SAKRAMENTY

(def.) SAKRAMENTY

– wydarzenia, w których następuje udzielenie łączącej z Bogiem łaski;

– łaska dana pod osłoną znaków

– przestrzenno-czasowa ingerencja Boga z zewnątrz, w której pod osłoną znaków udzielana jest
łaska mająca znaczenie dla zbawienia

pojęcie sakramentu i jego historia

łac. sacramentum poch. z IIIw.

pierwotnie dwa znaczenia:

(wojsk.) przysięga rekrutów na sztandar

przysięga w świątyni po złożeniu drogiego depozytu

ewolucja pojęcia III – XIIIw.

Św. Augustyn (IVw.) mówi o dwóch płaszczyznach w sakramencie: to co widzialne
(znak materialny) i to co niewidzialne

VIIw. – sakrament jako rzeczywistość materialna, która ukrywa pod osłoną znaku działanie Ducha Świętego

liczba sakramentów

przez długi czas nie było zatwierdzonej ścisłej liczby sakramentów

XIw. – tylko dwa sakramenty

– Piotr Damiani: 12 sakramentów (+śluby zakonne, namaszczenie króla)

XIIw. – św. Bernard – 10 sakramentów

– tylko materia np. sól

od XIVw. trzy sakramenty traktowano jako niepowtarzalne: chrzest, bierzmowanie święcenia

ostateczna liczba 7 sakramentów:

Sobór florencki – XVw.

Bulla Exultate Deo – 22 listopada 1439r. „jest 7 sakramentów Nowego Prawa”

trzy warunki ważności sakramentów:

materia

forma (słowa towarzyszące danej czynności)

właściwy szafarz

brak któregokolwiek z warunków powoduje nieważność

podział sakramentów

sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego (powodują wzrost wiary)

chrzest

bierzmowania

eucharystia

sakramenty uzdrowienia (duszy i ciała)

pokuta i pojednanie

namaszczenia chorych

sakramenty w służbie komunii (dla budowania wspólnoty)

małżeństwo

święcenia

aspekty (wymiary) sakramentów

działanie Chrystusa było wypełnieniem woli Ojca

zasada jedności sakramentu:

NT ukrywa się w ST

ST staje si zrozumiały dzięki NT

Chrystusa zamyka w sobie całość ST i NT – jest to obecne w liturgii pod osłoną znaków

wymiar przypominający – nawiązanie do jakiegoś faktu z historii zbawienia

wymiar urzeczywistniający (demonstrujący) – aktualizacja tego, co się kiedyś dokonało

wymiar eschatyczny (zapowiadający) – to co dany sakrament zapowiada z czasów ostatecznych

wymiar zobowiązujący (obligatoryjny) – moralne konsekwencje Bożego obdarowania

wymiary sakramentów na przykładzie sakramentu chrztu:

wymiar przypominający: stworzenie świata (por. modlitwa pobłogosławienia wody chrzcielnej w Wigilię Paschalną), potop (zgładzenie grzeszników, ocalenia sprawiedliwych), arka Noego (zapowiedź Krzyża w tradycji patrystycznej), przejście przez Morze Czerwone (Wj 14-15), chrzest w Jordanie (zapowiedź męki i śmierci Chrystusa), śmierć Jezusa na Krzyżu (J 19, 34: zapowiedź chrztu-woda i eucharystii-krew, moment narodzin Kościoła)

wymiar urzeczywistniający: pogłębia wiarę Kościoła, wyraża uczestnictwo człowieka w życiu Trójcy, zanurza w misterium paschalnym Chrystusa, oznacza ścisłe zespolenie z Chrystusem (biała szata), oświecenie przez Chrystusa (świeca)

wymiar eschatyczny: zapowiada osiągnięcie pełni życia wiecznego przez udział w uczcie eschatologicznej (biała szata), zapowiedź ostatecznego spotkania z Jezusem-Sędzią

wymiar zobowiązujący: wobec rodziców – zobowiązanie do przykładnego wyznawania wiary, dbanie o rozwój wiary dziecka; ochrzczeni – obowiązek poznawania swoje wiary, wyznawania wiary

INICJACJA CHRZEŚCIJAŃSKA

termin inicjacja – występuje w różnych naukach, obejmuje różne treści

inicjacja w religiach pozachrześcijańskich (religie pierwotne)

zespół rytów, pouczeń ustnych prowadzący do zmiany sytuacji danego człowieka na płaszczyźnie religijnej i społecznej (przemienienie)

umocnienie poczucia więzi danej grupy

integracja, przypomnienie korzeni

rytuały określające miejsce w danej grupie

przygotowanie do życia dojrzałego

trzy typy inicjacji:

ryty związane z dojrzewaniem (inicjacja plemienna) i dopuszczeniem do danej społeczności

ryty dopuszczające do tajemnic grupy

ryty związane z powierzeniem wiedzy mistycznej (szaman, czarownik), wiedza tajemna, niedostępna dka innych

cechy wspólne:

rodzaj śmierci (symboliczny)

nowe narodzenie

inicjacja istnieje w każdej nawet najbardziej prymitywnej religii; są to obrzędy, znaki, pouczenia, które trwają pewien czas

inicjacja religijna – wtajemniczenie w doktrynę religijną

w co wierzymy

komu i jak oddajemy hołd

prawo do uczestnictwa w kulcie

początek życia moralnego

początek zbawienia (różnie rozumianego)

w religiach starożytnych: inicjacja to obrzęd który uświęca człowieka, dokonuje przejścia do innego życia (profanum sacrum)

symbolika śmierci i nowych narodzin

symbole śmierci rytualnej:

busz, las

chaty inicjacyjne

obrzezanie

usuwanie niektórych zębów

specjalny tatuaż

akty umartwienia

praktyki ascetyczne

zakaz mycia się

post

golenie głowy

zanurzenie w owdzie

czołganie się

leżenie na ziemi

nagość

ciemność

znaki nowego narodzenia:

nowe imię

owijanie w pieluszki

sztuczne pępowina

obmywanie ciała

malowanie

wydobywanie z wody

oblewanie wodą

nowe szaty (białe)

poznawanie tajemnego języka, słów

przekazywanie doktryny

traktowanie jak dzieci

pouczanie

etapy inicjacji religijnej

opuszczenie dotychczasowego stanu:

odejście od grupy

inne miejsce

odrębna grupa

główny moment inicjacji – przekazywanie doktryny, zasad życia we wspólnocie, obrzędów

nowe imię, strój, tatuaż

przybliżanie do bóstwa

mistyczna jedność z bóstwem

„śmierć”

włączenie do nowej wspólnoty

inicjacja umocnienie całej grupy, jej wiary, tożsamości

CHRZEST

historyczna i liturgiczna jedność sakramentów inicjacji chrześcijańskiej

do IVw. Sakramenty inicjacji przyjmowali dorośli

przygotowanie w zorganizowanych grupach 2-3 lata katechumenatu

I – przygotowanie dalsze tzw. audientes – słuchający (nauki)

poznanie prawd wiary

poznanie zasad moralności

poznanie liturgii Kościoła

przykład wspólnoty

słuchanie nauki

obrzędy

ćwiczenie stylu życia chrześcijańskiego

zasada Tertuliana: najpierw trzeba się nawrócić i żyć po chrześcijańsku,
by zostać ochrzczonym

początek katechumenatu:

kandydat zgłaszał się do bpa/prezbitera/diakona z poręczycielem

zbadanie szczerości kandydata

namaszczenie czoła znakiem krzyża (signatio)

tchnienie na kandydata (exuflatio) – aby odpędzić szatana

nałożenie rąk (manus impositio)

skosztowanie poświęconej soli

II – przygotowanie bliższe ostatni rok katechumenatu – Wielki Post

początek Wielkiego Postu – dopuszczenie kandydatów (tych którzy spełniali kryteria)do grona wybranych (electi)

dodatkowa modlitwa, post, egzorcyzmy

katecheza przedchrzcielna

egzamin (scrutivium) w 3cią, 4tą i 5ta niedziele Wielkiego Postu, niektóre publicznie wobec całej gminy

ostatnie wspólne zebranie – Wielka Sobota rano

obrzęd effatha – otwierania uszu

ostatni publiczny egzamin kandydatów – recytowanie Składu Apostolskiego
i Modlitwy Pańskiej

III – celebracja sakramentu – Wigilia Paschalna

liturgii przewodniczył bp

kandydaci publicznie wyrzekali się szatana i grzechu

wyznanie wiary

chrzest – trzykrotne zanurzenie/polanie wodą

nałożenie rąk przez bpa, modlitwa o dar Ducha Świętego

namaszczenie ciała olejem krzyżma (bierzmowanie)

nowoochrzczeni brali udział w eucharystii i przyjmowali Komunię Świętą

dzieci

Kościół dopuszczał dzieci do chrztu razem z dorosłymi (Dz 11; Dz 16)

pierwsze historyczne świadectwa – IIIw. (Tertulian, Hippolit)

wiara wspólnoty i rodziców gwarantowała ich chrześcijańskie wychowanie

Komunia Święta niemowląt XIIw.

capaces – mogą przyjąć KŚ pod dwoma postaciami

incapaces – tylko pod postacią wina (niemowlęta – palec diakona)

XIIIw. KŚ dzieci zanika – tylko dla tych którzy maja używanie rozumu

do XIVw. – jeden obrzęd chrztu dorosłych i dzieci

XVIw. Alberto Castellani Liber sacerdotalis – osobny obrzęd chrztu dorosłych i dzieci

1614 Pius V – Rytuał Rzymski (do SVII)

SVII – nakazał dostosowanie obrzędów do sytuacji dzieci

1964 – wydanie typiczne

1972 – przekład polski

1994 – poprawione wydanie obowiązujące obecnie

szafarz chrztu

w początkach Kła – biskup

z biegiem lat – prezbiter

dzisiaj – bp, prezbiter, diakon -->szafarze zwyczajni

w konieczności ochrzcić powinien każdy człowiek kierujący się właściwa intencją

dla ważności chrztu

intencja chrztu z jaką to czyni Kościół

polanie głowy zwykłą wodą

formuła trynitarna: „ja ciebie chrzczę w imię Ojca i Syna i Ducha Świętego”

podmiot chrztu

osoby dorosłe – gdy proszą o chrzest - po przygotowaniu

dzieci – gdy proszą rodzice (!jedyny sakrament, którego udziela się gdy osob o to nie prosi)

czas chrztu

w czasach apostolskich – wg aktualnej potrzeby, w każdym czasie

po wprowadzeniu katechumenatu - Wigilia Paschalna (w godzinie piania koguta)

do XIIIw. (Rzym) – najbardziej odpowiednim terminem była Wielkanoc

inne terminy: 50tnica, Narodzenie Pańskie, wspomnienie apostołów, męczenników czczonych na danym terenie

dzisiaj – zalecane w Wigilię Paschalną i każdą niedzielę

K-ł wschodni – Epifania

miejsce chrztu

pierwotnie – woda żywa

baptysteria – kaplice chrzcielne w pobliżu katedr

chrzcielny basen z woda bieżącą

piscina – zagłębienie w basenie (100cm głębokości, 3 stopnie)

kształt baptysterium:

okrągły – nieskończoność, wielkość Boga

heksagonalny – liczba śmierci

oktagonalny – doskonałość Boga

krzyż

IXw. - prawo posiadania pisciny zyskały kościoły parafialne

zaczęto łączyć baptysteria z kościołami

coraz mniej chrztów przez zanurzenie – pojawiały się chrzcielnice

umiejscowienie chrzcielnic:

w kruchcie → prawo do bycia w kościele

po stronie ambony → wiara, która rodzi się ze słuchania

w pobliżu konfesjonału → gładzi śmierć, grzech

po stronie północnej → symbol złagodzenie

po stronie zachodniej → nieznajomość Boga

dzisiaj – woda naturalna, czysta, błogosławiona każdorazowo przed chrztem

imię chrzcielne

w pierwszych wiekach – chrzest do rosłych którzy mieli już swoje imiona – nie zmieniano imion

pod koniec średniowiecza – nowe imię po chrzcie

czasy nowożytne – nadawanie imion świętych (rozwój kultu)

rodzice chrzestni

połączenie trzech funkcji historycznych:

poręczyciel (przed chrztem)

pomocnik (w czasie chrztu)

rzecznik (użyczał głosu przy chrzcie dzieci

VIII/IXw. – połączenie tych funkcji patrini (=z rodziny) – rodzice chrzestni (nawiązanie do nowego narodzenia)

początkowo trzy osoby, po soborze trydenckim – 2

obecnie: ojciec i matka (może być jedna osoba)

nie są rodzicami dziecka

ukończyły 16 rok życia

przyjęły sakramenty inicjacji chrześc.

należą do Kościoła

prawo nie zabrania im pełnić takiej funkcji

obrzędy chrztu (Rytuał)

I obrzęd przyjęcia dziecka – w drzwiach K-ła

pozdrowienie rodziców i chrzestnych

dialog z celebransem („o co prosicie…”

słowo do dzieci

namaszczenie znakiem krzyża

procesjonalne przejście pod ambonę

II liturgia Słowa – przy ambonie

czytanie PŚ

homilia

modlitwa powszechna

modlitwa z egzorcyzmem i włożenie ręki

przejście do chrzcielnicy

III liturgia sakramentu

pobłogosławienie wody (dziękczynienie na woda w okresie paschalnym)

wyrzeczenie się zła

wyznanie wiary

chrzest

obrzędy wyjaśniające

namaszczenie olejem krzyżma

włożenie białej szaty

wręczenie zapalonej świecy

przejście do ołtarza

IV obrzędy końcowe

przemówienie końcowe

Modlitwa Pańska

Komunia

błogosławieństwo

znak krzyża na czole

zwyczaje wojskowe, Afryka – tatuowanie czoła żołnierzy znakiem ich wodza

chrześcijaństwo – znak Krzyża jako sakrament

IVw. – znak Krzyża na czole kandydata do katechumenatu 9znak przyłączenia do Jezusa) – od tego momentu nazywano człowieka chrześcijaninem

Jedyna znak obrzędowy, który pozostał od katechumenatu do czasów współczesnych

od VIw. – gest kapłana powtarzają rodzice i chrzestni

przypomnienie, że dziecko należy odtąd do Chrystusa

każde późniejsze uczynienie tego znaku jest anamnezą chrztu

modlitwa z egzorcyzmem i włożenie rąk

przed SVII po łac., wprost skierowana do szatana

dzisiaj:

błaganie skierowane do Boga

uwolnienie od grzechu pierworodnego

zachowanie od zła

umocnienie w walce z nim

odwołanie do misji Chrystusa

prośba o uczynienie z dziecka świątyni i mieszkania Ducha Świętego

pomazanie piersi dziecka olejem katechumenów (w Polsce – nie)

słowa kapłana przy włożeniu ręki – odniesienie do ↑

włożenie rąk – najczęstszy znak biblijny stosowany w liturgii

ręka – symbol mocy, siły Ducha Bożego

znaczenie znaku:

wzięcie czegoś w pozsiadanie

poświęcenie czegoś/kogoś

znak błogosławieństwa (Jezus błogosławił dzieci)

uwolnienie z choroby (Mk 16,18)

uwolnieni spod władzy złego ducha

przekazanie darów Ducha Świętego

znak duchowego umocnienia

w przypadku s. chrztu włożenie ręki oznacza:

przyjęcie dziecka pod opiekę Kościoła

Chrystus będzie je umacniał i bronił od zła

pobłogosławienie wody chrzcielnej

po SVII zalecane każdorazowe błogosławienie wody przed chrztem

woda – naturalna i czysta

trzy formuły pobłogosławienia wody

część anamnetyczna

umieszcza znak obmycia w kontekście wydarzeń zbawczych (stworzenie, potop, Wyjście, chrzest w Jordanie, Krzyż)

część epikletyczna

wezwanie DŚ

skuteczność obmycia pochodzi z działania Słowa Bożego natchnionego przez DŚ, a nie z samej wody

namaszczenie krzyżmem po chrzcie

namaszczenie na szczycie głowy dziecka

znaczenie gestu namaszczenia:

ST – ustanawianie króla, kapłanów, proroków (przeznaczenie do specjalnych zadań)

Mesjasz = namaszczony

włożenie białej szaty

nawiązanie do tradycji pierwszych wieków (dorośli przed chrztem zostawiali swoje szaty, a po chrzcie ubierali nowe)

zmiana szat – zapowiada odzyskanie chwały utraconej w raju, obraz przemiany wewnętrznej

biel – światło, życie, radość, niewinność, czystość, znaczenie eschatologiczne (istoty niebiańskie)

szata – w symbolice biblijnej oznacza błogosławieństwo

wręczenie zapalonej świecy

symbol światła:

związek z Bogiem

tajemnica Boga, objawienie

szata Boga, wskazuje na Jego obecność

ewangelia Jana – Chrystus

oświecenie:

nazwa, którą Ojcowie Kościoła określali chrzest

przemiana jaka dokonuje się w ochrzczonych mocą DŚ

XIIw. – wręczanie zapalonej świecy – światło pochodzące od Paschału („Przyjmijcie światło Chrystusa)

symbolika Paschału (Exultet) [i innych świec]

misteryjność wydarzeń paschalnych

trzy noce:

noc Wyjścia – słup ognia

Zmartwychwstanie

Noc Paschalna przeżywana obecnie

BIERZMOWANIE

z czasem wyodrębniło się jako osobny sakrament z obrzędów pochrzcielnych

przekazywanie darów DŚ w NT

obietnica Jezusa

Pięćdziesiątnica

przekazywanie darów DŚ przez Apostołów tym, którzy uwierzyli

sam chrzest to za mało by należeć w pełni do Kła (Dz 8,14-17; Dz 19, 1-6)

różnica miedzy chrztem a modlitwą z włożeniem rąk

nazwa sakramentu

początkowo nie było odrębnej nazwy (obrzęd pochrzcielny)

nazwy ze względu na zewnętrzny znak:

manus impositio (=włożenie rąk) – najstarsza nazwa, pochodząca z PŚ, Tertulian, Cyprian

signaculum (=pieczęć) – główna nazwa od IVw.

chrisma (=krzyżmo)

ze względu na duchowe skutki:

consummatio (=wypełnienie) – dopełnienie chrztu

perfectio baptismi

confirmatio (=umocnienie) – w Kle zachodnim od Vw.

chryzmacja – w Kościele wschodnim

obrzędy bierzmowania

czasy apostolskie

modlitwa

włożenie rąk

IIIw.

Znak krzyża na czole

Namaszczenie krzyżmem (Hipolit)

X/XIw. – uroczyste błogosławieństwo

XIIIw. – delikatne uderzenie w policzek (pasowanie na rycerza)

SVII – nowe obrzędy 1971

1995 – obrzęd używany dziś

bierzmowanie w trakcie liturgii (po odczytaniu ewangelii)

przedstawienie kandydatów

homilia

odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych

liturgia sakramentu

modlitwa i włożenie rąk

epikleza, skierowana do Ojca

namaszczenie olejem czoła + formuła sakramentalna

namaszczenie - -istotny znak sakramentu

pochodzenie wschodnie, na zachodzie od IIIw.

kciuk prawej dłoni

znak krzyża na czole

„Przyjmij znamię daru DŚ”

nawiązanie do namaszczenia w Biblii – symbol DŚ

oliwa + balsam (woń Chrystusa – zadanie bierzmowanego)

pozdrowienie pokoju

modlitwa powszechna

szafarz bierzmowania

pierwotnie: apostołowie i ich następcy

bp stojący na czele gminy (zawsze był szafarzem)

od Vw. oddzielenie chrztu i bierzmowania (wzrost liczby parafii i wiernych, oddalenie kościołów od siedziby bpa)

chrzest prezbiter/diakon

bierzmowanie biskup

KPK K883 prezbiterzy mogą bierzmować:

kiedy pełni urząd który w prawie jest związany z urzędem ordynariusza

jeżeli chrztu udziela się dorosłemu

gdy na mocy indultu przyjmuje kogoś do jedności z Kościołem katolickim

w niebezpieczeństwie śmierci

w Kle wschodnim – bierzmowanie i KŚ przy chrzcie, obowiązek posługiwania się olejem który konsekruje tylko biskup

SAKRAMENT POKUTY I POJEDNANIA

wiele zmian w ciągu wieków (forma obrzędu, praktyki pokutne dostosowane
do potrzeb wiernych)

praktyka pierwszych wieków

ideałem było zachowanie niewinności chrztu

katalog grzechów (!Kor) : bałwochwalstwo, nieczystość, kradzież, oszczerstwo, spory, …

nie lekceważono grzechu

świadomość społecznego wymiaru grzechu

praktykowano wykluczenie grzeszników ze społeczności wiernych – zebrań liturgicznych i towarzyskich – na pewien czas (aż się nawróci) chęć uchronienia społeczeństwa od wpływu zła

IIw. – nie ma drugiej szansy na pokutę

pokuta nakładana na wiele lat, często do końca życia

nawet po pojednaniu – nie mógł być duchownym ani pełnić publicznych urzędów

często odkładano pokute na koniec życia

IIIw. – dyskusja nad odpuszczalnością grzechu

rygoryści (montaniści, nowacjanie) – grzechy główne (peccata capitalia/graviora) nie mogą być odpuszczone

od IVw. – złagodzenie tej postawy (mnisi iroszkoccy)

po chrzcie pokuta nie może być jednorazowa

sposób spowiedzi: wyznanie grzechów kapłanowi, wyznaczenie pokuty, odprawienie pokuty, rozgrzeszenie

IX/Xw. – zmiana na formę dzisiejszą

IXw. – zwyczaj spowiadania się kilka razy w roku

XIIIw. (sobór laterański 1215, K21) –spowiedź przynajmniej raz w roku – norma obowiązująca do dzisiaj

odpuszczalność grzechów

I-IIw. – odpuszczano wszystkie grzechu pod warunkiem żalu

IIIw. – wzrost liczby wiernych i ciężkich grzechów (prześladowania)

nieokreślona granica grzechów ciężkich i lekkich

IVw. rozróżnienie na grzexchy ciężkei i lekkie, jeżeki człowiek żałuje, wszystkie można odpuścić

grzechy główne

peccata capitalia

odstępstwo od wiary 9apostazja)

zabójstwo

cudzołóstwo

publiczna pokuta i sakrament spowiedzi

grzechy lekkie

peccata leviora

mogą być zgładzone poza sakramentem

intensywna modlitwa

post

jałmużna

dobre uczynki

prośba o przebaczenie na początku Eucharystii

Modlitwa Pańska

pomoce dla księży – libri poenitentiales

określały co jest grzechem, jaką zadać pokute za poszczególne grzechy

Vw. – Irlandia (najstarsze)

VIw. – Brytania

VIIIw. - -Europa

XIIIw. – podręczniki (summy) – katalogi grzechów

wspólnoty mnichów wschodnich – “spowiedź laików”

lekkie grzechy wyznawane współbratu (nie kapłanowi) z prośbą o modlitwę

po odprawieniu pokuty mnich był przyjmowany na nowo do wspólnoty, grzech uważano za odpuszczony

praktyka przejęta przez klasztory na zachodzie (Irlandia)

pokuta w starożytności (Klemens Rzymski, Klemens Aleksandryjski, Ireneusz, Tertulian, …..) - sakrament pokuty (penitentio) – najważniejsze elementy:

żal penitenta

pokuta – zadośćuczynienie

VIIw. – akcent na wyznanie grzechów sakrament spowiedzi (confessio)

Scholastyka – rozgrzeszenie = pojednanie z Bogiem sakrament pojednania

XIIw. – słowa rozgrzeszenia miały formę błagalną

później – forma orzekająca („ja ciebie rozgrzeszam”)

pierwotna pokuta publiczna

przyjęcie do grona pokutników

wyznanie grzechów przed bpem lub jego zastępcą

właściwa pokuta czasowa

czas pokuty – kilka lat, a nawet całe życie

klasy pokutników

K-ł wchodni (Grzegorz Cudotwórca, Bazyli Kapadocki)

słuchający (audientes): mogli być obecni podczas czytań, opuszczali Kościół na liturgię Eucharyst.

klęczący (do roku 1000 nie byolo zwyczaju klękania w kościele) – klęczeli przez całą Mszę

stojący: stali przez całą Msze w wydzielonym miejscu

płaczący: nie mogli wchodzić do k-ła, przed wejściem na kolanach i z płaczem prosili o modlitwę

K-ł zachodni – miejsce w świątyni

investibulo – w przedsionku

pro foribus ecclesiae – przed wejściem

ad linem ecclesiae – w progu

później mieli wydzielone miejsce wewnątrz kościoła – locus penitentia
(np. po lewej stronie)

praktyki pokutne

surowy tryb życia

surowy post (od wina)

noszenie włosienicy

rezygnacja z troski o wygląd, o pielęgnację ciała

rezygnacja z pożycia małżeńskiego

rezygnacja z prowadzenia handlu

rezygnacja z procesów sądowych, służby wojskowej

bp mógł skrócić pokutę ze względu na gorliwość lub zewnętrzne niebezpieczeństwo

martyres/confessores – chrześcijanie, którzy cierpieli za Chrystusa, wstawiali się za pokutnikami

ponowne przyjęcie do wspólnoty

początkowo w Wielką Sobotę

od IVw. – w Wielki Czwartek

wożenie rąk przez bpa

modlitwa o charakterze rozgrzeszenia

udział w Wielkanocnej Eucharystii

VIIw. – pokuta publiczna coraz rzadsza

VIIIw. – tylko za najcięższe przewinienia (zabójstwo, kazirodztwo, cudzołóstwo, krzywoprzysięstwo

zamieniane na pielgrzymkę (Jerozolima, Rzym, Santiago de Compostella) lub wstąpienie na pewien czas do klasztoru

miejsce spowiedzi

kościół, świątynia

początkowo podczas Mszy Świętej

miejsce święte

wobec ołtarza

stalle

sedes confessionali (konfesjonał – od synodu w Sevilli 1512

spowiedź mężczyzn była możliwa w miejscu prywatnym

od Soboru Trydenckiego – kratka w konfesjonale

postawa siedząca kapłana – charakter sądowy

odpowiedni strój – część liturgii (od XIIIw. – fioletowa stuła i komża/alba)

odnowione obrzędy po SVII

1937 (Paweł VI)

wydanie polskie 1984, 1996

trzy formy sprawowania sakramentu:

obrzęd pojednania jednego penitenta – najbardziej właściwa forma

przygotowanie kapłana (modlitwa do DŚ) i penitenta (rachunek sumienia)

przyjęcie penitenta

czytanie słowa Bożego

wyznanie grzechów

przyjęcie pokuty (dostosowana do poziomu penitenta)

rozgrzeszenie (Amen – penitent)

obrzęd pojednania wielu penitentów z indywidualną spowiedzią i indywidualnym rozgrzeszeniem

zwłaszcza podczas rekolekcji, misji, nabożeństwo

podkreśla społeczny wymiar grzechu

słuchanie Słowa Bożego (jak niedzielna liturgia Słowa)

homilia

rachunek sumienia

jedna z form aktu pokuty

litania

Modlitwa Pańska

indywidualna spowiedź w konfesjonale

wspólne dziękczynienie

błogosławieństwo

rozesłanie

obrzęd pojednania wielu penitentów z ogólna spowiedzią i ogólny rozgrzeszeniem

gdy nie jest możliwa spowiedź indywidualna

niebezpieczeństwo śmierci (brak przytomności)

inna narodowość (brak porozumienia)

gdy minie przeszkoda należy wyznać na indywidualnej spowiedzi grzechy ciężkie

NAMASZCZENIE CHORYCH

w ST choroba przeżywana w obliczu Boga, błaganie o uzdrowienie

chorobę łączono z grzechem, złem

odrzucenie przez innych (kara Boża)

Chrystus nadal chorobie nowy sens – okazywał troskę, opiekę, podnoszenie na duchu

choroba może wiązać się z ludzka grzesznością, ale nie jest karą

znaki Jezusa przy uzdrawianiu

dotknięcie śliną

nałożenie rąk

nałożenie błota

Jezus dał Apostołom moc uzdrawiania

polecił troszczyć się o chorych

ustanowienie sakramentu chorych Mk 6, 12-13

biblijna podstawa sakramentu – Jk 5, 14-15

obrzęd sakramentalny (namaszczenie i modlitwa)

skutki sakramentu: ulga w cierpieniu, podniesienie na duchu, odpuszczenie grzechów, odzyskanie zdrowia

nazwy sakramentu

olej święty (oleum sanctum)

olej błogosławiony

święte namaszczenie

namszczenie chorych

ostatnie namaszczenie (od XIIIw. – ostatnie w kolejności)

sakrament dosyć rzadko udzielany

nie udzielano pewnym grupom osób: męczennikom, tym którym sumienie nie wyrzucało grzechu, pokutnikom publicznym, katechumenom

nie był sprawowany publicznie (w domu chorego)

czasami – „dni chorych” z całej okolicy

udzielany zbiorowo żołnierzom w czasie wojny

w wiekach średnich – przyjmowany tylko przez duchownych i ludzi wykształconych

(lud prosty bał się – zabonony)

VIIIw. – zwyczaj wynagradzania kapłanom za drogę do chorego

w niektórych regionach nie był udzielany

źródła: Didache, Hippolit Rzymski, list papieża Innocentego I (Vw.) – nazywa je sakramentem

Sobór Trydencki – synteza nauki Kościoła o namaszczeniu chorych

sakrament ustanowiony przez Chrystusa

skutki: łaska i odpuszczenie grzechów, duchowe i fizyczne podźwignięcie chorego

praktyka Kościoła zgodna z listem Jakuba

szafarz sakramentu – kapłan

szafarz sakramentu namaszczenia chorych

zawsze kapłan (bp, prezbiter)

wierni mogli otrzymać naczynie z olejem (do IXw.)

czas i częstotliwość

średniowiecze – dwie praktyki: raz w życiu/może być ponowiony

Sobór Trydencki – w ciężkiej chorobie, tyle razy ile razy jest niebezpieczeństwo dla życia

olej

początkowo święcono w razie konieczności

Vw. – uroczyście święcony w Wielki czwartek

SVII – ostateczne uporządkowanie obrzędów 1972

wydanie polskie 1978, 1995

osobne teksty w przypadku umierających/chorych

obrzęd namaszczenia chorych

zwykły obrzęd namaszczenia chorych

obrzęd namaszczenia chorych w trakcie Mszy Świętej

namaszczenie chorych w wielkim zgromadzeniu

dodatek: duszpasterstwo umierających (realna bliskość śmierci) wiatyk

zwykły obrzęd namaszczenia chorych

w domu, w Kościele, kaplicy, domu opieki

celebrans powinien znać wcześniej stan chorego

wszystkie formy celebracji składają się z dwóch części:

1) liturgia słowa:

pozdrowienie obecnych

pokropienie wodą pobłogosławioną

słowo wprowadzenia

akt pokuty/spowiedź

czytanie słowa (54 perykopy do wyboru)

litania za chorego

2) liturgia sakramentu – obrzędowe odtworzenie listu s. Jakuba

nałożenie rąk na głowę chorego (solidarność, obecność Kościoła)

modlitwa dziękczynna nad olejem (wcześniej poświęconym) – dialog przypominający całe dzieło zbawienia

[poświęcenie nowego oleju – roślinnego]

namaszczenie

całe ciało

miejsca cierpienia

symboliczne części ciała odpowiadające zmysłom – główne drogi grzechu (X/XIw.)

często: stopy, nerki

nie myto części namaszczonych po śmierci (XIIIw.)

dzisiaj: czoło i dłonie (cały człowiek – myślenie i działanie) w znaku Krzyża (łączność z Chrystusem)

gdy jest to niemożliwe – inne dogodne miejsce

słowa formuły sakramentalnej

od 1972 (Paweł VI): forma optatywna = życzeniowa (niech Pan …)

wcześniejsze formy:

depregatywna = modlitewna

optatywna

indykatywna = oznajmująca

imperatywna = nakazująca

miksta = mieszana

modlitwa po namaszczeniu (5 propozycji, dostosowanych do sytuacji człowieka)

modlitwa Pańska

możliwość przyjęcia Komunii Świętej

błogosławieństwo

Wiatyk

Komunia Święta (pod jedną lub dwoma postaciami) podawana umierającemu, bliskiemu śmierci

zapoczątkowana w IVw.

łac. Via = droga → chleb na drogę

śmierć to podróż do Boga (wpływy pogańskie)

wiatyk brano ze sobą do domu, w podróż

synonim dobrej śmierci

od VIIw. Zanoszenie wiatyku do domu chorego w uroczystej procesji

przebieg:

pozdrowienie chorego i zgromadzonych

pokropienie wodą pobłogosławioną

akt pokuty i spowiedź (jeśli jest możliwa)

odpust na godzinę śmierci

czytanie Słowa

odnowienie chrzcielnego wyznania wiary

litania za chorego

modlitwa Pańska

wiatyk („Ciało Chrystusa niechaj cię strzeże i doprowadzi do życia wiecznego”)