Zajęcia z wykorzystaniem technik plastykoterapii

Zajęcia z wykorzystaniem technik plastykoterapii

 Zajęcia zaplanowane są dla grupy 3-latków, uczęszczających do przedszkola, mających:. niski poziom świadomości własnego ciała, małe poczucie bezpieczeństwa, nie potrafiących nawiązywać współpracy w grupie.

 Proponowane zajęcia – 4 sesje realizowane w ciągu 4 dni w przedszkolu, podczas dwóch tygodni, gdy realizowany jest temat kompleksowy – JA I TO CO MNIE OTACZA.  

 Cele:  

• budzenie i rozwijanie poczucia bezpieczeństwa,

• rozwijanie świadomości własnego ciała i przestrzeni w zakresie kinesfery i przestrzeni doświadczalnej,

• pobudzanie aktywności i motywowanie do podejmowania wspólnych działań,

• budzenie poczucia sprawstwa w działaniu,

• rozwijanie umiejętności wyrażana siebie.

Środki dydaktyczne:

• nagrania z Programami Aktywności Ch. I M. Knillów (Program 1, 2, 4),

• magnetofon,

• obrazki z książeczki „Dlaczego ziwa hipopotam” E. Morkowska, Warszawa 1998, WSiP,

• balony i balony z narysowanymi buziami,

• masa „Ciasto i plasto”,

• koraliki (oczka, nos), wycięte z folii usta (uśmiech, smutek, złość),

• szklane kulki,

• farby,

• blok rysunkowy,

• małe miseczki,

• plastikowe łyżeczki,

• kuwety,

• duże arkusze szarego papieru z rysunkiem ilustrującym: budynek przedszkola, park i dziecko,

• piosenka „Taniec ciała” – słowa autorka scenariusza, melodia dowolna wg pomysłu,

• sylwetka dziecka wycięta z brystolu,

• wycięte z kolorowego papieru: oczy, włosy, nos, usta, brzuch, plecy, dłonie, stopy, szyja.

Przebieg zajęć

 

I zajęcia

 

1. Powitanie dzieci przez nauczyciela.

2. Realizacja I PA Knillów:

• kołysanie

• wymachiwanie rękoma

• zginanie i rozprostowywanie rąk

• pocieranie dłoni

• zaciskanie i otwieranie dłoni

• ruchy palców

• klaskanie

• głaskanie głowy

• głaskanie policzków

• głaskanie łokci

• głaskanie brzucha

• przewracanie się

• relaksacja.

3. Malowanie kulkami – dzieci wkładają kulki do miseczki z farbą, potem za pomocą łyżki umieszczają je na kartce włożonej do kuwety, którą poruszają, powstają ciekawe kompozycje.

4. Umycie rączek, porządkowanie miejsca pracy.

5. Wspólne oglądanie powstałych prac, urządzenie wystawy.

6. Zabawa naśladowcza – naśladowanie zwierzątek, robienie zabawnych minek (wykorzystanie propozycji E. Morkowskiej).

7. Pożegnanie dzieci.

II zajęcia

 

1. Powitanie dzieci przez nauczyciela.

2. Realizacja II PA Knillów:

   • kołysanie

   • klaskanie

   •  głaskanie brzucha

   •  głaskanie ud

   •  głaskanie kolan

   •  głaskanie palców u nogi

   •  wiosłowanie

   •  pocieranie stóp

   •  poruszanie palcami u nóg

   •  poruszanie nogami

   •  leżenie na plecach

   •  obracanie się z pleców na bok

   •  obracanie się z pleców na brzuch

   •  relaksacja.

3. Zabawa z wykorzystaniem baloników – nauczyciel prezentuje dzieciom baloniki z narysowanymi buziami, prezentującymi radość, smutek, złość: J   L     Wspólnie z dziećmi opowiada o balonikach i minkach na nich narysowanych, o tym kiedy możemy czuć: radość, smutek, złość. Zabawa naśladowcza – reagowanie na pokazany balonik i naśladowanie zaprezentowanej na nim minki.

4. Zajęcia plastyczne – tworzenie „buziek” z masy „Ciasto i plasto”, po uformowaniu brył – przyklejanie na nie: guzików, wyciętych z folii elementów obrazujących omawiane uczucia.

5. Umycie rączek, porządkowanie miejsca pracy.

6. Wspólne omawianie powstałych prac, próba identyfikacji zaprezentowanych na buziach uczuć.

7. Pożegnanie z dziećmi.

 

III zajęcia

 

1. Powitanie dzieci przez nauczyciela.

2. Realizacja IV PA Knillów:

   • leżenie na brzuchu

   •  leżenie na brzuchu i mruganie oczyma

   •  leżenie na plecach z rękoma wokół karku

   •  poruszanie nogami (jazda rowerem)

   •  odbijanie się na siedzeniu

   •  kręcenie się wokół siedzenia

   •  ślizganie się na siedzeniu

   •  podnoszenie się i stanie bez ruchu

   •  podnoszenie ramion – jednego, a potem obu jednocześnie

   •  podnoszenie jednocześnie jednej ręki i nogi

   •  stawanie przed kimś

   •  podbieganie do – odbieganie od

   •  spacerowanie – szybko i delikatnie

   •  spacerowanie – wolno i ciężko

   •  spacerowanie – wolno i delikatnie ( po cichu)

   •  dwa i dwa (znajdź partnera)

   •  odpychanie i przyciąganie

   •  dowolne ruchy (taniec).

3. Zaprezentowanie dzieciom rysunku na dużym arkuszu szarego papieru – opowiedzenie dzieciom o tym, że dzieci wracają ze spaceru do przedszkola, każde z nich wybiera swoją drogę – może być krótsza lub długa.

4. Praca w grupach 5 –osobowych, dzieci rysują kredą - na dużych arkuszach szarego papieru – drogę, którą każde z nich idzie do przedszkola( na arkuszu narysowane już są przez nauczyciela – przedszkole i park) Podczas rysowania dzieci uzasadniają swój wybór.

5. Umycie rączek, porządkowanie miejsca pracy.

6. Zabawa z balonami – odbijanie dowolne balonów, każde dziecko ma swój balon. Zaprezentowanie przez dzieci radosnych „minek” po skończonej zabawie.

7. Pożegnanie z dziećmi.

 

IV zajęcia

 

1. Powitanie dzieci przez nauczyciela.

2. Realizacja IV PA Knillów:

   • leżenie na brzuchu

   •  leżenie na brzuchu i mruganie oczyma

   •  leżenie na plecach z rękoma wokół karku

   •  poruszanie nogami (jazda rowerem)

   •  odbijanie się na siedzeniu

   •  kręcenie się wokół siedzenia

   •  ślizganie się na siedzeniu

   •  podnoszenie się i stanie bez ruchu

   •  podnoszenie ramion – jednego, a potem obu jednocześnie

   •  podnoszenie jednocześnie jednej ręki i nogi

   •  stawanie przed kimś

   •  podbieganie do – odbieganie od

   •  spacerowanie – szybko i delikatnie

   •  spacerowanie – wolno i ciężko

   •  spacerowanie – wolno i delikatnie ( po cichu)

   •  dwa i dwa (znajdź partnera)

   •  odpychanie i przyciąganie

   •  dowolne ruchy (taniec).

3. Malowanie farbami plakatowymi.

Nauczyciel prezentuje dzieciom sylwetkę dziecka wyciętą z brystolu, przedszkolaki zamalowują wycięta postać dużymi pędzlami – praca zbiorowa. Nauczyciel odkłada prace do wyschnięcia.

 

4. Umycie rączek, porządkowanie miejsca pracy.

5. Wspólne śpiewanie i ilustracja ruchem treści piosenki „Taniec ciała”

Paluszki tańczą sobie, Rączki tańczą też, Nóżki idą raz, dwa, trzy, Idę ja, idziesz Ty.   Paluszki tańczą sobie, Rączki tańczą też, Nóżki skaczą hop, hop, hop. Głowa w bok, głowa w bok. Wszyscy skaczą hop, hop, hop.

 

6. Wszyscy, wspólnie uzupełniają kompozycję – naklejają wycięte z kolorowego papieru elementy: oczy, włosy, nos, usta, brzuch, plecy, dłonie, stopy, szyja.

Nazywamy i identyfikujemy wszystkie części ciała podczas tej zabawy. Zawieszenie postaci w centralnym miejscu sali.

 

7. Pożegnanie z dziećmi.

 

Temat: Zaczarowany świat

Scenariusz zajęć dla grupy 4-latków

Cele:

 

ogólne:

• przygotowanie do nauki czytania i pisania szczegółowe – dziecko: 

• zna litery (biernie i czynnie)

• świadomie gospodaruje oddechem

• doskonali sprawność narządów mowy

• ćwiczy umiejętność porównywania i identyfikowania liter

• rozwija umiejętności z zakresu pisania liter: a, ć, e, s, sz, o

• rozwija sprawność manualną 

Metoda  pracy: 

• glottodydaktyka

Formy pracy:

• z całą grupą

• zespołowa

• indywidualna

Środki  dydaktyczne: 

• książeczka I. Morkowskiej „Dlaczego ziewa hipopotam”

• ilustracje zwierząt

• klocki LOGO

• czarodziejskie peleryny – z bibuły,  różdżki

• kaseta magnetofonowa z nagraniami KLANZY – La Bastringolo (franc. taniec ludowy)

• magnetofon

• wycięte z kolorowego papieru litery, litery narysowane kredą

• ukryty rysunek – załączniki nr: 2, 3, 4. 

 

Przebieg zajęć

1. Przywitanie czarodziejek - „czarodziejski ukłon”.
    

2. Wejście do „zaczarowanego lasu”  - las jest kolorowy, drzewa są w różnych barwach, różnie pachną czekoladą, gumą balonową, plackami ziemniaczanymi, płynem do naczyń... mają też różne smaki.
    

3. Usprawnianie narządów artykulacyjnych – nauczycielka (wróżka) zamienia dzieci w różne zwierzątka czy przedmioty mieszkające a zaczarowanym (wykorzystanie propozycji I. Morkowskiej):

• otwieranie szeroko buzi – krokodyl

• wywijanie warg – małpka

• nadymanie policzków – baloniki

• oblizywanie warg, dotykanie czubkiem języka wargi górnej i dolnej – kotek

• stukanie koniuszkiem języka w podniebienie za zębami – dzięcioł.

4. Praca z klockami LOGO – przeprawa liter przez czarodziejską krainę głosek – na podłodze w rzędzie ustawione są klocki, dzieci mają przenieść je przez krainę głosek ( w której każda litera musi znać swoje imię – dzieci „ czarodziejki” nazywają litery, jeśli mają z tym kłopoty pomaga im nauczyciel „wróżka”).
   
   Dzieci w trakcie zabawy ubrane są w czarodziejskie peleryny, gdy pomyślnie wszystkie litery znajdą się w pudełku –„ czarodziejki”  tańczą zwycięski taniec przy akompaniamencie: La Bastringolo (aktywizowanie do wykonania czynności zabawowych ze wspomaganiem nauczyciela).
    

5.  Zabawa w „Echo” – ćwiczenia w wybrzmiewaniu głosek trwałych z wydłużaniem: i,  e, a, o, ś,  m, f, s, sz, ż.
    

6. Zabawa  „Zaczarowane literki”:
   - Kreślenie po śladach liter różnymi częściami ciała (nogą, ręką, palcem) lub różdżką czarodziejską; dzieci jednocześnie wypowiadają właściwą głoskę.
   - Ślady liter wycięte są z kolorowego papieru umocowane w różnych miejscach w sali (a, o, s, e, ć).
    

7. Ukryty rysunek – kolorowanie obrazka, dane pola wg określonych kolorów. Gdy dziecko wypełni wszystkie wskazane pola, ukazuje się litera– któraś z tych z którymi dziecko pracowało.  

 

Zajęcia biblioterapeutyczne dla 3-latków

Zajęcia biblioterapeutyczne dla grupy 3-latków w przedszkolu Pomagające w pokonywaniu lęku przed rozłąką z rodziną  w początkowym okresie uczęszczania do przedszkola

 

Cele:  

• wyeliminowanie lęku przed rozstaniem z najbliższymi,

• osiągnięcie przez dzieci stanu relaksacji, poczucia bezpieczeństwa,

• uspokojenie, zredukowanie negatywnych emocji

Środki:

• Bajka o Zuzi – Danuta Metryka (www.wbp.poznan.pl)

• sylwety bohaterów obrazki ilustrujące bohaterów opowiadania (ilustracje domku, przedszkola; mama, tata, Zuzia i Basia, pani, ilustracja dzieci w przedszkolu)

• masa „ciasto i plasto”, foremki - serduszka

 

Przebieg zajęć

 

1. Wprowadzenie – Smerfiki posłuchajcie opowiadania o małej Zuzi, która tak jak Wy chodzi do przedszkola.

2. Czytanie bajki – nauczyciel czyta dzieciom bajkę powoli i wyraźnie. ( Z uwagi na to, że są to najmłodsze dzieci bajka ilustrowana jest obrazkami i sylwetami wykonanymi przez nauczyciela).

Część I

 

W małym miasteczku przy ulicy Miodowej stał domek z czerwonej cegły. Mieszkała w nim mała misia Zuzia oraz jej rodzina: mama, tata i starsza siostra Basia. Tata wychodził wcześnie rano do pracy, gdy Zuzia jeszcze spała. Większość czasu misia spędzała z mamą. Codziennie rano odprowadzały Basię do przedszkola. Bardzo lubiła te poranne spacery. Podobało się jej również w przedszkolu, wszystko było tam takie kolorowe: małe stoliczki, małe krzesła i dużo przeróżnych zabawek. Po pożegnaniu z siostrą szły na plac zabaw. Zuzia huśtała się na huśtawkach, bawiła się w piaskownicy, biegała, a gdy się zmęczyła siadała obok mamy na ławce i rozmawiały. Następnie robiły zakupy w sklepiku u pana Barnaby i wracały do domu. Wspólnie z mamą rozpakowywały zakupy, a następnie gotowały obiady. Mama prawdziwy dla rodziny misiów, a Zuzia taki na niby dla swoich lal. Gdy mama gotowała zupę pomidorową, to Zuzia również gotowała taką samą, gdy mama piła herbatę, Zuzia siadała przy niej i też piła herbatę. Kiedy mała misia była już zmęczona, mama kładła ją do łóżeczka, otulała kołderką i czytała bajkę dopóki córka nie zasnęła. Po drzemce szły do przedszkola po Basię. Siostra opowiadała Zuzi jak wspaniale się bawiła, ile ma koleżanek i kolegów. Pewnego dnia Zuzia zapytała mamę: – Kiedy ja pójdę do przedszkola? – A chcesz? – spytała mama. – Tak! Chcę się bawić z innymi dziećmi tak jak Basia. Mama spojrzała z czułością na swoją młodszą córkę, wzięła ją na kolana, przytuliła i powiedziała: – Bardzo się cieszę z twojej decyzji, po wakacjach we wrześniu ty pójdziesz do przedszkola, a ja do pracy.

 

Pytania nauczyciela:

• Kim była Zuzia?

• Gdzie codziennie chodziła siostra Zuzi – Basia?

• Co w tym czasie robiła Zuzia z mamą w domu?

• Gdzie chciała iść Zuzia po wakacjach?

Zaproszenie dzieci do wysłuchania kolejnego fragmentu.

 

Część II

 

Czas mijał, nadeszły wakacje, a po nich wrzesień i pierwszy dzień Zuzi w przedszkolu, a mamy w pracy. Zuzia czuła się szczęśliwa, a jednocześnie niespokojna. Zabrała swój plecak, do którego zapakowała kredki, pisaki i kapcie, wzięła siostrę i mamę za łapki i wyszły. W przedszkolu panował gwar i zamieszanie. Niektóre dzieci tak, jak Basia witały się radośnie po wakacyjnej rozłące, a inne – te, które pierwszy raz tu przyszły – ze łzami w oczach żegnały się z rodzicami. Zuzia nieśmiało zdjęła płaszczyk, powiesiła go na wieszaczku z muchomorem, następnie zmieniła buciki i ze smutną minką podeszła do mamy, przytuliła się i zapytała: – Mamo, ale ty po mnie przyjdziesz? – Oczywiście, kochanie – odpowiedziała mama i weszła z córką do sali maluchów, którymi opiekowała się pani Zosia. Była to bardzo miła pani. Podeszła do Zuzi, wzięła ją za łapkę i zaprowadziła do stolika, przy którym siedziały już inne misie. Niektóre misie były smutne i ciche, a inne wesoło rozmawiały ze sobą. Zuzia odwróciła się i zobaczyła mamę zamykającą za sobą drzwi. Nagle poczuła się bardzo samotna i pomyślała: „A jeśli mama nie wróci, zapomni o mnie?” Po policzkach misi popłynęły łzy. Po chwili poczuła, że ktoś ją delikatnie głaszcze po łapce, podniosła zapłakane oczy i zobaczyła uśmiechniętą panią Zosię. – Nie płacz, Zuziu – powiedziała wesoło pani. – Chodź bawić się z dziećmi. Właśnie budują z klocków zamek. Misia posłusznie podeszła do grupki misiów i przywitała się: – Jestem Zuzia. W odpowiedzi usłyszała: Ania, Asia, Kuba i wiele innych imion. Wszyscy z ochotą zabrali się do zabawy i wkrótce na środku sali stanął i piękny zamek. Nagle Zuzia usłyszała otwierające się drzwi, pomyślała, że to mama po nią przyszła. Odwróciła się, ale była to pani kucharka z obiadem dla dzieci. Misia znowu zatęskniła za mamą i rozpłakała się, bo przypomniała sobie jak wspólnie gotowały obiady. Czuła się okropnie, nic jej nie smakowało, a w głowie kłębiła się myśl: „A jeśli mama nie wróci?” Najgorzej czuła się wtedy, gdy po obiedzie wszystkie dzieci kładły się spać do swoich łóżeczek. Czuła się wtedy bardzo samotna, nie było przy niej mamy, która by ją przytuliła, otuliła kołderką i przeczytała bajkę. Leżała wpatrzona w zamknięte drzwi i cicho popłakiwała. Wkrótce nadeszła tak długo i niecierpliwie oczekiwana chwila, przyszła mama. Zuzia z radością podbiegła do niej i mocno się przytulając wyszeptała: – Bardzo za tobą tęskniłam, myślałam, że nie przyjdziesz. Kolejne dni Zuzi w przedszkolu wyglądały podobnie. Za każdym razem, gdy mama ją odbierała, widziała jej zapłakaną twarz.

 

Pytania nauczyciela:  

• Dlaczego Zuzia płakała, gdy została w przedszkolu?

• Czy Wy też tęsknicie za rodzicami?

• Co zrobiła Pani żeby pomóc Zuzi?

• Co jeszcze można było zrobić, żeby pomóc Zuzi?

• Czy lepiej się czujecie, gdy Pani zaprosi Was do zabawy?

Zaproszenie dzieci do wysłuchania kolejnego fragmentu.

Część III

 

Pewnego dnia przed wyjściem do przedszkola mama wzięła Zuzię na kolana, mocno przytuliła, a następnie wyjęła z kieszeni dwa malutkie czerwone serduszka. – Córeczko, to są dwa zaczarowane serduszka, jedno dla ciebie, a drugie dla mnie – powiedziała. – A dlaczego one są zaczarowane? – zapytała Zuzia. Mama uśmiechnęła się czule i powiedziała: – Są to serduszka szczęścia i miłości, nie pozwalają zapomnieć o drugiej osobie. Jeśli tylko poczujesz się samotna, wyjmij je z kieszeni, a serduszko pokaże ci, że ja o tobie pamiętam. Stanie się wtedy bardzo, bardzo czerwone. Będzie to znak, że cię kocham, myślę o tobie i że na pewno odbiorę cię z przedszkola. Zobaczysz sama. Misia schowała swoje serduszko do kieszeni, a mama swoje i poszły do przedszkola. Przy pożegnaniu z mamą misia nie czuła już lęku. Pamiętała, że ma swoje zaczarowane serduszko. Jednak później, czas zaczął się dłużyć, znowu posmutniała i chciała już się rozpłakać, gdy nagle przypomniała sobie o serduszku. Wyjęła je z kieszeni i położyła na łapce. Im dłużej na nie patrzyła, tym bardziej robiło się czerwone. I misia już wiedziała, że mama o niej myśli, że ją kocha i że na pewno przyjdzie. Zuzia poczuła się bardzo szczęśliwa i pobiegła bawić się z koleżankami i kolegami. Wkrótce też przyszła mama. Od tej pory Zuzia już nie obawiała się, że kiedyś mama o niej zapomni.

 

Pytania nauczyciela:  

• Co podarowała Zuzi mama?

• Jakie to było serduszko?

• O czym sobie przypomniała Zuzia, gdy zrobiło się Jej smutno?

3. Rozmowa z dziećmi tym, że one też mogą mieć serduszka – dla siebie i dla rodziców.

4. Wspólne wykonanie serduszek z masy „Ciasto i plasto” – wypełnianie masą foremek, każde dziecko wykonuje po 2 serduszka.

5. Prezentacja rodzicom przebiegu zajęć, krótka informacja od nauczyciela nt. przeprowadzonych zajęć, na tablicy grupy „Smerfów” zamieszczony jest tekst opowiadania (rozmowa z rodzicami odbywa się, gdy odbierają swoje dzieci z przedszkola).

 

Mobilna Rekreacja Muzyczna - deszcz

Scenariusz zajęć opartych na założeniach Mobilnej Rekreacji Muzycznej - deszcz (dla grupy 5-latków)

 

Cele:  

• budowanie i rozwijanie poczucia bezpieczeństwa,

• rozwijanie poczucia sprawczości w działaniu,

• rozwijanie poczucia rytmu,

• kształcenie wrażliwości muzycznej,

• stymulacja wyobraźni twórczej,

• motywowanie do podejmowania aktywności i współpracy

  Środki:  

• „kropelki” deszczu wycięte z kartek, technicznego kolorowego bloku technicznego,

• czapka i peleryna wróżki wykonane z bibuły,

• różdżka,

• płyta wraz z książką- K. Bajer, A. Wacławski: „Już gramy” część IV, AKORD, Poznań 2007,

• płyta wraz z książką A. Kornaka, B. Bleja-Sosna, A. Rydzewska-Walichniewicz,: Rymowana gimnastyka dla smyka, BEA, Toruń 2007, („Powódź”),

• instrumenty: trójkąty, tamburyna, grzechotki, bębenki, talerze,

• płyta: Co to? Kto to? Ćwiczenia i zabawy z dźwiękiem, Seventh Sea, 2002,

• płyta K. Bajer, A. Wacławski: Klasyka raz jeszcze – muzyka i ćwiczenia dla dzieci część IV, AKORD, Poznań 2008, „Jesienna szaruga” oparta na motywie F. Chopina „Preludium e-moll op. 28 nr 4, „Przechadzka po lesie” oparta na motywie W. A. Mozarta „Aria Figara” z opery „Wesele Figara”,

• „Trening Autogenny” Schulza, wersja dla dzieci

(opracowanie W. Pitak) http://www.logos.pomorze.pl/

 

Przebieg zajęć

 

Uruchomienie

 

1. Opowiadanie dzieciom o deszczyku, który pada dookoła, zachęcenie dzieci do dzielenia się swoimi doświadczeniami nt. deszczu. W sali znajdują się „kropelki” deszczu (wycięte z papieru) – porozrzucane na podłodze i wiszące na nitkach w różnych miejscach, dzieci wprawiają w ruch „kropelki: za pomocą dmuchania.

2. „Deszczowy taniec” – nauczyciel „wróżka” za pomocą różdżki zamienia dzieci w „Deszczowe elfy”, które tańczą przy akompaniamencie – „Zabawa z instrumentami” .

Zrytmizowanie

 

3. Zabawa przy akompaniamencie „Powódź”.

 

Dzieci ilustrują ruchem treść piosenki „Powódź”, na przerwę w muzyce po I zwrotce, gdy siedzą na krzesłach – odpoczywają i głęboko oddychają, kontynuacja zabawy.   „Spacerujemy po Sali i się rozglądamy. Uwaga – powódź! – więc szybko na krzesła siadamy. Wstajemy i chodzimy, chodzimy, chodzimy… Uwaga – powódź! – i z nów na krzesła wszyscy siadamy! Ustawiamy się gęsiego, na plecach przed nami Malujemy słoneczko, zamiast pędzlem – palcami, A teraz na plecy naszego sąsiada Na niby drobny deszczyk popada.”

 

Odreagowanie

 

4. Zabawa rytmiczna „Deszcz” – dzieci podzielone są na 4 grupy, każda z grup otrzymuje instrumenty:

• Grupa I   – trójkąty,

• Grupa II - tamburyna,

• Grupa III – grzechotki,

• Grupa IV – bębenki

• nauczyciel – talerze.

Zaczynamy wspólne muzykowanie:

• lekki, „delikatny deszczyk” – grupa I (lekkie uderzenia w trójkąty),

• deszczyk pada coraz mocniej, „średni deszczyk” – dochodzi grupa II (delikatne potrząsanie tamburynem),

• deszcz pada mocno „ulewa” – dochodzi grupa III (grają grzechotki),

• deszcz pada bardzo mocno, „burza” – dochodzi grupa IV (grają bębenki),

• gdy wszyscy już grają przez chwilę nauczyciel uderza w talerze – „grzmot”, burza cichnie, deszcz przestaje padać (instrumenty cichą).  

Zabawę można powtórzyć – jeśli dzieci będą miały na to ochotę, wówczas grupy wymieniają się instrumentami.

 

Uwrażliwienie

 

5. Dzieci siedzą w kole słuchają   nagrań: „wiatr”, „deszcz”, „burza” (Co to? Kto to?), naśladują poprzez zabawy dźwiękonaśladowcze te odgłosy.

6. Malowanie akwarelami przy akompaniamencie „Jesienna szaruga”.

Relaks  aktywizacja łagodna i dynamiczna

 

7. Teraz „wróżka” - nauczyciel zaprasza dzieci na spacer, zamienia wszystkich różdżką w misie – realizacja „Treningu Autogennego” Schulza, wersja dla dzieci (opracowanie W. Pitak).

Część I.

 

Dzieci inscenizują grę, w której wcielają się w postaci wymieniane w bajce:

 

"Pewnego razu Miś Uszatek poszedł na wycieczkę do lasu. Świeciło słonko, było ciepło i wesoło. W lesie spotkał swoich dobrych przyjaciół, z którymi zawsze się bawił. Porozmawiał z jeżem...., poskakał po łące z zajączkiem..., poganiał za wiewiórką..., pograł w piłkę z kangurkiem...   Po wesołej zabawie Misiu poczuł się bardzo zmęczony i powędrował do domu."

 

Część II.

 

Wszystkie dzieci stają się Misiem Uszatkiem i kładą się na leżakach:  

 

"Mamusia czekała już na Misia Uszatka i przygotowała mu ciepłe i miękkie łóżeczko. Pomogła mu zdjąć ubranko i ułożyła do snu. W pokoju było cichutko, bo wszystkie zabawki już spały. - Misiu ułożył się wygodnie, zamknął oczka, rozprostował nóżki i rozluźnił rączki. Teraz Uszatek oddycha równo i spokojnie. Jest mu dobrze, przyjemnie i miękko. Leży Mis Uszatek i tak sobie myśli:   Jest mi dobrze. Oddycham lekko, równo i spokojnie. Wszystkie zabawki teraz śpią. Za chwilę i ja zasnę. - Czuje, jak moja prawa ręka staje się ciężka. Jest już bardzo ciężka. Jest już tak ciężka jak duży kamień na drodze. Jest już tak ciężka, że nie mogę jej podnieść. - Czuję, jak moja lewa ręka staje się ciężka. Jest już bardzo ciężka. Jest już tak ciężka, jak duży kamień na drodze. Jest już tak ciężka, że nie mogę jej podnieść. - Oddycham lekko, równo i spokojnie. - Nóżki też są leniwe. - Najpierw prawa nóżka staje się ciężka, coraz cięższa. Jest już tak ciężka, że nie chce mi się nią ruszać. -  Lewa nóżka staje się ciężka, coraz cięższa. Jest już tak ciężka, że nie chce mi się nią ruszać. - Głowa leży spokojnie. Czuje się dobrze. Jest bardzo cicho i spokojnie. - Oddycham lekko, równo i spokojnie. -  Oddycham lekko. - Oddycham równo. - Oddycham spokojnie. - Czuję ciepło w rączkach i nóżkach. Coraz więcej ciepła. - Ciepło jest w brzuszku, całe ciało jest ciepłe, jak w ciepłej kąpieli. - Czuję się dobrze. - Jest mi przyjemnie i dobrze. -  Sen zamyka mi oczka. Zasypiam , zasypiam.

 

III Część.

 

Pobudzenie i powrót do zabawy w rytmie skocznej muzyki:

• Otwieram oczy. Czuje się jak po przebudzeniu z głębokiego i przyjemnego snu.

• Podnoszę do góry ręce, przeciągam się.

• Jestem wypoczęty i radosny.

• Jest mi wesoło i biegam radośnie z innymi dziećmi...  

Rozmowa

8. Rozmowa z dziećmi tym co im się najbardziej podobało podczas zabaw, pożegnanie.

Lubimy czytać - projekt edukacyjny

Autor: mgr Urszula Kołodziejska

Przedszkole Miejskie nr 1, Mińsk Mazowiecki

 

Termin realizacji: rok szkolny 2008/2009  

Opracowała i wdrożyła do realizacji w grupie 6-latków: mgr Urszula Kołodziejska       

 

1. WSTĘP:

 

"Nikt nie rodzi się czytelnikiem,

czytelnika trzeba wychować”...        

 

Współcześni psycholodzy uważają dzieciństwo za bardzo ważny etap w rozwoju człowieka. Dziecko stało się więc centrum procesu wychowawczego i dydaktycznego, a wiek przedszkolny to czas, w którym kształtują się jego nawyki, w tym również czytelnicze; warto więc wykorzystać ów moment, tym bardziej, że czytając dzieciom, poszerzamy ich wiedzę o człowieku, o świecie, dostarczamy naszym pociechom całego bogactwa przeżyć. Kontakt z książką wzbogaca słownictwo dziecka, jego wyobraźnię; książki rozszerzają świat ich uczuć i myśli.

Niestety, w chwili obecnej książka stała się zaledwie jednym z wielu środków umożliwiających człowiekowi kontakt z kulturą; pojawiło się wiele innych możliwości przekazywania informacji, a piękna i naprawdę wartościowa literatura dziecięca coraz częściej ginie w zalewie filmów i gier komputerowych.. Wiele dzieci bez umiaru korzysta z komputera lub telewizora i jest to dla nich najatrakcyjniejsza forma spędzania wolnego czasu, a rodzice często po prostu nie kontrolują, co i jak długo oglądają ich dzieci. Dlatego właśnie, mając na uwadze ów problem i szukając alternatywnych rozwiązań zainicjowałam zajęcia czytelnicze w grupie „0”. Pragnę bowiem, by obok nas dorastały dzieci mądre i wrażliwe, by pozytywnych wzorców nie musiały szukać na ulicy. Jestem głęboko przekonana, że od czytelniczego wysiłku, od konsekwencji zależeć będzie, czy wykształcę w dzieciach ów czytelniczy nawyk, tym bardziej, że przyjemność czytania i miłość do książek musi powstać właśnie w dzieciństwie; mądre i odnoszące sukcesy w szkole dzieci to często te, które mają codzienny kontakt z literaturą ,a dzieci, które mają kłopoty w szkole, to zazwyczaj te, o których rozwój umysłowy we wczesnym dzieciństwie nikt po prostu nie zadbał.

Przebywanie z ulubioną książką jest bardzo ważną i pożądaną formą spędzania czasu wolnego w każdym wieku. Kontakt z literaturą, jeśli jest dostatecznie żywy, może głęboko rozwijać osobowość dziecka, poszerzać możliwości poznania świata, pozwalać na uczestnictwo w wydarzeniach niedostępnych własnym doznaniom i obserwacjom.

 

Czytając ciekawą książkę, dziecko przeżywa losy bohaterów, a przy okazji uczy się doceniać postępowanie przedstawionych postaci, odróżniać to, co jest dobre od tego, co złe. Najskuteczniejszym sposobem wychowania czytelnika na całe życie jest głośne czytanie dziecku dla przyjemności. Czytanie może mieć charakter pośredni, odbywać się poprzez rodziców, nauczycieli lub inne osoby.    Czytanie należy do elementarnych umiejętności umysłowych. Jest pośrednim narzędziem poznawania otaczającej nas rzeczywistości, otwiera przed nami bogate źródło dziedzictwa kulturowego, a tym samym warunkuje wszechstronny rozwój. Nabycie umiejętności czytania przez dziecko sześcioletnie wymaga wielkiego trudu, a od nauczyciela wytężonej pracy. Dlatego organizując zajęcia przygotowujące do nauki czytania należy zastosować różne, atrakcyjne formy. Nie powinno się przeciążać dzieci jednostajną, wytężoną pracą. Trzeba pozostawić dostateczną ilość czasu na zabawową formę zajęć. Należy wdrażać do systematycznej pracy i świadomego wysiłku, zaczynając od metod bardziej atrakcyjnych, skupiających uwagę.

 

Ze względu na właściwości psychiczne dzieci 6 – 7 letnich należy stosować różnorodne metody rozwijające aktywność . Czytanie jest jedną z najważniejszych funkcji w życiu, ponieważ praktycznie cała nauka opiera się na umiejętności czytania. 

 

Dziecko sześcioletnie może i chce się uczyć , ale efekty w tym zakresie osiąga wtedy, gdy nauce towarzyszy radosna zabawa. Tylko w atmosferze radosnej twórczej i pożądanej wychowawczo zabawy wyzwala się różnorodna aktywność. Z tego względu nauka czytania nie może odbywać się w oderwaniu od różnorodnych zabaw i zajęć, lecz musi łączyć się z treściami wychowania społecznego, zdrowotnego i estetycznego.

 

Według rozporządzenia MENiS z dn. 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego głównym celem edukacyjnym na pierwszym etapie edukacji jest „Wspomaganie wszechstronnego i harmonijnego rozwoju ucznia…”.

 

Podstawa programowa wychowania przedszkolnego zawiera zadania, które nauczyciel może zrealizować poprzez głośne czytanie dzieciom:

• „Tworzenie sytuacji doskonalących pamięć, zdolność kojarzenia, umiejętność skupiania uwagi na rzeczach i osobach.

• Wzbudzanie zainteresowania obrazem (ilustracją) i tekstem.

• Tworzenie warunków do doświadczeń językowych w zakresie reprezentatywnej i komunikatywnej funkcji języka ( ze szczególnym uwzględnieniem nabywania i rozwijania umiejętności czytania…)

• Wprowadzanie dziecka w świat wartości uniwersalnych, np. dobro, prawda, miłość, piękno…

• Pomaganie dziecku w poznawaniu różnych postaw bohaterów literackich… oraz podejmowaniu próby ich oceny i uzasadniania stanowiska.”

2. CELE

 

Główny cel programu to: Zapoznanie dzieci z literaturą dziecięcą, rozbudzanie motywacji do samodzielnego sięgania po książki, rozwijanie zainteresowań czytelniczych.     Cele szczegółowe:  

• wprowadzenie dzieci w świat literatury ,

• ukazanie przedszkolakom właściwego kontaktu z książką poprzez wzór osób dorosłych ,

• przygotowanie dzieci do późniejszego, samodzielnego wyboru książek,

• nauka obcowania z literaturą w sposób samodzielny, refleksyjny i twórczy,

• budzenie zaciekawienia książką przez zabawy literacko – teatralne, plastyczne i wycieczki oraz atrakcyjny kącik książki w sali przedszkolnej,

• zapoznanie dzieci z biblioteką i czytelnią,

• zapoznanie dzieci z zasadami korzystania z biblioteki ,

• wdrażanie do dbałości o czysty i estetyczny wygląd książek,

• zaznajomienie sześciolatków z utworami W. Chotomskiej , J. Brzechwy, i twórczością bajkopisarzy ,

• zachęcenie nauczycieli i rodziców do głośnego i systematycznego czytania z dziećmi ,

• stwarzanie okazji do samodzielnego czytania,

• poznanie etapów powstania książki „Od autora do czytelnika”,

• rozumienie poleceń i rozwiązywanie zadań zgodnie z instrukcją ,

• integrowanie grupy poprzez wspólną naukę, pracę, zabawę.

 

3. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW:

 

Wychodząc z założenia, że nie istnieje metoda jednakowa oddziałująca na każdego wychowanka, należy przyjąć, że stosowanie wielokierunkowości w tej dziedzinie jest jedynym sposobem na osiąganie umiejętności czytelniczych przez wszystkie dzieci na równym poziomie i w podobnym czasie, a mimo to w indywidualnym tempie. Służyć temu będą następujące sytuacje edukacyjne:

• gry i zabawy dydaktyczne, tematyczne;

• praca z książką, czasopismem dziecięcym;

• praca z obrazkiem;

• historyjka obrazkowa;

• praca z tekstem literackim – wiersze, piosenki, opowiadania, bajki, baśnie;

• metody aktywne;

• pedagogika zabawy;

• spacery i wycieczki;

• sytuacje okazjonalne;

• teatrzyki;

• tworzenie swobodnych tekstów;

• zabawy i ćwiczenia usprawniające aparat mowy;

• działalność plastyczna;

• twórczość muzyczna;

• konkursy i quizy;

• układanki i rebusy;

• ćwiczenia w czytaniu;

 

4. TREŚCI EDUKACYJNE I SPOSOBY ICH REALIZACJI

 1. Zapoznanie dzieci z popularnymi utworami dziecięcymi ze zwróceniem uwagi na ich autora.

• Wykonanie gazetek i poznanie wiadomości o ulubionych autorach książek dla dzieci:
  J. Brzechwa, W. Chotomski, D. Gellner, A. Frączek, A. Lindgren, C. Collodi, H. Ch. Andersen, Ch. Perrault, Grimm.

• Spotkania z pisarzami tworzącymi dla dzieci:    A. Frączek, D. Gellner.

• Spotkania z teatrem –oglądanie przedstawień w wykonaniu aktorów.                                     

2. Bohaterowie naszych bajek i baśni- głośne czytanie wybranych utworów          z literatury dziecięcej.

• Poznanie legend polskich : „Wars i Sawa, Złota Kaczka, Legenda o warszawskiej syrence, Orle gniazda”.

• Czytanie bajek i baśni europejskich autorów: Włochy- C. Collodi „Pinokio”; Niemcy – Grimm „Baśnie”; Dania – H. Ch. Andersen „Baśnie”;  Francja- Ch. Perrault „Bajki”; Szwecja- A Lindgren „Dzieci z Bullerbyn, Pippi”.

• Czytanie wierszy, piosenek, opowiadań , bajek współczesnych autorów polskich.

• Poznawanie bohaterów literatury dziecięcej- Pippi i Pinokio.

• Zapraszanie rodziców, pracowników biblioteki do głośnego czytania dzieciom.

• Zastosowanie bajki terapeutycznej jako metody na wyciszenie, relaksację, odreagowanie napięcia.

3.  Stwarzanie okazji do prezentacji umiejętności samodzielnego czytania książek przez dzieci.                                                

• Zorganizowanie kącika książki w sali w celu umożliwienia codziennego kontaktu z książką.

• Uzupełnianie kącika czytelniczego pozycjami przyniesionymi przez dzieci z domu.

• Wspólne oglądanie i omawianie ilustrowanych książek dla dzieci.

• Zachęcanie dzieci do głośnego czytania kolegom.

• Zorganizowanie wewnątrzgrupowego konkursu czytelniczego „Lubimy czytać”.  

4. Od autora do czytelnika. Dziecko autorem własnej książeczki.       

• Poznanie etapów powstawania książki oraz historii i znaczenia pisma dla człowieka.

• Zorganizowanie dla rodziców i dzieci konkursu plastycznego „Moja książeczka” z własnym tekstem i ilustracjami.

• Umieszczanie własnych książek w kąciku czytelniczym.

• Wycieczka do księgarni.

5. Literatura dla dzieci źródłem pomysłów do zabaw w teatr, zabaw dramowych , inscenizacji. Prezentowanie różnych utworów dziecięcych w formie słownej, plastycznej, muzycznej i ruchowej.

• Słuchanie bajek opowiadanych przez dzieci.

• Wyrażanie gestem, ruchem treści literatury.

• Zabawy przy piosenkach o tematyce bajkowej.

• Inscenizowanie utworów.

• Zabawy dramowe, w teatr.

• Wykonywanie prac plastycznych na temat literatury.

• Wykonanie zakładek do książek.

• Wystawy prac plastycznych w przedszkolu i holu biblioteki.

• „Album bajek”- wykonywanie ilustracji do treści bajek, baśni, wierszy w specjalnie do tego założonym zeszycie.

• Udział w konkursie recytatorskim „Lubimy rymy – wiersze J. Brzechwy” organizowanym przez MDK.

• „Pałacowa Maska”-udział w przeglądzie teatralnym organizowanym przez MDK.

6. Książka źródłem informacji. Eksponowanie wartości artystycznych i wychowawczych książek dla dzieci.

• Umieszczanie w kąciku książki atlasów, albumów, encyklopedii, książek o roślinach, ptakach, kosmosie itp.

• Praktyczne ćwiczenia w odszukiwaniu informacji na konkretny temat w encyklopedii.

• Zapoznanie dzieci ze zwyczajami bożonarodzeniowymi i wielkanocnymi w Polsce i krajach Unii Europejskiej na podstawie literatury (Wielkanocne pisanki, Opowieść wigilijna, Dzieci z Bullerbyn)

7. Biblioteka – miejsce rozwijania zainteresowań czytelniczych.

• Wycieczki do biblioteki w MDK oraz jej filii.

• Poznanie pracy bibliotekarza.

• Korzystanie z czytelni, wypożyczalni.

• Systematyczne wypożyczanie książek.

• Utrwalanie zasad dbania o książki.

 

5. UWAGI O REALIZACJI PROGRAMU

 

Program „Lubimy czytać” obejmuje przedszkolaków z grupy „0” z Przedszkola Miejskiego Nr 1 w Mińsku Mazowieckim. Program będzie realizowany w ramach zajęć obowiązkowych oraz zajęć popołudniowych w roku szkolnym 2007/2008

 

W celu pełnej realizacji programu, planuję nawiązać współpracę z pracownikami Biblioteki Miejskiej oraz jej filią, co umożliwi lepsze poznanie ich pracy przez dzieci, a jednocześnie pozwoli na inny sposób oddziaływania na dzieci.

 

Aby zachęcić dzieci do czytania wskazane będzie zorganizowanie kącików książki w sali. Istotnym elementem działań w ramach programu będzie włączenie rodziców do głośnego czytania w domu i szkole.

 

Do realizacji założonych celów programu zaplanowałam wykorzystać wybrane utwory następujących autorów: J. Brzechwa „Sto bajek”; W. Chotomska „Moje ulubione wiersze”, „Legendy polskie”; D. Gellner „Wiersze dla dzieci”; A. Frączek „Słoń na hulajnodze”, Legendy polskie: „Smok wawelski, Bazyliszek, Złota kaczka, Syrenka warszawska, Szewczyk Dratewka”; H. Ch. Andersen „Baśnie”; Ch. Perrault „Bajki”; J. i W. Grimm „Bajki”; C. Collodi „Pinokio”; A. Lindgren „Dzieci z Bullerbyn, Pippi”.

Program ma być przede wszystkim zachętą, by dzieci chętniej i częściej sięgały po książki. Stwarza on też możliwość samodzielnego i świadomego korzystania z książki jako dobrego źródła informacji. Mam nadzieję, że po realizacji programu „Lubimy czytać” książka stanie się wiernym przyjacielem dziecka.

 

6. EWALUACJA

 

Opracowany program poddany będzie ewaluacji całorocznej. Do zebrania opinii na temat prowadzonych zajęć wykorzystam ankietę ewaluacyjną skierowaną do dzieci oraz informacje zebrane w arkuszach obserwacji dziecka 6-letniego i diagnozie gotowości szkolnej sześciolatka.  

 

Proponowane sposoby monitoringu:

1. ankieta dla dzieci,

2. karty obserwacji dzieci ,

3. zdjęcia ,

4. diagnoza gotowości szkolnej ,

5. kronika przedszkolna ,

6. scenariusze zajęć, spotkań z autorami, konkursów,

7. prace plastyczne,

8. plan współpracy z biblioteką.

9. zbiórka książek dla dzieci z ubogich rodzin.

 

7. BIBLIOGRAFIA  

• Bogdanowicz M. “Metoda dobrego startu”, WSiP, Warszawa 1989;

• Majchrzak I. “Wprowadzenie dziecka w świat pisma”, WSiP, Warszawa 1995;

• Kamińska K. “Nauka czytania dzieci w wieku przedszkolnym”, WSiP, Warszawa 1999;

• Arciszewska E. “Sojusz metod” w: “Edukacja w przedszkolu”, Raabe 1998;

• Grodzicka-Łada A. red. “ABC...Program wychowania przedszkolnego XXI wieku”, WSiP, Warszawa 2000;

• Demel G. “Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola”, WSiP, Warszawa 1978

• Salach I. “Propozycje zajęć i zabaw doskonalące umiejętność czytania”, “Iwanowski”, Płock 2002;

• Żuchowska W. ‘’Oswajanie ze sztuką słowa’’, WSiP, Warszawa 1992;

• Wychowanie w Przedszkolu, Bliżej Przedszkola- czasopisma.

Burza Mózgów

	Burza mózgów to dwa spotkania w grupie kilku osób. Pierwsze spotkanie jest poświęcone gromadzeniu pomysłów, drugie wnikliwej ich ocenie i wyborowi najlepszego. Organizacja spotkań, formalizm, rola przewodniczącego, zakaz krytyki w czasie pierwszego spotkania mają za zadanie wydobyć najcenniejszy element burzy, wzajemną inspirację uczestników.

Temat
Powinien być dokładnie określony. Uczestnicy powinni go poznać wcześniej, by móc się przygotować. Temat jest przypomniany na początku każdego z obu spotkań. To po to, by pomiędzy chmurami burzy szukać właściwych rozwiązań.

Ilość uczestników
Od kilku do kilkunastu osób. Przy większej liczbie uczestników nie każdy może się wypowiedzieć i trudno o intensywną wymianę myśli. Różnice wieku uczestników, wykształcenia, doświadczenia i w ogóle poglądów są cenne. Lepiej też, gdy przełożeni i podwładni nie spotykają się w jednym zespole.

Czas trwania
Czas I spotkania, najlepiej od 20 do 30 minut. Nie należy przekraczać 45 minut, bo spotkanie staje się ciężkie i jałowe. 
Czas II spotkania może być dłuższy. Przy dłuższym spotkaniu należy pamiętać o przerwach.

Przewodniczący. 
Ogłasza temat, początek i koniec spotkań, przypomina zasady spotkania, kieruje, jeśli potrzeba, kolejnością wypowiedzi, delikatnie zachęca, starając się nie wpływać na treść wypowiedzi.

Sekretarz, protokolant.
Notuje przebieg sesji. Jego końcowym dziełem jest lista pomysłów zawierająca określenie i krótki opis każdego z pomysłów. Spotkanie można również nagrywać.

Rozgrzewka
Przydatna, zwłaszcza, gdy uczestnicy nie znają się nawzajem. To kilka minut inspirującej zabawy na wprowadzenie w dobry nastrój.

I spotkanie - Sesja zbierania pomysłów
Uczestnicy przedstawiają swoje pomysły. Zakaz krytyki wyzwala umysły. Od wszelkich ocen należy się powstrzymać. To dotyczy również błędnych pomysłów. One również inspirują. Pomysły są spisywane przez sekretarza-protokolanta. 

II spotkanie - Sesja oceny
W czasie drugiego spotkania trzeba wykonać kilka kroków:

• Wybór trafnych pomysłów

• Wyjęcie z pomysłów błędnych wartościowych elementów

• Spisanie list nowych czynników i punktów widzenia rozszerzających rozumienie problemu

• Powtórne sprawdzenie pomysłów zakwalifikowanych jako błędne

Uwieńczeniem sesji oceny są trzy listy:

• z dobrymi rozwiązaniami

• z nowymi podejściami

• z zagadnieniami do zbadania

Przerwa pomiędzy I i II spotkaniem
Przerwa powinna być. Najmniej kilka minut. Może być jeden dzień. 

Uzupełnienia listy pomysłów
Listę dobrych pomysłów można uzupełnić również po zakończeniu pierwszego spotkania. 

Wzajemna inspiracja największą zaletą burzy mózgów
Rozmowa wyostrza myśli. Partnerzy burzy mózgów inspirują się nawzajem swoimi wypowiedziami. Dzieje się tak niezależnie od tego, czy ich wypowiedzi są poprawne, czy nie. Wystarczy, że są inne. Podział burzy mózgów na dwie sesje sesje i zakaz osądu w pierwszej jest zamierzony. To po to, by wzmocnić inspirację i zapobiec tłumieniu się. Inspirującą moc ma również przesłuchiwanie nagrania z sesji, jeśli takie powstało. 

Uzupełnienia
Twórcą klasycznej burzy mózgów był psycholog amerykański Alex Osborn. Osborn wdrożył burzę mózgów, już w latach 30-tych zeszłego wieku, w agencji reklamowej, której był współwłaścicielem. Burza mózgów może mieć wiele postaci, różniących się formami zbierania, notowania i prezentacji pomysłów. Można wykorzystać tablicę, flipchart, plakaty na ścianach, rzutnik cyfrowy, magnetofon, listy dyskusyjne, i różne formy elektronicznego obiegu dokumentów.