Temat: Metodologia badania statystycznego – opisz metody, etapy i wszystkie czynności, z których składa się przygotowanie badania statystycznego. Opisz błędy, jakie mogą się w nich pojawić – podaj przykłady.
Badanie statystyczne jest procesem złożonym obejmuje całokształt czynności badawczych, prowadzących do poznania zjawiska masowego za pomocą odpowiednich metod statystycznych.
Wstępem do wszelkiego rodzaju badań statystycznych jest określenie przedmiotu i zakresu badania, czyli zdefiniowanie zbiorowości, jednostki i cech statystycznych, które będą podlegały badaniu.
Następnie ustalamy rodzaj (metodę) badania. Odpowiedni wybór metody decyduje, o jakości badania – rzutuje na możliwość dokładnej analizy zebranych materiałów statystycznych i wnioskowanie na ich podstawie. Wybierając metodę badania należy uwzględnić wiele różnorodnych czynników natury statystycznej takich jak: cel badania, rodzaj zbiorowości statystycznej, temat badania i stopień jego szczegółowości, czynników „pozastatystycznych” takich jak: ograniczona ilość środków przeznaczonych na przeprowadzenie badania np. ograniczone fundusze oraz możliwości techniczne, ograniczona liczba osób, które mogą być zatrudnione w prowadzeniu badania oraz czynnik czasowy, od którego zależy wybór metody badania.
Główne kryterium podziału metod badań statystycznych związane jest z udziałem zbiorowości statystycznej w badaniu. Wyróżniamy:
Badanie pełne (generalne, kompletne, całkowite, wyczerpujące),
Badanie częściowe (niekompletne, niepełne, niecałkowite)
Metody pośrednie
Metoda badania pełnego polega na pełnej obserwacji zbiorowości statystycznej. Każda jednostka tej zbiorowości jest poddana badaniu, czyli zbierane są informacje o wszystkich jednostkach statystycznych zbiorowości. Do badań tego typu zaliczany jest: spis statystyczny, rejestracja statystyczna, sprawozdawczość statystyczna.
Spis statystyczny jest cyklicznym bądź jednorazowym badaniem pełnym, dostarczającym niezbędnych informacji o stanie i strukturze zjawiska w określonym momencie. Badanie polega na zebraniu informacji o każdej jednostce statystycznej przez rachmistrzów spisowych i umieszczeniu ich na formularzach spisowych.
Rejestracja statystyczna - polega na systematycznym (bieżąca rejestracja statystyczna), rzadziej jednorazowym (doraźna rejestracja statystyczna) notowaniu zdarzeń i faktów będących przedmiotem badania. Prowadzona jest przez odpowiednie instytucje (np. sądy, organy administracji publicznej) i polega na udzieleniu informacji objętych tematem rejestracji, w określonym miejscu rejestracyjnym oraz w określonym czasie.
Sprawozdawczość statystyczna odbywa się na zasadzie przekazywania przez podmiot zobligowany przepisami prawnymi, danych statystycznych do instytucji organizujących badanie. Dane te, przekazywane są za pomocą sprawozdań statystycznych. Przykładem takiej sprawozdawczości są przedsiębiorstwa prowadzące pełną księgowość. Przedsiębiorstwa przekazują do Głównego Urzędu Statystycznego informacje m.in. o wynikach finansowych, stanie zatrudnienia.
Badanie częściowe obejmuje obserwacją wybrane części populacji generalnej (tzw. próbę). Wyniki obserwacji dokonane na próbie mogą być uogólniane na całą populacje. Wyróżnia się następujące metody (rodzaje) badań częściowych:
Metoda reprezentacyjna
Metoda monograficzna
Metoda ankietowa
Badanie reprezentacyjne polega na obserwacji grupy jednostek wybranej z populacji generalnej. Próba ta powinna być reprezentacyjna dla całej populacji, czyli musi spełniać dwa warunki: musi być stosunkowo liczna, oraz dobrana w sposób losowy. Losowanie jednostek do próby musi być takie, aby rezultaty badania mogły być przeniesione na całą populacje. W ten sposób badana jest m.in. kontrola jakości produktów, warunki mieszkaniowe, wstępna ocena plonów w rolnictwie.
Badanie monograficzne sprowadza się do wszechstronnego opisu i szczegółowej analizie wybranej jednostki lub niewielkiej grupy jednostek badanej zbiorowości statystycznej. Obserwacja umożliwia dokładne poznanie cech przedmiotu badania w formie ilościowej i jakościowej. Metoda monograficzna używane jest do badania m.in. rozwoju społecznego krajów, miast, wsi.
Badanie ankietowe przeprowadzane jest najczęściej w sytuacjach, gdy celem badania jest ustalenie opinii o konkretnych faktach. Dane statystyczne o zbiorowości lub zjawisku gromadzone są przy pomocy ankiet. Badanie stosowane jest w celu m.in. ustalenia opinii określonej grupy ludzi o produkcie, wydarzeniu.
Metody pośrednie (szacunek statystyczny) polegają „na ustaleniu pewnych wielkości lub właściwości nieznanej zbiorowości na podstawie zbiorowości znanej, pozostającej z nią w określonym związku.” Rozróżniane są dwie metody: interpolacja i ekstrapolacja.
Interpolacja polega na oszacowaniu hipotetycznej wartości cechy na podstawie pozostałych (sąsiednich) znanych wartości.
Ekstrapolacja sprowadza się na oszacowaniu hipotetycznej wartości wykraczającej poza okres badania. Szacunek statystyczny wykorzystywany jest w przypadkach, kiedy nie jest możliwe lub mija się z celem zastosowanie badania pełnego, a nawet częściowego.
Badanie statystyczne jest szeregiem czynności sprowadzających się do zebrania, przetworzenia i analizy informacji na temat zbiorowości statystycznej z punktu widzenia wybranych cech statystycznych, opisujących jednostki należące do tej zbiorowości. Proces badania statystycznego jest wieloetapowy, i można wyróżnić w nim cztery zasadnicze etapy:
Projektowanie badania obejmuje takie czynności przygotowawcze jak:
Ustalenie celu, hipotezy badawczej,
Ustalenie przedmiotu oraz zakresu badania,
Wybór metody badania.
Precyzyjne określenie celów badania ma istotny wpływ, na jakość badania. Każde badanie musi być podporządkowane konkretnemu celowi. Dotyczy to również sformułowania hipotez badawczych, czyli przypuszczeń o występowaniu zjawiska, o wielkości danego zjawiska, o stosunku do innych zjawisk lub zależności pomiędzy zjawiskami.
W zależności od wyznaczonych celów, określeniu podlega zbiorowość statystyczna (przedmiot badania), pod względem odpowiednich cech poszczególnych jednostek statystycznych (zakres badania). Kolejna czynność to wybór odpowiedniej metody badania.
Drugim etapem badania statystycznego jest obserwacja statystyczna, polegająca na ustalaniu wartości cech wszystkich jednostek zbiorowości lub próbie zbiorowości.
Zbiór danych zebranych podczas obserwacji tworzy materiał statystyczny. Informacje zgromadzone specjalnie dla celów badania stanowią materiał pierwotny (np. dane pozyskane w czasie spisu powszechnego). Natomiast dane zebrane wcześniej z innych powodów, a wykorzystane w badaniu statystycznym są określane mianem wtórnego materiału statystycznego (np. publikacje statystyczne).
Materiał statystyczny obciążony jest z reguły błędami, to też musi być poddany kontroli merytorycznej i formalnej. Kontrola umożliwia wyeliminowanie błędów w celu uzyskanie jak najbardziej dokładnego obrazu badanej rzeczywistości.
Kolejnym etapem badania statystycznego jest opracowanie materiału statystycznego, obejmujące grupowanie i zliczanie pozyskanych danych. Opracowanie ma na celu ułatwienie analizy zbiorowości.
Grupowanie statystyczne polega na podziale zbiorowości na grupy jednostek podobnych względem siebie. Jednostki poddane zostają systematyzacji według zmienności podlegających badaniu cech statystycznych (zmiennych). Grupowanie prowadzi do zbudowania szeregu statystycznego. Rozróżnia się grupowanie typologiczne i wariancyjne.
Grupowanie typologiczne polega na podziale niejednorodnej zbiorowości z punktu widzenia cechy zmiennej na grupy jednorodne. Odbywa się to na podstawie wariantów cech jakościowych.
Grupowanie wariancyjne oparte jest na cesze ilościowej i polega na łączeniu jednostek o równych lub zbliżonych wartościach cech w klasy. Jednolity system grupowania określany jest mianem klasyfikacji.
Ze względu na ilość cech, które będą stanowić kryterium podziału zbiorowości rozróżnia się grupowanie proste (podział zbiorowości ze względu na jedną cechę) oraz złożone (podział zbiorowości ze względu na kilka cech równocześnie).
Opracowany materiał przedstawiony zostaje w postaci szeregów statystycznych, które również mogą przyjąć formę tablic i wykresów.
Ostatnim etapem badania statystycznego jest analiza statystyczna. W tym etapie zebrane i opracowane dane statystyczne zostają poddane analizie. Może to być opis statystyczny albo wnioskowanie statystyczne.
Opis dotyczy całej zbiorowości i dokonywany jest przy użyciu odpowiednich miar (średnich, zmienności, asymetrii i koncentracji). Metody wykorzystywane w opisie statystycznym wchodzą w zakres statystyki opisowej.
Wnioskowanie statystyczne zachodzi wówczas, gdy badanie jest reprezentacyjne i jego wyniki są uogólniane na całą populacje. Metody wnioskowania wchodzą w zakres statystyki matematycznej.
W trakcie zbierania materiału statystycznego nie sposób uniknąć błędów. Kontrola pod względem merytorycznym i formalnym powoduje, że część tych błędów jest eliminowana, jednak materiał przekazywany do ostatecznego opracowania zwykle zawiera błędy. Błędy w materiale statystycznym dzielimy na:
Błędy przypadkowe,
Błędy systematyczne
Błędy przypadkowe, do których zaliczamy omyłki liczbowe, (np. zamiast 6 napisano 66) oraz błędy zwane czeskimi (np. należało napisać 38, a napisano 83) wynikają głównie z nieuwagi, braku umiejętności podawania prawidłowych odpowiedzi, zwykłego niedbalstwa. Tego rodzaju błędy są wynikiem niskich kwalifikacji zawodowych osoby sporządzającej sprawozdanie. Błędy te nie mają większego wpływu na dokładność ostatecznych wyników.
Błędy systematyczne polegają na podawaniu faktów celowo zniekształconych. Spowodowane jest to obawą przed konsekwencjami podania prawdy. Właściciele sklepów i przedsiębiorstw mogą na przykład dostarczyć nieprawdziwych informacji dotyczących obrotów, mając na uwadze ewentualne wykorzystanie danych przez urząd skarbowy w ustaleniu wymiaru podatku. Z tych samych powodów rodziny, u których bada się budżety, nie odnotowują dochodów ubocznych. Tego rodzaju błędy są konsekwencją świadomego fałszowania informacji.
Błędy systematyczne zwykle są błędami jednokierunkowymi (świadome zaniżanie albo zawyżanie wskazywanych wielkości), przez co wpływają na ostateczne wyniki badań. Jednokierunkowość tych błędów powoduje skumulowanie się błędu, co w efekcie powoduje znaczne rozbieżności wyników w porównaniu ze stanem faktycznym. Kiedy materiał statystyczny jest obciążony błędem systematycznym nie ma możliwości usunięcia tego błędu. Konieczne jest wówczas podanie zastrzeżeń w razie udostępniania wyników uzyskanych na podstawie takiego materiału.