borowskigo pt. "Pożegnanie z Marią".

"U nas w Auschwitzu"

Obraz rzeczywistości obozowej w świetle utworu

Nieludzkie warunki życia i cierpienia ludzi w obozach koncentracyjnych

-opowiadanie ma formę listów pisanych przez Tadeusza z obozu w Oświęcimiu do narzeczonej Marii, przebywającej w kobiecej filii Brzezinki; listy są wewnętrznym monologiem narratora, rozważaniem nad rzeczywistością obozową i zniewoleniem człowieka przez tę rzeczywistość; refleksje snute w listach wybiegają poza obszar obozu; Tadeusz jest wówczas uczestnikiem kursów sanitarnych,

-narratorowi, w czasie kursu sanitarnego, po którym ma zostać flegerem w szpitalu, nadarzyła się chwila "wolności" obozowej, bez apeli i obowiązków oraz życie w lepszych niż inni więźniowie warunkach (koce na łóżkach, obrusy na stołach, gra w piłkę nożną); hitlerowcy stwarzali pozory, by oszukać ludzi z zewnątrz,

-koszmar nieludzkiej rzeczywistości więziennej i obozowej ukazany w tym opowiadaniu, to:

- codzienna walka o przetrwanie, o zdobycie dodatkowej, koniecznej do przeżycia porcji pożywienia; walka o życie, o przetrwanie jest nakazem chwili,

- eksperymenty medyczne na kobietach w bloku doświadczalnym w Oświęcimiu,

- poddawanie więźniów Pawiaka najwymyślniejszym torturom (deptanie ich, przysiady, duszenie w wodzie),

- przewożenie więźniów z Pawiaka do Oświęcimia w zabitym deskami wagonie tak dusznym, że Tadeusz pragnął, aby jak najszybciej znaleźć się w obozie na świeżym powietrzu,

- wybieranie ludzi na rozstrzelanie drogą losowania każdego dnia wieczorem, gdyż codziennie przychodziły do obozu transporty z nowymi więźniami, a w obozie była ustalona stała liczba porcji żywnościowych,

-hasło nad bramą oświęcimskiego obozu "Praca czyni wolnym" to szydercza obelga; faszyści czynią z pracy instrument zniewolenia,

- hitlerowcy traktują ludzi jak rzeczy, jak przedmioty, które po zużyciu są wyrzucane na śmietnik; zwłoki ludzkie wykorzystują jako surowiec do produkcji mydła, nawozów, wyrobów ze skóry,

- narrator zastanawia się nad funkcjonowaniem zbrodniczej obozowej machiny oraz tak potwornie rozwiniętą techniką i organizacją męczenia i masowego zabijania ludzi;

- zło nie pojawiło się nagle, lecz byłojuż dawniej, tylko nie w takiej formie; przesłanki faszyzmu tworzyła ludzkość już od starożytności; w przeszłości od zarania dziejów istniały zbrodnie, czego przykładem są np. piramidy egipskie;

- uświadamiając sobie, ile ludzi zginęło przy budowie egipskich piramid i świątyń,

- pisarz dochodzi do wniosku, że zbrodnie w hitlerowskich obozach to nie zwykłe zbrodnie, jakie ludzkość znała od zarania dziejów, lecz ich najwyższe stadium, zbrodnie, które system totalitarny doprowadził do doskonałości w niespotykanej w świecie skali, do rozmiarów ludobójstwa; jest to krańcowe zło naszej cywilizacji i nowy straszny świat, który nie powinien mieć miejsca w rzeczywistości; obóz stanowił sprawnie zorganizowany system, służący z góry założonym przez hitlerowców celom,

- pisarz uważa, że ci, którzy przeżyj ą obóz, będą mieli obowiązek dać świadectwo prawdzie i ukazać ludzkości wiarygodny obraz rzeczywistości obozowej;

Zniewolenie człowieka przez rzeczywistość obozową

- człowiek w lagrze jest tak zniewolony przez rzeczywistość obozową, że nie jest w stanie w żaden sposób przeciwstawić się złu; na rozpaczliwe wołanie kobiet wiezionych do gazu, błagających o ratunek, dziesięciotysięczna grupa mężczyzn milczy; nikt spośród

nich nie zareagował, nawet nie poruszył się; nieludzkie jest odmawianie pomocy zagrożonym, ale czy nie byłaby bezsensem w tym przypadku jakakolwiek próba udzielenia pomocy? Borowski ukazuje degradację moralną człowieka w warunkach obozu koncentracyjnego i całkowity zanik jego godności; Żyd pracujący przy kominie walczy o swoje życie i tak bardzo boi się esesmana, że każe swojemu ojcu iść do komory gazowej, okłamując go: "Idź ojciec, wykąp się",

- to nadzieja przetrwania powoduje, że syn tak postępuje wobec ojca, okrutnym przykładem przystosowania i moralnego zdeprawowania człowieka przez obózjest Żyd Abramek, pracujący przy kominie, który opowiada o wynalezieniu nowego sposobu podpalania ognia w kominie, polegającego na podpalaniu włosów czterech złączonych ze sobą główek dziecięcych; traktuje zwłoki małych dzieci jak kawałki smolnego drewna na podpałkę; Tadeusz składa mu ironiczne powinszowania,

pisarz ciągle podkreśla całkowitą bierność i brak oporu ze strony ofiar;

- Borowski dochodzi do wniosku, że w obliczu walki o życie pryska w obozie wszelka moralność, następuje krańcowe upodlenie człowieka, wytwarza się inna hierarchia ludzkiego postępowania; ludzie w warunkach obozowych zapominają o wcześniejszych ideałach; powstają "nowe" prawa, które pozbawiają człowieka ludzkich uczuć, jak litość, solidarność czy współczucie i dopuszczają

donosicielstwo; toteż nie można sądzić ludzi obozu normami świata spoza obozu,

hitlerowcy dążyli do całkowitego zredukowania oddziaływania na psychikę więźniów całej sfery kultury, w której dawniej istnieli, a więc więzów rodzinnych, nakazów religii, potrzeby piękna, narrator rozważa rolę nadziei w obozie i dochodzi do wniosku, że: - nadziejajest podstawą funkcjonowania ludzi w obozie, bo każe im wierzyć w to, iż więźniowie przetrwają obóz, że wojna się skończy i powróci "inny świat" i prawa człowieka;

- nadzieja jest jednym z elementów zabijających poczucie moralne więźniów;

"Ludzie, którzy szli"

Masowość i ciągłość procesu zagłady ludzi w obozach koncentracyjnych

Oblicze oświęcimskiego obozu

- narrator opowiada o codziennym życiu obozowym,

- na rampę wciąż przybywały coraz to nowe transporty z ludźmi przeznaczonymi prosto do gazu, których kierowano na drogę prowadzącą do lasu, do krematorium, a w obozie toczyło się "normalne" życie, na boisku rozgrywał się mecz piłki nożnej,

- później do lasu prowadziły dwie drogi, którymi ludzie wciąż szli, . narrator ukazuje obraz obozu kobiecego zwanego Perskim Rynkiem; straszne warunki życia więźniarek, głód, wizy, kierowanie wybranych ofiar na drogę do lasu.

Krematorium fabryką śmierci

- krematoria pracowały nieustannie i wciąż dostarczano do nich nowych ludzi jak surowiec do fabryki następnie Sonderkommando wynosiło trupy.

Ciągłość procesu zagłady ludzi

- masowo mordowano ludzi

- Borowski ujawnia i podkreśla masowość i ciągłość procesu zagłady ludzi w obozach koncentracyjnych,

- masowość i ciągłość zbrodni ludobójstwa oraz nieprzerwalność procesu śmierci podkreśla pisarz przez zastosowanie powtórzeń tej samej konstrukcji zdań - "ludzie szli", oddającej rytm dobrze pracującej fabryki; system zbrodni działa więc taśmowo, takjak dobrze zorganizowana fabryka.

"Proszę państwa do gazu"

Ponura, tragiczna rzeczywistość obozowa - rozładowywanie transportów z ludźmi

- Kanada idzie na rampę" do pracy przy rozładowywaniu trans"

portu z ludźmi; narrator-lagrowiec jest w jakiś sposób uprzywilejowany, bo zabrano go do pracy na rampę,

- Tadeusz widzi potworny obraz rampy, na którą wciąż przybywają nowe transporty z ludźmi do obozu i do gazu:

- praca na rampie okazuje się dla narratora ciężkim przeżyciem; jest zaszokowany tym, co tam zobaczył,

- szczególnie przykre przeżycie ogarnia Tadeusza w momencie, kiedy przy opróżnianiu wagonów z trupów poczuł nagle, że dłoń trupa zawarła się kurczowo wokół jego ręki; wówczas robi mu się słabo, czuje mdłości, próbuje uciec, ale musi jakoś dotrwać do końca rozładunku,

- w pewnym momencie Tadeusz traci nawet panowanie nad sobą i mówi do Henriego:

"wzbiera we mnie zupełnie niezrozumiała złość na tych ludzi, że przez nich muszę tu być. Nie współczuję im wcale, że idą do gazu. Żeby się ziemia przed nimi wszystkimi rozstąpiła. Rzuciłbym się na nich z pięściami. Przecież to jest patologiczne chyba, nie mogę zrozumieć",

- vorarbeiterzy przeprowadzają selekcję ludzi - młodzi i zdrowi odsyłani są pieszo do lagru do pracy, a starsi, słabsi i dzieci - do samochodów ciężarowych i do gazu; przeprowadzają także selekcję rzeczy, segregują odzież, sprawdzają zawartość torebek i walizek,

- matki wyrzekają się swoich dzieci, bo chcą uratować własne życie; ładna kobieta ucieka przed swoją małą córeczką, bo wie, że matki z dziećmi kierowane są wprost do gazu; dobitny przykład degradacji człowieczeństwa; zanika tu, na skutek bezwzględnej walki o przetrwanie, jeden z podstawowych instynktów ludzkich - instynkt macierzyński,

- kursują karetki Czerwonego Krzyża z trującym gazem oraz samochody odwożące ofiary do gazu i do krematorium (po piętnaście tysięcy w ciągujednego dnia); "Auta odjeżdżają i wracają, bez odpoczynku, jak na potwornej taśmie",

- pracujący na rampie więźniowie odganiają kopniakami zabłąkane na rampie, krzyczące strasznie dzieci i wrzucają je do samochodów ciężarowych z trupami; nie pojadą one do komory gazowej, spłoną żywcem w ogniu,

- jedynym ludzkim odruchem więźniów pracujących przy rozładowywaniu transportu z ludźmi kierowanymi do gazu jest niemówienie im prawdy o tym, jaki los ich czeka,

- narrator milczy na postawione przez młodą dziewczynę pytanie, dokąd ich wiozą,

- innych oszukuje, twierdząc, że nie rozumie po polsku,

-tragizm milionów gazowanych i palonych ludzi wynikał głównie z sytuacji, jaką wytworzył w Europie faszystowski system totalitarny, pozbawiając narody wszelkich praw, nawet prawa do życia.

Narrator - Tadek w opowiadaniach obozowych Borowskiego

-postać ta sama we wszystkich opowiadaniach obozowych,

-początkujący student, poeta warszawski,

-postać na półfikcyjna; jest niby pisarzem przemienionym w Tadka; Borowski daje mu swoje imię (Tadek), funkcję obozową (fleger) i wyposaża go w szczegóły z własnej biografii,

-przebywa w obozie od kilku miesięcy; przeżył wielki głód, ale teraz go już nie zna, je dobrze i obficie, bo otrzymuje z domu paczki żywnościowe,

-zwykły więzień, ale już doświadczony lagrowiec:

- zna mechanizm funkcjonowania faszystowskiej machiny zbrodni i tajemnice fabryki śmierci,

- nawykł do patrzenia na cierpienie i śmierć ludzi,

- jest zobojętniały i uodporniony psychicznie na dziejące się wokół niego zło, niczemu się już nie dziwi,

- umie przystosować się do nieludzkich warunków i praw obozowych i radzi sobie w nich tak, aby przeżyć, przyjmując niekiedy postawę egoisty, a nawet cynika,

-chcąc przetrwać obóz, zdobywa różnymi sposobami żywność dla siebie (szczególnie na początku, gdy jeszcze nie otrzymywał paczek), by nie stracić sił fizycznych i móc pracować, a to wymagało od niego dużego sprytu,

- potrafi zdobyć dla siebie wygodną funkcję w obozie; jest flegerem, później vorarbeiterem (pomocnikiem kapo), a nawet gdy jest zwykłym lagrowcem, to dzięki kolegom zostaje przydzielony do dobrego komanda,

- myśli o tym, jakby się samemu "dobrze urządzić", ominąć "wybiórkę", zdobyć lepsze pożywienie i handluje bez przerwy w sposób wymienny, interesując się tylko sprawami obozowymi; świat obozowy staje się dla niego światem normalnym,

- akceptuje mechanizm obozowej walki o bytjako coś zwyczajnego i uznaje konieczność odstępowania w obozie od przyjętych norm moralnych, ale tylko w określonych granicach,

-niejest gorliwy i nie stara się przypodobać zwierzchnikom kosztem innych współwięźniów; spełnia narzucone mu obowiązki jedynie tak, aby samemu się nie narazić; nie bije innych i nie wykorzystuje swojej władzy przeciwko nim, ale i nie pomaga współwięźniom, jest obojętny, samje dobrze, patrząc na głód innych,

- jest typowym lagrowcem, takim jakim ukształtował go obóz, wcieleniem obozowego systemu edukacji, występującym w roli świadka albo uczestnika wydarzeń; obrazując w swoich relacjach piekło obozu koncentracyjnego, ukazuje go od wewnątrz; jest jednym z wielu więźniów,

- pisarz nadał Tadkowi własne imię i wyposażył go w szczegóły z własnej biografii, chcąc jak najwierniej odtworzyć obraz rzeczywistości obozowej, ukazać to, co było wówczas udziałem przeciętnego lagrowca i wziąć również na siebie część winy,

gdyż uważał, że ten, kto przeżył obóz, nie może być niewinny i czysty; pisarz wziął w pewnym sensie na siebie winę za czyny, których nie popełnił,

- zarzucano pisarzowi cynizm i celową brutalizację opisu życia obozowego i popełnienie w czasie pobytu w obozie czynów, które opisuje w swoich opowiadaniach; utożsamiano go z vorarbeiterem - Tadkiem, ale nie należy ich obu utożsamiać; Borowski w obozie był odwrotnością Tadka - bezradny, zagubiony, potrzebujący pomocy i opieki innych.

Obóz koncentracyjny w świetle opowiadań Borowskiego

- to sprawnie działająca faszystowska machina zbrodni, w której więźniowie przywykli do porządku; wszystko działa sprawnie, odbywają się apele, ludzie wychodzą do pracy, wracają, grają w piłkę, pracuje stale rampa i krematorium, z przerwami jedynie na przeprowadzenie dezynfekcji baraków obozowych,

- przedsiębiorstwo produkcyjne dające duże zyski, gdzie wykorzystuje się do końca zwłoki ludzkie do produkcji mydła, wyrobów ze skóry, nawozów, środków do osuszania pól,

- miejsce pracy niewolniczej i bezpłatnej, gdzie trzeba i można żyć i nawet "nieźle się urządzić",

-doskonały model społeczeństwa totalitarnego; państwo totalitarne też jest do pewnego stopnia obozem.

Warunki przeżycia obozu koncentracyjnego

-rezygnacja z podstawowych norm etycznych stworzonych przez świat cywilizowany,

-przystosowanie się do "nowych praw" rządzących życiem obozowym, zgoda na obóz, uznanie życia w obozie za normalne,

-przystosowanie się do warunków obozowych i otoczenia,

-uległość wobec prześladowców połączona z bezwzględnośćią wobec współwięźniów.

Człowiek zlagrowany

-to człowiek, który myśli tylko kategoriami życia obozowego,

-jest upodlony, odczłowieczony, poszczuty przeciw bratu,

-ma zniszczony system nerwowy,

-jest odarty ze wszystkiego, co było przynależne jego naturze,

-postępuje według moralności obozowej (stąd powiedzenie obozowe "Jesteś zupełnie zlagrowany").

"Pożegnanie z Marią"

Obraz życia w okupowanej Warszawie w świetle opowiadania "Pożegnanie z Marią"

Relacja o powszednim warszawskim dniu pod okupacją

- akcja opowiadania rozgrywa się w Warszawie pod okupacją, kiedy narrator - Tadeusz był jeszcze na wolności, przed dostaniem się do obozu i pracował w przedsiębiorstwie handlującym materiałami budowlanymi przy ul. Skaryszewskiej (Borowski, będąc jeszcze na wolności, pracowałjako magazynier w fn -mie budowlanej na Pradze, studiował polonistykę w tajnym Uniwersytecie Warszawskim i pracował nad pierwszym tomikiem swoich wierszy),

- utwór obrazuje wydarzenia, które toczą się w ciągujednego dnia, od zmierzchu pierwszego do zmierzchu drugiego dnia w lutym 1943 roku w Warszawie na Pradze, przy ulicy Skaryszewskiej w pobliżu Dworca Wschodniego,

- elementem wiążącym ten utwór z opowiadaniami obozowymi jest postać narratora; we wszystkich opowiadaniach obozowych narratoremjest Tadeusz,

- Borowski w opowiadaniu "Pożegnanie z Marią" nie ukazuje walki z okupantem, ruchu oporu, konspiracji lecz walkę ludzi o pnetrwanie, ich pogoń za zarobkiem w celu zdobycia żywności, opału i ubrania,

-w utworze są sceny z uroczystości weselnej, funkcjonowania przedsiębiorstwa zajmującego się handlem materiałami budowlanymi i z rzeczywistości okupacyjnej - łapanek, grozy,

- w małym pokoiku za kantorem przedsiębiorstwa odbywa się uroczystość weselna pary muzyków (Zofii Neugebauer i Jerzego Kreutza); goście weselni to wykształcona młodzież inteligencka, którą okupacja zmusiła do pracy fizycznej,

- przed bramę przedsiębiorstwa zajeżdża furmanka z "dobytkiem" starej Żydówki-doktorowej, której udało się wydostać z getta, ale która nie doczekawszy się, mającej także uciec córki, wraca dobrowolnie z powrotem do swoich, mimo iż tam czeka ją śmierć,

- Maria rozwozi bimber produkowany w mieszkaniu Jana, kierownika firmy,

- w przedsiębiorstwie handlującym materiałami budowlanymi kradną wszyscy,

- w pobliskiej szkole przetrzymywani są ludzie z łapanek ulicznych, których hitlerowcy zamierzają wywieźć w głąb Niemiec na roboty, ale pilnujący ich gestapowcy za odpowiednią opłatą wypuszczają "wykupionych" na wolność pod osłoną nocy,

- Tadeusz niepokoi się o Marię, która nie wraca, a na mieście trwa przez cały dzień łapanka,

- za ogrodzeniem prz.edsiębiorstwa przejeżdżają ciężarówki wypełnione ludźmi z ulicznych łapanek; bezradny narrator - Tadeusz patrzy na ukochaną odjeżdżającą do obozu zagłady (narzeczona Borowskiego, Maria Rundo, przeżyła wojnę i obóz i po powrocie do kraju zostałajego żoną).

Zajęcia, przeżycia i postawy moralne ludzi w latach okupacji

-życie ludzi w okupowanej Warszawiejest trudne, chociaż zbliżone do normalnego; jest w nim miejsce na uroczystości weselne, miłość, naukę, książki, rozmowę o poezji, przygotowywanie zbioru własnych wierszy, jak w przypadku Tadeusza, dla którego poezja stanowi możliwość ucieczki od przykrej rzeczywistości okupacyjnej,

- głównym sensem życia ludzi jest walka o biologiczne przetrwanie okresu okupacji; aby żyć handlują wszystkim, czym tylko można - mięsem, wędlinami, bimbrem, lepikiem, tonem, wapnem,

- handlują wszyscy, od właściciela ukazanego w utworze przedsiębiorstwa do narratora; Tadek handluje cementem i bimbrem, który Maria rozprowadza po mieście (wcześniej sprzedawał "na boku" ton i kredę); handlując nielegalnie, przygotowuje równocześnie swój debiut poetycki,

- handlują nawet Żydzi i Niemcy,

- interesy handlowe zatrzymują w getcie córkę i zięcia doktorowej,

- Niemcy, dostawcy materiałów budowlanych, handlują cementem "na lewo", a żandarmi pilnujący uwięzionych w szkole ludzi, handlują nimi,jak zwykłym towarem; rodziny ofiar wykupują u nich za łapówki swoich bliskich;

- na skutek pokątnego handlu, oszustwa, łapówek, słowem nielegalego życia gospodarczego, bogacą się właściciele i kierownicy

firm, spekulanci współpracujący z okupantem oraz niemieccy dostawcy.

Atmosfera lat okupacji:

- życie jest nerwowe, tymczasowe, pozorne i sprowadza się w zasadzie do pogoni za interesami

- zarobkiem, wyżywieniem, ubraniem; wykruszały się wówczas i traciły znaczenie wartości wyższe,jak miłość, kultura, a utwierdzały się bezwzględne, drapieżne prawa walki o byt, najmocniej odczuwane są łapanki uliczne ludzi oraz groźba wywózki do Niemiec jako niewolników, bezpłatnej siły roboczej, istnieje zagrożenie i terror, choć nieporównywalnie mniejszy niż ten, który ukazują opowiadania obozowe pisarza; okupacja ukazana w tym opowiadaniu jest jakby wstępem do rzeczywistości obozowej.

"Dzień na Harmenzach"

T. Borowski jako ocalony, wptyw biografii pisarza na jego twórczość

T. Borowski należy do generacji pisarzy nazwanych "pokoleniem Kolumbów"; urodzony w 1922 roku, dzieciństwo i wczesną młodość przeżył w Polsce niepodległej; w czasie II wojny światowej przeszedł przez piekło obozów koncentracyjnych, został aresztowany w lutym 1943 roku i uwięziony na Pawiaku, skąd trafił do obozu w Oświęcimiu (nr obozowy 119198),

- po kilku miesiącach pracy na Budach i na Harmenzach zachorował, przebywał w szpitalu oświęcimskim i został flegerem (sanitariuszem),

- ponieważ w pobliżu za drutami przebywała jego narzeczona Maria (Tuśka) Rundo, porzucił szpital i wstąpił do komanda dekarzy obozowych, aby móc się z nią widywać,

- w sierpniu 1944 roku został wysłany do Dautmergen pod Stuttgardem, a następnie do Dachau-Allach, gdzie przebywał do kwietnia 1945 roku, tj. do chwili wyzwolenia obozu przez armię amerykańską; później przebywał w obozie dipisów (przesiedleńców) w Monachium,

- do Warszawy powrócił w czerwcu 1946 roku, tj. po trzech latach i trzech miesiącach od chwili aresztowania,

- Borowski należy do tej nielicznej grupy "pokolenia Kolumbów", którzy ocaleli; przeżył wojnę i obóz, nie zginął jak wielu jego rówieśników, ale nie wiadomo, czy jego samobójcza śmierć (w 1951 r.) nie jest konsekwencją przeżyć obozowych i nadszarpniętej w związku z nimi równowagi psychicznej.

T. Borowski jako kronikarz "epoki pieców"

-okres panowania faszyzmu w Europie został nazwany "epoką pieców" lub "czasami pogardy"; druga nazwa pochodzi od tytułu powieści Andre'a Malraux

-obozy koncentracyjne powstały najpierw w Niemczech (głównie dla przeciwników Hitlera), a następnie po 1939 roku (w miarę podbijania i okupowania coraz to nowych krajów) na ziemiach polskich, ze względu na dużą u nas liczbę ludności pochodzenia żydowskiego przeznaczoną przez Hitlera do zagłady oraz ze względu na dobre połączenia kolejowe z Europą Zachodnią i Południową; najokrutniejsze obozy - to Oświęcim, Majdanek, Gross-Rosen,

-zadaniem obozów koncentracyjnych, zgodnie z ideą rasizmu i założeniami polityki państwa faszystowskiego, było masowe wyniszczenie najpierw ludności żydowskiej, a później Polaków, Rosjan, Jugosłowian, Czechów, Słowaków, Cyganów i Murzynów,

-oprócz obozów istniały również specjalne ośrodki, w których likwidowano ludzi natychmiast po przywiezieniu (w Treblince, Chełmie, Sobiborze, Bełżcu, Toruniu, Gnieźnie, Zamościu itd.),

-ludzie w obozach, jeśli przy "wybiórkach" (selekcji najsłabszych do gazu) uniknęli komory gazowej, ginęli z głodu, zimna, chorób i tortur; spośród około osiemnastu milionów uwięzionych w czasie wojny osób hitlerowcy zamordowali okołojedenaście milionów,

-Borowski był jednym z wielu kronikarzy obozów koncentracyjnych, ale odmiennym od innych; inaczej niż np. Nałkowska określił swoje zdumienie, inaczej niż inni ukazał tragedię obozów koncentracyjnych; przeżycie obozu koncentracyjnego znaczyło dla niego zupełnie coś innego niż dla twórców literatury martyrologicznej,

-dopiero Borowski odsłonił obóz i stworzyłjedną z najbardziej wstrząsających wizji człowieka zlagrowanego, zniszczonego przez system; nikt takjak on nie potrafił oddać prawdy o nieludzkich warunkach i strasznych pneżyciach ludzi w obozach hitlerowskich i nikt tak precyzyjnie nie potrafił ukazać metod i skutków upodlenia człowieka,

-Borowski zobrazował obóz koncentracyjny od wewnątrz, jego organizację, hierarchię obozową i prawa,jakie w nim rządzą oraz ukazał wpływ obozu na psychikę i kodeks etyczny człowieka,

-autor ukazuje w opowiadaniach zachowanie, czyny i słowa więźniów, ale nie wnika w ich psychikę i nie odtwarza ich przeżyć wewnętrznych zgodnie z metodą behawiorystyczną podpatrzoną u pisarzy amerykańskich, głównie Hemingway'a.

Geneza opowiadań obozowych

Na genezę opowiadań złożyły się:

-pobyt pisarza w obozach koncentracyjnych,

-chęć stworzenia świadectwa prawdy o rzeczywistości obozowej;

sam Borowski mówi:

"Żywi powinni dać pełne świadectwo prawdzie",

jego opowiadania obozowe są ostrym rozrachunkiem pisarza z własną okupacyjną biograiią,

-> chęć ukazania:

- funkcjonowania hitlerowskiego obozu zagłady, okrutnej, potwornej machiny zbrodni oraz nieludzkich warunków i strasznych przeżyć ludzi,

- skutków oddziaływania obozu na psychikę człowieka, jego upodlenia, degradacji moralnej, gwałcenia jego człowieczeństwa; największą tragedią lagrów według Borowskiego było gwałcenie człowieczeństwa oiiar, zmuszanie ich za cenę życia do uległości, szczucie brata na brata.

Relacja o jednym dniu pracy na Harmenzach

Pożywienie centralnym tematem rozmów między wigźniami

- narrator - Tadek pracuje w gospodarstwie Harmenzy przy torach kolejowych, dokręcając złączenia szyn i pełni funkcję vorarbeitera (pomocnika kapo); jest więc podrzędnym prominentem,

- opowiadanie zaczyna się od rozmowy o pożywieniu i głodzie; pożywienie jest tematem rozmów więźniów, treścią marzeń, celem ich dążeń i całej aktywności życiowej,

- narrator również przeżył głód, ale teraz go nie zna, dostaje z domu obfite paczki,je dużo i dobrze; wyjście z baraków obozowych przynosi mu posmak "wolności"; zachwyca się krajobrazem, cieszy dobrym samopoczuciem, nawet praca idzie mu lekko,

- Vorarbeiterom należą się z urzędu dwie pełne miski zupy z kartoflami i mięsem, wygrzebanym z dna kotła; narrator, mając żywność z paczek, ofiarowuje w tym dniu przydzielone mu z urzędu dwie miski zupy - Beckerowi i Andrzejowi, w zamian zajabłka,

- niektórzy więźniowie otrzymują dolewkę zupy; narrator mówi: "Dolewkę dostaje lepiej pracujący, silniejszy, zdrowszy. Chory, osłabiony, wyschły człowiek nie ma prawa do drugiej miski wody z pokrzywą. Nie wolno marnować pokarmu dla ludzi, którzy niedługo pójdą do komina",

- w wizji Borowskiego głód w oboziejestjednym z głównych doświadczeń życia obozowego; ludzie poddani próbie głodu, zrywają ze sobą wszelkie więzi; głód obok nadziei przeżycia sprawia, że walczą oni między sobą ojedzenie potrzebne do życia, przestają sobie pomagać, współczuć i poczuwać się do solidarności, "Głód jest wtedy prawdziwy, gdy człowiek patrzy na drugiego człowieka jako na obiekt do zjedzenia",

-głód to nie tylko brakjedzenia, który może doprowadzić do śmierci głodowej, ale to siła potężniejsza od człowieka, odjego moralności i zasad; głód i nadzieja są to więc dwa czynniki zamieniające zwykłych ludzi w ludzi zlagrowanych.

Przygody zlagrowanego człowieka

-treść opowiadania stanowią przygody i przeżycia Tadeusza-vorarbeitera w dniu pracy na Harmenzach,

-narrator - vorarbeiter to doświadczony już lagrowiec, który poznał obóz, potrafi się już przystosować do rządzących nim praw i chce go przetrwać.

Nieustanne zagrożenie śmiercią

-nieustanne zagrożenie śmiercią, jedno z doświadczeń życia obozowego, zostało w tym opowiadaniu mocno podkreślone przez Borowskiego; śmierć grozi, np. za przekroczenie linii obozu, za opuszczenie stanowiska pracy, za gwizdanie Międzynarodówki, za kradzież jedzenia drugiemu więźniowi,

-przekroczenie linii obozu może być traktowane jako próba ucieczki, dlatego wartownik ma prawo w tym wypadku strzelać; post chce zwabić narratora obietnicą chleba dla Żydów, ale ten, zorientowany w sytuacji, odmawia; mówi mu: "Nie wolno mi"; zajednego zabitego człowieka post dostaje trzy dni urlopu i pięć marek,

-Żyd Becker powiesił nawet własnego syna za kradzież chleba, w imię zasady "karz złodzieja" nie oszczędził nawet najbliższej dla siebie osoby,

-narrator nie wykorzystał swoich praw wobec złodzieja, jakim okazał się Becker, zjadając jego kaszę ofiarowaną mu przez Haneczkę; nie tylko nie zabił go, ale jeszcze poczęstował kanapkami,

-więźniowie są wciąż bici i poniżani; zwykły lagrowiec nie ma prawa rozmawiać zwyczajnie z niemieckim strażnikiem; Janek zostaje zbity po twarzy za to, że zapomniał, iż strażnik jest nadczłowiekiem i w czasie rozmowy z nim nie zdjął czapki i nie opuścił rąk.

3. W oparciu o dramat Witkiewicza, Mrożka przedstaw cechy groteski.

"TANGO" Mrożka:

- osobliwość zaprezentowanej w "Tangu" rodziny polega na tym, że autor przedstawia ją w konwencji GROTESKOWEGO, komicznego PRZERYSOWANIA - najwyraźniej ośmieszającej deformacji podlegają Stomilowie.

- Stomilowie w sposów błazeńsko groteskowy demonstrują swobodę obyczajową, antymieszczańską "postępowość" przy kompletnym zaniku woli i stagnacji

- widoczny jest przewrotny komizm i groteskowość sytuacji: obrońcą tradycji i ładu moralnego jest człowiek młody (!)

- wynaturzone zachowania bohaterów

- Stanisław Mrożek prezentuje w swoim dramacie groteskową wizję świata, pełną błazenady, wyolbrzymienia, form karykaturalnych

- Wydarzenia, które prezentuje utwór, składają się na obraz, dzięki któremu "Tango" możemy uznać za tragikomedię. Była sobie rodzina. Najstarsi: Eugeniusz i Eugenia, rodzice: Stomil i Eleonora, ich syn Artur i jego narzeczona Ala (zresztą kuzynka). Rodzina nieco dziwna: dziadkowie udają nastolatków, rodzice protestują przeciw jakimkolwiek konwencjom: stroju, zachowania, moralności - po prostu zachowują się jak "anty-rodzice".

- Artur pragnie ładu, odwołuje się do tradycji starych form, chce urządzić sobie mieszczański ślub, nosi elegancki garnitur i przestrzega konwenansów. Mamy więc także typowy konflikt pokoleń: syn przeciw rodzicom, tyle, że zupełnie odwrócony, bo rodzice reprezentują "szaleńcze nowości" a syn tradycję i uporządkowanie

- Tragikomiczne "Tango" ze swoją groteskową wizją świata przedstawia obraz rewolucji. Jeśli konflikt rodzinny starzy - młodzi zastąpimy prawidłowością historyczną a rodzinę uznamy za społeczeństwo, ujrzymy walkę o władzę, porewolucyjny chaos

- Już samo odwrócenie ról w układzie rodzinnym jest parodią sztuki opartej o schemat rodziny i konfliktu pokoleń, jest też parodią awangardy w sztuce, bo awangardę reprezentują tu rodzice Artura

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[21]

1. Scharakteryzuj ludowość romantyczną na podstawie ballad i II części "Dzadów" Mickiewicza.

Do "Ballad i romansów" należą m.in.: "Romantyczność", "Świteź", "Świtezianka". W balladach można dostrzec trzy podstawowe składniki romantyzmu: ludowość, naturę i historię. Łatwo wyróżnić w balladach pewne typowe dla wierzeń i baśni ludowych motywy, jak np. wiara w istnienie boginek wodnych, zatopione w jeziorach miasta, pojawienie się duchów zmarłych itp. Lud, u Mickiewicza, wypowiada tak ważne prawdy o świecie iż uznać je musi sam autor (Romantyczność), prawdy te górują także nad naukowymi prawdami Starca z tejże ballady. Prawdy te dotyczą m.in. natury, przez którą rozumieć musimy z jednej strony zwykle pojętą przyrodę, z drugiej istotę świata, tj. prawa nim rządzące, losy ludzi itp. Duże znaczenie w Balladach i romansach ma przyroda. Świat w balladach jest tak samo groźny i budzący strach jak te wymienione szczegóły przyrody. Jest to niepojęty dla zwykłego śmiertelnika układ sił rządzących na ziemi i biegiem historii, a także losami każdej jednostki. Człowiek może tylko biernie poddawać się skutkom działania sił natury, nie mając żadnego wpływu na nie. Natura ta włada za pośrednictwem tajemniczych duchów, rusałek, reprezentujących moce nadziemskie pustelników itp. Duchy są złe, mściwe, niekiedy po prostu złośliwe. Jedną z wielkich prawd ukazanych w balladach, jest przekonanie o nieuniknionym charakterze kary za popełnione winy.

PRAWDY MORALNE W BALLADACH:

"Lilije"

"Nie masz zbrodni bez kary".

"Świteź"

"Godna kary jest ciekawość ludzka".

Treść:

Opowiada o jeziorze, z którego w nocy wydobywają się rożne odgłosy. Aby je zbadać założono sieć i wyłowiono kobietę, która opowiedziała historię miasta (zatopionego). Władca poszedł z odsieczą innemu miastu, pozostawiając swoje bez obrony. Napadli wtedy na nie żołnierze Rusi. Ludzie wołali wtedy o śmierć do Boga, aby się nie shańbić. Miasto zostało wtedy zatopione. Ludzie stali się roślinami, które jeśli dotknie jakiś Rusin to zginie.

"Świtezianka"

"Kto przysięgę naruszy, ach bieda jemu, za życia biada i biada jego złej duszy".

Treść:

Każdej nocy spotyka się chłopiec z dziewczyną. Chłopiec chce aby dziewczyna z nim zamieszkała. Wymusza na niej przysięgę. Ona chętnie ją składa. Dziewczyna zniknęła. Chłopak wraca do domu, a z wody Świtezi wyłoniła się piękna dziewczyna, która namawiała go aby z nią pozostał. On oczarowany idzie do niej. Gdy się zbliżył poznał dziewczynę, która składała mu przysięgę. Zostaje on ukarany. Będzie zaklęty wiecznie wspominał tą dziewczynę pod modrzewiem.

"Rybka"

Treść:

Dziewczyna zwierza się Świteziankom, że jej narzeczony zdradził ją i żeni się z kimś innym. Rzuca się do wody. Zostawia jednak dziecko. Dziecka nie ma kto karmić. Krysia wypływa z rzeki jako syrena i karmi je. Raz jednak zdarzyło się, ze nie wyniesiono dziecka nad rzekę dziecka bo wyszedł sam pan. Krysia zamieniła dawnego kochanka z żoną w kamienie.

Ludowość:

Obecność przyrody:

"Dziady II" - Podobnie jak w balladach odnajdujemy elementy ludowe (czyli romantyczne):

- ingerencja sił nadprzyrodzonych; postacie i zdarzenia "cudowne";

- ludowe widzenie świata;

- wiara, że zło zostanie zawsze ukarane, a dobro wynagrodzone, motyw odprawiania obrządku dziadów.

Jest tu prezentacja ludowego obrzędu. Prowadzącym jest Guślarz. We wstępie Mickiewicz chce przybliżyć czytelnikowi co to są dziady. Był to obrzęd pogański, ale utrzymujący się w krajach chrześcijańskich. Odbywały się one w pobliżu cmentarza. Przywoływano duchy różnej kategorii. Starano się ich nakarmić. Ludzie pojawianie się duchów uważali za oczywiste.

Na początku mają się pojawić dusze najmniej winne. Przybywają dusze Juzia i Rózi pod postacią aniołków. Dzieci mówią o swoim życiu. Mówią, że było to życie pełne beztroski, dobroci. Dzieci nigdy w życiu nie zaznały goryczy i proszą o nią, bo inaczej nie zaznają szczęścia w niebie, "Kto nie zaznał goryczy ni razu, Ten nie dozna słodyczy w niebie". Na pełnię życia składa się i dobro i zło. Nie można poznać dobroci w niebie, jeśli nie zna się zła.

Następnie przywoływane są duchy , które charakteryzują najcięższe grzechy. Przybywa widmo (duch pana) wraz z gromadą ptaków, które są duchami ludzi, którzy zginęli przez pana. Pan za życia nie dawał ludziom pomocy, jedzenia, więc ich duchy mszczą się. Kruk mówi, że jego przyczyną śmierci była kradzież kilku jabłek z pańskiego sadu. Sowa zamarzła wraz z dzieckiem po wygnaniu z biesiady. Nieludzki pan zostaje odesłany. "Kto nie był ni razu człowiekiem, Temu człowiek nic nie pomoże". Pan nie był czuły na ludzkie cierpienia.

Kolejna kategoria duchów to duchy z grzechami nie najcięższymi, ale i nie najlżejszymi. Przybywa dziewczyna, którą za życia była obojętna na zaloty chłopców ze wsi. Nie dała nikomu szczęścia. Wraca więc po śmierci prosząc o pomoc. Nie zwracała ona uwagi na sprawy ziemskie. Żyła w świecie marzeń. Dziewczyna żyła samotnie, pogardzała uczuciami. "Kto nie dotknął ziemi ni razu, Ten nigdy nie może być w niebie". Wszystkie duch w życiu doczesnym grzeszyły. Jest tu więc zawarty problem winy i kary. Po śmierci ludzie muszą ponieść karę i konsekwencje swoich grzechów.

2. Bohaterowie powieści Camusa pt. "Dżuma" wobec epidemii.

Postawa i praca kilku bohaterów powieści w nadmiarze obowiązków, poświęcenia i grozy

• kilku bohaterów powieści - B. Rieux, J. Tarrou, R. Rambert, J. Grand, Paneloux - zasługuje na szczególną uwagę; mimo iż znaleźli się wobec takiego samego zagrożenia jak wszyscy, postanowili działać i przyjęli czynną postawę wobec epidemii; należeli do tej grupy nielicznych, którzy przeciwstawili się dżumie, * sytuacja życiowa, w jakiej się znaleźli, była sprawdzianem wartości ich charakterów,

» sami byli samotni i mieli za sobą wiele trudnych przeżyć, ale mimo to nie poddali się rozpaczy, nie izolowali się od społeczeństwa, lecz wybrali solidarność z nim i powinność wobec niego,

» byli szlachetni, wrażliwi, współczuli cierpiącym, działali wspólnie i poświęcali się, narażając swoje życie, gdyż uważali, że walka z dżumą jest ich podstawowym obowiązkiem,

» ich postawa i nieugięta wola walki z dżumą zasługuje na podziw

i szacunek.

Bernard Rieux

• lekarz, narrator-kronikarz epidemii dżumy w Oranie, centralna postać utworu, 35-letni, pochodził z biednej rodziny robotniczej,

• szlachetny, dobry, altruista, łagodny, odporny, o silnej woli, ateista, zawsze starał się przeciwstawiać losowi,

• swój zawód traktował jako powołanie, jako misję niesienia pomocy potrzebującym,

• w czasie epidemii dżumy, przez cały czas jej trwania, z wielkim poświęceniem pracował wśród chorych, narażając się na niebezpieczeństwo zakażenia, ryzykując zdrowiem i życiem; nie zwracał na siebie uwagi,

• miał swoje przykre przeżycia i kłopoty; jego ciężko chora żona, którą bardzo kochał, przebywała w sanatorium w górach, gdzie zmarła; wiadomość ojej śmierci otrzymał tuż przed otwarciem bram miasta; boleśnie również odczuł śmierć swego przyjaciela Tarrou, którym opiekował się z wielkim poświęceniem wraz ze swoją matką, gdy ten zachorował i mieszkał u niego,

• uważał, że jedyny sposób walki z dżumą to uczciwość; uczciwość według Rieux polega jedynie na wykonywaniu swego zawodu, toteż całkowicie podporządkowywał on siebie prawom innych ludzi, co można by nazwać poświęceniem, a czego on sam za poświęcenie nie uważał,

• był tolerancyjny; nie przekreślał Cottarda i rozumiał również przeżycia Ramberta,

• uważał, że największą wartością na świecie jest człowiek i należy

go ratować, nawet gdy możliwości jego uleczenia są nieduże, » uważał, że „bakcyl dżumy nigdy nie umiera i nie znika"; dżuma znów może powrócić i zaskoczyć nie przygotowanych ludzi; toteż ostrzegał ich, że powinni być w ciągłej gotowości,

• po ustąpieniu dżumy i otwarciu bram miasta nie cieszył się wraz z mieszkańcami miasta, gdyż nie potrafił dzielić z nimi radości zagrożonej, powiedział mądrą sentencję, że „w ludziach więcej rzeczy zasługuje na podziw niż na pogardę."

Jean Tarrou

• syn prokuratora generalnego; gdy dowiedział się, że ojciec jego uczestniczy w egzekucjach ludzi skazanych na śmierć i traktuje to jako coś normalnego, przeżył moralny wstrząs i uciekł z domu,

• przybył do Oranu kilka tygodni wcześniej, zanim wybuchła dżuma,

• po ogłoszeniu epidemii organizował ochotnicze oddziały sanitarne do walki z zarazą; zajmował się przewozem i izolowaniem chorych; uważał, że brak zaangażowania do tej walki byłby zgodą na zło,

• był najbliższym współpracownikiem Rieux, najpierw jako znajomy, a później przyjaciel,

• zmarł w przededniu otwarcia bram miasta.

Raymond Rambert

• dziennikarz z Paryża; przybył do Oranu w celu przeprowadzenia ankiety o warunkach życia Arabów dla dziennika paryskiego i tu zaskoczyła go dżuma; znalazł się więc w tym mieście przypadkowo,

• usiłował za wszelką cenę wydostać się z Oranu, ponieważ nie czuł żadnej wspólnoty z jego mieszkańcami i nad solidarność z nimi przedkładał własne szczęście

• nie chciał zrezygnować ze szczęścia osobistego i pozostać w Oranie, uważał, że jego miejsce jest w Paryżu, przy ukochanej kobiecie,

• najpierw usiłował legalnie wydostać się z miasta, próbując przekonać urzędników o wyjątkowości swojej sytuacji, a kiedy to nie pomogło, czynił starania drogą nielegalną,

• początkowo uważał, że jest obcy w Oranie i sprawa dżumy go nie dotyczy, ale później przyłączył się do grona ludzi pracujących w oddziałach sanitarnych, w ostatniej chwili, kiedy już wszystko do jego ucieczki z miasta było gotowe, zrezygnował z niej dobrowolnie i pozostał

• pozostał, bo poczuł solidarność z cierpiącymi i umierającymi, stawiając już dobro ogółu ponad własne szczęście; przeżył więc przemianę wewnętrzną;

Joseph Grand

• skromny urzędnik, szlachetny, dobry, cichy, porzucony przez żonę, którą mimo to nadal kochał,

• pomagał potrzebującym; uniemożliwił Cottardowi popełnienie samobójstwa,

• przyłączył się do oddziałów sanitarnych i z poświęceniem w nich pracował,

• zamierzał napisać dzieło, by zadziwić nim krytyków, ale wciąż pracował nad pierwszym jego zdaniem, przerabiając je niezliczoną ilość razy, poprawiając i udoskonalając,

• gdy zachorował na dżumę i sądził, że umrze, kazał spalić wszystkie swoje rękopisy; gdy wyzdrowiał, znów zaczął pisać,

• o jego literackiej pasji Rieux wyrażał się z szacunkiem; uważał,

że każdy ma prawo postępować tak, jak sam uważa.

Paneloux

• jezuita, świetny kaznodzieja, zajmował się naukowo św. Augustynem i kościołem afrykańskim,

• początkowo uważał dżumę za karę za grzechy ludzkie i uznawał tylko konieczność modlitwy i pokuty,

• później, będąc świadkiem śmierci synka sędziego Ottona, przeżył wewnętrzne przeobrażenie i zmienił swoje stanowisko odnośnie dżumy; zrozumiał, że należy czynnie przeciwstawić się jej i wstąpił do formacji sanitarnych, by walczyć z nią wraz z innymi

• zmarł przypuszczalnie na dżumę.

Cottard:

• nie należał do grupy bohaterów walczących z epidemią; tajemnicza postać utworu, sąsiad Granda; próbował popełnić samobójstwo,

• przedstawiciel marginesu społecznego, symbol zła tkwiącego

w społeczeństwie; był posądzony o jakiejś podejrzane interesy i obawiał się aresztowania,

• był zadowolony z epidemii, bo czuł się bezpieczny, ponieważ w tym czasie nie zwracano uwagi na sprawę przestępstw; po zamknięciu bram miasta mógł uczestniczyć w różnych spekulacjach i nielegalnych interesach oraz utrzymywać kontakty z przestępcami i przemytnikami; pomagał Rambertowi, gdy ten poprosił go o pomoc w nawiązaniu kontaktów z kimś, kto mógłby mu umożliwić wydostanie się z miasta w nielegalny sposób; nigdy nie walczył z dżumą,

• gdy epidemia minęła i ludzie radowali się z tego powodu, on rozpaczał, przerażony tym, co może go spotkać,

• czując nienawiść do ludzi i świata, strzelał z okna swojego mieszkania na oślep do świętującego na ulicy tłumu, aż został poj-many przez policję,

• reprezentował to, co złe w ludzkiej naturze.

->3. Oceń adaptację filmową dowolnie wybranego utworu literackiego ("Romeo i Julia").

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[22]

1.Jaka jest i w jakich utworach została opisana miłość romantyczna.

Przykładem nieszczęśliwego kochanka jest Werter i Giaur. Pierwszy popełnia samobójstwo, kiedy dowiaduje się, że ukochana nie może być jego, drugi mści się za ukochaną. Giaur to romantyczny kochanek, który staje się zbrodniarzem, w czasie spowiedzi nie żałuje za swoje grzechy. Bohater jest egotystą zakochanym w swej wielkości i przewrotności. Jego wielka, żarliwa i tragiczna miłość przeradza się w nienawiść do ludzi, bo ich obciąża winą za swe nieszczęście. Jednak Giaur wie, że zawinił i tak samo cierpi z powodu utraty ukochanej, jak z powodu popełnionej zbrodni.

W literaturze romantycznej odnajdujemy wiele nieszczęśliwych par. Np. Jacek Soplica i panna Ewa Horeszkówna z "Pana Tadeusza" czy Karusia i Jasieńko z ballady "Romantyczność". Karusia to obłąkana dziewczyna, która rozmawia ze swym zmarłym kochankiem, którego widzi co noc we śnie. Zjawa jest biała jak chusta, ma zimne dłonie, znika, kiedy zaczyna świtać, kiedy pierwszy kur zapieje. Dziewczyna obawia się zjawy, jednocześnie prosi, aby ukochany nie opuszczał jej:

"Ach jak tam zimno musi był w grobie!

Umarłeś! tak, dwa lata!

Weź mnie, ja umrę przy tobie"

Ballada "Romantyczność" jest utworem programowym głoszącym typowo romantyczne poglądy, które wyrażają bezwzględną wyższość uczucia nad rozumem. Podobnie Kordian z dramatu Słowackiego przeżywał naturalną ziemską miłość mężczyzny do kobiety. Kochał on piękną Włoszkę Wiolettę, która dowiedziawszy się o utracie majątku przez ukochanego, odwraca się od niego i wyznaje, że nigdy nie kochała go prawdziwą miłością. Tak więc Kordian doznaje zawodu, traci wiarę w jakiekolwiek wielkie uczucie między kobietą i mężczyzną. Dochodzi do wniosku, że prawdziwa miłość nie istnieje przynajmniej tu, na ziemi.

Jednak najtragiczniejszym kochankiem jest Gustaw z IV części "Dziadów" przeżywający nieszczęśliwą miłość, która podobnie jak u Wertera prowadzi go w konsekwencji do samobójstwa. W godzinie rozpaczy Gustaw wspomina, że doznał obłędu obserwując spod okien pałacu wesele swojej ukochanej. Gustaw jest kochankiem z woli Boga, a jego miłość ma wymiar nieziemski. Wierzy on, że nawet jeżeli zła ręka łudzi dusze rozłącza, to i tak kochankowie spotkają się w niebie. Gustaw, nie potrafiąc pogodzić się z utratą kochanki, popełnia samobójstwo. Ale jego miłość jest nieziemska, nie kończy się wraz ze śmiercią, trwa na wieki. "Łańcuch się rozciąga, ale nie pęka". Gustaw jest niewolnikiem miłości romantycznej - jako duch powraca co roku na ziemię, w celu ujrzenia ukochanej i powtórnego zakończenia życia. Tęsknota zmieszana z bólem i rozgoryczeniem doprowadziła młodego Gustawa do szaleństwa.Wypowiada on słynne słowa: "Kobieto, puchu marny, ty wietrzna istoto". Jednak miłość jest najsilniejsza, zmusza do powrotów. Mimo żalu, Gustaw cały czas chce zobaczyć ukochaną, być na jej usługach, być przy niej. Jego dusza wciąż wielbi Marylę, wspomina "boskie pocałunki swej kochanki, płynący z nich nektar boski". Zdesperowany bohater romantyczny, nie potrafiący znaleźć szczęścia w miłości, nawet w świecie pozaziemskim mówi: "Kto miłości nie zazna, ten żyje szczęśliwy, i noc ma spokojną, i dzień nielękliwy". Bohater romantyczny nie znajduje więc szczęścia na "ziemskim padole". Szuka więc go w przyjaźni, jako 15-letni Konrad, zadurzony w starszej od niego przyjaciółce Laurze. Mimo wielkich chęci nie potrafi zjednać sobie najdroższej mu istoty. Szuka z nią duchowego pokrewieństwa, drugiej połowy duszy. Niestety, spotyka go zawód - przyjaźń wiążąca go z Laurą ma charakter opiekuńczo-macierzyński, a nie przyjacielski, jakiego oczekiwałby Konrad. Miłość przyjacielska również nie spełnia oczekiwań romantyka. W twórczości romantyków również obecna jest miłość do poezji. Typowym poetą, całym życiem oddającym istotę poezji, jej piękno i prawdę, jest Mąż z "Nie-boskiej komedii" Zygmunta Krasięskiego. żyje on w świecie złudzeń i marzeń, które traktuje jak coś wyższego niż życie rodzinne, nużące banalnością. Podąża za Dziewicą - symbolem idealnej poezji, ale także złego ducha. Wyznaje jej miłość i prosi, by zabrała go ze sobą. Okazuje się, że uczucie Męża do tej kobiety nigdy nie uległo zmianie. Istnieje nadal. Mąż przeklina chwilę, " w której pojął obojętną mu kobietę, w której opuścił kochankę lat młodych, myśl myśli, jego duszę duszy jego". Jednak nad przepaścią opada z Dziewicy piękno, jawi się ona poecie jako trup w kłębowisku żmij. Poeta-Mąż poznaje swój błąd, idealna poezja jest nieosiągalna, sporności pomiędzy uprawianiem poezji idealnej a życiem nie da się usunąć. Tragizm jego pogłębia świadomość, że jest winien śmierci żony i nieszczęścia Orcia, skazanego na życie poety. Dlatego też Mąż potępia poezję, przestaje być ona dla niego obiektem godnym i wartym miłości.

Na najwyższym szczeblu w hierarchii miłości romantycznej stoi czasem ukryta i nieśmiała, a niekiedy - wręcz przeciwnie - odważna i niemalże demonstracyjna miłość do ojczyzny pozostającej w niewoli oraz do narodu skutecznie i systematycznie pacyfikowanego przez zaborców. O takiej miłości mówi Konrad w Wielkiej Improwizacji "Dziadów" Mickiewicza: "...W ojczyźnie serce me zostało." Konrad jest więźniem carskim, samotnym poetą. Podnosi on bunt przeciwko Bogu i stawia Mu rozległe żądania. Popycha go do tego rozpaczliwa świadomość bezmiaru cierpień własnego narodu i pragnienie wyrównania krzywd. Konrad bowiem identyfikuje się z cierpiącą Polską. Słowami "...Ja i ojczyzna to jedno. Nazywam się Milijon - bo za milijony kocham i cierpią katusze" daje wyraz miłości dojrzałej, pełnej poświęceń, obligującej do wielu wyrzeczeń i ofiar na rzecz Ojczyzny.

Konrad jest przykładem romantycznego bohatera - patrioty. Kocha ideę przyszłego, wyzwolonego z niewoli narodu: "Ja kocham cały naród, chcę go dźwignąć, uszczęśliwić, chcę nim cały świat zadziwić.", kocha jak przyjaciel, kochanek, małżonek, jak ojciec. To jego uczucie jest syntezą wszelkich możliwych odcieni miłości. Równie wielkim patriotą jest Konrad Wallenrod, główny bohater dramatu Adama Mickiewicza pod tym samym tytułem. Można powiedzieć, że postać ta jest nawet tragiczniejsza od Konrada z III cz. "Dziadów". Konrad z III cz. "Dziadów" był szaleńcem ogarniętym przez miłość do ojczyzny i narodu. Natomiast Konrad Wallenrod musi wybrać między miłością do żony - Aldony, a miłością do ojczyzny. Jednak miłość do ojczyzny zwycięża. Konrad Wallenrod wie, że musi porzucić żonę, poświęcić swoją miłość i miłość Aldony aby ratować ojczyznę. W słowach "stokroć przeklęta godzina"ujawnia się cały dramat bohatera. Konrad Wallenrod samotnie podejmuje walkę z Zakonem Krzyżackim. Niszczy go metodą podstępu i zdrady, a więc obiera sposób moralnie naganny. Bohater jest świadomy amoralności jakiej się dopuszcza jednak wie, że nie ma innej drogi:

"Jeden sposób Aldono, jeden pozostał Litwinom

Skruszyć potęgę Zakonu [...]

Stokroć przeklęta godzina,

W której od wroga zmuszony chwycić się tego sposobu."

Dlatego też bohater przeżywa konflikt racji. Jako chrześcijanin i rycerz łamie zasady etyczne, plami honor rycerski. Jednak czyni to z miłości do ojczyzny. Dokonuje straszliwego wyboru, poświęca nie tylko życie doczesne, ale także swe życie wieczne: "Chcę wiedzieć co mnie w piekle czeka." Konrad Wallenrod nie tylko przeżywa konflikt z samym sobą, ale wyrzeka się szczęścia osobistego i skazuje się na wieloletni pobyt wśród znienawidzonych wrogów jako mistrz krzyżacki. A więc jego miłość do ojczyzny była bezgraniczna i żarliwa. Dla ojczyzny poświęca nie tylko miłość kobiety, ale i honor - skazuje się na wieczne życie wśród kłamstwa.

Drugim wielkim twórcą polskiego romantyzmu był Juliusz Słowacki. Przeciwstawił on mickiewiczowskiemu Konradowi Kordiana. Jest to bohater nieszczęśliwy w miłości, rozczarowany światem. Jedyną jego ostoją jest patriotyzm, miłość do ojczyzny. Postanawia walczyć o wolność Polski. Jednak okazuje się, że sam musi wyzwolić naród od cara. Miłość do ojczyzny i chęć oswobodzenia narodu doprowadza Kordiana do szaleństwa, pada on zemdlony pod komnatą cara. Słowacki chciał tu ukazać, że jednostka nie jest w stanie zmienić sytuacji narodu i nie pomoże w tym nawet fanatyczna miłość do ojczyzny i całkowite poświęcenie.

Miłość jest największą wartością życia. Każdy człowiek dąży do miłości. W epoce romantyzmu w Polsce widzimy równie silną miłość do ojczyzny, jak do kochanki.

Można zaryzykować stwierdzenie, że miłość romantyczna to uczucie szalone, fanatyczne, pozbawione trzeźwej kontroli rozumu. To nieokiełznany wybuch wewnętrznych przeżył, wzruszeń bohatera. Według romantyków poznanie idealnej miłości jest dane tylko jednostkom wybitnym, które są w stanie widzieć oczyma duszy, dostrzegać prawdy żywe. A więc idealna miłość romantyczna to miłość do kochanki - drugiej idealnej połówki, to miłość do ojczyzny, poezji, wartości ponadczasowych. Miłość ta czasami pełna jest buntu, bluźnierstwa przeciwko Bogu, niezgody na otaczający świat, bólu niedocenienia. Ale miłość może też być delikatnością i pięknem. Mówi o tym Mickiewicz w wierszu "Snuć miłość". "Snuje" on miłość jak jedwabnik, leje jak źródlaną wodę. Pielęgnuje ją jako skarb najdroższy, najcenniejszy.

2.Na podstawie prozy T.Kownackiego lub A.Sołżenicyna i Gustawa Herlinga-Grudzińskiego, omów tragizm losów jednostki w ustroju totalitarnym.

"MAŁA APOKALIPSA" T. Kownackiego:

Problematyka utworu:

„INNY ŚWIAT" G. Herlinga Grudzińskiego:

"JEDEN DZIEŃ IWANA DENISOWICZA" A. Sołżenicyn:

Prawem obozu są donosicielstwo, kradzieże, zabójstwa. Rytuałem i świętością staje się posiłek - chwila, dla której więzień żyje. Nikogo nie dziwią "wieczne" wyroki, które nigdy się nie kończą, bo są przedłużane.

Katorżnicza praca staje się normalnością. Stosunki w obozie powodują, że "więzień staje się wrogiem więźnia". Po całym dniu, który zawierał koszmar obozowych prawideł, opowiadanie kończy się lapidarnym wnioskiem, iż był to "szczęśliwszy" dzień bohatera. Jak zmienne są wartości pojęć; dzień był szczęśliwy - bo nikt Szuchowa nie zabił, nie okradł, a nawet udało mu się oszukać straże. Rozpoczął dzień o świtaniu, przetrwał go, ciężko pracując pod okiem strażników - i dobrze wykonując swoją pracę. Podprowadził kaszę, przemycił kawałek stali. Szuchow, prosty chłop, nie dał zwyciężyć się obozowym władzom. Pośród wielu przypadków utraty człowieczeństwa Szuchow starał się żyć, przeżyć, ale nie stał się "szakalem". Wartością była praca i posiłek, do więźnia należała krótka noc. Musiał iść równo w kolumnie, z rękami z tyłu, nie zwracać na siebie uwagi. Analiza jednego dnia więźnia Szuchowa staje się tu pouczającym studium totalitaryzmu.

3.Symbol i jego rola w Młodej Polsce na podstawie danego utworu z tej epoki.

"Wesele" S. Wyspiański:

Po koniec aktu I młoda para zaprasza na wesele chochoła, który przybywa. Jest on twórcą urojeń. W utworze tym występują trzy rodzaje symboli:

1. rzeczy

2. postaci

3. sceny

Chochoł rzuca czar na zebranych, budzą się w nich ukryte uczucia. Uosobienia utajnionych pragnień.

Widmo

Narzeczony Marysi, który zmarł na suchoty. Malarz francuski. Jego duch przybył na wesele. Rozpamiętuje chwile gdy byli razem, gdy istniała między nimi jakaś więź. Jest to upostaciowanie wnętrza Marysi. Z jednej strony cieszy się ona z jego przybycia, a z drugiej obawia. Pogodziła się z jego śmiercią. Jest to symbol utraconej miłości. Marysia przypomina sobie te chwile i boi się stabilizacji z mężem. Nie wie czy ma zostać z Wojtkiem,. Wesele sprowokowało ją do tych rozważań. Raz się cieszy z przybycia ukochanego, a raz nie.

Stańczyk

Dziennikarz "Czasu" należy do organizacji "Stańczyków". Stańczyk to symbol mądrości. Głos wewnętrzny dziennikarza. Wie on, że dziennikarz jako inteligent powinien przewodzić narodowi. Jest też symbolem postawy patriotycznej. Ukazanie niebezpieczeństwa zaniku walki. Zarzuca dziennikarzowi słowne deklaracje. Przyznaje się do bezczynności, obwinia za sytuację przeszłość. Jawi się jako dekadent, pragnie śmierci i to jest jego słowna deklaracja. Stańczyk przypomina czasy Jagiellonów. Nie wierzy w deklaracje społeczne. Dziennikarz pragnie katastrofy by wstrząsnąć społeczeństwem, by wyrwać ich z marazmu. Cena jest świętość tradycji. Nie widzi przyszłości dla Polski widzi, że złą obrał drogę. Stańczyk wręcza mu kaduceusz Polski. Dziennikarz wyraża pogardę dla bratania się z ludem. Widzi fałsz solidaryzmu. Stańczyk to jego sumienie i dla tego z ironią wręcza mu kaduceusz. Dziennikarz jako przywódca narodu.

Rycerz

Symbol honoru i patriotyzmu. Jest uosobieniem pragnień poety. Poeta ma odczucie siły. Dekadentyzm, a poeta tęskni do mocy i siły. Rycerz jako symbol mocy, odwagi i zwycięstwa. Zwiastun odrodzenia. Nazywa poetę nędzarzem. Poeta cierpi bo to co tworzy jest odzwierciedleniem ducha czasu. Rycerz przypomina czasy Jagiełły. Poeta ma szansę prowadzenia ludu do walki. Osądzona jest zdegenerowana poezja młodo polska. Poeta nie chce napisać wielkiego dzieła. Poeta nie jest w stanie podołać przywództwu narodu. Rycerz to symbol siły poezji oddziałującej na społeczeństwo.

Hetman

Duch hetmana Branickiego, który gardził chłopami. Symbol fałszu, zdrady, magnackiego egoizmu. I to mu zarzuca pan młody. Hetman jest butny, dumny, dominuje nad chłopami. Polska mu nie pomoże bo zaprzedał on kraj szatanowi. Pan młody żeniąc się z chłopką zdradził swój stan. Tłumaczy mu, że to moda, a nie szczere bratanie się z ludem.

Upiór

Jakub Szela stanął na czele powstania chłopskiego. Jest on cały we krwi bo wielu zabił. Chce się obmyć wodą. Dziad stara się go odpędzić. Upiór jako zimny trup. Dla Szeli ważne są dobra materialne. Przypomina, że bratanie się chłopów i szlachty jest niedorzeczne. Jest symbolem krwawej zemsty na panach.

Wernyhora

Ofiarowuje złoty róg gospodarzowi. Zszedł on z obrazu Matejki. Przewiduje przyszłość. Zwiastun czynu i niepodległości.

1. Złoty róg to symbol walki, znak czynu, ma ruszyć społeczeństwo. Do walki nie dochodzi bo gospodarz oddał róg Jaśkowi, który go gubi. Wernyhora atakuje inne powstania gdzie oczekiwano cudu. Utracona szansa . Braterstwo i solidaryzm chłopstwa. Nie spełni się to.

2. Czapka z piór to symbol przywiązania do rzeczy błachych i matrerialnych. Ostrzeżenie by nie przekładać wartości prywatnych nad państwowe.

3. Sznur to symbol niewoli

4. Dzwon Zygmunta symbol wielkości Polski

5. Kosy nasadzone na sztorc to mit racławicki, gotowość walki

6. Taniec chocholi symbol zniewolenia, marazmu i niemocy narodowej

Ponownie pojawia się chochoł, który jest symbolem całego narodu. Scena najbardziej smutna. Goście weselni symbolizują naród, chata to Polska w której krzyżują się wszystkie problemy. Osoby dramatu to symbole tradycji i przeszłości. "Wesele" to diagnoza polskiego społeczeństwa. Końcowy taniec chochoła to kwintesencja myśli zawartej w utworze. Krzak bez życia otulony słomą na zimę. Oznacza uśpione wartości narodu. Na wiosnę się obudzi i latem rozkwitnie, jest to nadzieja na odzyskanie niepodległości.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[23]

1.Omów średniowieczną, renesansową i barokową koncepcję Boga w świetle poznanych utworów.

Średniowiecze:

- teocentryzm- Bóg jest przyczyną wszelkiego bytu i bytem najwyższym.

"Legenda o św. Aleksym" - tylko człowiek cnotliwy może ze spokojem oczekiwać śmierci, po której zostanie zbawiony.

"Pieśń o Rolandzie" - "Bóg, honor i ojczyzna" - najważniejsze wartości rycerza, Roland poprzez swą rycerską śmierć wyraża bezwzgledną wierność Bogu.

"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią" - Bóg przychyla się do modlitewnej prośby Mistrza, "by uźrzał śmierć w jej postawie" co świadczy o Jego wszechobecności.

"Posłuchajcie bracia miła" - Matka Boska namawia kobiety, aby prosiły Boga, Bóg jest miłosierny.

Renesans:

- antropocentryzm - człowiek ośrodkiem myśli

Jan Kochanowski:

hymn "Czego chcesz od nas, Panie" - utwór ten jest pochwałą Boga. Chwała niewidzialnego Boga poprzez widzialny świat. Bóg jako artysta, świat to dzieło sztuki. Poczucie trwałości i

niezmienności świata logicznie uporządkowanego i kierowanego przez Boską mądrość, wolę i opatrzność. Bóg jest doskonały, idealny i taki też stworzył świat.

fraszka "Na dom w Czarnolesie" - apostrofa do Boga, prośba o dobre, uczciwe życie.

pieśni: "Chcemy sobie być radzi", "Miło szaleć kiedy czas po temu" - hołd złożony Bogu przez poddanego mu, miłującego Go człowieka.

treny: X - Jan Kochanowski zwątpił w życie po śmierci, w Boga, do którego miał zaufanie, w obliczu nieszczęść nawet wiara upadła.

XI - nie jesteśmy w stanie zmienić decyzji Boga.

Barok:

- Bóg jedyną potęgą.

M. Sęp - Szarzyński - Bóg karzący, Bóg jako Chrystus Król, oddalenie się, daleki do osiągnięcia

D. Naborowski "Marność" - dramatyczne życie człowieka, ale należy to przyjmować ze spokojem, wierzyć w Boga jako przeznaczenie. Musimy być pobożni, aby móc nie bać się śmierci ciągle musimy mieć wzgląd na Boga.

2.Omów główne kierunki poetyckie w dwudziestoleciu miedzywojennym.

SKAMANDER – grupa poetów skupionych od 1920r. wokół warszawskiego czasopisma "Skamander", wychodzącego w latach 1920-1928 i 1935-1939. Jej członkowie unikali jakichkolwiek sformułowań programowych. Głosili kult życia, zachwyt jego biologicznymi aspektami, urokami codzienności, optymizm, witalizm. Bohaterem poezji skamandrytów stał się przeciętny człowiek i jego przeżycia. Wprowadzili też nowe prozaiczne tematy, potoczny język, opisywali nastrój chwili, jednorazowe zdarzenia. Zasadniczo grupę tworzyło pięciu poetów:

čJulian Tuwim

čKazimierz Wierzyński

čJarosław Iwaszkiewicz

čAntoni Słonimski

čJan Lechoń

Ze Skamandrem związani byli: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Jerzy Liebert, Władysław Broniewski. Za swojego literackiego patrona skamandryci uznali Leopolda Staffa.

AWANGARDA KRAKOWSKA – artyści skupieni wokół pisma "Zwrotnica", wydawanego w latach 1922-1927, na łamach którego swoją teorię poezji sformułował Tadeusz Peiper – przywódca grupy. Awangardyści głosili kult nowoczesnej cywilizacji, maszyny, techniki (3 X M – Miasto, Masa, Maszyna), chcieli wyrazić dynamikę współczesnego im życia i cywilizacji. Związane z tym były zmiany w języku poetyckim: postulat ekonomizacji języka, nowa metafora, hasło ekwiwalentyzacji uczuć ( tworzenia nowych określeń – ekwiwalentów zamiast używania funkcjonujących nazw). Według awangardystów poeta to rzemieślnik słowa.

FUTURYŚCI – pierwsze wystąpienia futurystów miały miejsce ok. 1919r. Ich najgłośniejszym manifestem był artykuł pt. "Prymitywiści do narodów świata..."(1920r.). Futuryści polscy byli skupieni w dwóch ośrodkach: krakowskim (Tytus Czyżewski, Stanisław Młodożeniec, Bruno Jasieński) i warszawskim (Anatol Stern, Aleksander Wat). Główną metodą działania była estetyczna i poetycka prowokacja: zrywali z zasadami ortografii, próbowali realizować hasło "słowa na wolności" domagając się odrzucenia reguł gramatycznych i składniowych. Organizowali liczne happeningi, którym często towarzyszyły skandale i atmosfera sensacji obyczajowej.

ŻAGARY – grupa poetów – studentów polonistyki Uniwersytetu Wileńskiego – skupionych wokół czasopisma "Żagary", wychodzącego od 1931r. jako dodatek do dziennika "Słowo", potem pod nazwą "Piony", wreszcie jako odrębne pismo. W poezji żagaryści posługiwali się patetycznym, podniosłym stylem. Ich utwory cechuje katastrofizm, poczucie rosnącego zagrożenia, lęk przed wojną. Z grupą Żagary byli związani: Aleksander Rymkiewicz, Czesław Miłosz, Jerzy Zagórski, Teodor Bujnicki, Jerzy Putrament i okresowo – Stanisław Cat-Mackiewicz.

3.Przedstaw strukturę dramatu antycznego na podstawie tragedii Sofoklesa pt.Antygona.

1. Zasada trzech jedności: akcji, czasu, miejsca ( akcja rozgrywała się w tym samym miejscu, w ciągu jednej doby i była jednowątkowa).

2. Ograniczona liczba aktorów, którymi zawsze byli mężczyźni.

3. Brak scen zbiorowych, zastępowanie ich opowiadaniem jednej postaci lub chóru.

4. Przebieg wydarzeń według jednego schematu:

- ekspozycja (informacje wstępne)

- zawiązanie akcji

- rozwój akcji (perypetie)

- punkt kulminacyjny

- dalsze powikłanie akcji

- rozwiązanie akcji

- epilog

5. Specyficzna budowa utworu:

- prolog - zapowiedź wydarzeń

- parados - pierwsze wystąpienie chóru wprowadzające do akcji

- pięć przeplatających się ze sobą stasimonów i epiesodionów

- exodos - ostatnie wystąpienie chóru, podsumowującego wydarzenia

6. Rola chóru (12, 15 mężczyzn):

- stwarzał nastrój

- zapowiadał akcję

- informował o wydarzeniach

- komentował i oceniał wydarzenia

- snuł rozważania na tematy ogólne

7. Kathersis - oczyszczenie.

8. Konflikt tragiczny - polegający na starciu dwóch przeciwstawnych racji - jedna z postaci chociaż ma rację musi zginąć.

9. Starogreckie pojęcie tragizmu.

10. Ironia tragiczna - bezradność człowieka wobec przeznaczenia

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[24]

1.Przedstaw motyw horacjanski motyw "exegi moumentum" na wybranych przykładach.

-> Horacy - Exegi Monumentum - oznacza stawiam sobie pomnik.

- podejmuje temat nieśmiertelności poety i poezji,

- twórczość, poezja daje poecie sławę i nieśmiertelność,

- non omnis moriar (nie wszystek umrę) - zostanie po mnie sława i poezja. Według Horacego poeta ma dwoistą naturę poety: śmiertelną i nieśmiertelną np: w odzie, Niezwykłe i potężne uniosą nas Skrzydła, - mówi poeta ze dwojej złożony natury - słowa te wykorzystuje wielokrotnie J. Kochanowski.

-> Pieśń XXIV Kochanowskiego: Polecę precz, poeta ze dwojej złożony natury - głosi wizję poety ptaka, istoty o dwoistej naturze, którego nikt nie rozumie

-> Nie wierzę w nic - silny motyw exegi monumentum, przekonanie o nieśmiertelności poety, którą dają mu jego słowa. Twórczość daje artyście wyższość nad narodem nędznych "filistrów" czy ich "królami bez ziemi".

Jedyną rzeczą wartą cokolwiek na ziemi jest sztuka.. Tetmajer propaguje waloryzację sztuki, uważając ją w ślad za filozofią Schopenhauera za jedyną z możliwości ucieczki od tego świata.

2.Przedstaw postawy inteligentów w powieściach Nałkowskiej "Granica" i Żeromkiego "Przedwiośnie".

ZENON ZIEMBIEWICZ:

- syn zubożałej szlachty ziemiańskiej, zdegradowanej do służenia bogatemu ziemiaństwu,

- w latach gimnazjalnych kocha się w Elżbiecie Bieckiej, która w tym czasie ubóstwia platonicznie starszego od siebie i żonatego mężczyznę, studiuje w Paryżu nauki polityczne

- podczas ostatnichjego wakacji spędzonych we dworze w Boleborzy urozmaica sobie czas romansem z Justyną, córką kucharki Bogutowej; romans ten nie jest niczym ważnym dla niego; krytycznie patrzy na romansowe usposobienie ojca, jego miłostki z wiejskimi dziewczętami, ale sam nie potrafi się wyzwolić od panujących w tym środowisku wzorów moralno-obyczajowych; chce być pod tym względem inny od ojca, ale w gruncie rzeczy niczym się od niego nie różni,

- postawiony przed dylematem przerwania studiów z powodu braku środków materialnych, gdy rodzice odmawiają mu finansowania dalszej nauki, szuka protektora i podejmuje się współpracy z pismem "Niwa", by zapewnić sobie środki na dokończenie studiów; w zamian za pisanie artykułów do tegoż pisma Czechliński udziela mu pożyczki,

- spotyka Elżbietę, która już dorosła i wypiękniała; jego dawne uczucia wracają

- udaje mu się zrealizować marzenia o wyjeździe do Paryża, gdzie kończy studia; rozłąka umacnia uczucia Zenona i Elżbiety, chociaż pozbawia ich szansy dokładniejszego poznania się,

- po powrocie z Paryża spotyka na ulicy Justynę; odradza się romans

- pracując na stanowisku redaktora "Niwy" po Czechlińskim, służy możnym Tczewskim, jest odpowiednio "urabiany" postępuje coraz częściej w sposób niezgodny z przekonaniami i poczuciem moralnym; wchodzi stopniowo w miejscowe układy towarzyskie, poznaje osobistości i podporządkowuje się ich woli,

- robi szybko karierę polityczną; zostaje prezydentem miasta; wykazuje dużo inicjatywy w trosce o rozwój miasta; rozpoczyna budowę domów robotniczych, a nad rzeką - ośrodka wypoczynkowego z boiskiem i kortami tenisowymi; budowy te musi przerwać z powodu cofnięcia przez rząd zagwarantowanych na ten cel funduszy; musi się przystosować do rzeczywistości, chociaż okazuje się to sprzeczne z jego poglądami i wrażliwością moralną; staje się coraz bardziej nerwowy, przeżywa niepokój, niepewność wobec otoczenia i niezgodę na samego siebie,

- szczęśliwe małżeństwo z Elżbietą zatruwa mu Justyna, którą stara się opiekować; w spełnianiu jej życzeń prosi swą żonę o wyręczanie go; Justyna staje się dla Ziembiewiczów ciężarem,

- jako prezydent miasta idzie na coraz dalsze ustępstwa i kompromisy, wyrzekając się własnych poglądów oraz ideałów i wymyślając sobie różnego rodzaju samousprawiedliwienia; uważa, że nie należy zajmować się faktami zwykłych codziennych niesprawiedliwości i krzywd, ponieważ i tak nie można im zaradzić; nie potrafi wywiązać się z obietnic danych robotnikom, wreszcie rozkazuje strzelać do bez bronnych ludzi w czasie manifestacji bezrobotnych; dokonuje próby moralnego ratowania się we własnych oczach i oczach żony

- nie chce przyznać się do klęski swoich ideałów, mimo iż obciąża go krew zabitych i rannych; na zarzuty Elżbietv odpowiada agresją, trawiąc myśli w samotności,

- kariera polityczna Zenona splata się z jego perypetiami prywatnymi, klęska w życiu publicznym zbiega się z katastrofą w życiu osobistym; Justyna oblewa jego twarz żrącym płynem,

- popełnia samobójstwo nie tylko dlatego, że stracił wzrok, ale z rozpaczy, tracąc resztki złudzeń wobec siebie i swojego życia; samobójstwo to można też interpretować jako dowód tchórzostwa, słabości i sposób ucieczki przed odpowiedzialnością.

CEZARY BARYKA:

- urodzony w Rosji, dzieciństwo i wczesną młodość spędza w Baku; Polskę zna jedynie ze wspomnień i tęsknoty rodziców (szczególnie matki) za utraconym krajem ich młodości; mówi lepiej po rosyjsku niż po polsku, ewolucyjne wydarzenia w Baku wita z entuzjazmem, patrząc na świat młodymi oczyma i ulegając fascynacji hasłami rewolucyjnymi, bierze udział w mityngach i wiecach, które przeradzają się często w egzekucje przeciwników rewolucji; początkowo nie zastanawia się nad sensem, bezprawiem i okrucieństwem wydarzeń rewolucyjnych; nasiąka rewolucyjnym klimatem i wierzy, że przemiany te są koniecznością historyczną i moralną; przez pewien czas staje się nawet wrogiem własnej matki, radby ją zdzielić potężnie pięścią za jej "reakcyjne" poglądy (pod wpływem rewolucji budzą się w nim jakieś złe instynkty), ale później przychodzi otrzeźwienie; zaczyna się zastanawiać nad sensem wydarzeń rewolucyjnych, ich bezprawiem, okrucieństwem, niesprawiedliwością i morzem krzywd, które z sobą niosą, po śmierci matki, po okresie straszliwych doświadczeń przy sprzątaniu trupów z ulic miasta, pozbawiony oparcia w rodzinie i środowisku, popada w głębokie osamotnienie; przekonuje się, że wydarzenia rewolucyjne są strasznym i groźnym kataklizmem, u kresu wyczerpania znajduje go ojciec i namawia do powrotu do kraju, snując utopijną baśń o szklanych domach w Polsce.

3.Omów cechy epopeji narodowej na podstawie utworu Mickiewicza pt. "Pan Tadeusz".

Epopeja to dłuższy utwór epicki, ukazujący losy narodu, w przełomowym jego momencie, ukazany na tle natury, która urasta do rangi osobnego bohatera.

opis zajazdu przypomina opis bitwy

- polityczne (związane z osobą ks. Robaka)

- osobiste (1. miłosny: Tadeusz, Zosia, Telimena; 2. rodzinny: spór o zamek pomiędzy sędzią a Hrabią)

- poboczne (np. Gerwazego, spór Asesora z Rejentem - nie wpływają na akcję ale rozbudowywują fabułę)

- postaci (np. Rejent, Tadeusz, Telimena)

- sytuacji (np. kiedy Telimenę napadły mrówki)

- słowny (np. wasal - wąsal)

splatanie elementów komicznych i patetycznych

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[25]

1. Omów ewolucję poglądów Mickiewicza na problem walki narodowowyzwoleńczej.

"Grażyna" - poemat z 1823r. - akcja w średniowiecznej Litwie, gdzie rządzi Książe Litawor, który nie chce podporządkować się władzy księcia Witolda. Wzywa na pomoc Krzyżaków, jednak jego piękna żona - Grażyna ("...niewiasta z wdzięków, a bohater z ducha...") - aby zapobiec hańbie i zdradzie przebiera się w zbroję męża i walcząc przeciw najeźdźcom na czele rycerzy litewskich - ginie. Zagrożenie narodowe - tutaj wiążące się z Krzyżakami, może zostać odparte jedynie poprzez wspólną walkę ("Spólna moc tylko zdoła nas ocalić"). Litawor uświadamia sobie jaki niegodny czyn chciał popełnić i zadaje sobie śmierć przy zwłokach żony - w ten sposób Mickiewicz ukazuje niegodziwość postępowania przeciw własnej ojczyźnie. Grażyna jest uosobieniem bohatera, który w obronie ukochanej ojczyzny i honoru nie waha się poświęcić to, co ma najcenniejszego - własne życie, dzięki czemu to jej imię i sławę jej czynu pamięć ludu przekaże potomnym ("Dziś żadnego nie znajdziesz w nowogródzkiej gminie. Co by ci nie zanucił piosenki o Grażynie. Dudarze ją śpiewają, powtarzają dziewki dotąd pole bitwy zwą polem L i t e w k i."). Pomimo, że wszystkie postaci zostały przez poetę stworzone, ich twórca zadbał o ich literackie uprawdopodobnienie oraz wiarygodność przywoływanych wydarzeń i realiów historycznych, aby stworzony poemat silniej oddziaływał na odbiorców.

"Konrad Wallenrod - powieść historyczna z dziejów litewskich i pruskich" - powieść poetycka z 1828r, nieznacznie tylko odbiegająca tematem od "Grażyny". Bohaterem jest młody Litwin, uprowadzony w dzieciństwie przez Krzyżaków i przez nich wychowany. Dzięki temu, że złożył śluby zakonne i stał się mistrzem zakonu ma - jako jedyny ze swego narodu - możliwość ocalić swą ojczyznę od zagrożenia, jakie stanowią Krzyżacy. Nie widząc innego sposobu decyduje się Konrad Wallenrod na walkę poprzez podstęp i zdradę("Jeden sposób, Aldono, jeden pozostał Litwinom Skruszyć potęgę Zakonu: "Mnie ten sposób wiadomy. Lecz nie pytaj dal Boga! Stokroć przeklęta godzina, W której od wrogów zmuszony chwycę się tego sposobu"). Jednakże z tej sytuacji wynika tragizm tej postaci, która dla dobra narodu, z którego się wywodzi musi poświęcić nie tylko szczęście rodzinne i własne życie, ale także zrezygnować ze szczęścia wiecznego ("...Chcę znać zawczasu co mnie w piekle czeka"). Jednak dzięki temu Mickiewicz ukazał jak ważny jest i powinien być problem walki o dobro ojczyzny ("...Jam niebo za młodu poświęcił..."). Jednocześnie postacią ślepego wajdeloty - Halaban, poeta określa miejsce należne poecie i jego poezji, a mianowicie przypominanie w chwilach największego zwątpienia celów i motywów walki z najeźdźcą. Halaban proponuje też ("...narodowy kościół pamiątek...") co oznaczać ma nieśmiertelność w ustach ludu oraz w literaturze. Dzięki "Konradowi Wallenrodowi" Mickiewicz przekonuje, że w walce o niepodległość państwa nie liczą się żadne koszty, ani środki służące osiągnięciu upragnionego celu. Ukazuje więc, że dotychczasowe - nieskuteczne sposoby walki zgodne z etyką rycerską i prostotą zadań żołnierskich, należy zastąpić sposobami skutecznymi, choć niekoniecznie zgodnymi z etyką chrześcijańską.

"Reduta Ordona" to utwór powstały po upadku powstania listopadowego w celu ilustracji wysiłków powstańczych i bohaterstwa ich uczestników. Stąd też Mickiewicz wybrał do swych utworów dwie znamienite postacie: hrabiankę Emilię Plater ("Śmierć pułkownika"), oraz Juliana Konstantego Ordona ("Reduta Ordona"). "Reduta..." to wiersz opowiadający o dowódcy wolskiej placówki, który nie mogąc skutecznie przeciwstawić się przewadze liczebnej wroga, w ostatniej chwili - gdy wróg już wdarł się do reduty -wysadził się w powietrze zadając nieprzyjacielowi wielkie straty.("...Widziałem go znowu! Widzę rękę - błyskawicę...|Wywija, grozi wrogom, trzyma palną świecę...|Biorą go!... Zginął! - O nie! Skoczył w dół, do lochów!(..)|Spojrzałem na redutę. - Wały, palisady, Działa, i naszych garstka, i wrogów gromady -|Wszystko jak sen, znikło!...") Mimo, że rzeczywisty pierwowzór przeżył powstanie i działał później na emigracji, Mickiewicz w swym utworze uśmiercił go dla złożenia hołdu tym, którzy polegli w czasie powstania, a także dla podkreślenia, że własne życie staje się mało znaczące wobec wolności kraju ojczystego i rodaków.

"Dziady cz. III" - wielki dramat romantyczny z 1832r. bohater Gustaw odnajduje sens życia i doznaje przemiany duchowej, co jest symbolicznie ukazane w scenie w celi więziennej. ("Tu umarł Gustaw, narodził się Konrad"). Odrodzony Konrad odnajduje swe miejsce w życiu w roli bojownika o wolność ojczyzny, który gotów jest poświęcić swe życie. Utwór ten powstał w wyniku włączenia się romantyków do walki w powstaniu listopadowym i zapowiadał nową fazę twórczości tego okresu. W utworze tym przedstawione są wydarzenia z okresu procesu wileńskiego, prześladowania młodzieży polskiej i jej cierpienia (Zan, Wasilewski, Rollinson). Ukazana została również jej gotowość do najwyższych poświęceń w imię ratowania ojczyzny (piosenka Feliksa: "Nie dbam, jaka spadnie kara"). W widzeniu księdza Piotra wyjaśniona zostaje klęska powstania i jednocześnie rola narodu polskiego - wybranego wśród innych narodów słowiańskich. Polska miała być uosobieniem Chrystusa i jego mesjanistycznej misji (poświęcenie się za innych ludzi lub narody). Konrad jest poetą, który żąda umożliwienia mu kierowania narodem, a więc jest również bohaterem zaangażowanym w realizację celów narodowych. ("Chcę czuciem rządzić, które jest we mnie; Rządzić jak Ty wszystkimi zawsze i tajemnie: Co ja zechcę, niech wnet zgadną, Spełnią, tym się uszczęśliwią, A jeżeli się sprzeciwią, Niechaj cierpią i przepadną."). Jest też w "Dziadach" zawarta krytyka części narodu polskiego, który uległ wpływom zaborców i przestał dbać o zachowanie własnej tożsamości. Dotyczy to arystokracji, która związana z dworem carskim troszcząc się jedynie o własny interes, zapomina o losie ojczyzny. Przykłady tego odnajdujemy w scenie "Salon warszawski" zamykanej wypowiedzią Piotra Wysockiego: "Nasz naród, jak lawa, Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa, Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi; Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi".

"Pan Tadeusz - Ostatni zajazd na Litwie" to największa epopeja narodowa z 1834r. przedstawiająca wydarzenia w Soplicowie z okresu wyprawy napoleońskiej na Moskwę. Głównym, choć wcale nie tytułowym bohaterem jest Jacek Soplica, który splamiony zabójstwem stolnika Horeszki po odmowie ręki jego córki - Ewy, odkupienia swych win szukał w działalności politycznej, w bitwach pod Hohenlindem, Jeną, w wąwozie Samosierra gdzie "...Obok Kozietulskiego był ranny dwa razy...". Okazał się też ksiądz Robak (gdyż takie imię przybrał Jacek Soplica) emisariuszem, więźniem politycznym i cierpiętnikiem "za sprawę".Biografia księdza Robaka jest modelowym żywotem patrioty Polski porozbiorowej, a może nawet żywotem symbolicznym. Jest on nie tyle indywidualnością co bohaterem uosabiającym losy narodu polskiego. Dzięki dobrze spełnionej misji Jacek Soplica odkupuje swe grzechy i pomimo tego, że umiera w wyniku odniesionych ran po powrocie do Soplicowa, "Pan Tadeusz" ma pozytywny wydźwięk, gdyż kończy się ślubem bohatera tytułowego - syna Soplicy co uświadamia odbiorcom, że siły spożytkowane dla dobra ojczyzny zwracają się z nawiązką. Jak zostało to zaprezentowane na przykładzie twórczości Adama Mickiewicza w wielu różnych utworach okresu romantyzmu możemy dostrzec problem walki narodowo - wyzwoleńczej.

2. Boryna i Czepiec - dwaj przedstawiciele chłopstwa.

Maciej Boryna:

Czepiec:

->3. Przeprowadź analizę podanego zdania pojedynczego.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[26]

1. Omów modele postaw ludzkich proponowane w litreraturze renesansowej i oświeceniowej.

2. Omów koncepję poety i poezji doby romantyzmu na podstawie znanych ci utworów.

Poeta wyniesiony ponad tłumy zwykłych ludzi na szczytach gór w pojedynku z Bogiem, mający misję do spełnienia

a) A. Mickiewicz - "Konrad Wallenrod" - Pieśń Halbana, Konrad samotny, którego nikt nie rozumie, występuje przeciwko Bogu (typowy mit poety romantycznego):

- poezja jest skarbcem pamiątek narodowych,

- poezja ma siłę zagrzewania do walki - poezja tyrtejska:

- A. Mickiewicz - "III cz. Dziadów" - "Wielka Improwizacja"

Poezja - moc twórcza prawdziwego mistrza sprawia, że nikt go nie rozumie, jest on samotny lecz za to obdarzony wielką siłą - tworzy (jak Bóg) i jest nieśmiertelny (też jak Bóg)

- Poeta może swoją pieśnią poruszyć serca i umysły społeczeństw, wezwać do buntu - nawet przeciw Bogu.

J. Słowacki

- trzy Osoby prezentują odrębne stanowiska w sprawie poezji, wizja mesjanizmu i poety Mesjasza, Osoba I wyobraża pogląd Mickiewicza - poezja mesjanizmu - poświęcenie wybitnej jednostki, jaką jest poeta, która to koncepcja przynosi w konsekwencji uspienie biernego narodu.

Osoba II - głosi poezję tyrtejską - sprzeczna wobec I teorii walczy, domaga się aktywnosci i czynu. Lecz i ta nie jest zwycięska. Osoba III - wyraża pogląd Słowackiego. jest to mit poezji jako "narodowej urny pamięci" która przechowa wartości narodu by wydobyć je i wykorzystać w odpowiedniej chwili

"Lecz zaklinam - niech żywi nie tracą nadziei

I przed narodem niosą oświaty kaganiec

A kiedy trzeba, na śmierć idą po kolei,

Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec."

Wezwanie do bohaterstwa, do poświęcenia, wierzy Słowacki, że poezja będzie oddziaływać na przyszłe pokolenia.

- "Nie-boska komedia" - Krasiński

Poezja może być przekleństwem lub błogosławieństwem. Poeta musi spełniać wielkie obowiązki - oto musi odznaczać się czystością moralną w życiu prywatnym, być istotą szlachetną, niewinną. Romantyczne ujęcie poezji wszechwładnej, siły nadprzyrodzonej stwarzającej lub niszczącej (Henryk - poeta fałszywy, Maria i Orcio - poeci prawdziwi, błogosławieni). Poezja jest wielkim dobrem, wynosi ponad tłumy, poeta jest sposobem na poznanie prawdy, życie poety i jego czyny nie mogą być w sprzeczności z tymi ideałami. Trudno o ideał człowieka godny nazwy poety.

- C.K. Norwid "Promethidion" - tu poeta zawarł swoje poglądy na temat artysty i sztuki. Głosi, że artysta jest rzemieślnikiem, musi szukać prawdy, pracowicie walczyć ze złem. Poezja jest "praktycznością", polem walki o prawdę, spełnia więc cele użytkowe. "Nie miecz, nie tarcza bronią języka lecz arcydzieła".

->3. Mój sąd o współczesnym kinie.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[27]

1. Jakie ważne myśli zawarł Kochanowski w "Odprawie posłów greckich".

"Odprawa posłów greckich" jest to typowy przykład dramatu renesansowego. Utwór ten został napisany w podobny sposób do dramatu antycznego. Posiada trójdzielną kompozycję, która zkłada się z:

1. Prologu (Wprowadzenie do utworu- dialog Antenora z Aleksandrem)

2. Rozwinięcia

-epejsodiony (akty)

-stasimony (wypowiedzi chóru złorzonego z trojańskich panien)

- perypetia- punkt kulminacyjny, zwrotny (Decyzja o zatrzymaniu i nie wydaniu posłom greckim Heleny)

- katastrofa zastępcza- zapowiedź klęski bohatera (Wizja Kasandry)

3. Epilogu (Zakończenie utworu- satyryczne słowa Antenora)

Chór pełni rolę komentatora. Wypowiada także ogólne refleksje i prawdy ponadczasowe.

Zachowana została antyczna zasada trzech jedności:

-miejsca (cały dramat rozgrywał się w tej samej przestrzeni)

-czasu (doba)

-akcji (jednowątkowa, wyzbyta z epizodów, skoncentrowana na podstawowym wątku (konflikcie) i zmierzającej wprost ku jego rozwiązaniu)

Poprzez zachowanie trzech jedności, trzech postaci (zamiast scen zbiorowych występuje specjalnie w tym celu powołana osoba, która relacjonuje wydarzenia), zasady decorum (poszczególne gatunki powinny być pisane mową o odpowiednim nastroju) i zasady czystości estetyk (sceny powinny być podobne pod względem nastroju) świadczą o odrodzeniu dramatu antycznego w epoce renesansu.

Nowatorstwem w dramacie Kochanowskiego jest fakt, iż autor abstrachuje od bogów. Nie mają oni żadnego wpływu na to co się dzieje. To ludzie doprowadzają do klęski i oni decydują o np. państwie.

Światopogląd

Myśl przewodnia tragedii da się stwierdzić w zdaniu:

"państwo, w którym większość rządzi się nie miłością ojczyzny, tylko prywatą, musi zginąć"

Nawiązania do mitu trojańskiego

Jan Kochanowski sięgnął do mitologi wykorzystując wątek z Iliady Homera i odpowiednio go rozszerzając. W dranacie nawiązał do faktu wysłania greckich posłów do Troi w celu odebrania Heleny i polubownego rozwiązania konfliktu.

Proroctwo Kassandry

Kassandra widzi oczami duszy upadek Troi. -Oto łania jakaś płynie morzem w stronę trojańskich brzegów, a "nieszczęśliwa to ziemia i brzeg nieszczęśliwy, gdzie ta łania wpłynie", bo ona niesie z sobą "upadek, pożogę i pustki". Widzi Kassandra straszną śmierć swojego brata Hektora, którego trupa Achilles przytroczy do swojego wozu i włóczyc będzie dookoła murów. Widzi śmierć Achillesa, który polegnie od strzały Parysowej, a potem widzi drewnianego konia, któr Troi zgubę ostateczną przyniesie. Wreszcie widzi Kassandra tę noc straszną, rozświetloną pożarem rodzinnego miasta, widzi, jak wśród tej nocy ginie jej ojciec u stóp poświęconych ołtarzy. Widzi jak Grecy wycinają bądź niewolą Trojan.

III pieśń chóru

W tej wypowiedzi chóru zwraca się Kochanowski do "łodzi bukowej", na ktorej Parys przywiózł Helenę do Troi. Opowiada pokrótce cały przebieg jego małżeństwa i przepowiada, że jak swarem wszystko się zaczęło, tak też i swarem się skończy. Chór kończy się przepowiednią wojny.

Realia polskie w "Odprawie posłów greckich". Problem obronności państwa.

Tragedia kończy się satyryczną uwagą Antenora, że corocznie sejm radzi o środkach obronnych, a nigdy nie radzi o wojnie; stokroć byłoby lepiej, gdyby się wroga zaatakowało wprzód, zanim on w granice kraju wpadnie.

Wkładając w usta Antenora satyryczne uwagi o czynnych naradach, na których się mówi tylko o biernej akcji wojennej, miał Kochanowski na myśli stosunki polskie (u nas myślano o obronie dopiero w ostatniej chwili, kiedy już nieprzyjaciel był w kraju i wtedy na gwałt zbierano wojska, aby wrogowi stawić opór).

Jednym z wielu realiów polskich w dramacie jest lekkomyślność i przekupność rady trojańskiej, któr jest zadziwiająco podobna do polskiego sejmu. Inną analogią jest motyw samowoli i prywaty.

Parys, Iketaon, Priam jako postacie typowe dla XVI- wiecznej polski.

Parys

1. nie był patryjotą

-podporządkowywał dobro państwa swym interesom

-złamał prawo gościnności porywając Helenę, przez co zciąga niebezpieczeństwo na Troję

-działał na szkodę państwa

2. egoista

3. nierozważny (działa pod wpływem chwili) i przekupny

Iketaon

1. przekupny (wobec wizji korzyści staje na czele stronnictwa opowiadającego się po stronie Parysa)

2. pyszny i butny (nie przewidywał przyszłości państwa)

3. demagog (wygadany)

4. swoje interesy uważał za ważniejsze od spraw państwowych, lecz maskował to staraniem o "dobro" i "honor" państwa

król Priam

1. słaby psychicznie

2. niezdecydowany

-nie potrafił podejmować samodzielnych decyzji

-podporządkowywał się decyzją rady

3. miłość ojcowska paraliżowała go i przedkładał ją nad dobro narodu

4. był krótkowzroczny i nie przewidywał przyszłości

Antenor jako wzór patrioty.

1. był przeciwny zatrzymaniu Heleny

2. człowiek prawy i wysoko ceniący zasady ogólno przyjęte

3. patryjota- mimo, że był przyjacielem Parysa dobro państwa uznawał za ważniejsze

4. cenił strach, który dodaje bojażni

5. akceptuje decyzję rady (patryjota) przez co staje się bohaterem tragicznym

Troja jako Polska (na podstawie monologu Ulissesa).

Oburzony Ulisses, poseł grecki, piętnuje w dosadnych słowach zaślepienie i brak poczucia sprawiedliwości u tych ludzi, którym bogowie ster spraw państwowych oddali. Przewiduje zgubę tego królestwa, w którym "ani prawa ważą, ani sprawiedliwość ma miejsca, ale wszystko złotem kupić trzeba"; piętnuje rozwiązłość, lenistwo i zbytek młodzieży. Słowa te odnoszą się do polskiego sejmu (prywata i przekupstwo) oraz młodzieży szlacheckiej (zniewieściałość i upadek rycerskiego ducha).

Uniwersalna mądrość I i II pieśni chóru.

["By rozumbył przy młodości"] Gdyby rozum był przy młodości, to połączenie to przedstawiłoby taką potęgę, że przed nią nie ostałoby się nic i nikt. Wszelkie skarby ziemi i morza byłyby dostępne dla tych, którzy by młodością i rozumem równocześnie rozporządzali. Mniej by wtedy na świecie trosk było i szczęście ludzkie w ogóle było by trwalsze. Tymczasem jest inaczej- jeżeli ktoś ma młodość, brak mu rozumu.

["Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie"] Poeta zwraca się do posłów i senatorów i w ogóle do wszystkich tych, którzy w swych rękach mają władzę nad rzeczpospolitą z wezwaniem, aby pamiętali, że władzę dał im Bóg i że Jego samego w urzędzie swym zastępują. Niechże więc rządzą i sądzą sprawiedliwie, bo Bógod nich kiedyś rachunku z czynności zażąda i Sędzia sprawiedliwy, nie pytając, "jeśli kto chłop, czyli się grafem poczyta", każdemu odpowiednią nagrodę albo karę wymierzy. Przypomina, iż mają pamiętać o tym, że występki przełorzonych niejedno miasto, niejedno "szerokie cesarstwo" o zgubę przyprawiły. (aluzja do polskiego sejmu i senatu)

Dyskusja na temat sensu życia między Heleną a Panią Starą. Problem Fatum.

Helena wie że narada królewska ma rozstrzygnąć, czy zostanie wydana grekom i pod wpływem grożącego jej niebezpieczeństwa bardzo pesymistycznie patrzy na życie, w którym, według niej, więcej jest zawodów i cierpień, aniżeli rozkoszy. Uważa że fortuna obdarzyć może człowieka tylko tym, co wprzód komuś innemu zabierze.

Stara pani pociesza ją, jak umie i zbija jej wywody, a w końcu radzi Helenie, ażeby się rozmyślaniom smutnym nie oddawała, bo korzyść z nich w każdym razie niewielka- raczej niech Boga prosi, by nieszczęść i zawodów jak najmniej zsyłał.

Problem wychowania młodzieży.

W pierwszej pieśni chóru ["By rozum był przy młodości"] zawarta została opinia, iż gdyby ludzie młodzi posiadali zdrowy rozsądek na świecie zaistniałoby o wiele mniej trosk i problemów. Wtedy młodzież nie marnowałaby swojego zdrowia iczasu na zaspokajanie swoich rządz, nie traciła majątku i nie przyssarzała złej sławy rodzicom i ojczyżnie.

Kwestia odpowiedzialności władcy i obywateli za państwo.

Zagładzie Troi są winni są sami jej obywatele, zaś pretekst Heleny jest tylko czynnikiem przyspieszającym upadek owego państwa.

"Odprawa posłów Greckich" jest utworem uniwersalnym, gdyż odnosi się do każdego państwa, w którym nad poczuciem solidarności górę bierze prywata, przekupstwo, brak zdrowego rozsądku, nieuczciwość i krótkowzroczność. Utwór ten krytykuje nie tylko władców, ale i całe społeczeństwo obarczając je winą za upadek państwa.

2. Wskaż przykład wykorzystanie symboli w literaturze polskiej od młodej polski do współczesności.

Symbol - fragment świata przedstawionego w okresie literackim o dwojakim znaczeniu: (1)-bezposrednio określone w związku z daną sytuacją fabułową, sceniczną lub liryczną (2)-bardziej rozbudowany, niejawny, niejednoznaczny.

Znaczenie symbolu nie jest konkurencjonalne - jednorazowe dla każdego utworu. Dopuszcza się wieloznaczność i dowolną interpretację czytelnika - jest to zabieg jakby "prowokacyjny". Symbolem posługiwano się już w starożytności - w I w. po Ch. św. Jan w Apokalipsie ujął wizją czterech jeźdźców: pierwszy - barwy ognia - symbolizuje wojnę, śmierć, cierpienie.

Najczęściej symbolu używano w modernizmie - z niego powstał symbolizm. Symbol był znakiem spełniającym pewne treści, rzeczy:

(1) Jednym z najznakomitszych przedstawicieli symbolizmu był A. Rimband i jego Statek pijany. Cały wiersz (pisany prozą) stał się symbolem. Rzeka to przestrzeń życiowa. Statek to sam bohater - autor. Gwałtowna i wolna foka - gwałtowne lub wolne życie. Zestawione ciepłe kolory symbolizują gorącą, wybuchową miłość. Lazurowe wody to symbol chmur, bałwanów morskich.

(2) Cykl czterech sonetów Kasprowicza Krzak dzikiej róży - połączonych jednym elementem - krzakiem róży.

Pierwszy: krzak róży - symbol zycia; drzewo limby - śmierci

Drugi: Pora dnia (południe) - symbol budzenia się do życia; znowu symbol życia - róża i śmierci - limba

Trzeci: znowu róża i uosobiona limba

Czwarty: j.w

(3) Wesele Wyspiańskiego

Symboliczne przedmioty - złoty róg - nadzieja i walka o niepodległość

Symbol nadziei na lepsze czasy, dorośnięcie narodu do poważnych działań - Chochoł

Stańczyk - głęboka troska o ojczyznę

Werynhora - symbol walki prowadzonej przez lud

Czapka z pór - symbol bogactwa

(4) Ludzie bezdomni Żeromskiego.

Dr Judym symbolem utopijnych dążeń do zmiany istniejącego porządku.

(5) Przedwiośnie Żeromskiego

Szklane domy - symbol marzeń o przyszłej Polsce

-> 3. Przeczytaj podane zdania, popraw w nich wszystkie dostrzeżone błędy językowe i wyjaśnij na czym polegają te błędy.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[28]

1. Przedstaw problematykę utworów Naborowskiego i Morsztyna.

JAN ANDRZEJ MORSZTYN:

Twórczość Jana Andrzeja Morsztyna była inspirowana nurtem marinizmu. Jego twórca, poeta włoski Marino, twierdził, że poezja powinna przede wszystkim zadziwiać czytelnika, zaskakiwać go niezwykłością operacji językowych, metafor, szokujących paradoksów, oryginalnych epitetów i śmiałych porównań. Poezja Morsztyna zawiera wszystkie te elementy. Poeta bawi się w wierszach konceptem, grą słów, zaskakując wyszukanym , pozornie absurdalnym pomysłem. Jego poezja jest zarówno intelektualna jak i zmysłowa, nie odzwierciedla rzeczywistości, ale zbiera zróżnicowane wrażenia świata. Przykładem kunsztownie sformułowanego, ujętego w ramy barokowego konceptu wiersza jest "Niestatek" pełen lekkości, galanterii i nie pozbawiony ciągłego humory i delikatnej ironii. W wierszu "Do trupa" zastosował Morsztyn koncept w połączeniu z paradoksem zaskakując i olśniewając czytelnika przedstawiając mu całkowicie nowe spojrzenie na problem miłości. Paradoks występujący w wierszu polega na nasuwającym się wniosku, że człowiek nieżywy czuje się lepiej od zakochanego. Natomiast w wierszu "Cuda miłości" wykorzystany został szereg antytez ukazany poprzez szereg pytań retorycznych podmiotu lirycznego wskazujących na jego paradoksalną sytuacje.

Jan Andrzej Morsztyn pochodził z rodziny związanej z arianizmem, ale po przejściu na katolicyzm zachował tylko powierzchowne cechy dawnej ideologii. Dzięki zręczności dworaka i sprzyjającym okolicznościom piął się szybko po szczeblach kariery politycznej. "Dwór królewski Jana Kazimierza", z którym był związany, stanowił ośrodek nie tyle życia umysłowego, co towarzyskiego. W atmosferze salonów i flirtów mógł powstać tylko taki styl, który wyrażał błyskotliwość, elegancję i kunszt artystyczny, a pomijał ważne zagadnienia życia. W twórczości Morsztyna przejawiło się to w błahości treści, przy równoczesnym przeroście nagromadzonych przenośni, porównań i innych figur poetyckich (wyliczenia, stopniowania, powtórzenia, kontrasty i paradoksy). Zebrał swe wiersze w zbiorach "Kanikuła albo psia gwiazda" i "Lutnia". Znaczna większość utworów była o tematyce miłosnej. Nie chodzi w nich jednakże o proste wypowiedzenie uczuć do ukochanej. Są to wiersze będące wyrazem flirtu, który odznacza się dworską elegancją i salonowym dowcipem. W "Bierzmowaniu" liczne, coraz ciekawsze wyliczenia wdzięków i czarów pięknej Jagnieszki prowadzą do konkluzji, że jest ona nie tyle dziewczyną, co raczej ogniskiem, które spala swym żarem zakochanego w niej mężczyznę. "Na kwiatki" - to urocze cacko poetyckie, gdzie autor zazdrości zerwanym kwiatom, gdyż wplecione we włosy jego ukochanej będą mogły być bliżej z nią niż on sam. "Do trupa" - najgłośniejszy sonet Morsztyna. Samym zaskoczeniem dla czytelnika może być niecodzienny tytuł. Wiersz jest zbudowany na zasadzie konceptu, czyli porównania cech człowieka zmarłego, a zakochanego platonicznie. W pierwszych dwóch zwrotkach jest porównanie cech trupa i zakochanego (autor stosuje skruty myślowe i porównania: trup zabity strzałą śmierci, a zakochany strzałą miłości, trup blady i zakochany też, trup zabity i zakochany zabity miłością, trupowi świece świecą, zakochanemu miłość, trup ubrany na czarno, zakochanego myśli błądzą, trup ma ręce związane a zakochany umysł).

Dwie końcowe zwrotki są trzynastowersowe, zbudowane na zasadzie kontrastu: trup milczy, a zakochany się żali, trup nic nie czuje, zakochany ból czuje, trup zimny jak lód, zakochany jest bardzo gorący. Trup się "rozsypie", a zakochany nie (autor użył tutaj anafory)

W "Niestatku" znajdziemy ironiczną uwagę na temat rozsądku i powagi kobiet. Poeta wylicza szereg zjawisk, które nigdy nie miały miejsca, ale podejrzewa, że prędzej stać się one mogą rzeczywistością "niźli będzie stateczna która białogłowa". Inny charakter ma "Pieśń w obozie pod Żwańcem". Widać w niej pewien przebłysk patriotyzmu, rzadko dochodzący do głosu pod piórem typowego poety dworskiego. Do ogółu szlacheckiego odnosił się poeta raczej z pogardą, wyraźnie dającą się tu odczuć, bo do szlachty silniej przemawia "natocz albo nalej" niż głos wodza wzywającego do walki z wrogiem. Morsztyn tłumaczył także tragedie francuskie Piotra Corneille'a. J. A. Morsztyn, choć nie wniósł wielu wartości ideowych na miarę potrzeb ówczesnej Polski, dbał jednak o piękno form poetyckich, wzbogacał je, podnosił na wysoki poziom artyzmu i stąd jego wiersze są cenną zdobyczą literatury polskiej.

ŚRODKI STYLISTYCZNE STOSOWANE W POEZJI:

Koncept - pomysł na nowe zaskakujące ujęcie tematu (porównanie trupa i zakochnego)

Kontrast - zestawienie przeciwieństw (miłość - śmierć)

Padaroks - zaskakujące sformułowanie, pozornir niemożliwe, bez sensu, a jednak odsłaniające prawdę (podobieństwo stanu miłości i śmierci).

Oksymoron - wyjątkowy paradoks i kontrast, zestawienie cech, które się eliminują, wykluczają (gorący lód, żywy trup).

Anafora - wielokrotne powtórzenie tego samego zwrotu, wyrazu na początku kolejnych wersów.

Hiperbola - celowe wyolbrzymienie cechy lub uczucia, przesada ("umieram z miłości").

Inwersja - przedstawienie kolejnych słów w zdaniu, szyk przestawny, udziwiony (których każdy, póki żyw, niech jeśli chce, zażyje).

Epatowanie brzydotą - szokowanie odbiorcy opisem bólu cierpienia, rozkładu ciała itp. (opis urody ukochanej i jej "brzydota" po kłótni: "Jagody trądem, usta czeluścią, włosy pajęczyną" - Niestatek).

DANIEL NABOROWSKI:

Twórczość Daniela Naborowskiego jest przejawem sprzeczności, jakie zauważał człowiek w filozofii epoki baroku. Z jednej strony poczucie śmiertelności ludzkiego ciała, z drugiej nieśmiertelności duszy. Przemijalność życia - duchowy głód wieczności. Istnienie człowieka w świecie pełnym marności - potrzeba zachowania własnej odrębności. Właśnie pojęcie marności oraz przemijania czasu pojawiało się w poezji Naborowskiego najczęściej. Nawet w erotyku "Do Anny" pojawia się anafora "z czasem" i przedstawiane są niszczycielskie skutki upływającego czasu. Pojęcie marności wiązało się ściśle z fascynacją upływającym czasem, śmiercią i nicością. Człowiek ówczesny był świadom swojej nietrwałości i poszukiwał jakiejś postawy wobec przemijania. Marność wszelkich dóbr ziemskich i zarazem nieustanna chęć ich zdobycia, niepojęty bieg czasu i wieczna niestałość bytu - to motywy składające się na jeden z wielkich światopoglądowych tematów poezji sztuki i baroku. Podmiot liryczny wiersza "Marność" zauważa, że w świecie, w którym wszystko przemija jedyną wartością trwałą i niezmienną jest Bóg. Proponuje on znalezienie złotego środka, który pozwoliłby człowiekowi żyć zgodnie z wolą Boga aż do śmierci, która dla człowieka wierzącego nie jest wcale straszna. Natomiast w wierszu "Krótkość żywota" pojawia się pesymistyczna wizja człowieka skazanego na śmierć już w chwili urodzenia, którego życie jest tylko "czwartą częścią mgnienia". W wierszu "Cnota grunt wszystkiemu" podmiot liryczny zauważa, że wszystko przeminie a pozostanie jedynie cnota, która nadaje sens życia człowiekowi, pozwala mu osiągnąć wewnętrzny spokój i harmonię.

2. W oparciu o "Nie-Boską komedię" Krasińskiego i "Przedwiośnie" Żeromskiego przedstaw stosunek obu pisarzy do rewolucji.

"NIE-BOSKA KOMEDIA":

Obóz rewolucji został przedstawiony przez Krasińskiego w sposób negatywny. Poeta przedstawia rewolucjonistów jako fanatyczny tłum, który umie burzyć wszystkie stare wartości, ale do tworzenia nowych w ogóle się nie nadaje. Na gruzach "starego świata" zapewne powstanie nowa arystokracja. Przecież o własnej sławie myśli Bianchetti, Przechrzty też chcą wykorzystać rewolucję społeczną do własnych celów, do przejęcia władzy: "Oni panów zabijają po błoniach - rozwieszą po ogrodach i borach a my ich potem zabijem, powiesim". Tak jak hrabia Henryk wyróżnia się szlachetnością, dumą, odwagą wśród arystokratów, tak też Pankracy jest najwybitniejszą postacią wśród rewolucjonistów. On jeden ma świadomość celów i zadań rewolucji. Wie, że po zburzeniu starego świata trzeba umieć zbudować nowy. Podobnie jak Henryk arystokratami, tak i Pankracy pogardza rewolucjonistami, umie też należycie ocenić szlachetne rysy charakteru Hrabiego Henryka mówiąc po zdobyciu okopów do zgromadzonych arystokratów: ".. on jeden spośród was dotrzymał słowa. - Za to chwała jemu, gilotyna wam". Poeta - arystokrata nie odważył się oddać zwycięstwa rewolucjonistom całkowicie (Pankracy pada martwy na widok Chrystusa, rażony błyskawicą jego wzroku), chociaż obserwując ruchy rewolucyjne w Europie Zachodniej wiedział, że rewolucja społeczna jest nieunikniona, a spowodowana została nędzą, krzywdą i cierpieniem mas ludowych oraz egoizmem i zachłannością arystokracji. Zdaniem Krasińskiego niczego nie można zbudować poprzez zemstę i nienawiść, ludziom, społeczeństwom powinna zawsze przyświecać idea miłości Chrystusowej. W ten sposób Krasiński staje w obronie religii oraz szlachetnych rycerskich tradycji, którym sprzeniewierzyła się współczesna arystokracja.

"PRZEDWIOŚNIE":

Jest gwałtownym przewrotem społeczno-politycznym, mającym na celu obalenie panującego ustroju i wprowadzenia nowego ładu sprawiedliwości społecznej. Założenia rewolucji są więc słuszne, nawiązują do haseł Wielkiej Rewolucji Francuskiej: wolność, równość, braterstwo. Jednak wszelkie nagłe zmiany wiążą się też z przemocą i krwawymi walkami..

Rewolucja w Rosji w 1917 r. obaliła despotyzm carski. Żeromski umiejscawiając akcję w Baku, daje dokładny obraz wydarzeń rewolucyjnych, sugeruje także ich ocenę. Ocena rewolucji jest niejednoznaczna, co wynika w dużej mierze ze zmienności poglądów głównego bohatera. Dojrzewanie Cezarego sprawia, że zmianie ulegają jego poglądy i sposób patrzenia na świat. Początkowo bohater jako młody człowiek angażował się - spontanicznie i bezkrytycznie - w działania rewolucyjne. Rewolucja oznaczała wtedy dla niego wolność, swobodę, ucieczkę od codziennych obowiązków, bezkarność. Cezary brał udział w masowych spotkaniach, podczas których wygłaszano przemówienia, a także organizowano samosądy: wiece przeradzały się często w okrutne, samowolne egzekucje więzionych przeciwników (generałów). Działania rewolucyjne były bezprawiem i okrucieństwem. Rewolucja w Baku wprowadziła nieład i wyzwoliła spory narodowościowe pomiędzy Tatarami a Ormianami. Stopniowo Cezary zaczął zauważać ujemne cechy rewolucji. Jednak dalej uważał, że jest ona koniecznością i że pokrzywdzeni ludzie mają moralne prawo do buntu przeciw krzywdzicielom. Później i ten sąd uległ zmianie. Wyzwolone przez rewolucję spory narodowościowe doprowadziły do makabrycznych wydarzeń: masowych mordów, terroru i skrajnej nędzy, która czyniła ludzi obojętnymi nawet na śmierć.

Obalenie starego porządku nie zapewnia jeszcze wprowadzenia nowej cywilizacji. Te spostrzeżenia potwierdziła później podróż do Polski. Miał wówczas okazję zaobserwowania Rosji objętej rewolucją. Rosja została ukazana jako państwo pogrążone w chaosie, źle funkcjonujące, całkowicie zdezorganizowane. Obraz rewolucji stanowi ostrzeżenie przed tym, do czego może doprowadzić społeczna krzywda oraz lekceważenie problemu, jakim są warunki życia najniższych warstw i nierówności społeczne.

Programy polityczne:

1. komunistów

2. rządowy (Gajowca)

3. bohatera

-> 3. W podanych fragmentach tekstów określ rodzaje stylów. Wskaż w nich środki artystyczne uzasadniające przynależność tekstu do tego stylu.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[29]

1. Czy Sęp-Szarzyński jest twórcą renesansowym czy barokowym.

W kalsie I szkół średnich uczniowie poznają dwa sonety M. Sępa-Szarzyńskiego: IV "O wojnie naszej, którą toczymy z szatanem, światem i ciałem" oraz V "O nietrwałej miłości rzeczy świata tego". Utwory te zawierają zarówno cechy renesansowe jak i barokowe.

Elementy renesansowe:

-> miłość do życia, fakt iż przemija jego wartość, wręcz wyczuwamy, że poeta pragnie życia - jest to pogląd renesansowy.

-> przedstawia walkę z szatanem, lecz nie odmalowuje straszliwych obrazów szatana i śmierci, pełnych grozy, strachu - charakterystyczne dla późniejszej epoki.

-> człowiek jest istotą godną, szlachetną i silną (harmonia) choćby przez trud walki, jaką podejmuje, poprzez "bojowanie z własną słabością"

-> Sęp-Szarzyński, żyjąc w granicach renesansu, jawi się jako poeta-doctus, uczony rónież w rzemiośle poetyckim, na wzór renesansowych humanistów, co zresztą widać w jego twórczości

Elementy barokowe:

-> barokowy sytyl obrazowania: zmienność toku zdania (powykręcany styl), ozdobność wypowiedzi, gwałtowność i uczuciowość wyrazu, zabawy słowne, paradoksy - aby ujrzeć ów styl, wystarczy zerknąć na tytuły sonetów: długie, ozdobne, rozbudowane.

-> zmiana renesansowego światopoglądu: np. trwoga wynikająca ze zmienności i znikomości doczesnego świata. Człowiek jest samotny i słaby. Życie jest zadaniem do wypełnienia - ciągła walka z szatanem, niepokój, przemijalność, zagubienie zastępują ład, harmonię i niepokój renesansowy.

-> barokowy motyw szatana, śmierci, przemijalności i morności rzeczy doczesnych.

IV "O wojnie naszej, którą toczymy z szatanem, światem i ciałem" :

- człowiek jest słaby - "wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie"

V "O nietrwałej miłości rzeczy świata tego":

"I nie miłować ciężko, i miłować

Nędzna pociecha..."

2. Bohater o dwu obliczach. Omów na podstawie wybranej postaci np. K.Wallenroda, J. Soplicy lub A. Kmicica.

JACEK SOPLICA:

Głównym przedstawicielem patriotyzmu jest w "Panu Tadeuszu" - Jacek Soplica - jest to bohater jakiego nie spotykaliśmy dotychczas w poznanych utworach romantycznych znamienną cechą tej postaci jest dynamiczność jej charakteru i osobowości poznajemy go jako "zawadiackiego paliwodę", którego gorąca miłość, porywczość temperamentu i doznana krzywda doprowadziła do zbrodni do zabicia stolnika rozpoczyna się w duszy Jacka przełom moralny, który wypali w nim ogniem cierpień przywary szlacheckie i osobiste i wykuje zeń rycerza walki o wolność narodu nie będzie to już ten typ polityka, który publicznie wygłasza hasła patriotyczne i postępowe, a w życiu osobistym kieruje się egoizmem klasowym jak Horeszko, ani samotny bojownik w rodzaju Konrada Wallenroda. Jacek Soplica działa wśród mas szlachty zaściankowej i chłopstwa:

Jest to działacz polityczny zespalający w sobie patriotyzm ze szczerym demokratyzmem znała ten typ działacza Polska od czasów Kościuszkowskich, dopiero jednak z Jackiem Soplicą wkroczył on do poezji.

Czy Jacek Soplica jest bohaterem romantycznym ?

I tak i nie. Najlepiej określić go jako nietypowego bohatera romantycznego.

Część życiorysu Jacka Soplicy pasuje do schematu bohatera romantycznego:

I etap: młodość bohatera

odbiega od typowego układu - Spolica jest zawadiaką, hula, bierze udział w sejmikach - zupełnie nie pasuje do portretu uduchowionego, samotnego, wrażliwego poety.

Lecz miłość Jacka do Ewy Horeszkówny jest nieszczęśliwa. Uczucie nie może zrealizować się w małżeństwie - zostaje zerwane ręką ojca panny.

W życiu Jacka Soplicy dokonuje się metamorfoza po zabójstwie Horeszki (nie po odmowie Horeszków ręki Ewy)

Spolica przemienia się w ks. Robaka (przeistoczenie zaznaczone zmianą imienia)

Jako ks. Robak, bohater nosi wiele cech romantycznych.

Teraz jest :

Lecz nie działa jednostkowo, nie bierze całej idei wyzwolenia na siebie, przeciwnie jego działalność jest racjonalna, jest jednym z wielu emisarjuszy, przygotowuje powstanie na Litwie.

Poza tym nietypowa dla bohatera romantycznego jest:

3. Omów cechy dramatu romantycznego na wybranym przykładzie.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

[30]

1. Kult wielkich ludzi w poezji Norwida.

Cyprian Kamil Norwid urodził się w 1821 roku. Znaczna część jego twórczego życia przypadła na okres, gdy tworzyli już pisarze pozytywiści. Historycy literatury zaliczają go jednak do romantyków. Jest on poetą w pełni oryginalnym, nie dającym się jednoznacznie sklasyfikować. Charakterystyczną cechą poezji Norwida jest pewna wieloznaczność, zamierzone przemilczanie, doszukiwanie się w wydarzeniach codziennych pewnych historycznych prawidłowości. Takie właśnie są wiersze Norwida, które traktują o "wielkich ludziach". Charakterystyczne, jest także to, że opowiada o nich w momencie ich śmierci lub po śmierci. Śmierć uwydatnia dopiero ich wielkość. Poeta uważa, że moment śmierci człowieka pozwala na przekazanie jego dorobku ludzkości.

Wiersz "Bema pamięci żałobny rapsod" poświęcony jest pamięci gen. Józefa Bema, bohatera powstania listopadowego. Norwid nie opisuje prawdziwego pogrzebu Bema, ale przedstawia poetycką wizję pogrzebu, stworzoną na kształt pogrzebów dawnych wodzów germańskich lub słowiańskich. Żałobny orszak idzie bardzo długo niosąc rekwizyty, w końcu dochodzi do grobu, w który nie składa ciała bohatera. Jest to symbol przetrwania ideałów Bema - walki o niepodległość. Owa idea pozostaje nieśmiertelna dopóki "Serca zemdlałe ocucą - pleśń z oczu zgarną narody...". Następuje cudowne zwycięstwo ducha Bema nad pogrążonym światem, oddane w aluzji do biblijnej opowieści o zdobyciu Jerycha.

W 1869 roku głośna stała się sprawa egzekucji Johna Browne'a, amerykańskiego farmera, bojownika w walce o wyzwolenie Murzynów. Rząd Stanów Zjednoczonych skazał go na śmierć. Wyrazem protestu Norwida stały się wiersze "Do obywatela Johna Browne'a" oraz "John Brown". Wiersz "Do obywatela Johna Browne'a" ma charakter listu. Posłańcem jest mewa. Norwid pisząc wiersz nie wie czy dotrze on do adresata przed śmiercią. Pojawia się motyw powątpiewania czy zastanie Stany Zjednoczone jako państwo wolnych ludzi, bo śmierć Browne'a jest zaprzeczeniem wolności. Stany Zjednoczone, o które walczył Kościuszko, ojczyzna Waszyngtona splamiła się taką egzekucją. Pojawia się motyw przyszłości, w której "syn kata" - następne pokolenie również nie będzie pokoleniem ludzi dobrych, prawych i uczciwych. Zapowiedź prześladowań Murzynów. "Noc idzie - czarna noc z twarzą Murzyna". W ostatnich słowach utworu:

"Bo pieśń nim dojrzy, człowiek nieraz skona

A niźli skona pieśń, naród pierw wstanie"

Dźwięczy nuta nadziei, że poezja może przetrwać historię i budzić do walki narody. Ale zanim wielka idea Browna zostanie przez innych pojęta, wielu jej obrońców zginie.

Chopinowi Norwid poświęca utwór "Fortepian Chopina", który powstał w 1863 roku, a jego geneza łączy się z zamachem na rosyjskiego gen. Berga. W odwecie żołnierze rosyjscy zdemolowali Pałac Zamoyskich, z którego zrzucono bombę. Przy okazji oknem wylądował fortepian Chopina. Wiersz nie ogranicza się jedynie do tego epizodu. Poeta wypowiedział także swoje zdanie. Utrwala on znaczenie kompozytora dla kultury świata, jego wielkości. Muzyka Chopina jest przedstawiona przez Norwida jako ziemskie dopełnienie piękna dojrzałego. Ma on siłę podnoszenia rzeczywistości do ideału, nieosiągalnego dla ludzi. Istotą sztuki Chopina jest to, że wywodzi się ona z ludowości, sztuka to "doskonałe wypełnienie" - nieosiągalny absolut. Ideału tego nie można osiągnąć ale można doń dążyć. Muzyka czyni z ludzi istoty doskonałe. Miarą tej doskonałości jest porównanie do hostii. W wierszu zarysowuje się konflikt między pięknem doskonałym - norwidowskim dobrem, a żołnierzami ciskającymi fortepian na bruk reprezentującymi zło. Dochodzi do głosu teoria mówiąca, że zniszczenie materiału nie jest równoznaczne z zagładą wartości. Jest też tam triumf:

"Ciesz się, późny wnuku!...

Jękły - głuche kamienie:

Ideał - sięgnął bruku "

W związku ze śmiercią Mickiewicza w Stambule w 1856 roku powstał wiersz "Cóż ty Atenom zrobił Sokratesie?". Fakt sprowadzenia zwłok poety do Paryża stał się przyczyną sporów emigracji i wzbudził refleksje Norwida - wielcy ludzie nie znajdują szczęścia za życia, a nawet po śmierci nie uzyskują należnej im czci. Wspomina Norwid Sokratesa, któremu po śmierci Ateńczycy postawili statuę ze złota, wspomina Dantego, któremu poświęcono dwa groby. Podobne były losy Kolumba, Kościuszki, Napoleona. Nuta goryczy wysnuta jest z osobistych doświadczeń Norwida. Zawsze żył w cieniu wielkich ludzi, nie doceniony, samotny, a zmarł w przytułku dla bezdomnych.

Być może Norwid w każdym przedstawionym tutaj wierszu pragnął pokazać, jak wielką cenę musi zapłacić każda indywidualność za swoją odmienność, oryginalność. Ale jednocześnie bohaterowie Norwida - postacie przecież prawdziwe, kiedyś istniejące, niosą przyszłym pokoleniom przesłanie, które istnieć będzie tak długo jak pamięć o nich - przesłanie etyczne, moralne, estetyczne.

2. Stanisław Wokulski jako bohater dwóch epok, w oparciu o "Lalkę" Bolesława Prusa.

Cechy romantyczne:

1. skomplikowana, niepospolita, wyjątkowa indywidualność

2. skłócony ze światem

3. uczestniczył w powstaniu styczniowym, za co został zesłany na Syberię

4. traktował miłość i kobietę z wielką czcią

5. zdolny był do ofiar i poświęceń

6. jego tragiczna i romantyczna miłość do Izabeli zakończyła się prawdopodobnie samobójstwem

7. zagadkowość i tajemniczość jego losów

8. postać bogata wewnętrznie, ponadprzeciętna

Cechy pozytywistyczne:

1. kult wiedzy (wychowanek Szkoły Głównej w Warszawie)

2. zainteresowanie wynalazkami

3. przedsiębiorczość, dyscyplina i konsekwencja w pomnażaniu majątku

4. zainteresowanie ekonomicznymi sprawami kraju i nędzą klas najuboższych

c) Hasła pozytywistyczne:

- prezesowa - szkółki, ochronki

- Wokulski - pomaga Magdalenie i Wysockiemu

->3. Twój ulubiony poeta współczesny.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Warto przeczytac cz 2
Warto przeczytać do końca, Cywilizacja - Tożsamość - Kultura
Warto przeczytac cz 3
Warto przeczytac cz1
WARTO PRZECZYTAĆ zolnierze wykleci powojenna walka z komunizmem, pliki zamawiane, edukacja
ALERGOLOGIA- WARTO PRZECZYTAC, Lekarski, Alergologia
UWAGA!!! Zagrożenia duchowe dzieci i młodzieży Hello Kitty, Monster High itd Warto przeczytać!x
Warto przeczytać
Jak oprzeć się ulubionym przysmakom POLECAM WARTO PRZECZYTAC
Badania naukowe wizerunku MB, Folder religijny, Guadalupe, naukowe fakty - warto przeczytać
Bajkoterapia - co warto przeczytać, Bajkoterapia
Uwa¿am ze warto przeczytaæ
Ewa Cop (1974 1988) Warto przeczytać
Pedagogika Alternatywna warto przeczytac
GLORIA POLO Prawdziwe świadectwo Warto przeczytać!
Warto przeczytać

więcej podobnych podstron