2. Sytuacja estetyczna jako przedmiot zainteresowań tradycyjnej estetyki

Typy dyskursów o sztuce w zależności od stopnia ich ogólności.

• krytyka sztuki

• historia sztuki

• teoria sztuki (poszczególnych dziedzin sztuk)

• estetyka jako filozofia sztuki

Pojęcie sytuacji estetycznej, elementy wchodzące w skład modelu sytuacji estetycznej – ich definicje, aspekty oraz możliwe sposoby ujęcia: artysta, dzieło, odbiorca, postawa estetyczna, doświadczenie estetyczne, wartość estetyczna, kategoria estetyczna.

Sytuacja estetyczna:

• sytuacja estetyczna – zespolenie wszystkich przedmiotów badań estetyki: procesu twórczego → dzieła → przeżycia estetycznego → wartości estetycznej

• model sytuacji estetycznej: artysta – dzieło – odbiorca (A – D – O)

• sytuacja estetyczna jako swoista komunikacja wartości estetycznej, jej przekaz przez artystę, poprzez dzieło, do odbiorcy (odkrywanie, kreowanie, wydobywanie, aktualizacja, współkreacja)

Sytuacja estetyczna a różne sposoby podejścia do sztuki

• A – D – O (artysta - dzieło - odbiorca)

• akcentowanie poszczególnych elementów lub relacji → różne typy teorii/koncepcji sztuki

• koncepcje wewnętrzne, liczy się przedmiot (D) ← → koncepcje zewnętrzne, liczy się relacja przedmiot - człowiek (A-D) (D-O)

• wewnętrzne: forma, treść, ekspresja, pluralizm

• zewnętrzne: genetyczne (A-D) i funkcjonalistyczne (D-O)

Proces twórczy artysty

• identyfikacja dzieła z twórcą ← → oderwanie dzieła od artysty

• dzieło jako wyraz psychiki twórcy: psychologizm estetyczny

  • ekspresja emocji, stanów psychiki twórcy, dzieło jako przekaz tego, co w gotowej postaci jest już w artyście

• obiektywizm: skupienie na samym dziele, artysta nie jest istotny

• twórczość jako ekspresja osobowości (styl, autografia, sygnatura, osobowość, emocje) ← → jako sprawność „techniczna” i/lub intelektualna, wytwarzanie wg. reguł (materiał, narzędzia, procedury)

• realna osobowość twórcy ← → podmiot twórczy, autokreacja artysty w dziele

• estetyka twórczości, estetyka procesu twórczego

typy (idealne) procesów twórczych:

• typ intuicyjny – ścisłe połączenie fazy przeżyciowej i realizacyjnej, udział świadomości przedrefleksyjnej, szybki proces realizacji, kreacja bez motywacji dyskursywnej i bez udziału pełnej świadomości

• typ refleksyjny – oddzielenie faz, przeżyciowa poprzedza realizacyjną, udział pełnej świadomości, długi proces twórczy, najpierw koncepcja, potem realizacja przy silnej samokontroli;

• typ behawioralny – oddzielenie faz, realizacyjna w pewnym stopniu poprzedza przeżyciową, udział obu typów świadomości, metoda prób i błędów: brak wstępnej koncepcji, dzieło konkretyzuje się w kolejnych posunięciach i aktach samooceny

Przeżycie estetyczne:

• procesy odbiorcze jako przedmiot estetyki recepcji

• przeżycie (doświadczenie) estetyczne: ujęcie dzieła w aspekcie jego wartości estetycznej przez podmiot estetyczny i w efekcie wytworzenie przedmiotu estetycznego – ocenianego pod kątem wartości estetycznych

• podmiot estetyczny:

• zaangażowanie czynników emocjonalno-intelektualnych

• uwarunkowanie „a priori estetycznym” - zdolność reagowania, czyli wrażliwość estetyczna, wiedza o sztuce, znajomość kategorii estetycznych, doświadczenie zyskane w kontakcie z dziełami sztuki itp.

• specyfika przeżycia estetycznego ← → możliwość redukcji do innych przeżyć bądź ich konglomeratu

• specyfika przeżycia estetycznego jako takiego (modele aprioryczne) ← → empiryczne badania zróżnicowanych kulturowo reakcji na sztukę

• kontemplacja estetyczna (bierność, poddanie się dziełu) ← → aktywność estetyczna (współtworzenie w odbiorze – konkretyzacja estetyczna i przedmiot estetyczny)

• ekspresja odbiorcy ← → dominacja dzieła

• estetyka recepcji – zróżnicowane stopnie radykalności

Wartość estetyczna

• wartość w dziele sztuki ← → wartość w odbiorze

• obiektywizm ← → subiektywizm

• absolutyzm ← → relatywizm

• relacjonizm (W. Tatarkiewicz): między dziełem a odbiorem

• autonomiczność ← → heteronomiczność

• immanentna teoria wartości ← → transcendentna (związek z innymi przedmiotami w kontekście kulturowym)

• (wartość estetyczna ← → wartość artystyczna)

• piękno jako nadrzędna (a nawet jedyna) wartość estetyczna ← → jako jedna z wielu wartości

• pluralizm ← → monizm estetyczny

• próby klasyfikacji i hierarchizacji, różne kryteria podziału (w. „łagodne” i „ostre” - M. Wallis)

• kategoria estetyczna: pojęcie opisujące i charakteryzujące daną wartość estetyczną

• piękno, brzydota, tragizm, wzniosłość, komizm, malowniczność, groteskowość, wdzięk, wspaniałość, dramatyczność, dowcip, ironia, szlachetność, ładność...

Sposoby ujęcia relacji między dziełem sztuki a pięknem.

• idea piękna ← → przedmiot piękny (budzący upodobanie)

• estetyka idealistyczna ← → dzieła sztuki

• estetyka obiektywistyczna ← → subiektywistyczna

• absolutyzm estetyczny ← → relatywizm estetyczny

• stanowisko pośrednie pomiędzy radykalnie idealistycznym i obiektywistycznym a radykalnie subiektywistycznym i relatywistycznym: piękno jako realizujące się i istniejące w dziele sztuki

• historyczność sztuki i pluralizm wartości estetycznych

• przedmiot estetyki: dzieło sztuki jako nośnik wartości estetycznych

• dzieło sztuki ← → przedmiot natury

• wytwór artystyczny ← → arcydzieło

• dzieło jako wytwór izolowany ← → w kontekście kulturowym (teorie wewnętrzne ← → zewnętrzne)

• dzieło sztuki badane w estetyce w aspekcie wartości estetycznych (w aspekcie „zmysłowym” - „wyglądu”)

Przykłady kategorii estetycznych.

komizm, tragizm, patos, ironia