Ryty liturgiczne (rodziny liturgiczne)

A. Wschodnie rodziny liturgiczne

Liturgie Kościołów wschodnich – przedchalcedońskich oraz prawosławnego – wywodzą się z dwóch kolebek: Syria (Antiochia) i Egipt (Aleksandria).

• Liturgia syryjska (antiochijsko-syryjska)

• Liturgia ta (zarówno znana w swej odmianie syryjskiej, jak i jerozolimskiej) powstała w środowisku greckim i dopiero ok. V w.

• została przełożona na język syryjski

• Pierwotnym dokumentem tej liturgii są "Konstytucje Apostolskie" z IV w., z której powstała jerozolimska liturgia św. Jakuba Apostoła (w języku aramejskim oraz greckim)

• W czasie wieków podlegała wpływom liturgii bizantyjskiej, zachowując jednak cechy własne

• Do jej rodziny należą obrządki syryjski, jerozolimski (prawosławny), malankarski (w języku malajalam), jakobicki, jakobicko-prawosławny, jakobicko-unicki – w języku arabskim (w USA także w angielskim).

• Liturgia maronicka

• Liturgia w języku aramejskim

• powstała w 675 w Syrii wśród zwolenników św. Jana Marona – maronitów

• Liturgia chaldejska

• Obrządek chaldejski używa liturgii mszalnych w języku aramejskim: Adda i Mari, Teodora z Mopsuetii oraz Nestoriusza

• Do tej rodziny należą obrządki chaldejsko-nestoriański (meluzjański), chaldejsko-katolicki i syro-malabarski.

• Liturgia bizantyjsko-grecka

• Z reguły mimo niewielkich odmian dosyć jednolita

• Ukształtowana na podłożu liturgii syryjskiej (antiocheńskiej)

• wyodrębniła się na początku IV w. i stała się dominującą liturgią w świecie prawosławnym i greckokatolickim

• Podstawowymi tekstami liturgicznymi są liturgie mszalne św. Bazylego Wielkiego i św. Jana Chryzostoma

• Ewolucja liturgii bizantyjskiej zatrzymała się w XIV w., odkąd do dziś przetrwałą z bardzo niewielkimi zmianami

• Główne obrządki (w wersji prawosławnej i katolickiej): bizantyjsko-grecki, bizantyjsko-słowiański (w jęz. staro-cerkiewno-słowiańskim), bizantyjsko-ukraiński, bizantyjsko-białoruski, bizantyjsko-rumuński, bizantyjsko-bułgarski, bizantyjsko-serbski, italo-bizantyjski, italo-albański (na Kalabrii i Sycylii), gruzińsko-bizantyjski, bizantyjsko-rosyjski starowierski, bizantyjsko-rosyjski reformowany oraz melchicki.

• Liturgia ormiańska

• Liturgia ta jest jedną z najstarszych sprawowanych liturgii na świecie

• Jej aktualna postać jest (nie licząc zupełnie szczegółowych zmian) z VII w.

• Do jej rodziny należą obrządki gregoriańskie i gregoriańsko-katolickie.

• Liturgia aleksandryjska

• Liturgia ta zawiera kilka odmian (liturgia świętego Marka, liturgia Cyryla z Aleksandrii)

• Do jej rodziny należą obrządki grecki (wygasły), koptyjski (egipski) i etiopski (abisyński), dawniej używana także w innych Kościołach, jak np. melchicko-prawosławnym.

B. Zachodnie rodziny liturgiczne

• Liturgia afrykańska

• Jako pierwsza liturgia łacińska

• powstała w Kartaginie w pierwszej połowie II w.

• Znana jest tylko z rekonstrukcji na podstawie pisanych źródeł wczesnochrześcijańskich.

• Posiadała odmiany na najważniejsze święta (Pascha, Pięćdziesiątnica)

• Liturgia ta miała wielki wpływ na inne zachodnie liturgie, zwłaszcza rzymską, galijską i hiszpańską.

• Liturgia afrykańska zanikła w VI i VII w. ze względu na załamanie się chrześcijaństwa w Afryce.

• Liturgia rzymska

• Najstarszym tekstem liturgii rzymskiej jest Kanon św. Hipolita Rzymskiego

• Początkowo w Rzymie językiem liturgicznym była greka, wypierana powoli przez łacinę

• W tym okresie elementy liturgiczne były naznaczone improwizacją (działo się tak aż do IV w.)

• Reforma Grzegorza Wielkiego usankcjonowała podział na liturgię papieską i liturgię miejską. Wówczas zaczął funkcjonować liturgiczny kanon rzymski

• Rozwój chrześcijaństwa na północ od Alp doprowadził do zaistnienia odmian liturgicznych, stanowiących adaptację liturgii rzymskiej do potrzeb Kościołów lokalnych (np. liturgia frankońsko-rzymska)

• W wiekach XIII i XIV powstają tendencje jednolicące elementy liturgiczne, przez m.in. pojawienie się mszału rzymskiego, oraz liturgii kurialnej rzymskiej

• W XVI w., po reformacji, Sobór trydencki nakazał papiestwu odnowić liturgię, która to z niewielkimi zmianami dotrwała do II Soboru Watykańskiego, kiedy to liturgia rzymska została uproszczona oraz zaczęto odprawiać ją w językach narodowych, przełamując monopol łaciny.

• Liturgia ambrozjańska

• Liturgia Mediolanu

• tradycyjnie przypisywana św. Ambrożemu

• Jej źródła tkwią w liturgiach wschodnich, jednak w średniowieczu silnie zbliżona do liturgii rzymskiej, zachowuje do dziś pewne elementy własne. Za przykład może tu posłużyć Adwent, który w tym rycie trwa 6 tygodni (w liturgii rzymskiej tylko 4), czy też inna struktura Liturgii Godzin

• Co ciekawe pewne elementy przeszły z rytu mediolańskiego do rytu rzymskiego

• Liturgia ambrozjańska używana jest w niektóre dni w archidiecezji mediolańskiej oraz w Szwajcarii włoskojęzycznej (kanton Ticino)

• Posiada własną bogatą tradycję śpiewu liturgicznego.

• Liturgia galijska

• Istniała w Galii i północnej Italii prawie do końca VIII w., zastąpiona później liturgią rzymską

• Posiada swe źródła w liturgiach wschodu, jednak przejętych – jak się zdaje – za pośrednictwem Mediolanu i jego liturgii ambrozjańskiej

• W samej Galii, niektóre odmiany wykazywały pewne wzajemne wpływy z liturgią hiszpańską

• W drugiej połowie XX w. liturgia ta została zrekonstruowana i zaadaptowana na potrzeby francuskich wspólnot prawosławnych (podlegających patriarchatowi Rumunii).

• Liturgia hiszpańska (mozarabska)

• Liturgia pochodząca w dużej mierze z liturgii afrykańskiej istniała wśród chrześcijan żyjących w arabskiej Hiszpanii

• Nacechowana pewnymi wpływami sztuki arabskiej (zwłaszcza w śpiewie liturgicznym)

• Zachowała pewne własne cechy nawet po rekonkwiście i rozpropagowaniu liturgii rzymskiej

• Liturgia celtycka (iroszkocka)

• Wywodzi się niewątpliwie z liturgii galijskiej i wiąże się z działaniem misjonarzy na terenach ludów celtyckich (m.in. Patryk, Kolumban, Augustyn z Canterbury)

• Liturgia ta zanikła w wiekach X-XII, zastąpiona przez liturgię rzymską.

• Liturgia zairska

• Ryt zairski powstał po Soborze Watykańskim II

• Jest popularny w Afryce Środkowej od Madagaskaru po Burkina Faso

• Charakteryzuje się włączaniem elementów kultury afrykańskiej takich, jak taniec

• Liturgie monastyczne

• Ryty monastyczne są używane przez zakony, np. benedyktyński, cysterski (do 1663, nieużywany od Soboru Trydenckiego), dominikański, karmelicki (nieużywany od 1970 r.), kartuski i norbertański (premonstrateński)

• Inne

• Ryt paryski – zniesiony w 1874 r.

• Ryt lyoński

• Ryt z Braga

• Ryt Sarum

C. Liturgie Kościołów i wspólnot protestanckich

W wyniku Reformacji i jej krytyki katolicyzmu, poszczególne kościoły protestanckie stworzyły własne formy kultu, biorąc początek od Von Ordnung des Gottesdienstes in der Gemeinde Marcina Lutra z 1523, La forme des prieres et chants ecclesiastiques Kalwina (1542) oraz anglikańskiego Book of Common Prayer (1549). W liturgiach protestanckich nacisk położony jest na prostotę i na czytanie biblijne. Od swego początku sprawowana w językach lokalnych, charakteryzuje się rozbudowaną homiletyką. Podczas tej liturgii dokonuje się spowiedź powszechna. Istnieje wiele odmian liturgicznych w protestantyzmie, niektóre są nacechowane sporą dozą improwizacji.