Tadeusz Klimaszewski sięgnął tym razem do swoich przeżyć z czasu warszawskiego powstania. Przedstawiając w oszczędnej, surowej narracji dzieje Verbrennungskommanda, którego był uczestnikiem, autor sugestywnie odsłonił jeszcze jeden fragment hitlerowskiego mechanizmu zbrodni. Relacja Klimaszewskiego o dużej wartości dokumentarnej nie jest tylko suchym przyczynkiem historycznym. Autorowi udało się w plastycznie nakreślonych scenach zamknąć treść ludzkiego przeżycia w sytuacjach najokrutniejszej dla człowieka próby

autor odtwarzając wydarzenia tych strasznych dni poprzestał właśnie na faktach, wyciągnięcie wniosków pozostawiając czytelnikowi.

BOROWSKI

Właśnie takie czynniki mogły pomóc w przetrwaniu

np. życie w lagrze jest ciężkie nie tylko ze względu na Niemców ale także ze względu na współwięźniów. Więźniowie zostają przez bohatera odarci z mitu bohaterstwa i męczeństwa. Nie cofają się przed żadnym złem, nie zważają na swoich współtowarzyszy. Najważniejsze dla nich jest to aby przeżyć .

Główny bohater - Tadeusz reprezentował i tak grupę uprzywilejowaną. Więźniowie ci pracowali na rampie, pilnowali więźniów, rozładowywali transporty z nowymi ludźmi. Aby zdobyć lepszą pozycję trzeba było posiadać siłę fizyczną i odpowiednie cechy charakteru. Nie wystarczyła tylko zaradność życiowa, ale należało zobojętnieć na los innych. Wtedy wszystko było znacznie łatwiejsze, a uczucie głodu rzadko dawało o sobie znać. Wraz z upływem kolejnych dni, miesięcy Tadeusz nabiera doświadczenia i z pewną pogardą, a nawet niechęcią odnosi się do współwięźniów. To są objawy procesu "zlagrowania". Uczestnictwo w zakłamaniu, zdradzie nasila te niepokojące obawy. Aż w końcu pojawia się całkowita nieczułość na cierpienia innych ludzi i można ze spokojem pracować przy rampie, czy przy ładowaniu zwłok. Wyzbyty emocjonalnych reakcji człowiek obozowy myśli innymi kategoriami i postępuje według odrębnych zasad. Taka postawa jest efektem dostosowania się do systemu faszystowskiego. To naziści zniszczyli ludzkie odruchy, przekreślili zasady moralne i doprowadzili do takiej dehumanizacji różnych przejawów życia. Oni są odpowiedzialni za utratę godności przez wielu więźniów.

Tadeusz Borowski nie ogranicza się do opisu specyfiki obozu koncentracyjnego, jego praw, ale zarysowuje szerszą perspektywę. Poszukuje źródeł faszystowskich teorii i przyczyn pewnych postaw. Dochodzi do wniosku, że już w starożytności, kiedy istniało społeczeństwo niewolnicze mieliśmy do czynienia z podobną sytuacją. Wtedy też ludzie byli fizycznie eksploatowani przy budowie piramid i innych monumentalnych budowli. Tak wiec zło zawsze jest udziałem ludzkości i nie można od niego uciec. Jednak pisarz podobnie, jak wspomniana już Zofia Nałkowska nie rysuje tylko pesymistyczne wnioski. Wskazuje ludzi postępujących bardzo etycznie, wykazujących się znacznym heroizmem. Oni w obliczu upokarzającego systemu potrafili zachować się godnie i nie sprzeniewierzyli się własnemu człowieczeństwu. Wobec tego zasługujących na nasz podziw. Jednak te przejawy bohaterstwa są rzadkością. Dominuje postawa otępienia, pewnej degeneracji moralnej.

Wśród tej grupy prawdziwie wielkich znajdziemy "młodą dziewczynę o jasnych włosach". Chciała ona znać prawdę o tym, co ja czeka. Kiedy był już pewna, że zginie w jednej z komór gazowych, przyjęła to ze spokojem. Stara się do końca zachować godnie. Widać to po jej zachowaniu, a zwłaszcza w jej spojrzeniu, które pełne jest pogardy dla barbarzyńców niemieckich. Charakteryzuje ją wyniosła szlachetność. Podziwiać można także siwą panią, która zabiera i przygarnia dzieci porzucone przez ich rodzone matki. Te martwe niemowlęta są szczególnie bolesnym znakiem. Starsza kobieta poprzez swój ludzki odruch skazuje się na śmierć. Mimo to ze spokojem przyjmuje swój los. Bywały także i takie sytuacje, jak próba ukrycia więźniów. Toleczkę uchronił obozowy sanitariusz. Jednak po jakimś czasie wszystko wyszło na jaw. Wtedy też z opanowaniem i bez lęku szedł na śmierć. Miał nadzieję, że inni przeżyją, doczekają lepszych czasów, kiedy nie będzie takich zbrodni. Wymienieni bohaterowie wyróżniają się szlachetnością i wrażliwością. Próbują do ostatnich chwil swego życia bronić człowieczeństwa. W wielu przypadkach to im się udaje.

Borowskiego najbardziej zajmowało to jak przeżycia wojenne i obozowe wpływają na psychikę ludzką. Dużą uwagę zwraca na więźniów, którzy żyją w stanie ciągłego zagrożenia śmiercią. Z powodu katorżniczej, wyczerpującej pracy, oraz głodu zdolni byli do wielkich zbrodni. Widmo komory gazowej ciągle im towarzyszyło i nie mogli się od niego uwolnić. Jednak na co dzień najgorsza była walka o zaspokojenie podstawowych potrzeb. Właściwie tylko tym się zajmowali. Wszystkie inne zagadnienia schodziły na dalszy plan. Więźniowie nie mogli zbytnio poprawić swej sytuacji przebywając w lagrze. Czasami przypadek, kaprys niemieckiego żołnierza decydował, czy dany człowiek przetrwał. W tym świecie wszystko było niepewne. W każdej chwili można było rozstać się z życiem. Było to tym straszniejsze, że całkowicie straciły na znaczeniu jakiekolwiek wartości moralne. Ludzkie odruchy też zostały stłamszone. Zbytnia serdeczność w stosunku do innych mogła być niebezpieczna, bo w obozie trzeba było wszelkie siły koncentrować na próbie ochrony siebie, a nie przejmować się towarzyszami niedoli. Liczył się spryt, umiejętność wychodzenia z różnych opresji, siła fizyczna.