KSIĘGA MICHEASZA

Wstęp do Księgi Micheasza.

Mi 1. Tytuł. SĄD NAD IZRAELEM.. Wyrok Boży na Samarię. Lamentacja Proroka.

Mi 2. Lichwa możnych i ucisk ubogich. Zapowiedź kary Bożej za ucisk ludu. Protest możnych i odpowiedź Proroka. Powrót z niewoli.

Mi 3. Nadużycia wśród kasty rządzącej. Nadużycia wśród proroków.. Nieprawość przywódców ludu.

Mi 4. NADZIEJE MESJAŃSKIE. Panowanie Boga na Syjonie. Powrót wygnańców do królestwa Bożego. Groźba niewoli i obietnica uwolnienia. Wizja oblężenia i uwolnienie Jerozolimy.

Mi 5. Mesjasz i Jego królestwo. Triumfy królestwa mesjańskiego. Fałszywe środki pomyślności będą zniszczone.

Mi 6. DROGA DO ZBAWIENIA.. Skarga Pańska wytoczona ludowi. Istota prawdziwej religii. Zachłanność możnych będzie ukarana.

Mi 7. Powszechna nieprawość wśród ludzi. Zawstydzenie wrogów Syjonu. Odbudowa Izraela. Modlitwa o pomoc Bożą. Prośba o poniżenie nieprzyjaciół.

Prośba o przebaczenie.

Wstęp do Księgi Micheasza

Nazwa księgi w Wulgacie brzmi: "Proroctwo Micheasza" (Prophetia Michaeae). W Biblii hebr. i LXX nazywa się po prostu "Micheasz", od imienia Proroka. Micheasz (hebr. Mika lub Mikaja[h] znaczy: "Kto jest jak Jahwe?"), jeden z dwunastu proroków mniejszych (różny od Mikajehu, syna Jimli z 1 Krl rozdz. 22

[->1 Krl 22,1]), prorokował współcześnie z Izajaszem. Tak jak jego poprzednik Amos, żywił on głębokie przeświadczenie o swoim powołaniu prorockim (Mi 3,8).

Oprócz nagłówka (Mi 1,1), zawierającego informacje o przedmiocie proroctwa (wizja o Samarii i Jeruzalem), o charakterze religijnym orędzia (słowo Jahwe), o pochodzeniu Proroka (Moreszet w okolicy Gat w Szefeli) i o czasie jego działalności (za Jotama: 739-736, Achaza: 734-728 i Ezechiasza: 728-699), księga dzieli się na trzy części: I. Sąd nad Izraelem (rozdz. 1-3 [->Mi 1,1]); II. Nadzieje mesjańskie (rozdz. 4-5 [->Mi 4,1]); III. Droga do zbawienia (rozdz. 6-7 [->Mi 6,1]). Prorok jednak nie zawsze trzyma się tylko jednego zagadnienia. I tak np. część pierwsza, gdzie są niemal same groźby i wyrocznie, zawiera również jedną obietnicę (Mi 2,12n); część druga - nadzieje mesjańskie przeplatane groźbami (Mi 4,9n; Mi 5,9-14), a w części trzeciej Prorok powraca do zagadnień poruszonych poprzednio i wiąże je w celach dydaktycznych, nadając im postać dramatycznego dialogu.

Księga Micheasza wnosi ważne szczegóły do historii objawienia: o pochodzeniu i naturze Mesjasza (Mi 5,1.3n), o Jego Matce (Mi 5,2), o oczyszczonej Reszcie (Mi 2,12; Mi 5,6n), o przyszłym królestwie mesjańskim (Mi 4,1-4; Mi 5,1-14). W teologii została podkreślona szczególnie wszechmoc i sprawiedliwość Boża (wpływ Amosa) oraz miłość Boża, domagająca się wzajemności na mocy przymierza synajskiego (wpływ Ozeasza).

Mowy Micheasza były spisane prawdopodobnie jeszcze za życia Proroka, ale ich dzisiejszy układ pochodzi zapewne od późniejszego redaktora księgi (może z czasów niewoli babilońskiej), który usiłował złagodzić groźby i w tym celu zestawił je z obietnicami, jak np. gdy ruinie Syjonu (Mi 3,12) bezpośrednio przeciwstawia wywyższenie Syjonu (Mi 4,1nn). Jakiś inny autor po wygnaniu babilońskim napisał dodatek liturgiczny (Mi 7,19n), a także próbował dostosować niektóre przepowiednie do nowych, zmienionych warunków już po ich wypełnieniu. Zapewne od niego pochodzi wzmianka o Babilonie (Mi 4,10) i o odbudowie murów obronnych (Mi 7,11), a może nawet i cały obraz przyszłej, odnowionej Jerozolimy (Mi 7,8-17).

W Księdze Mecheasza przeważają mowy zawierające groźby i obietnice w stylu prorockim. Jednak niektóre fragmenty ze względu na swoją treść i specjalną formę poetycką można zaliczyć do odrębnych utworów literackich, np. Mi 1,2nn to hymn wysławiający potęgę i majestat Boga, Mi 1,8-16 lamentacja, Mi 6,6nn poemat dydaktyczny, Mi 7,7-20 kilka krótkich psalmów, Mi 3,8 i Mi 7,7 dwa poetyckie wyznania wiary. Motywem często się powtarzającym jest sąd Boży nad grzesznikami, którego powagę Prorok podnosi za pomocą opisów teofanijnych. Inny ważny motyw to nadzieja, którą Prorok ożywia przez dalekosiężne obietnice, porywające metafory lub wizje szczęśliwszych czasów.

Słownictwo i styl Micheasza odpowiadają środowisku wiejskiemu, w jakim się wychował: obrazowa i prosta frazeologia, wyrażenia konkretne, żywe opisy, gwałtowne zmiany, śmiałe wypowiedzi połączone z jasnością wizji i głębokim uczuciem nawet wtedy, gdy obfitują w paronomazje. Te cechy stylu najwyraźniej występują w części I, w części zaś II i III ze względu na zmienione warunki i naturę przepowiedni, styl nie tracąc nic ze swego piękna, staje się spokojniejszy i obfituje w refleksje.

Kontynuując misję Amosa i Ozeasza, Micheasz występuje w obronie sprawiedliwości i jedności braterskiej w narodzie, które zostały złamane przez niesprawiedliwy ustrój społeczny, faworyzujący bogaczy i klasę rządzącą. By nakłonić naród do poprawy i pokuty, Prorok grozi strasznymi karami Bożymi, jak niewola (Mi 1,16), zniszczenie Jerozolimy i świątyni (Mi 3,12). Pewne oznaki pokuty Prorok zapewne oglądał jeszcze za swego życia (por. Jr 26,18n), ale w widzeniu prorockim obejmował on czasy bardziej odległe, w których prawdziwa pokuta oczyści naród wybrany (Mi 7,7nn). Takiemu Izraelowi, ocalałej i oczyszczonej Reszcie, przepowiada Micheasz szczęśliwe czasy królestwa mesjańskiego (Mi 4,1-4,7). Później przepowiednię tę Prorok bardziej skonkretyzuje zapowiadając, że władcą królestwa mesjańskiego będzie specjalny wysłannik Boży, który wyjdzie z Betlejem (Mi 5,1.3). Na przyjęcie tego królestwa Izraelici muszą się przygotować przez całkowitą odmianę serc, bo istotą nowej ekonomii zbawienia będą nie zewnętrzne formy religijne, lecz wewnętrzne dążenie człowieka do pełnienia sprawiedliwości, miłosierdzia i miłości oraz pokornego obcowania z Bogiem (Mi 6,6nn).

Wpływ Micheasza był długotrwały. W sto lat po nim współcześni Jeremiasza znają i cytują jego proroctwo o Jerozolimie (Jr 26,18). Także ideał Reszty i królestwa mesjańskiego, głoszony przez Micheasza, musiał wpłynąć na teologię proroków z okresu wygnania babilońskiego (Ezechiela, Deutero-Izajasza, Daniela), mówią oni bowiem o tych rzeczach jako o czymś znanym już słuchaczom. Dwa teksty Micheasza stosuje NT: Mi 5,1 w Mt 2,6 i J 7,42 (o pochodzeniu Mesjasza), a Mi 7,6 w Mt 10,36 i Łk 12,53 (o nieprzyjaźni w rodzinie). Piękna skarga Boża (Mi 6,3n) znalazła zastosowanie w liturgii Kościoła już od VII w. (tzw. Improperia w Wielkim Tygodniu).

Mi 1

Tytuł Iz 1,1

1 Słowo Pańskie skierowane do Micheasza z Moreszet za czasów Jotama, Achaza i Ezechiasza, królów judzkich – to, co widział w odniesieniu do Samarii i Jeruzalem.

1,1. Moreszet. Położone ok. 9,5 km na północny wschód od Lakisz na Szefeli, Moreszet (Tell el-Dżudeida, oddalone ok. 32 km na południowy zachód od Jerozolimy), mogło być jednym z przedmieść filistyńskiego miasta Gat (Tell es-Safi). Po powstaniu królestwa Dawida pełniło wraz z Lakisz, Adullam i Maresza rolę ufortyfikowanego miasta (2 Krn 11,8). Wszystkie te miejsca wraz z „niezliczonymi” wioskami zostały zniszczone przez armię Sennacheryba w 701 przed Chr.

1,1. Chronologia. Ponieważ redaktor księgi podał imiona królów Judy, którzy panowali w okresie służby prorockiej Micheasza, można datować zebrany w niej materiał na 2. poł. VIII w. przed Chr. Pierwsze proroctwo Micheasza (Mi 1,2-7), dotyczące stolicy północnego Izraela, Samarii, zostało wygłoszone na krótko przed zniszczeniem miasta przez Asyryjczyków w 722 przed Chr.

SĄD NAD IZRAELEM

Wyrok Boży na Samarię Iz 28,1-4

2 Słuchajcie, wszystkie narody, wsłuchuj się, ziemio, i to, co cię napełnia! Niech Pan Bóg przeciw wam będzie świadkiem, Pan z pałacu swego świętego! Iz 1,2 Ps 49,2

1,2-7 Ta wyrocznia przeciw Samarii, wcześniejsza niż zniszczenie miasta w 721 r., została następnie odniesiona do Jerozolimy.

1,2 Pan Bóg. BJ: „Jahwe”, według niektórych rkpsów grec. Tekst hebr.: „Pan Jahwe”.

3 Bo oto Pan wychodzi ze swego przybytku, zstąpi i zdepcze wyniosłości ziemi. Iz 26,21 Am 4,13

1,3. Deptać będzie po wyniosłościach ziemi. Atmosfera majestatu typowa dla teofanii została tutaj wzmocniona za pomocą obrazu Jahwe „wychodzącego ze swego przybytku”. Potęga i moc wyrażona za pomocą obrazu „deptania” pojawia się często w opisach pokonania wrogów (Pwt 33,29; Ps 108,14). W tym przypadku jednak obrazu tego użyto do opisania panowania Boga nad stworzeniem, który używa gór niczym kamiennych schodów (Am 4,13). W podobnym obrazie pojawiającym się w ugaryckim Eposie o Baalu i Anat ukazano szybkie, skoczne ruchy boskich posłańców przemierzających góry. Starożytne miasta wznoszono zwykle na wzniesieniach z uwagi na naturalną obronność, a także dlatego, że pozwalało to sprawować strategiczną kontrolę nad okolicą. Metafora deptania po górach mówi zatem o zwycięstwie i bezpieczeństwie.

4 Stopnieją pod Nim góry, rozdzielą się doliny jak wosk przy ogniu, jak wody rozlane po stoku. Za 14,4 Ps 97,5

5 Wszystko to z powodu występku Jakuba i grzechów domu Judy. Jaki występek Jakuba? Czy nie Samaria? Czym są wyżyny domu Judy? Czy nie Jeruzalem?

1,5 wyżyny domu Judy? Za tekstem hebr. BJ: „grzech domu Judy”, według grec. i Targumu.

1,5. Samaria. Samaria została zbudowana przez Omriego, który uczynił ją stolicą Północnego Królestwa Izraela. Oddalone o ok. 19,5 km na zachód od poprzedniej stolicy, Tirsy, miasto leżało przy ważnym skrzyżowaniu dróg, miało też łatwy dostęp do doliny Jizreel na północy, Sychem na południowym wschodzie oraz wybrzeża morskiego na zachodzie. Znajdowało się zarazem w pobliżu głównych szlaków przebiegających na zachód od Jordanu na linii północ-południe. Podczas prac wykopaliskowych na „akropolu” odkryto ruiny, być może pałacu Omriego, a także fragment muru oddzielającego „akropol” od dolnego miasta. Mur miał ok. 1,5 m szerokości i został zbudowany z najlepszych znanych wówczas materiałów (dużych kamiennych bloków ustawionych w wykopie, wraz z głowicami i rozporami). Achab umocnił fortyfikacje, dodając mur kazamatowy o szerokości ponad 9 m.

6 Przeto uczynię Samarię polem ruin, miejscem pod uprawę winnicy; kamienie jej stoczę w dolinę i obnażę jej fundamenty. Mi 3,12

1,6. Upadek Samarii. Źródła asyryjskie opisują „spustoszenie” Samarii (ok. 724-721 przed Chr.), uwaga ta może się jednak odnosić do całego obszaru. Pewne archeologiczne ślady zniszczenia odnaleziono w izraelskim mieście Sychem. Jest to zgodne z typową strategią stosowaną przez Asyryjczyków, polegającą na niszczeniu ziem najechanego państwa, a następnie na przystępowaniu do oblężenia jego głównego miasta, odciętego już od źródeł zaopatrzenia. Strategię tę zastosowali przeciwko Jerozolimie Sennacheryb i Nabuchodonozor II. Fakt, że oblężenie Samarii trwało trzy lata mimo niezrównanych machin oblężniczych, które posiadali Asyryjczycy, wskazuje, że miasto było silnie ufortyfikowane. Samaria padła w 722/721 przed Chr. Chociaż Biblia przypisuje zdobycie Samarii Salmanassarowi III, w rocznikach asyryjskich sukces ten połączono z postacią jego następcy, Sargona II. Sargon twierdził też, że polecił odbudować miasto.

1,6. Kamienie jej stoczę w dolinę. Wielka siła gniewu Jahwe wywartego na Samarii została porównana do zniszczenia spowodowanego przez trzęsienie ziemi. Ponieważ miasta były zwykle wznoszone na wzgórzach, niszczono je, staczając w doliny kamienie, z których zbudowano mur.

7 Wszystkie jej bożki będą potłuczone i cały jej dorobek w ogniu spalony. Wszystkie jej posągi rozbiję, bo z zapłaty nierządnicy są nagromadzone i w zapłatę nierządnicy się obrócą.

1,7 dorobek. Chodzi o zapłatę za prostytucję sakralną, związaną z kultem Samarii (Am 2,7-8; Oz 4,14; por. Pwt 23,19+). Dla Micheasza cała Samaria jest prostytutką, jak Izrael dla Ozeasza, Jeremiasza, Ezechiela (por. Oz 1,2+).

— są nagromadzone. Według grec, przekładu syr. i Wulgaty. Tekst hebr.: „zgromadziła”.

1,7. Dary na rzecz świątyni [BT: „zapłata nierządnicy”]. Dary składane na rzecz świątyni stanowiły często zapłatę za usługi prostytutek sakralnych (zob. komentarz do Pwt 23,17-18). W darze przekazywano srebro i złoto (później można było z nich przygotowywać nowe posągi bogów) lub ziarno i zwierzęta. Micheasz może jednak, podobnie jak to czynił Ozeasz (Oz 4,10-15), utożsamiać bałwochwalstwo z nierządem. Fałszywy kult sprawowany w bałwochwalczych świątyniach stanowił przejaw niewierności wobec Jahwe. Bożki czczone w tym przybytku miały zostać zniszczone wraz z ich czcicielami, zaś jego złupienie dostarczyć zwycięzcom bogactwa umożliwiającego kontynuowanie dzieła.

Lamentacja Proroka

8 Przeto zawodzić będę i lamentować, chodzić boso i nago; jak szakale będę zawodził i lamentował jak strusie. 2Sm 15,30 Iz 20,2-4 Ez 24,17-23

1,8-16 Ta lamentacja zapowiada nieszczęście dwunastu miastom na południowym zachodzie Judy, z których siedem jest znanych: Gat, Moreszet-Gat, Saanan, Lakisz, Akzib, Maresza, Adullam (por. Joz 15,33-44). Nazwa jednego z nich znikła (w. 10), pozostałych czterech zaś należy szukać w tym samym regionie. Sens ogólny jest jasny: najazd spadający na kraj, w którym się urodził prorok, służy jako ostrzeżenie dla Jerozolimy. Musi tu chodzić o najazd Sennacheryba na Filisteę i Judę w 701 r.

1,8. Będą chodzić boso i nago. Na Bliskim Wschodzie istniało kilka rytuałów żałobnych. Niektóre wymagały składania ofiar, np. opisane na tabliczkach z Ebla, inne stanowiły element królewskiego kultu zmarłych. W pewnych przypadkach czynnością wykonywaną przez żałobników (np. w ugaryckim eposie Keret) był nieprzerwany płacz i zawodzenie. Kiedy pogrążeni w żałobie rozdzierali (Lm 2,10) lub zdejmowali szaty i obuwie (porównaj proroctwo Izajasza w Iz 20,2), wyrzekali się swojej poprzedniej pozycji, co miało oznaczać poddanie się losowi (porównaj ograniczenia dotyczące sposobów wyrażania żałoby w Ez 24,17). W ten sposób przyznawali, podobnie jak to uczynił Hiob, że przyszli na świat nadzy (Hi 1,21).

1,8. Szakale i strusie. Głosy wspomnianych zwierząt były często słyszane na pustyni i w miejscach odludnych (Iz 34,13; Jr 50,39; „proroctwo Balaama” z Deir Alla). Szakale i strusie wydawały ostre, przeszywające dźwięki, które przerażały i budziły myśli o śmierci (zwróćmy uwagę, że pod postacią szakala przedstawiano egipskiego boga Anubisa będącego opiekunem umarłych i grobowców).

9 Bo rana jej jest nieuleczalna; ach, dochodzi aż do Judy, dosięga bramy mego ludu, aż do Jeruzalem!

1,9 rana. BJ: „cios Jahwe”, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „jej rany”.

10 W Gat [tego] nie ogłaszajcie, wcale nie płaczcie, w Bet-Leafra tarzajcie się w prochu! 2Sm 1,20 Jr 25,34

1,10 Jak w Iz 10,28-32, również tutaj uprawia się grę słów z nazwami dwunastu miast. Istnieje aliteracja między Gat i taggîdu, „ogłaszajcie”; między Bet-Leafra i afar, „proch”; (może między Szafir i szofar, „róg”); między Saanan i jaceah, „wyszła”; między Bet-Haecel i ’acal, „zabrać, wyrwać”; między Lakisz i rekesz, „rumak”. Marot znaczy „gorycz”. Nazwa Moreszet (ojczyzna proroka; 1,1) przypomina me’ôraszah, „narzeczona”: należy przekazać miasto wraz z darami ślubnymi nowemu właścicielowi. Akzib odpowiada ’akzab, „rozczarowanie”. Maresza jest zbliżone do joresz, „ten, kto zdobywa”.

— wcale nie płaczcie. BJ: „w... nie płaczcie”. Stych skażony i pozostała tylko jedna litera z nazwy miasta, które miało być wspomniane.

11 Uchodź, mieszkanko Szafiru, w haniebnej nagości; mieszkanka Saananu niech nie wychodzi; żałoba w Bet-Haesel pozbawia was oparcia. Joz 15,37

1,11 BJ: „Dmij w róg, / ty, który przebywasz w Szafirze! / Nie wyjdzie ze swego miasta ta, / która mieszka w Saananie! / Bet-Haesel wyrwane ze swych fundamentów, / ze swej podstawy!”. „Dmij w róg”, szôfar hebîru, na zasadzie domysłu (dodane szôfar, aby uzyskać aliterację z „Szafir”). Tekst hebr.: ibrî lakem, „przechodź do was”(?).

— „ze swego miasta”, meirah, na zasadzie domysłu; por. grec. Tekst hebr.: erjah boszet, „nagość, wstyd”.

— „wyrwane , za grec. i Targumem. Tekst hebr.: „wyrwie”.  

— „ze swych fundamentów”, misôdô, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: mispad, „żałoba”.

— „z podstawy”, mimmekôn, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: mikkem, „od was”.

12 Na dobre zachorowała mieszkanka Marotu! Albowiem spadło nieszczęście od Pana na bramy Jeruzalem. Rt 1,20

1,12 Na dobre zachorowała. BJ: „Czy będzie mogła oczekiwać”, kî jîchaleh, na zasadzie domysłu; por. Targum. Tekst hebr.: kî chalah, „ponieważ skręciła się z żądzy”.

13 Zaprzęgaj rumaki do wozu, mieszkanko Lakisz, która byłaś początkiem grzechu dla Córy Syjonu, bo w tobie znaleziono występki Izraela! Joz 15,39 2Krl 14,19

1,13. Lakisz. Dominujące nad Szefelą i zachodnią Judą Lakisz stanowiło centralne ogniwo linii obronnej królów Judy. Położone w połowie drogi pomiędzy Jerozolimą a filistyńskimi państwami-miastami, Lakisz strzegło głównych dróg prowadzących od wybrzeża w głąb lądu. W miejscu starożytnego miasta, Tell ed-Duweir, odnaleziono ślady zasiedlenia z okresu chalkolitu oraz masywne umocnienia obronne i imponujące bramy miejskie z okresu środkowego brązu II (było wówczas Lakisz ważnym miastem kananejskim) oraz z okresu żelaza II (było wtedy zachodnim bastionem po podziale Izraela na dwa królestwa; 2 Krn 11,5-10). Pomimo swojej górującej nad okolicą pozycji (wzgórze ma 45 m wysokości), miasto padło w wyniku oblężenia przez wojska asyryjskiego króla Sennacheryba w 701 przed Chr. (Roczniki Sennacheryba; na temat dodatkowych informacji zob. komentarz do 2 Krn 32,9). Graficznym dowodem krwawego charakteru oblężenia Lakisz są asyryjskie reliefy z królewskiego pałacu w Niniwie przedstawiające ówczesne wydarzenia oraz potężne wały oblężnicze na południowo-zachodnim krańcu wzgórza. Masowy grób, w którym pogrzebano ok. 1500 ciał, może mieć również związek z upadkiem miasta. W ruinach strażnicy odnaleziono dwadzieścia jeden listów w formie ostrakonów zawierających relację z późniejszego oblężenia miasta przez Nabuchodonozora w 586 przed Chr. Opisują one rozpaczliwą sytuację obrońców, gdy obserwowali gasnące ognie sygnałowe w sąsiednich miastach.

14 Przeto dasz wiano dla Moreszet-Gat, domy Akzibu będą złudną nadzieją dla królów izraelskich. Joz 15,44

1,14 domy Akzibu. Lekcja batte ’akzîb według tekstu hebr. W BJ: „Bet-Akzib”, na zasadzie domysłu.

15 Zdobywcę sprowadzę także na ciebie, mieszkanko Mareszy; aż do Adullam udaje się chwała Izraela. Joz 15,44 1Sm 22,1 2Sm 23,13

1,15 sprowadzę. Lekcja ’abi według tekstu hebr. W BJ: „powróci”, jabo’, na zasadzie domysłu.

— Adullam było schronieniem dla uciekającego Dawida. Poprawka pozwoliłaby czytać: „Na zawsze z Adullam odejdzie chwała Izraela”: Jahwe porzuci to miejsce, w którym dynastia zapoczątkowała swe wielkie czyny.

1,10-15. Trasa wojsk. Wszystkie miejsca wymienione w tych wersetach znajdowały się w zachodniej Judzie, w krainie górzystej noszącej nazwę Szefeli. Relacja Sennacheryba z jego kampanii zawiera szczegółowe informacje dotyczące przebiegu bitew z Filistynami, jednak niewiele na temat Szefeli. W relacjach filistyńskich pojawiają się wzmianki o Elteke, Timnie i Ekronie. Oznaczałoby to, że armia została ulokowana w odległości zaledwie kilku kilometrów od Gat, przygotowana do wkroczenia na ziemie Judy. Jeśli w Mi 1 podano trasę marszu wojsk, wynikałoby z niej, że Asyryjczycy przybyli z południa przez Gat i objęli kontrolę nad drogą przebiegającą kilka kilometrów na zachód od Lakisz (najważniejszej twierdzy w tym rejonie), następnie skręcili na południe, by przybyć do Lakisz od południowego wschodu. Po ominięciu Lakisz skręcili na północny wschód w stronę Jerozolimy, wówczas też na przeszkodzie pozostała jeszcze tylko Maresza. Opis sugeruje wielkie zniszczenie Szefeli. Badania archeologiczne potwierdzają zmniejszenie liczby miast w tym rejonie z niemal 300 na początku VIII w. przed Chr. do mniej niż 50 w VII wieku przed Chr. Zmniejszeniu o niemal 15% uległa również liczba mieszkańców. Starożytne Gat znajdowało się przypuszczalnie w miejscu dzisiejszego Tell es-Safi. Wiele nazw miast pojawiających się w tym fragmencie tworzy specyficzną grę słów: Bet-Leafra (znaczy „pył”), Szafir („róg”, położenie tego miejsca pozostaje nieznane, niektórzy badacze wskazują jednak na Tell Eitun), Bet-Haesel („miejsce szanowane”, położenie nieznane), Saanan („ona wychodzi”, być może Senan w rejonie Lakisz, wspomniane w Joz 15,37) i Marot („gorzki”, miejsce nieznane). Lakisz jest najważniejszym punktem na trasie wędrówki wojsk i zostanie omówione oddzielnie. Moreszet-Gat było rodzinną wioską Micheasza i przypuszczalnie znajdowało się w miejscu dzisiejszego Tell el-Dżudeida (zob. komentarz do Mi 1,1). Moreszet-Gat leży w centrum kolistego obszaru obejmującego wszystkie wspomniane miejsca. Gra słów oparta na jej hebrajskiej nazwie wskazuje, że wszyscy mieszkańcy wioski uciekli. Akzib (być może Tel el-Beida na północny wschód od Lakisz) zostało porównane do „wyschłego strumienia” - twierdza nie spełniła oczekiwań króla wyznaczających jej określone miejsce w systemie obronnym państwa. Nazwa Maresza (miejscowość położona na północny wschód od Lakisz) zestawiona została ze słowem oznaczającym „dziedzica”, co oznacza, że kraj pozbawiony zostanie przyszłości. Adullam (Tell esz-Szeik Madchur) również nie ma przyszłości w obliczu ataku nieprzyjaciela.

16 Wyrywaj włosy – i zgól je – [z żałoby] nad dziećmi, twoją radością; zrób sobie łysinę szeroką jak u sępa, bo pójdą one od ciebie w niewolę. Jr 7,29 Iz 22,12

1,16. Ogolone głowy. Znamy kilka rytuałów starożytnych mających związek z żałobą, m.in. rozdzieranie szat, zadawanie ran (zob. komentarz do Kpł 19,28), poszczenie (zob. komentarz do 2 Sm 12,16) i posypywanie głowy prochem/popiołem (zob. komentarz do 2 Sm 13,19). Golenie głowy było jednocześnie znakiem żałoby (Jr 41,5) i elementem obrzędu oczyszczenia (Kpł 14,8-9; Lb 6,9). Na przykład asyryjscy kapłani golili głowy przed uroczystością objęcia urzędu. Podobnie człowiek podający się za lekarza w Ubogim człowieku z Nippur (tabliczki Sultantepe) goli swoją głowę. Może mieć to związek z oczyszczeniem lub z wielokrotnym kontaktowaniem się lekarza z umierającymi i zmarłymi.

Mi 2

Lichwa możnych i ucisk ubogich

1 Biada tym, którzy planują nieprawość i obmyślają zło na swych łożach! Gdy świta poranek, wykonują je, bo jest ono w ich rękach. Ps 36,5

2 Gdy pożądają pól, zagarniają je, gdy domów – to je zabierają; biorą w niewolę gospodarza wraz z jego domem, człowieka z jego dziedzictwem. Iz 5,8

2,2 Chodzi o zajmowanie własności za długi, co wierzyciele wykorzystują dla powiększania swych posiadłości.

2,2. Zagarnięcie majątku. Gromadzenie majątku przez uciskanie ubogich i słabych stanowiło naruszenie przykazania, zabraniającego pożądania cudzej własności, oraz nakazu, by nie zmieniać ustalonego w przymierzu podziału ziemi, zgodnie z którym każdy ród Izraelitów po podboju Kanaanu otrzymał własną ziemię. Mimo tych praw narastający dług drobnych właścicieli ziemskich oraz władza polityczna piastowana przez dużych właścicieli ziemskich prowadziły do nadużyć (zob. komentarz do Iz 5,8), o których wspomina się również w egipskiej literaturze mądrościowej (Pouczenia Amenemope).

Zapowiedź kary Bożej za ucisk ludu

3 Przeto tak mówi Pan: Oto Ja obmyślam dla tego plemienia niedolę, od której nie uchylicie karków i nie będziecie dumnie kroczyć, bo będzie to czas niedoli. Am 5,13

4 W owym dniu wygłoszą przeciw wam satyrę, podniosą wielki lament, mówiąc: „Jesteśmy ograbieni do szczętu!” Odmierzono sznurem dział mojego ludu, i nikt mu go nie zwrócił; pola nasze przydzielono grabieżcy. Pwt 28,30-33

2,4 Wiersz skażony, tłumaczenie według grec.

— Kara, dzieło obcego najeźdźcy, spada na cały lud.

— Asonans pomiędzy „pola nasze” (sadenu), „(nasz) grabieżca” (szôbenu) i „jesteśmy ograbieni” (neszaddunu).

5 Przeto nie będzie u was nikogo, kto by odmierzał sznurem dział w zgromadzeniu Pańskim.

2,5 u was. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „u ciebie”.

— Wyzyskiwacze będą wyłączeni z nowego podziału ziemi w odnowionym królestwie.

2,5. Zgromadzenie Pańskie. Zob. komentarz do Pwt 23,1-8, gdzie wyjaśniono znaczenie tego terminu, którym obejmowano grupę ludzi wyznaczonych do podejmowania decyzji w społeczności Izraela oraz służenia w wojsku.

2,5. Podział ziemi poprzez rzucanie losów. Po śmierci ojca ziemię dzielono między jego synów w drodze rzucania losów. O sytuacji tej jest mowa w Prawach Esznunna, Kodeksie Hammurabiego i prawach Środkowego Państwa asyryjskiego. Opis podziału ziemi w wyniku rzucania losów znaleźć można również w tekstach z Tell Sifr. Micheasz sugeruje tutaj, że człowiek, który gromadził ziemię, uciskając bliźnich, nie będzie miał jej komu pozostawić.

Protest możnych i odpowiedź Proroka

6 Nie bredźcie! Niech bredzą oni! Nigdy nie będą przepowiadać w ten sposób: „Hańba nie będzie oddalona.” Am 2,12 Iz 30,10

2,6-11 Słuchacze proroka protestują — w imię przymierza — przeciw jego groźbom (w. 6-7). Micheasz odpowiada (w. 8-10), że zostało ono zerwane wskutek niesprawiedliwości tych fałszywie pobożnych, którzy chcieli słyszeć od swych proroków tylko obietnice pomyślności materialnej (w. 11).

2,6 Nie bredźcie! BJ: „nie wróżcie”. Słowo przetłumaczone tu jako „wróżyć”, a w w. 11 jako „prorokować” znaczy dosł.: „sączyć”, „ślinić się”, i jest używane ogólnie w sensie pejoratywnym.

— Końcowy stych za tekstem hebr., gdzie dosł.: „nie cofnie obelg”. BJ: „Hańba nas nie dosięgnie”, na zasadzie domysłu.

7 Czy miałby być przeklęty dom Jakuba? Czy skory do gniewu jest Duch Pański, czy takie jest Jego postępowanie? Czyż słowa Jego nie są życzliwe dla tego, kto jest sprawiedliwy?

2,7 przeklęty. Lekcja ’arâr na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: ’amur, „powiedziane”.

— słowa Jego. Za grec. Tekst hebr.: „moje słowa”.

— dla tego, kto jest sprawiedliwy? Za tekstem hebr.: im hajjaszar hôlek, „za sprawiedliwym, który chodzi”. BJ: „dla jego ludu Izraela”. Lekcja ammô jisra’el na zasadzie domysłu.

8 Wczoraj lud powstał przeciw swemu wrogowi, a wy wydzieracie spod tuniki odzienie tym, którzy wracając z wojny, kroczą całkiem bezpieczni. Pwt 24,12-13

2,8 Tekst hebr.: „i wczoraj mój lud stał się nieprzyjacielem; otwarcie zabieraliście drogie szaty tym, którzy przechodzą z ufnością, wracając po bitwie”. BJ: „To wy powstajecie jako nieprzyjaciele / mego ludu. / Niewinnym wyrywacie płaszcz; / na tych, którzy czują się bezpieczni, sprowadzacie nieszczęścia wojny”. Proponowana tu rekonstrukcja ma za podstawę grec.

9 Kobiety ludu mego wyrzucacie z ich przytulnych domów; dzieciom ich odbieracie chwałę moją na zawsze. 2Krl 4,1

2,9 ich ... ich. Według grec. W tekście hebr. 1. poj. Chwałę wynikającą z bycia wolnym w Izraelu.

10 Wstańcie i uchodźcie, bo nie tu jest wasze miejsce spoczynku. Przez nieczystość sprowadzasz zniszczenie, a zniszczenie to będzie okropne. Wj 22,25

2,10 nieczystość. Za tekstem hebr.: tame’ah. BJ: „nic”, me’umah, na zasadzie domysłu.

— zniszczenie ... okropne. Według tekstu hebr.: techabbel wechebel, „niszczysz i ból”. BJ: „wymuszacie zastaw niszczący”, tachbelu chabol, na zasadzie domysłu.

11 Jeśliby powstał mąż rzekomo natchniony i szerzył to kłamstwo: Poprorokuję ci za wino i sycerę, ten staje się prorokiem tego ludu. Jr 5,31

2,11 szerzył. Za tekstem hebr. BJ: „szerzy”, na zasadzie domysłu.

— Wyrocznia kłamliwego proroka wykorzystuje dwojakie znaczenie słowa: „prorokować” i „sączyć” (por. 2,6+).

2,11. Przyjmowanie proroków wieszczących pomyślność. W Asyrii oczekiwano od proroków, że będą wspierali króla i prowadzoną przez niego politykę. Prorocy izraelscy byli pod tym względem wyjątkowi - często krytykowali sposób postępowania królów. W Jr 28,8-9 czytamy wprost, że lud powinien się wystrzegać „proroka, który przepowiada pomyślność”. W starożytnym Izraelu rolą proroków było ganienie i ostrzeganie ludu, gdy ten łamał postanowienia przymierza. Różni ich to od proroków Bliskiego Wschodu, np. wspominanych w tekstach z Mari, którzy ogólnie zajmowali się przewinieniami w sferze kultu (niezłożeniem ofiary lub niezbudowaniem obiecanej świątyni) lub sprawami wojny.

Powrót z niewoli

12 Zaprawdę zgromadzę ciebie całego, Jakubie! Zbiorę w jedno Resztę Izraela, umieszczę ją razem jak owce w zagrodzie, jak trzodę pośród pastwiska, i będą gwarnym mrowiem ludzi. Jr 3,18+ Iz 4,3+ Ez 34,1+ Ez 37,15-28

2,12-13 Przypisywanie Micheaszowi obietnic ponownego złączenia i powrotu jest dyskusyjne. Jak się wydaje, sięgają one wygnania i byłyby tu umieszczone, by zrównoważyć otaczające je straszliwe wyrocznie.

13 Wyjdzie przed nich torujący drogę, przebiją i przejdą bramę, i wyjdą przez nią; ich król pójdzie przed nimi, Pan na ich czele. J 10,4

Mi 3

Nadużycia wśród kasty rządzącej

1 Potem rzekłem: Słuchajcie, proszę, książęta Jakuba i wodzowie domu Izraela! Czy nie waszą jest rzeczą znać sprawiedliwość?

3,1 Jakuba. Za tekstem hebr. W BJ: „domu Jakuba”, za grec. i w. 9.

2 Wy, którzy macie w nienawiści dobro, a miłujecie zło, którzy zdzieracie skórę z ludzi i ciało ich aż do kości. Iz 5,20 Iz 5,23

3 Bo ci, którzy jedzą ciało mego ludu i skórę z niego zdzierają, a kości mu łamią i tną na kawałki, jak do garnka, jak mięso [przeznaczone] do wnętrza kotła,

3,3 jak mięso. Według grec. i przekładu syr. Tekst hebr.: „jak”.

3,2-3. Metafora kanibalizmu. Drapieżny charakter przywódców i sędziów Judy prorok porównał do uczty kanibali, podczas której ludzie padają ofiarą ekonomicznych zakusów oraz nienasyconego apetytu skorumpowanych urzędników. Realistyczny obraz przygotowywania mięsa i łamania kości, by wyjąć szpik, może być oparty na czynnościach koniecznych dla przeżycia w okresie głodu lub oblężenia miasta (zob. komentarz do 2 Krl 6,29).

4 wołać będą wówczas do Pana, ale im nie odpowie, lecz zakryje w tym czasie oblicze swe przed nimi z powodu występków, które popełnili. Jr 11,11+ Pwt 31,17

Nadużycia wśród proroków

5 Tak mówi Pan przeciw prorokom, którzy zwodzą lud, którzy, gdy mają usta pełne, wówczas głoszą pokój, a jeśli ktoś niczego w usta im nie włoży, ogłaszają świętą wojnę przeciw niemu.

3,5-8 O podarkach dla proroków por. 1 Sm 9,7-8; 1 Krl 14,3; 2 Krl 4,42; 5,15.22; 8,8-9; Am 7,12.

— Micheasz nie kwestionuje natchnienia tych proroków, ale oskarża ich o interesowność.

6 Dlatego noc będzie dla was bez widzeń i ciemność dla was bez wieszczby; zajdzie słońce nad prorokami i zaćmi się dzień nad nimi. 7 Zawstydzą się wtedy widzący, wieszczkowie się zarumienią i zasłonią wszyscy brody, bo nie będzie Bożej odpowiedzi.

3,5-7. Bezskuteczni prorocy. Niespełnionym lub niemającym powodzenia prorokiem był ten, który przestał otrzymywać wiadomości od Boga (zob. „głód” słowa Bożego w Am 8,11-12). Zaprzestanie otrzymywania wiadomości od Boga było spowodowane chciwością sprawujących urząd prorocki, którzy woleli sprzedawać kłamliwe proroctwa niż przemawiać zgodnie z Bożym nakazem. Komercjalizacja działalności prorockiej doprowadziła do tego, iż prorocy ogłaszali pokój i pomyślność kupcom i arystokracji za hojne wynagrodzenie, zaś wieścili zagładę, przedstawioną tutaj pod postacią alegorii wojny, tym, którzy nie chcieli dać im łapówki. Micheasz, który nie był członkiem gildii prorockiej, lecz, podobnie jak Amos, zwyczajnym człowiekiem, przez którego Bogu spodobało się przemawiać (Am 7,1-15), zastąpił prawdziwymi słowami Bożymi spaczone rytuały i zwyczaje stawiania wyroczni. Asyryjscy prorocy działający w tym okresie byli często zatrudniani na dworze dla legitymowania władzy panujących. Można by rzec, że musieli przede wszystkim nie zapominać o tym, kto łoży na ich utrzymanie.

8 Ja zaś naprawdę pełen jestem mocy Ducha Pańskiego, sprawiedliwości i męstwa, aby ogłaszać Jakubowi jego występki, Izraelowi – grzech jego.

Nieprawość przywódców ludu

9 Słuchajcie tego, książęta z domu Jakuba i wodzowie domu Izraela! Wy, którym wstrętna jest sprawiedliwość i przekręcacie wszystko, co proste. Am 5,7

3,9 przekręcacie. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „przekręcają”.

10 Wy, którzy krwią budujecie Syjon, a nieprawością Jeruzalem. Ha 2,12

3,10 budujecie. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr. „budujesz”.

— Patrząc na wielkie budowle stolicy Micheasz myśli przede wszystkim o niesprawiedliwości, za której cenę je wzniesiono (jak Am 3,10.15; 5,11; 6,8; Jr 22,13-15).

11 Książęta jego sądzą za podarunki, za zysk rozstrzygają jego kapłani, prorocy jego wieszczą za pieniądze, powołują się jednak na Pana, mówiąc: Czyż Pan nie jest wśród nas? Nie spadnie na nas nieszczęście. Iz 1,23 1Sm 9,7+ Jr 7,3-4

3,11 rozstrzygają. Chodzi o decyzje kapłańskie (tôrôt; por. Wj 22,8; Pwt 17, 8-13; Jr 18,18; Ez 7,26; Ag 2,11-14; Ml 2,7).

12 Przeto z powodu was Syjon będzie jak pole zorany, Jeruzalem rumowiskiem się stanie, a góra świątyni – szczytem zalesionym. Jr 26,18 Mi 1,6

3,12. Zaorane pole. Pole trzeba było oczyścić z kamieni przed zaoraniem i obsianiem. Metafora ukazuje całkowite zniszczenie miasta i jego fundamentów. Wojska Asyrii zaorają miasto i zburzą jego podstawy tak, iż podobnie jak dawniej stanie się polem uprawnym (porównaj Iz 5,6). Chociaż proroctwo to nie spełniło się za jego życia, Jeremiasz sięgnął po wyrocznię Micheasza i zacytował ją starszym Izraela podczas swojego przesłuchania (Jr 26,18), co dowodzi, że przepowiednie proroków były gromadzone i badane.

Mi 4

NADZIEJE MESJAŃSKIE

Panowanie Boga na Syjonie

1 Stanie się na końcu czasów, że stać będzie mocno góra świątyni Pańskiej na szczytach gór i wystrzeli ponad pagórki. I popłyną do niej narody. Iz 2,2-4+

4,1-5 Pochodzenie tej wyroczni, którą odnajdujemy w Iz 2,2-4, jest niepewne. Jak w Iz 60 opisano w niej przybycie na Syjon nawróconych pogan (por. Iz 45,14+). Ten temat jest obcy myśli Micheasza, przynajmniej jeśli sądzić na podstawie niekwestionowanych wyroczni.

2 Mnogie ludy pójdą i powiedzą: Chodźcie, wstąpmy na górę Pańską, do świątyni Boga Jakuba. Niech nas nauczy dróg swoich, byśmy kroczyli Jego ścieżkami, bo Prawo pochodzi z Syjonu i słowo Pańskie – z Jeruzalem. 3 On będzie rozjemcą między licznymi ludami i wyda wyroki na narody potężne, dalekie; wtedy swe miecze przekują na lemiesze, a swoje włócznie na sierpy. Naród przeciwko narodowi nie podniesie miecza, nie będą się więcej zaprawiać do wojny,

4,3 dalekie. Dodane za tekstem hebr. W BJ pominięte, bo brak tego słowa w Iz 2,4.

4,3. Przekują miecze na lemiesze. Zamiast o „płozę” pługu służącą do odgarniania ziemi, może tutaj chodzić o metalowy koniec, który rozrywa powierzchnię gruntu i robi w niej bruzdę. To samo hebrajskie słowo zostało jednak użyte w 2 Krl 6,5, gdzie wydaje się odnosić do jakiegoś rodzaju topora [BT: „siekiera”]. Ponieważ miecz został „przekuty”, możliwe że wykonano z niego metalowy trzpień posiadający wiele zastosowań.

4 lecz każdy będzie siadywał pod swą winoroślą i pod swoim figowcem; i nikt nie będzie [ich] niepokoił, bo usta Pana Zastępów przemówiły. Iz 1,20

4,4. Każdy będzie siadywał pod swą winoroślą i pod swym drzewem figowym. Winogrona i figi stanowiły podstawowy składnik jadłospisu oraz rolniczej gospodarki wiejskiej starożytnego Izraela, dlatego utrata winnic i sadów figowych oznaczałaby niepowetowaną stratę dla ludu (Jl 1,6-7). Idyllicznym obrazem pokoju i pomyślności funkcjonującym na Bliskim Wschodzie było siedzenie pod własnym krzewem winnym lub figowcem. Obraz ten pojawia się na egipskich malowidłach grobowych, asyryjskich reliefach i w utworach pisarzy biblijnych, gdzie dotyczy ludzi panujących nad własnym życiem, wolnych od obcej ingerencji, zdolnych uprawiać rolę, którą dali im bogowie/Bóg (1 Krl 4,25; Iz 36,16). Winnica i drzewo figowe dostarczały cienia i owocu, zaś radowanie się nimi wymagało dłuższego horyzontu czasowego, bowiem każde potrzebowało kilku lat do osiągnięcia pełnej dojrzałości.

5 Choćby wszystkie ludy występowały, każdy w imię swego boga, my jednak występować będziemy w imię Pana, Boga naszego, zawsze i na wieki. Iz 2,5

4,5 Dodatek liturgiczny (jak w Iz 2,5).

Powrót wygnańców do królestwa Bożego

6 W owym dniu – wyrocznia Pana – zbiorę chromych, zgromadzę rozproszonych i tych, których pognębiłem. Ez 34,1+ So 3,19

4,6-8 Obraz dobrego pasterza (por. Ez 34,1+) przynosi obietnicę odnowienia Izraela na Syjonie po przeminięciu kary. W. 6-7 są bardzo bliskie 2,12-13 i mają prawdopodobnie to samo pochodzenie.

7 Chromych uczynię Resztą, a wyrzutków – potężnym narodem. I będzie królował Pan nad nimi na górze Syjon, odtąd i na wieki. Iz 4,3+

8 A ty, Wieżo Trzody, Góro Córy Syjonu, do ciebie dawna władza powróci, władza królewska – do Córy Jeruzalem.

4,8 Wieżo Trzody. Według hebr. Migdal-Eder. Ta starożytna nazwa miejsca (por. Rdz 35,21) określa tu Jerozolimę jako owczarnię.

— Góro. BJ: „Ofel”. To dzielnica miasta z rezydencją królewską (Iz 32,14; 2 Krn 27,3).

4,8. Wieża/twierdza. Chociaż Migdal-Eder [BT: „Wieża Trzody”] jest gdzie indziej nazwą miejsca (Rdz 35,21), w tym kontekście stanowi paralelę do Ofel - części starego Miasta Dawidowego położonej na wschodnim zboczu Jerozolimy. Tak więc obydwa obrazy przedstawiają wieżę lub twierdzę chroniącą „trzodę” i służącą za punkt zborny podczas ewentualnego odnowienia przez Boga narodu i ludu (por. obraz przeciwstawny w Iz 32,14). Jeśli termin ten odnosi się do prawdziwej wieży, mogła to być środkowa wieża twierdzy Ofel (cytadela lub wzgórze, na którym stała) w Jerozolimie (córze Syjonu).

Groźba niewoli i obietnica uwolnienia

9 Czemu teraz tak szlochasz? Czy nie masz króla, czy zginęli twoi doradcy, że chwycił cię ból jak rodzącą?

4,9-10 Ta wyrocznia zapowiada deportację. Wspomnienie Babilonu w w. 10 dotyczy wygnania w 587 r.

10 Wij się z bólu i jęcz jak rodząca, Córo Syjonu, bo teraz musisz wyjść z miasta i w polu zamieszkać. Pójdziesz aż do Babilonu, tam będziesz ocalona, tam cię odkupi Pan z ręki twych nieprzyjaciół.

4,10 i jęcz. Lekcja wehegî na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: wagochî, „i wytryskaj”.

4,10. Babilon. W czasach Micheasza byłoby bardziej logiczne, gdyby na miejsce wygnania wyznaczono Aszur lub Niniwę. Jednak proroctwo nie zawsze bywa logiczne. W czasach Micheasza imperium neoasyryjskie znajdujące się pod panowaniem władców z dynastii Sargonidów, Sargona II i Sennacheryba, było najpotężniejszym państwem świata. Rozciągało się na całym niemal Bliskim Wschodzie, a nawet, na krótko, objęło swoją dominacją Egipt. To właśnie w tym czasie Babilon i jego chaldejscy władcy zostali podbici przez Asyryjczyków, podobnie jak inne państwa tego rejonu. Jednak, tak jak Medowie z zachodniego Iranu, co jakiś czas rzucali wyzwanie asyryjskiej hegemonii, wzniecając powstania lub starając się pozyskać sprzymierzeńców Asyrii i jej państwa wasalne. Szczególne kłopoty nastręczał Asyryjczykom Merodak-Baladan, który przynajmniej dwukrotnie usunął asyryjskich władców Babilonu. W końcu, w 689 przed Chr., Sennacheryb złupił miasto i nadał sobie tytuł króla Babilonu. Tuż po 660 przed Chr., gdy imperium asyryjskie zaczęło się chylić ku upadkowi, Babilończycy i Medowie połączyli swoje siły, wywierając jeszcze większą presję na ostatniego z wielkich królów asyryjskich, Asurbanipala. Jego śmierć w 627 przed Chr. wyznaczała kres światowej hegemonii Asyrii - pojawił się Nabuchodonozor i imperium neobabilońskie.

Wizja oblężenia i uwolnienie Jerozolimy

11 Zebrało się teraz przeciw tobie wiele narodów, które mówią: Niech będzie zbezczeszczona, niech się nasycą oczy nasze [widokiem] Syjonu!

4,11-13 W odróżnieniu od poprzedniej ta wyrocznia opisuje uwolnienie dokonujące się na samym Syjonie, oblężonym przez narody. Współczesny Micheaszowi Izajasz przedstawia podobne proroctwa (Iz 10,24-27.32-34; 14,24-27; 29,1-8; 30,27-33; 31,4-9). We wszystkich tych wyroczniach chodzi prawdopodobnie o najazd Sennacheryba w 701 r. i o jego tajemniczą klęskę. Później atak narodów na Jerozolimę (oraz ich rozgromienie) stanie się ważnym tematem eschatologicznym (Ez 38-39; Jl 4; Za 14).

12 Ale one nie znają zamiarów Pana, planów Jego nie pojmują, że On je zgromadził jak snopy na klepisku. Iz 55,8-9

4,12. Snopy na klepisku. Jednym z najważniejszych miejsc znajdujących się w rolniczych częściach Izraela było klepisko. Przywożono tam zebrane z pola zboże do młócenia i przewiewania. Klepisko było dużym, płaskim, otwartym obszarem i z pewnością służyło również innym celom oprócz młocki - wykonywano tam często ważne obrzędy rytualne.. Nie jest więc niczym zaskakującym, że liczba klepisk jako miejsc pod gołym niebem ulegała podwojeniu, gdy zamknięte budowle nie były wystarczająco duże lub gdy pragnienie publicznej jawności sprawiało, że pałace nie nadawały się na miejsce zgromadzeń. W ugaryckiej epice Akchat król Danil publicznie rozsądza sprawy na klepisku u bram do swojego miasta. Dobro oddzielano tu od zła.

13 Wstań i młóć, Córo Syjonu! Bo róg twój uczynię z żelaza, a kopyta twoje zrobię ze spiżu, abyś zmiażdżyła ludy mnogie; ich łupy obłożysz klątwą dla Pana i bogactwa ich dla Władcy całej ziemi. Joz 3,11 Za 4,14 Za 6,5

4,13. Róg twój uczynię z żelaza, a kopyta twoje zrobię ze spiżu. Chociaż w tekście biblijnym nie ma bezpośrednich wzmianek na temat zwierząt ciągnących sanie młockarskie (zob. jednak komentarz do 2 Sm 24,22), Micheasz najwyraźniej opisuje typowe czynności wykonywane na klepisku. Egipskie malowidła grobowe przedstawiają woły i osły ciągnące po kłosach sanie obciążone kawałkami krzemienia i metalu; sposób ten jest zresztą nadal stosowany przez rolników na Bliskim Wschodzie.

14 Teraz zewrzyj szeregi, Załogo! Zgotowano nam oblężenie, rózgą bić będą w policzek sędziego Izraela.

4,14. Rózgą bić będą w policzek. Uderzenie kogoś w policzek było gestem wyrażającym pogardę (zob. 1 Krl 22,24; Hi 16,10). Kodeks Hammurabiego przewiduje różne kary dla człowieka, który uderzy drugiego w policzek - od chłosty i okaleczenia po wysoką grzywnę. Uderzenie „sędziego” Judy oznacza nie tylko pogardę wobec narodów, lecz również niemożność władcy Judy udzielenia na ten gest odpowiedzi. Podczas święta Nowego Roku (akitu) obchodzonego w Asyrii i Babilonii kapłan uderzał króla w policzek podczas rytuału, w trakcie którego król ogłaszał, że nie dopuścił się żadnej niesprawiedliwości.

Mi 5

Mesjasz i Jego królestwo

1 A ty, Betlejem Efrata, najmniejsze jesteś wśród plemion judzkich! Z ciebie wyjdzie dla mnie Ten, który będzie władał w Izraelu, a pochodzenie Jego od początku, od dni wieczności. Mt 2,6 J 7,42

5,1 najmniejsze. Według grec. Tekst hebr.: „małe”. W nim i w grec. dodano: „by być”, co tu niepotrzebne, a pochodzi z w. 1c („Ten, który będzie”).

— Efrata, któremu Micheasz przypisuje — jak się zdaje — etymologiczne znaczenie „płodne”, „żyzne” ze względu na narodziny Mesjasza, oznaczało początkowo szczep sprzymierzony z Kalebem (1 Krn 2,19.24.50) i osiadły w rejonie Betlejem (1 Sm 17,12; Rt 1,2). Później nazwa przeszła na miasto (Rdz 35,19; 48,7; Joz 15,59; Rt 4,11), stąd Betlejem jest glosą w tekście.

— W dwu końcowych stychach Micheasz myśli o dawnych początkach dynastii Dawida (1 Sm 17,12n; Rt 4,11.17.18-22). Ewangeliści uznają, że „Betlejem Efrata” oznacza miejsce narodzin Mesjasza.

5,1. Betlejem. Podwójna nazwa miejsca Betlejem Efrata odzwierciedla podziały plemienne przebiegające wewnątrz społeczności Betlejem oraz podkreśla jej związki z rodziną Dawida (zob. komentarz do Rt 1,1; 1 Sm 16,4; 17,12). Połączenie przyszłego mesjańskiego króla raczej z miejscem pochodzenia rodu Dawida niż Jerozolimą przypomina, jak Dawid został wybrany na króla bezpośrednio przez Jahwe, wbrew przyjętym zasadom dziedziczenia. Wskazuje to na oczekiwanie przyjścia nowego Dawida.

5,1. A pochodzenie Jego od początku, od dni wieczności. Większość królów neoasyryjskich utrzymywało, że bogowie wyznaczyli ich w zamierzchłych czasach. Asurbanipal twierdził, że został stworzony przez Aszura i Ninlila oraz ogłoszony przez Aszura i Sina królem od czasów przedwiecznych, stworzony do panowania już w łonie matki.

2 Przeto [Pan] porzuci ich aż do czasu, kiedy porodzi mająca porodzić. Wtedy reszta braci Jego powróci do synów Izraela. Iz 7,14

5,2 [Pan]. Dosł.: „On”. Chodzi o Jahwe.

— mająca porodzić. Chodzi o matkę Mesjasza. Może Micheasz ma na myśli słynną wyrocznię o almah (Iz 7,14+), wypowiedzianą przez Izajasza ok. trzydziestu lat wcześniej.

3 Powstanie On i paść będzie mocą Pańską, w majestacie imienia Pana, Boga swego. Osiądą wtedy, bo odtąd rozciągnie swą potęgę aż po krańce ziemi. 

4 A Ten będzie pokojem. Jeśli Asyria wtargnie do naszego kraju, jeśli deptać będzie po naszych pałacach, wzbudzimy przeciw niej siedmiu pasterzy i ośmiu książąt ludu. Sdz 6,24 Am 1,3+

5,4-5 Ten fragment obwieszcza przyszłe zwycięstwo nad Asyrią. Przypisuje je synowi Dawida (początek w. 4, koniec w. 5) i przywódcom Judy (w. 4b-5a, element pierwotny, wykorzystany ponownie).

5,4 po naszych pałacach. Według tekstu hebr. W BJ: „naszą ziemię”, za grec. i przekładem syr.

5,4. Inwazja asyryjska. Asyryjczycy najechali Judę w 713 przed Chr. (chociaż celem kampanii wojennej była Filistea), zaś w 701 przed Chr. ponownie wkroczył do niej Sennacheryb. W omawianym tekście chodzi przypuszczalnie o drugą inwazję. Na temat dodatkowych informacji zob. wstawkę do 2 Krn 32. Mianem pasterza często określano królów, więc siedmiu/ośmiu może oznaczać koalicję, która miała się zorganizować przeciwko asyryjskiej inwazji. Inskrypcje Sennacheryba wspominają o Sydonie, Aszkelonie i Ekronie (z pomocą Egiptu i Nubii), które wystąpiły przeciwko Asyrii i zostały pokonane. Inne miasta-państwa oraz ziemie poddały się i zapłaciły daninę (Arwad i Byblos na północy oraz Aszdod, Ammon, Moab i Edom na południu). Nie jest jasne, ile z nich faktycznie wchodziło w skład koalicji antyasyryjskiej.

5 I będą paść kraj Asyrii mieczem, a kraj Nimroda sztyletem. Tak, ocali On nas od Asyrii, gdy wtargnie ona do naszego kraju, gdy deptać będzie nasze granice. Ps 2,9

5,5 sztyletem. Za jednym rkpsem grec. i łac. Tekst hebr.: „w jego bramach”.

5,5. Kraj Nimroda. Nimrod, „pierwszy mocarz na ziemi”, pojawia się tylko w Rdz 10,8-11 (zob. komentarz do tego fragmentu), w okresie przed potopem. Tutaj czyni się go założycielem wielu mezopotamskich miast, w tym Babilonu i Niniwy, słusznie więc symbolizuje każde imperium mezopotamskie.

Triumfy królestwa mesjańskiego

6 Wówczas będzie Reszta Jakuba wśród wielu ludów jak rosa [zesłana] przez Pana, jak obfity deszcz na trawę, która nie pokłada nadziei w człowieku ani się na synów ludzkich nie ogląda. Iz 4,3+ Oz 14,6

5,6-7 Wyrocznia ta, w dwu symetrycznych strofach, obwieszcza rolę Reszty w zbawieniu narodów (por. 5,1-4; 7,12) oraz w ich ukaraniu (4,13; 5,8. 14). Temat pierwszy, pojawiający się dopiero przy końcu wygnania, sugeruje, że ta wyrocznia jest późniejsza niż Micheasz.

7 Wówczas będzie Reszta Jakuba między narodami, wśród wielu ludów, jak lew pomiędzy zwierzętami lasu, jak lwiątko między trzodami owiec, co gdy przychodzi, tratuje i rozdziera, a nie ma takiego, kto by je ocalił.

5,7 między narodami. Dodane za tekstem hebr.

8 Niech zatriumfuje twoja ręka nad twymi wrogami, i niech wszyscy nieprzyjaciele twoi wyginą.

5,8-14 wyginą; Wytracę; Odbiorę; Usunę. We wszystkich przypadkach ten sam czasownik hebr., który BJ oddaje przez „odciąć”.

— Wyrocznia w w. 9-13 obwieszcza, że Jahwe „odetnie” od swego ludu wszystkie fałszywe ludzkie zabezpieczenia (por. Oz 3,4; 8,14; Iz 2,7-8; 30,1-3. 15-16; 31,1-3): siłę militarną, przedmioty wróżbiarskie i kult wyżyn. Ta groźba pociąga za sobą obietnicę ery pokoju i wiary. W w. 8 i 14 odniesienie wyroczni do ludów pogańskich wrogich Jahwe, co jest przeróbką pierwotnego tekstu.

Fałszywe środki pomyślności będą zniszczone

9 I w owym dniu – wyrocznia Pana – wytracę konie twoje spośród ciebie i zniszczę twe rydwany. Oz 14,4 Za 9,10

10 Wytracę miasta twego kraju i zburzę wszystkie twoje twierdze. 11 Odbiorę czary z twej ręki i objaśniaczy znaków już w tobie nie będzie.

5,11. Czary. Odkryto tysiące starożytnych tekstów zajmujących się magią, m.in. zaklęcia mające usuwać ból zęba, pomagać nienarodzonym opuścić matczyne łono lub niepłodnej zajść w ciążę. Można odnieść wrażenie, że zwykli ludzie korzystali z usług kapłana znającego zaklęcia nawet w najbardziej przyziemnych sprawach życia. Po przybyciu kapłan wypowiadał zaklęcie, by wygnać demona lub inną boską siłę powodującą niedogodność. Ludzie starożytni z pewnością odwoływali się do zaklęć kapłanów, by uniknąć zapowiadanego lub zagrażającego nieszczęścia. Obrzędy magiczne i wróżbiarskie były szeroko rozpowszechnione w Mezopotamii i Egipcie, gdzie egzorcyści, wróżbiarze i magicy stale przebywali na dworze, wyjaśniając omeny i wykonując rytuały. Oprócz ludzi zawodowo zajmujących się wspomnianymi sprawami istnieli również czarownicy praktykujący wrogie formy magii. Tekst biblijny zabrania obydwu form czarów, uprawiający je ludzie zwracali się bowiem do innych bogów oprócz Jahwe i próbowali manipulować bóstwem.

12 Usunę spośród ciebie rzeźby twoje i stele i już nie będziesz oddawać pokłonu dziełom swoich rąk.

5,12. Stele. Pionowe kamienie lub masseboth były typową cechą religii kananejskiej; pojawiają się też jako pomniki pamiątkowe w pewnych izraelskich kontekstach przymierzowych (zob. Wj 24,3-8; Joz 24,25-27). Związek z Aszerą, Baalem i innymi bóstwami Kananejczyków stanowił podstawę ich potępienia jako rywala i zagrożenia dla kultu Jahwe. Archeolodzy odkryli święte kamienie/stele w Gezer, Sychem, Dan, Chasor i Arad. W trzech ostatnich miejscach stele stały na terenie świątynnym i stanowiły element praktyk kultowych, które tam odbywano. Na kamieniach z Chasor znajdują się płaskorzeźby przedstawiające wzniesione ramiona i słoneczny dysk.

13 Powyrywam spośród ciebie twe aszery i zniszczę twoje miasta. Wj 23,24+ Wj 34,13+

5,13. Słupy Aszery/aszery. Aszera to imię bogini płodności lub nazwa przedmiotu kultowego (jak tutaj). Bogini ta była popularna w pogańskich kultach w Izraelu, czasami też pełniła rolę pośredniczki błogosławieństw Jahwe. Dowody tej wiary pojawiają się w inskrypcjach z Kuntillet Adżrud i Chirbet el-Kum. W mitologii kananejskiej była Aszera małżonką najwyższego bóstwa, Ela. Wzmianki o niej pojawiają się też w literaturze mezopotamskiej już w XVIII w. przed Chr., gdzie jest małżonką amoryckiego boga, Amurru. Symbol kultowy mógł, chociaż nie musiał, nosić znak bóstwa. Słup mógł symbolizować sztuczne drzewo, Aszera była bowiem często związana ze świętymi gajami. Czasami przedmiot kultowy wytwarzano lub budowano, kiedy indziej sadzono. Posiadamy niewiele informacji na temat roli tych słupów w praktyce rytualnej. Autor Księgi Królewskiej podaje kult, którym otaczano słupy Aszery, za jeden z powodów podbicia Izraela przez Asyrię (zob. komentarz do 2 Krl 17,10). Podczas reform podjętych przez Ezechiasza i Jozjasza próbowano usunąć te święte przedstawienia kananejskiej bogini Aszery.

14 Tak w gniewie i w uniesieniu dokonam pomsty na narodach, które nie były [Mi] posłuszne.

Mi 6

DROGA DO ZBAWIENIA

Skarga Pańska wytoczona ludowi

1 Słuchajcie, proszę, tego, co Pan powiedział: Stań, prawuj się wobec gór, niech słuchają pagórki twego głosu! Iz 3,13-15 Iz 5,3-4 Oz 4,1-5

6,1-8 Po mowie oskarżycielskiej Jahwe przypominającego swe dobrodziejstwa (w. 3-5) następuje pytanie skruszonego wiernego o wymagania jego Boga (w. 6-7) i odpowiedź proroka (w. 8).

6,1 Góry — w pełnym tego słowa znaczeniu miejsca spotkań Boga z Jego ludem (Synaj, Nebo, Ebal i Garizim, Syjon, Karmel itd.) i niezawodni ich świadkowie — są często personifikowane (Rdz 49,26; 2 Sm 1,21; Ez 35-36; Ps 68,16-17; itd.).

2 Słuchajcie, góry, sporu Pańskiego, nakłońcie uszu, posady ziemi! Oto Pan wiedzie spór ze swym ludem i oskarżać będzie Izraela.

6,2 nakłońcie uszu. Lekcja weha’azînu na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: weha’etanîm, „i wy, trwałe”.

6,1-2. Sprawy sądowe o naruszenie przymierza. W większości pism hebrajskich proroków (zob. Iz 1,2-4; Jr 2,4-9) znaleźć można podobne formuły traktatowe, terminologię oraz układ sądu przymierzowego - do tego, który występuje w starożytnych traktatach Bliskiego Wschodu, np. w traktacie zawartym przez Ramzesa II i Hattusilisa III. W tym przypadku całe stworzenie zostaje wezwane na świadka pogwałcenia przez Izraela przymierza z Jahwe (zob. komentarz do Iz 1,2). Werdykt usprawiedliwia też wymierzenie kary przymierzowemu partnerowi Boga.

3 Ludu mój, cóżem ci uczynił? Czym ci się uprzykrzyłem? Odpowiedz Mi! 

4 Tym, że cię wywiodłem z ziemi egipskiej? Że z domu niewoli wybawiłem cię? Że posłałem przed tobą Mojżesza, Aarona i Miriam? Pwt 5,6 Pwt 7,8 1Sm 12,6

6,4 cię wywiodłem. Asonans pomiędzy „ci się uprzykrzyłem”, hele’etîka, i „cię wywiodłem”, heelitîka.

— Ludowi, narzekającemu na porzucenie przez Boga, Jahwe przypomina swe dobrodziejstwa z przeszłości. Tekst podjęty w Improperiach (łac. Wyrzuty) Wielkiego Piątku.

5 Ludu mój, wspomnij, proszę, co zamierzał Balak, król Moabu, co mu odpowiedział Balaam, syn Beora; co było od Szittim do Gilgal – żebyś poznał zbawcze dzieła Pańskie. Lb 22-24

6,5 co było. W BJ jest w tym miejscu wielokropek. W tekście hebr. luka. Chodzi o przejście Jordanu.

— żebyś poznał. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „ze względu na znajomość”.

— zbawcze. BJ: „sprawiedliwe”. Chodzi o wielkie wydarzenia historii świętej, poprzez które Jahwe dotrzymał swych zobowiązań sprzymierzeńca. Jako że samo przymierze pochodzi z inicjatywy Bożej, to owa „sprawiedliwość” jest wyłącznie łaską.

6,5. Balak/Balaam. Prorok przypomina słuchaczom słynne wydarzenie, podczas którego obcy naród i sławny jasnowidz wyprowadzeni zostali w pole. Zamiast oczekiwanego przekleństwa, Izrael otrzymał błogosławieństwo. W Lb 22,6 Balaam ukazany został jako prorok wypowiadający skuteczne błogosławieństwa i przekleństwa. Balaam pochodził z górnej Mezopotamii, z okolic Karkemisz, cieszył się też międzynarodową sławą prawdziwego proroka. Balak był królem Moabu w okresie Wyjścia. Zainteresował się Balaamem z powodu skuteczności wypowiadanych przezeń błogosławieństw i przekleństw - niezależnie od imienia boga, którego wzywano. W 1967 roku duńska ekspedycja archeologiczna pod kierownictwem H.J. Frankena odkryła pokryte pismem kawałki tynku w miejscu nad Jordanem nazywanym Deir Alla. Tekst napisany został najwyraźniej w języku aramejskim, zaś jego fragmenty datowane są na ok. 850 przed Chr. Czytamy w nich o Balaamie, synu Beora - tej samej postaci, która w Lb 22- 24 opisana została jako „jasnowidz”. Chociaż zachowany tekst jest bardzo fragmentaryczny, wiele też w nim opuszczeń i nieznanych słów, można na jego podstawie stwierdzić, że: (1) Balaam był jasnowidzem, (2) otrzymał przesłanie od Boga nocą i (3) jego przesłanie nie było takie, jakie życzyli sobie usłyszeć jego rodacy. Nie wiadomo, czy wspomniany tekst dotyczy wydarzeń opisanych w Biblii, potwierdza jednak istnienie pozabiblijnej tradycji, o sto lat wcześniejszej od Micheasza, o proroku imieniem Balaam.

6,5. Od Szittim do Gilgal. Zob. komentarz do Joz 2,1 i 4,19. W Szittim na wschód od Jordanu znajdował się obóz Jozuego, zaś Gilgal było miejscem, gdzie Izraelici w cudowny sposób przekroczyli Jordan i założyli obóz, z którego rozpoczęli podbój Ziemi Obiecanej. Skrócona trasa wędrówki, taka jak podana tutaj, jest typowa dla mezopotamskich roczników królewskich wymieniających miasta znajdujące się na trasie wędrówki zwycięskiego króla.

Istota prawdziwej religii

6 Z czym stanę przed Panem i pokłonię się Bogu na wysokości? Czy stanę przed Nim z ofiarą całopalną, z rocznymi cielętami?

6,6. Roczne cielęta. Roczne zwierzęta były bardziej wartościowe od dopiero narodzonych. Złożenie ofiary całopalnej z rocznego cielca było więc prawdziwym wyrzeczeniem finansowym, związanym z ważnym obrzędem oczyszczenia lub inicjacji. W samym centrum tej praktyki zawarta jest jednak polemika ze schematycznymi rytuałami religijnymi z Mezopotamii i Egiptu, w których forma przerastała treść. Prorok stara się ustalić dokładnie, czego Jahwe oczekuje i, podobnie jak Samuel (zob. komentarz do 1 Sm 15,22), wyciąga wniosek, że chodzi o posłuszeństwo i miłość, nie zaś o mechaniczne składanie ofiar.

7 Czy Pan się zadowoli tysiącami baranów, miriadami potoków oliwy? Czy trzeba, bym wydał pierworodnego mego za mój występek, owoc łona mego za grzech mojej duszy? Kpł 18,21+

6,7 Na skargę Pana skierowaną przeciw Jego ludowi odpowiada wierny, co dobrze wskazuje na osobisty aspekt religii w ujęciu proroka. Wierny proponuje ofiary, stosowne lub nie. Prorok te ofiary odrzuci (w. 8), zastępując je religią duchową cechującą się wymaganiami, o których człowiekowi już „powiedziano”: sprawiedliwością (Amos), dobrocią (Ozeasz), pokorą w obliczu Boga (Izajasz).

6,7. Hiperbola. Nieprzerwana eskalacja liczby i wartości ofiar jest typowa dla Księgi Micheasza. Jedynie Salomon mógł złożyć w ofierze tysiące zwierząt (1 Krl 8,63). Oliwa stanowiła element ofiar płynnych/libacji (zob. komentarz do Kpł 14,15). Izraelici brzydzili się ofiarami z ludzi, uważając je za element religii kananejskich i fenickich (zob. komentarz do Rdz 22,1-2). Chociaż Jahwe miał prawo żądać od każdej rodziny jej pierworodnego syna, Prawo wymagało wykupywania i zastępowania ich ofiarami ze zwierząt (zob. komentarz do Lb 3,12-13). Bóg nie chciał, by wciąż na nowo próbowano Go przebłagać hojnymi darami. Największą ofiarą, którą Izraelici mogli Mu złożyć, było posłuszeństwo.

8 Powiedziano ci, człowiecze, co jest dobre. I czego żąda Pan od ciebie, jeśli nie czynienia sprawiedliwości, umiłowania wierności i pokornego obcowania z Bogiem twoim? Am 5,21+ Am 5,24 Oz 2,21+ Iz 7,9a Iz 30,15

6,8 Powiedziano ci. Za grec. Tekst hebr.: „Powiedział ci”. Przekład syr. i Wulgata: „powiem ci”.

Zachłanność możnych będzie ukarana

9 Głos Pana woła do miasta: – zbawi tych, co się boją Jego imienia – Słuchajcie, szczepie i zgromadzenie miasta!

6,9 Przed „Słuchajcie” w tekście hebr. dodane trzy niezrozumiałe słowa, dosł.: „zdarzyło się ujrzy twe imię”(?).

— Trzeci stych za grec. i Targumem. Tekst hebr.: „i kto je określił”(?).

10 Domu nieprawości, czy mogę znieść niegodziwe skarby i efę uszczuplaną, przeklętą? Am 8,5+

6,10 Domu nieprawości, czy mogę znieść niegodziwe skarby. Według tekstu hebr., ha’isz bet rasza ’ocerôt resza, dosł.: czy jest (?) dom bezbożnego skarby niegodziwości”. BJ: „Czyż mogę znieść fałszywą miarę”, ha ’essah bat rasza, na zasadzie domysłu.

6,10. Skarby nieprawości. Micheasz potępia skorumpowanych kupców, którzy oszukują swoich klientów, by się wzbogacić. Chociaż praktyki takie piętnowano wszędzie, gdzie się pojawiły, były one szczególnie dokuczliwe w trakcie wojny, gdy brak towarów wykorzystywano do wielkiego windowania cen (2 Krl 6,25). Temat ten został również podjęty przez proroka Amosa (Am 8,5-6) i Ozeasza (Oz 12,7-8). Znane są też jednak przykłady sprawiedliwych zasad handlu, np. w Kodeksie Hammurabiego i prawach Esznunna, gdzie określono obowiązujące ceny i przyjęte standardy zachowań.

6,10. Krótka efa [BT: „szczupła efa”]. Podobnie jak Amos krytykuje kupców, którzy czynią swoją efę „małą”, zaś sykla - „wielkim” (Am 8,5), Micheasz ostrzega handlarzy, by nie oszukiwali klientów fałszywymi miarami ziarna. Efa i hin były miarą substancji sypkich i płynnych (Kpł 19,36). Jednym z przestępstw wymienionych w zaklęciach szurpu było stosowanie dużej miary podczas kupowania i małej podczas sprzedaży.

11 Czy usprawiedliwię szale niegodziwe, a w worku – fałszywe ciężarki,

6,11 Czy usprawiedliwię. Albo też, jak BJ: „Czy mogę uważać za czyste”, za Wulgatą. Tekst hebr.: „Czy będę czysty”.

6,11. Szale niegodziwe/fałszywe ciężarki. Sprawiedliwym społeczeństwem było takie, w którym rząd ustalał standardowe wagi i miary i dbał o ich uczciwe stosowanie. W prologu do kodeksu praw Ur-Nammu, króla Ur III (ok. 2100 przed Chr.), podano listę miar, jaką ustanowił, by zapewnić sprawiedliwość i prawdę w całym królestwie. Były tam standardowe rozmiary miedzianych i kamiennych odważników stosowanych w handlu. W egipskim utworze Pouczenia Amenemope ostrzega się przed fałszowaniem wagi i odważników używanych na rynku. W babilońskim hymnie do Szamasza, ów bóg sprawiedliwości powiada, że ukarze każdego, kto będzie oszukiwał, fałszując szale i odważniki. Fakt, że Micheasz narzeka na fałszywe ciężarki i niegodziwe szale, wskazuje na okres bezprawia bez silnej władzy lub nieprzywiązywanie wagi do przestrzegania nakazów przymierza (zob. Prz 11,1; 20,23).

12 [miasto], którego bogacze pełni są zdzierstwa, a mieszkańcy jego mówią kłamstwa i język w ich ustach jest zdradliwy?

6,12 Wielu autorów przenosi ten wiersz na koniec w. 9, by zapewnić lepszą ciągłość tekstu.

— Koniec wiersza jest — jak się wydaje — glosą zaczerpniętą z Ps 120,2-3.

13 Ja sam więc zacząłem cię chłostać, niszczyć za twoje grzechy.

6,13 zacząłem. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „uczyniłem chorym”.

14 Będziesz jadł, lecz się nie nasycisz, a głód pozostanie w twoich wnętrznościach. Będziesz odkładał, ale nie zdołasz ocalić, a co ocalisz, oddam pod miecz. Oz 4,10

6,14 Drugi stych według tekstu hebr., gdzie są dodane dwa słowa, z których pierwsze jest nieznane. Może: „i głód (lub: „i twoja nieczystość”) będzie w twym łonie”.

15 Będziesz siał, lecz żąć nie będziesz; będziesz wytłaczał oliwę, lecz oliwą się nie namaścisz; będziesz wyciskał moszcz, lecz nie będziesz pił wina. Pwt 28,30-33+ Am 5,11

6,14-15. Kara. Podobne przekleństwo niepłodności i straty pojawia się w egipskich tekstach złorzeczących oraz w tekstach grobowych znajdowanych w grobowcach. Jahwe wymierza w ten sposób sprawiedliwość za naruszanie przymierza przez lud Izraela (zob. szereg przekleństw w Pwt 28,15-44). Również kilku innych proroków posługuje się przekleństwem „daremności” (np. groźba braku pomyślności podjętych działań: Oz 4,10; So 1,13).

16 Przestrzegasz ustaw Omriego i wszelkich praktyk domu Achaba. Postępujecie według ich rad, abym uczynił cię pustkowiem, a mieszkańców pośmiewiskiem, żebyście ponieśli hańbę mego ludu.

6,16 Przestrzegasz. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr.: „on się strzeże”.

— Postępujecie. L. mn. za tekstem hebr. W BJ: „postępujesz”, na zasadzie domysłu.

— mieszkańców. BJ: „twych (mieszkańców)”, na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „jego”.

— mego ludu. Według tekstu hebr. W BJ: „ludów”, za grec.

— „praktyki” i „rady”, napiętnowane przez proroka, to może kult Baala, ale jest bardziej prawdopodobne, że chodzi tu o przepych możnych i niesprawiedliwość społeczną.

6,16. Ustawy Omriego. Podobnie jak „grzechy Jeroboama”, często podawany przykład najwyższego zła popełnionego przez króla (2 Krl 13,2.11), imiona Omriego i Achaba stanowią symbol monarchów winnych bałwochwalstwa (na temat przestępstw Achaba zob. komentarz do 1 Krl 18,4). Dynastia Omriego dobiegła końca po śmierci Zachariasza w 753 przed Chr., na jedno pokolenie przed Micheaszem.

Mi 7

Powszechna nieprawość wśród ludzi

1 Biada mi, że się stałem jak pokłosie w lecie, jak resztki po winobraniu; nie ma grona do zjedzenia ani wczesnej figi, której łaknę.

7,1 jak pokłosie. Za tekstem hebr. BJ: „jak żniwiarz”, za grec.

— jak resztki po winobraniu. Za tekstem hebr. BJ: „zbieracz resztek winogron”, na zasadzie domysłu. Asonas pomiędzy „winogrona” (’eszkôl) i „jeść” (’ekôl).

7,1. Wzmianka o rolnictwie. Według Almanachu z Gezer, inskrypcji datowanej na ok. 925 przed Chr., zbiory letnich owoców były ostatnimi zbiorami w roku, mającymi miejsce od końca sierpnia do września. Mogły to być drugie zbiory fig (pierwsze figi dojrzewały w czerwcu). Owoce te suszono w miesiącach zimowych, by nadawały się do spożycia (zob. Iz 16,9; Jr 48,32). Po żniwach w pole wychodzili zbierający pokłosie, bowiem przez wiele następnych miesięcy nie spodziewano się żadnych owoców.

2 Wyginął na ziemi pobożny, prawego nie ma między ludźmi; wszyscy bez wyjątku na krew czyhają, jeden drugiego łowi siecią. Ps 14,1-3 Jr 5,1

7,2. Polowanie za pomocą sieci. Polowanie na ptaki i ryby było w starożytności powszechną formą myślistwa, potrzebne były do niej bowiem jedynie sieci i sidła. Egipskie malowidła grobowe ukazują polowanie na ptaki przy użyciu sieci (zob. Prz 1,17). W starożytności słowo „sieć” stanowiło człon sumeryjskiego słowa oznaczającego „polowanie” - ideogramu o kształcie sieci. Tekst Iz 51,20 opisuje użycie sieci, przypuszczalnie zagrody z sieci, do chwytania antylop, które zapędzał w pułapkę rząd naganiaczy (zob. Ps 10,9).

3 Do złego – choćby obu rękoma; aby czynić dobrze, książę żąda złota, sędzia podarunku; dostojnik przemawia, by zaspokoić swoją ambicję i przekręcają wspólnie sprawę. Jr 4,22

7,3 Do złego - choćby obu rękoma. Dwa pierwsze stychy w BJ: „do czynienia zła ich ręce są biegłe”, odtworzone według grec. Hebr. „przeciwko złu, ręce by się udało”.

— sędzia. Za tekstem hebr. BJ: „sędzia sądzi (dla)”, na zasadzie domysłu.

— Końcowy stych dodany za tekstem hebr., gdzie dosł.: „on i oni wypaczają ją”.

4 Najlepszy z nich – jak cierń, najsprawiedliwszy z nich – jak płot kolczasty. Zapowiadany przez twoich strażników, nadszedł dzień twego nawiedzenia; teraz wpadną w popłoch.

7,4 Drugi stych za Symmachem i Wulgatą. Tekst hebr.: „sprawiedliwy za płotem”.

— Asonans pomiędzy „płot kolczasty”, mesukah, i „popłoch”, mebukah.

— Trzeci stych według tekstu hebr., gdzie dosł.: „dzień twoich czatowników twoje nawiedzenie przybywa”. W BJ poprawione i przekład: „Dziś nadchodzi z Północy próba na nich”.

— Północ jest tradycyjną drogą najazdów (por. Jr 1,13-14; itd.).

— nawiedzenia. Tak dosł. W BJ: „próba” (por. Iz 10,3).

5 Nie ufajcie przyjacielowi, nie zawierzajcie powiernikowi, nawet przed tą, która spoczywa na twoim łonie, strzeż wrót ust swoich. Jr 9,3 Jr 12,6

6 Bo syn znieważa ojca, córka powstaje przeciw matce, synowa przeciw teściowej: nieprzyjaciółmi człowieka są jego domownicy. Mt 10,35-36p

Zawstydzenie wrogów Syjonu

7 Ale ja wypatrywać będę Pana, wyczekiwać Boga, mojego zbawienia. Bóg mój mnie wysłucha.

7,7 Ten wiersz, w którym prorok obwieszcza swoją wiarę w zbawienie, służył może jako zamknięcie jego księgi, stał się jednak punktem zaczepienia dla następujących po nim poematów nadziei, datowanych prawdopodobnie na okres wygnania.

8 Nie śmiej się ze mnie, nieprzyjaciółko moja; choć upadłam, powstanę, choć siedzę w ciemnościach, Pan jest światłością moją.

7,8-10 Tą nieprzyjaciółką wydaje się raczej Edom niż Babilonia (por. Ez 25,12-14; 35; Ab 10-15; Ps 137,7; Iz 34,5-8; itd.).

9 Gniew Pański muszę znosić, bo zgrzeszyłam przeciw Niemu, aż rozsądzi moją sprawę i przywróci mi prawo; wywiedzie mnie na światło, i będę oglądała zbawcze Jego dzieła. Mi 6,5+

10 Gdy to ujrzy nieprzyjaciółka moja, wstydem się okryje ta, która mówiła do mnie: Gdzie jest Pan, twój Bóg? Oczy moje patrzeć będą na nią: teraz będzie rozdeptana jak uliczne błoto. Ps 42,4 Ps 42,11 Jl 2,17

Odbudowa Izraela

11 Oto dzień odbudowy twych murów! W owym dniu granica [twoja] będzie sięgać daleko.

7,11-13 Wyrocznia, a można ją datować na epokę perską (poczynając od r. 538), obwieszcza odbudowę umocnień Jerozolimy i poszerzenie granic, aby przyjąć mnóstwo ludzi: czy to rozproszonych Izraelitów, czy nawróconych pogan.

12 W owym dniu aż do ciebie przyjdą od Asyrii – aż po Egipt i od Tyru – aż po Rzekę, i od morza do morza, i od góry do góry.

7,12 Tekst całego wiersza jest skażony. Przekład za grec.

13 Lecz ziemia zostanie spustoszona z powodu jej mieszkańców, za ich postępki.

7,13 Ten wiersz — wyizolowany — mógł zawierać groźbę wobec Judy. W aktualnym kontekście dotyczy ona narodów pogańskich, przede wszystkim „ludu ziemi” bezpośrednich sąsiadów Żydów, wrogich wspólnocie, która powróciła z wygnania.

Modlitwa o pomoc Bożą

14 Paś lud Twój laską Twoją, trzodę dziedzictwa Twego, co mieszka samotnie w lesie, pośród ogrodów. Niech wypasają Baszan i Gilead jak za dawnych czasów. Ez 34,1+ Ps 95,7 Ps 23,1-2 Ps 23,4

7,14 W trzecim i czwartym stychu mowa o tym, że lud jest izolowany na ubogim terenie. To sytuacja Żydów w okręgu jerozolimskim po powrocie z wygnania.

7,14. Geografia. Baszan i Gilead były urodzajnymi obszarami rozciągającymi się na wschód od rzeki Jordan. Pierwotnie stanowiły część z podziału Ziemi Obiecanej (zob. komentarz do Joz 13,24-29 i 13,30-31 o dziale danym pokoleniu Gada i Manassesa), w VIII w. przed Chr. dostały się jednak w ręce Asyrii. W omawianym tekście pojawia się oczekiwanie, że po zwycięstwie Jahwe wszystkie utracone ziemie powrócą do Izraela (zob. Jr 50,19).

15 Jak za dni Twego wyjścia z ziemi egipskiej ukażę mu dziwy. Iz 40,3

7,15 ukażę mu. Za tekstem hebr. BJ: „ukaż nam”, na zasadzie domysłu.

Prośba o poniżenie nieprzyjaciół

16 Ujrzą przeto narody i będą zawstydzone mimo całej potęgi swojej; położą rękę na usta, uszy ich będą głuche. Iz 26,11

17 Proch lizać będą jak wąż, jak to, co pełza po ziemi; wyjdą, dygocąc, z warowni swoich przed Pana, Boga naszego, drżeć będą i lęk odczuwać przed Tobą.

7,17 przed Pana, Boga naszego. Dodane za tekstem hebr., gdzie dosł.: „ku Jahwe, naszemu Bogu”.

7,17. Proch lizać będą jak wąż. Podobnie jak wąż, który został przeklęty w ogrodzie Eden i skazany na jedzenie prochu ziemi (zob. komentarz do Rdz 3,14), upokorzone zostaną nieprzyjacielskie narody (zob. Ps 72,9). Ponieważ obce narody były często przedstawiane jako węże (Iz 14,29; Jr 8,17), może być to jeszcze jedno potępienie węży jako symbolu płodności i bóstw w mezopotamskiej i egipskiej sztuce religijnej. W tekstach z Amarna jedzenie pyłu lub prochu jest metaforą klęski.

Prośba o przebaczenie

18 Któryż bóg podobny Tobie, co oddalasz nieprawość, odpuszczasz występek Reszcie dziedzictwa Twego? Nie żywi On gniewu na zawsze, bo upodobał sobie miłosierdzie. Jr 50,20 Ps 103,9 Wj 34,6-7

7,18-20 Modlitwa ta jest psalmem, któremu podobne znajdujemy w zbiorach prorockich (Iz 12; 25,1-5; 26,1-6.7-15.16-19; 63,7 — 64,11; itd.).

7,18 Czwarty stych dodany za tekstem hebr. W tym zbytnim jego rozbudowaniu ograniczenie zasięgu Bożego przebaczenia. W BJ pominięte.

19 Ulituje się znowu nad nami, zetrze nasze nieprawości. Wrzucisz w morskie głębiny wszystkie ich grzechy.

7,19 W BJ dwa pierwsze czasowniki, odmiennie niż w hebr., są w 2 os. Za tekstem hebr.

— ich grzechy. BJ: „nasze grzechy”, według przekładów starożytnych.

7,19. Starcie nieprawości pod stopami. Przebaczenie przez Jahwe Izraelowi obejmuje pokonanie grzechu w taki sam sposób, w jaki monarcha triumfuje nad swymi wrogami, depcząc ich nogami i stawiając stopę na ich karku (zob. komentarz do Joz 10,24). W ugaryckiej epice można znaleźć podobne obrazy czynów boskiego wojownika (pokonanie wrogów przez Anat), identycznie przedstawiony triumf wieńczy militarne wyczyny babilońskiego Marduka i chetyckiego bóstwa Teszuba.

20 Okażesz wierność Jakubowi, Abrahamowi łaskawość, co poprzysiągłeś przodkom naszym od najdawniejszych czasów. Iz 38,17 Łk 1,73 Rdz 22,16-18 Rdz 28,13-15

7,20 Zbawienie Izraela jest wypełnieniem przymierza i obietnicy, będących fundamentami wszelkiej nadziei, pierwszym przedmiotem wiary ludu Bożego.