Zuzanna Chudyk
Ochrona Środowiska
Wydział Inżynierii Środowiska
Nr albumu: 206317
Regionalne Programy Operacyjne
Regionalny Program Operacyjny to dokument określający obszar i szczegółowe działania, jakie organy samorządu województwa mają zamiar podjąć na rzecz wspierania rozwoju województwa lub regionu. Podstawę prawną dla funkcjonowania RPO stanowi uchwalona
6 grudnia 2006 r. Dz.U. z 2006r. Nr 227, poz. 1658, ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. RPO to jeden z programów, który umożliwia dofinansowanie projektów z funduszy strukturalnych w danym regionie. Projekty te mogą dotyczyć różnych dziedzin począwszy od gospodarki, a kończąc na spójności społecznej. Dziedziny te są opisane szczegółowo w samym programie w postaci osi priorytetowych. Przedmiotowy dokument określa kto może ubiegać się o środki. Są to m.in. przedsiębiorcy, jednostki samorządu terytorialnego, szkoły wyższe, szpitale, jednostki sektora finansów publicznych, instytucje kultury, organizacje pozarządowe, etc. Jednak to przede wszystkim mieszkańcy regionu skorzystają w efekcie na realizacji projektów.
Pieniądze, które Polska otrzymuje z unijnego budżetu, dzielone są w ramach tzw. programów operacyjnych: krajowych i regionalnych. Decyzje o tym, na co wydawane są pieniądze unijne z programów regionalnych decydują samorządy województw, czyli urzędy marszałkowskie. Funkcję instytucji zarządzającej i koordynującej ze strony Wspólnot Europejskich pełni Komisja Europejska. Każde z 16 województw w Polsce ma osobny RPO. Regionalne Programy Operacyjne dostosowane są do potrzeb i specyfiki regionów. Swoim działaniem obejmują projekty z wielu dziedzin, również ochrony środowiska.
Pierwszy projekt RPO przyjęty przez Zarząd Województwa zostaje poddany konsultacjom społecznym. Następnie staje się przedmiotem negocjacji z Ministerstwem Infrastruktury i Rozwoju oraz odpowiednimi zespołami krajowymi zajmującymi się tematyką funduszy unijnych. Po zakończeniu konsultacji w regionie oraz negocjacji z Rządem w. Zarząd Województwa przyjmuje Projekt Regionalnego Programu Operacyjnego i przekazuje go do Komisji Europejskiej poprzez specjalny system elektronicznej wymiany danych.
W latach 2014-2020 samorządy województw będą zarządzać około 40 proc. funduszy polityki spójności - 31,28 mld euro. Programy regionalne będą dwufunduszowe, tj. finansowane ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS). Podział środków pomiędzy poszczególne 15 regionów słabo rozwiniętych został dokonany w oparciu o algorytm uwzględniający 3 zmienne (tzw. metodologia berlińska): populację, PKB per capita, poziom bezrobocia. Województwo mazowieckie jest pierwszym polskim regionem, który w unijnej klasyfikacji opuściło kategorię regionów najsłabiej rozwiniętych (w latach 2014-2020). Fundusze na mazowiecki regionalny program operacyjny stanowią około 60proc. alokacji dla tego regionu. Pozostałe 40 proc. środków z funduszy strukturalnych z puli dla Mazowsza.
W tym okresie 2004-2007 programowania RPO nie istniały. Inwestycje o podobnym charakterze były realizowane w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR), który zarządzany był przez Ministerstwo, a nie przez Zarządy Województw. Przykładem inwestycji ze środków ZPORR na lata 2004-2007 może być projekt pod hasłem „Poprawa jakości wody we Wrocławiu”, którego celem była pomoc Miastu w dostosowaniu się do dyrektyw UE dotyczących wody pitnej i oczyszczania ścieków komunalnych. Modernizacja Zakładu Produkcji Wody "Na Grobli" oraz budowa i modernizacja sieci wodociągowo-kanalizacyjnej na 11 wrocławskich osiedlach. Wartość projektu przekraczała 560 000 000zł, dofinansowanie wyniosło prawie 260 000 000zł.
W latach 2007-2013 Narodowa Strategia Spójności była już realizowana za pomocą
16 Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO) zarządzanych przez Urząd Marszałkowski danego województwa oraz pięciu programów krajowych. Jego celem (podobnie jak ZPORR) jest zapewnienie wszystkim regionom w Polsce udziału w procesach rozwoju i modernizacji poprzez tworzenie warunków wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałanie marginalizacji obszarów. Przykładem inwestycji dofinansowanej w ramach środków na lata 2007-2013 może być „Budowa instalacji do produkcji paliwa alternatywnego z odpadów dla regionu wrocławskiego” przez Chemeko- System spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. Wartość projektu to prawie: 30 000 000 zł, a dofinansowanie wyniosło prawie 4 000 000 zł.
Na lata 2007-2013 na Regionalne Programy Operacyjne Dolnego Śląska przeznaczono 1213,144879mln euro, natomiast na priorytet „Środowisko i bezpieczeństwo ekologiczne” przyznano 128,759928mln euro. Na lata 2014-2020 w ramach RPO można skorzystać z łącznej kwoty dofinansowania 2 250,4 mln euro, gdzie na priorytet „Gospodarka niskoemisyjna” przeznaczono 356,460717mln euro oraz priorytet „Środowisko i zasoby” 180,030665ml euro.
Wraz z nowymi programami regionalnymi nadeszły zmiany. Dotyczą one podatku VAT, który w projektach dofinansowanych z Funduszy Europejskich będzie kosztem kwalifikowalnym, co oznacza utrzymanie możliwości jego refundacji. Poziom dofinansowania unijnego będzie w wysokości 85proc. (dla regionów mniej rozwiniętych) oraz 80 proc. dla Mazowsza.
Ramowy Plan Realizacji RPO obejmuje: terminy naborów w ramach poszczególnych Priorytetów na konkretnie wskazane rodzaje projektów, szacunkowe kwoty przewidziane w ramach naboru na poszczególne rodzaje projektów, tryb wyboru projektów, planowany maksymalny poziom dofinansowania, najpóźniejszy termin zakończenia projektu. Istnieją trzy tryby wyboru projektów: konkursowy, systemowy i indywidualny. Ten pierwszy rozpoczyna się od oceny formalnej, następnie uzyskuje opinię Komitetu Monitorującego (menadżer ds. Środowiska + przedstawiciel wojewody+ przedstawiciel ekologicznych organizacji pozarządowych) aż w końcu otrzymuje ocenę merytoryczna Komisji Oceny Projektów. Systemowy tryb rozpoczyna się od zaproszenia potencjalnych beneficjantów, których obowiązuje 20-dniowy termin zgłaszania kandydatur. Poprzez „Bazy Projektów Systemowych” – BPS zgłaszane są projekty. Następnie Instytucja Zarządzająca wystawia im ocenę, wnioski przechodzą do Zarządu Województwa, dalsza droga jest analogiczna do trybu konkursowego. Ostatni tryb- indywidualny rozpoczyna się od ocena formalna, następnie poddawana jest ocenie merytorycznej (bez udziału przedstawiciela Wojewody). Po ocenie merytorycznej wszczęta zostaje procedura konsultacji projektu (w zakresie kwestii środowiskowych z Menedżerem ds. Środowiska, przedstawicielem Wojewody i przedstawicielem organizacji pozarządowych ekologicznych w Komitecie Monitorującym.
Każdy Regionalny Program Operacyjny danego województwa określa, kto i w jakim celu może starać się o dofinansowanie ze środków przeznaczonych na dany Priorytet/ Działanie. Przykładem może być czwarty priorytet RPO Dolnego Śląska na lata 2014-2020, którym jest „Środowisko i zasoby”. Pierwsze działanie- „Gospodarka odpadami” ma na celu przygotowanie do ponownego użycia i recykling odpadów, przynajmniej takich frakcji jak: papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło z gospodarstw domowych wagowo na poziomie minimum 50%. Redukcja udziału odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych do składowania, do poziomu 35% w roku 2020 w stosunku do całkowitej ilości (wagi) tych odpadów wytworzonych w 1995 r. Beneficjentami mogą być jednostki samorządu terytorialnego przez „małe i średnie przedsiębiorstwa” po organizacje pozarządowe. Drugie działanie, czyli „Gospodarka wodno- ściekowa” ma na celu niwelowanie dysproporcji w dostępie mieszkańców do sieci, przede wszystkim kanalizacyjnej, a także wodociągowej, zwłaszcza na obszarach wiejskich. Nastąpienie wzrostu liczby ludności korzystającej z systemu oczyszczania ścieków zgodnego z wymogami akcesyjnymi, poprawi się jakość ścieków (do poziomu wynikającego z tzw. dyrektywy ściekowej). Beneficjenci to np. jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia. Trzecie działanie, pod hasłem „Dziedzictwo kulturowe” ma na celu zwiększenie atrakcyjności województwa zarówno dla jego mieszkańców jak i turystów, przy jednoczesnej ochronie istniejących zasobów dziedzictwa kulturowego. Beneficjentami mogą być przedsiębiorstwa, szkoły, jednostki samorządu terytorialnego. Działanie czwarte, czyli „Ochrona i udostępnianie zasobów przyrodniczych” ma na celu wzmocnienie mechanizmów ochrony bioróżnorodności w regionie, a beneficjentami mogą być takie same jednostki, jak w działaniu trzecim. Działanie piąte stawia za cel zwiększenie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego regionu. Beneficjentami mogą być jednostki samorządu terytorialnego i jednostki jemu podległe oraz organizacje pozarządowe.
Wysokość dofinansowania uzależniona jest głównie od: priorytetu głównego w jaki obejmuje wniosek, priorytetu inwestycyjnego oraz ogólnej kwoty przeznaczonej na dane zagadnienie.
System dofinansowywania inwestycji na poziomie regionalnym zmieniał się w ciągu 10 lat członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Ostatecznie prawo do rozdzielania środków przeznaczonych na regiony przyznano w 2007 roku Zarządom Województw, a nie jedynie Ministerstwu. Ogólnokrajowe ministerstwo jest natomiast pomocnikiem i opiniodawcą dla Urzędów Marszałkowskich przy procedurze formowania przedmiotowego dokumentu RPO dla województwa.
Maciej Zięba, Jarosław Korba i inni; „Edukacja Europejska”, wyd. Operon, Gdynia 2009
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=uriserv:OJ.L_.2014.057.01.0007.01.POL