Streszczenia i opis lektur/epok

Starożytność

W SKRÓCIE:
Antyk - Podstawa późniejszych odwołań, wieki, podczas których powstawały i utrwalały się klasyczne wzorce oraz wartości. Myśli i dorobek artystyczny twórców antyku będzie odwiecznym autorytetem. Krystalizują się gatunki literackie i normy tworzenia sztuki. Wśród pojęć pojawią się kategorie: mimesis i katharsis, tragizm, wśród ideałów: harmonia, ład, spokój, umiar, złoty środek.

POJĘCIA I I CH ZNACZENIE PRZENOŚNE:

Chaos - bezład, zamieszanie, zamęt, rozgardiasz, bałagan
Atlas - zbiór map, pierwszy krąg szyjny dźwigający, wspierający
Syzyf - praca wymagająca ogromnego wysiłku, ale nie przynosząca efektu
Prometeusz - określenie człowieka, którego czyny są śmiałe, buntownicze, ale dobre dla ludzkości
Pięta Achillesa - słaby punkt
Puszka Pandory - źródło niekończących się kłopotów, smutków i nieszczęść
Węzeł gordyjski - bardzo skomplikowana sprawa
Hiobowa wieść - zła, katastroficzna, przerażająca wiadomość
Samsonowa siła - siła nadludzka
Kainowa zbrodnia - morderstwo, bratobójstwo
Zakazany owoc - rzecz pozornie wartościowa i zachęcająca, a w rzeczywistości szkodliwa, sprowadzająca zło
Judasz - zdrajca, osoba fałszywa, podstępna
Syn marnotrawny - człowiek, który zbłądził, ale potrafił się do tego przyznać
Apokalipsa - uosobienie nieszczęść wojny, koniec świata
Sodoma i Gomora - miejsce gdzie odbywają się rzeczy niemoralne, miejsce rozpusty
Dawid i Goliat - określenie dwóch osób, z których jedna pokonuje drugą sprytem i mądrością, drugi posiada natomiast większą siłę
Samarytańska przysługa - przysługa bezinteresowna
Arka przymierza - symbol porozumienia i braterstwa
Arka Noego - wybawienie, ratunek
Wieża Babel - zamęt, bałagan, zbiorowisko ludzi mówiących różnymi językami

Bogowie olimpijscy:
Zeus - najwyższy bóg, pan nieba, błyskawic, jego symbolem jest piorun
Hermes - posłaniec bogów, bóg złodziei i kupców, syn Zeusa i Mai
Hera - bogini małżeństwa i płodności małżeńskiej
Eros - bóg miłości, piękny młodzieniec
Erato - muza pieśni miłosnej
Atena - bogini mądrości, sztuki, wyskoczyła z głowy Zeusa
Artemida - bogini łowów
Ares - bóg wojny
Apollo - bóg wyroczni, patron wieszczów, opiekun mórz, bóg piękności
Afrodyta - bogini miłości, piękności, córka Zeusa i Donie, wyłoniła się z fal morskich, żona Hefajstosa
Hefajstos - bóg ognia i kunsztu kowalskiego

Bogowie światła i powietrza:
Helios - bóg światła, jeżdżący na złocistym rydwanie
Eos - bogini jutrzenki i wschodzącego słońca. Przedstawiana jako nimfa
Selene - bogini księżyca
Iris - posłanka bogów, bogini tęczy (została w nią zamieniona)
Wiatry: Bareasz - północny, Notos - południowy, Zefir - wschodni, Euros - zachodni. Uchodzili za synów Astajosa i Eos

Bogowie morza:
Posejdon - bóg mórz, wysp, nadbrzeży, przystani, opiekun żeglaży i rybaków, jego symbolem jest trójząb
Skylla - nimfa zamieniona przez Kirkę w poczwarę. Największy postrach żeglaży.
Proteusz - opiekun trzody fok Posejdona, umiał przepowiadać przyszłość, często zmieniał postać.

Typowe cechy sztuki greckiej, helleńskiej i rzymskiej:
Domy, w których mieszkali Grecy były budowane z umiarem, natomiast bogom wznoszono jak najwspanialsze świątynie. Większość rzeźb greckich powstała w związku z potrzebami religijnymi, wykonywano posągi wielkich bóstw, płaskorzeźb zdobiących świątynie, nagrobków.
Do połowy IV wpne. powstała sztuka nie służąca Bogom.
Na charakter rzeźby miał wpływ sport przyzwyczajający hellenów do oglądania nagich ciał i podziwiania ich. Artyści greccy posługiwali się brązem, marmurem i kamieniem jaskrawo malowanym.
Grecka rzeźba wciąż ewaluowała - przed VI w.p.n.e. dzieła były sztywne i nieporadne, od polowy V wpne. starano się, przedstawić człowieka w ruchu. Najwybitniejsza: Dyskobol - Myrona. Rósł stopień szczegółowości oraz poprawności przedstawień. Poliklet w Dyfosie zawarł idealne proporcje ciała mężczyzny. Postacie były nacechowanegodnością, powagą, spokojem. Również pojawiły się ból, radość, nienawiść.
Ceramika malowana zajmowała w twórczości artystycznej greków takie miejsce, jakiego nie zyskała w innych cywilizacjach. Garncarze tworzyli naczynia o doskonałych kształtach, cienkich ściankach. Ozdabiali je pokrywając barwną i skomplikowaną dekoracją. Przedstawiano na nich sceny mityczne.
Największe dzieła architektury greckiej to: Arkropol, świątynia Ateny, Artemidy W dziedzinie budownictwa, zwłaszcza w architekturze sakralnej Rzymianie dokonali więcej. Posługiwali się cegłą i zaprawą. Pozwoliło to na srosowanie półokrągłych sklepiej zamiast płaskich stropów. W rzeźbiarstwie także osiągneli więcej niż grecy. Nie wahali się pokazać brzydoty, starości a nawet wulgarności. Osiągnięcia sztuki portretowej można śledzić na monetach, często bedących dziełami sztuki.

Sokrates - 469-399 r.p.n.e. nauczyciel Platona, głosił absolutyzm i intelektualizm etyczny. Jego dewiza to: "Poznaj samego siebie". Podkreślał świadomość własnej niewiedzy: "Wiem, że nic nie wiem" Nie uważał siebie za mędrca ani za nauczyciela mądrości. Próbując odpowiedzieć na pytanie "czym jest wiedza" rozmawiał z mieszkańcami Aten często ujawniając ich niewiedzę

Platon - 427-347 r.p.n.e. (Arystokles)był uczniem i przyjacielem Sokratesa, stworzył pierwszy system idealizmu obiektywnego (platonizmu), dualizm świata: świat idei (idealny) - niedostępny zmysłom, świat materialny. Jego pisma filozoficzne to "Uczta", "Państwo", "Prawa" funkcja poznawcza to dusza obdarzona wrodzoną wiedzą o ideach na podstawie swej teorii idei zbudował teorię państwa idealnego. Założył szkołę w Atenach nazwaną "Akademią od gaju Akademosa".

Arystoteles - 384-322 r.p.n.e. Uznawany za najwybitniejszego myśliciela starożytności. Jego działalność obejmowała niemal wszystkie dziedziny wiedzy, założył szkołę filozoficzną w Atenach, twierdził, że każda rzecz jest bytem złożonym z materii i formy kształtującej materię. Postawił tezę o zmienności bytu i wielości form ruchu. Stworzył podstawy rozwoju nauk przyrodniczych był rzecznikiem demokracji, stworzył naukę o państwie.

Jak doszło do powstania mitów:
Mity powstały ponieważ tłumaczą to co niewytłumaczalne (powstanie świata, pór roku, ludzi). Zostały spisane aby można je było przekazywać dalszym pokoleniom. Mit jest to wypowiedź, zazwyczaj narracyjna oparta na wierzeniach ludzi antycznych. Posiada fabułę. Przekazuje uniwersalne prawdy. Mity to dawne baśnie i opowieści o bóstwach oraz półlegendarnych bohaterach (herosach), a także o życiu i wierzeniach starożytnych Greków i Rzymian. Mity były efektem literackiego ujęcia podstawowych przeświadczeń i odczuć ludzkich. Opowieści mitologiczne mają charakter religijny. Mają także charakter uniwersalny, tzn. Mówią o prawdach, które nie przemijają, są ponadczasowe, ogólnoludzkie, mówią o sprawach człowieka, jego dążeniach, marzeniach.

Charakterystyka i dzieje niektórych bohaterów mitologicznych:
Początkowo istniał chaos (nieskończona otchłań, wypełniona bezkształtną masą, mieszaniną powietrza, ziemi, wody i ognia). Z chaosu powstał dzień, a wraz z nim Jasność i wszelka radość. Wyłoniła się Ziemia (Gaja) i otaczający ją Eter. Powstało niebo (Uranos). Gaja i Uranos to pierwsze bóstwa świata. Uranos dał deszcz, a Gaja wszelką roślinność. Ziemia wypełniła się żywymi istotami. Pojawiły się dalekie gwiazdy i blade słońce. Z chaosu zrodzony został też bóg miłości Eros. Dzięki niemu świat się nieustannie odradzał i odnawiał. Eros łączył ludzkie serca. Uranos i Gaja spłodzili dzieci Olbrzymy. Po nich przyszli na świat Cyklopi -bustwa związane z piorunami, błyskawicami i grzmotami (Arges, Steropes i Brontes). Gaja i Uranos wydali także na świat sześć Tytanów (Okeanos, Kojos, Krion, Hyperion, Jarpet, Kronos) i sześć Tytanid (Teja, Rea, Temida, Mnemosyna, Tojbe, Tetys). Uranos bał się tytanów więc strącił ich do podziemnego świata Tartaru. Gaja zbuntowała za to najmłodszego syna przeciwko ojcu. Kronos ugodził ojca mieczem, a jego krew (ojca) zapłodniła Gaję ponownie. Wówczas przyszły na świat boginie zemsty Erynie. Pojawiły się też nowe pokolenia Gigantów i Nimf. Tytani uwolnili swoich braci z Tartaru i pozbyli władzy Uranosa. Rządzący Kronos obawiał się o swoje panowanie, więc pozbył się cyklopów i Gaja zbuntowała się przeciwko niemu. Żoną Kronosa była Rea, z którą miał potomstwo. Kronos przypomniał sobie słowa Uranosa, że jego własny potomek pozbawi go władzy, więc połykał swoje dzieci. Rea uciekła na Kretę i tam urodziła Zeusa. Cyklopi zbudowali mu pałac na Olimpie, gdzie zamieszkali bogowie. Wokół stołu Zeusa zasiadała jego rodzina: żona Hera, ich syn Ares (bóg wojny), siostra Zeusa Afrodyta Bogini miłości, Hefajstos (bóg ognia), boski posłaniec Hermes, bogini urodzaju Demeter, brat Zeusa Posejdon (bóg morza), czwórka dzieci władcy nieba: Atena (bogini mądrości), Apollon (bóg światła i muzyki), Atrenida (bogini lasów, łowów i pól), Dionizos (bóg winorośli, nigdy nie opuszczający pucharu z ręki). W kuchni panowała opiekunka ogniska domowego Hestia. W królestwie podziemi przebywał bóg ciemności Hades z żoną Persefoną. Wszyscy bogowie starali się uporządkować świat, aby Ziemia stała się rajem. Chociaż między bogami toczyły się zacięte boje ludzie byli wolni od zła. Nie znali starości, nie musieli pracować bo ziemia sama rodziła. Odżywiali się dzikimi owocami: warzywami, mlekiem, miodem, który spływał z drzew. Była to "epoka złota". W "epoce srebrnej" ludzie zmienili się. Pojawili się prostacy i barbarzyńcy. Zeus postanowił za nieposłuszeństwo zgładzić całą ludzkość. Nastąpiła "epoka brązowa", ale i ci ludzie pozabijali się nawzajem, a ich dusze trafiły do Hadesu. Pozostały tylko zwierzęta, ptaki i ryby. Bogowie stworzyli więc bohaterów. W "epoce bohaterów" zdarzały się wielkie czyny znane z opowieści o "Złotym panie", czy o zdobyciu Troi. Bogowie pomagali ludziom. Demeter nauczyła ich uprawy ziemi. Zeus poprosił Prometeusza aby uformował człowieka z czerwonej gliny i łez. Został on stworzony na podobieństwo bogów. Zeus tchnął życie w pierwszych ludzi, a Prometeusz pomagał im we wszystkim. Wykradł nawet z Olimpu ogień i dał człowiekowi. Zeus ukarał go za to przykuwając łańcuchami do skał Kaukazu. Sęp wydziobywał mu wątrobę, która co noc odrastała.

Historia wojny trojańskiej i jej przebieg("Iliada" Homera) :
Podczas wesela Tetydy i Pleusa bogini Eris rzuciła między siedzące boginie złote jabłko z napisem "dla najpiękniejszej". Powstał spór, a sędzią w tej sprawie został Parys. Wybrał Afrodytę, która obiecała mu w nagrodę Helenę. Młodzieniec przyjehał do Sparty i porwał żonę Henelaosa. W całej Grecji zawrzało na wieść o tym, jak zamorski barbarzyńca znieważył święte prawo gościnności. Rozpoczęto wojnę. W szeregach Hellady Naczelnym dowódcą został Agamemnon. Według przepowiedni los wyprawy zależał od Achillesa. Bez niego Troja nie mogła być zdobyta. On zaś został schowany przez matkę i długo go szukano. Potem nie było wiatru na morzu. Zlikwidować ten problem miał ofiara z córki Agamemnona. U brzegów Azji wodzowie wysłali do Troji Odyseusza i Meneloosa żądając wydania Heleny. Działania wojenne przebiegały opieszale. Miejscem walk była równina nad Skamandrem. Odbywały się turnieje rycerskie. Najlepszy był Achilles. Trwało to 10 lat. W obozie greckim wybuchła zaraza. Między Agamemnonem a Achillesem wybuch konflikt. Achilles do jednej z bitew pożyczył swój strój Petraklosowi. Trojanie bardzo się go bali. Powstrzymał go dopiero Hektor. Achilles mścił się za to jeszcze okrutniej. Wygrał walkę z Hektorem, ale został zabity przez strzałę Parys. Zginął też Parys. Helenę wydano za jego brata. Gdy Trojanie pewni byli swojej klęski Grecy odjechali spod murów Troji. Został tylko olbrzymi drewniany koń. Ukrytych w nim był 12 żołnierzy z Odyseuszem na czele. W nocy wyszli i otworzyli bramy miasta. Wojska greckie wróciły. Zaczęła się rzeź. Zginęli wszyscy Trojanie. Odzyskano Helenę, a wojska greckie wróciły do domu.

Wędrówki Odysa ("Odyseja" Homera):
Tematem "Odysei" są dzieje tytułowego bohatera, który przeżywa niezwykłe przygody w czasie powrotu spod Troi do Italii. Trwało to 100 lat, a wracał on po 20 letniej nieobecności. Utwór składa się z 24 ksiąg. Poemat zaczyna się w V księdze od opisu wyprawy syna Odysa w poszukiwaniu ojca. Księgi V-VIII to opowieści o jego przygodach na wyspy Ogigia, gdzie przez 7 lat był więziony (z miłości) przez Kalipso. Z niej dociera do wyspy Feakow i znajduje się na dworze króla Alkinosa. Od IX do XII księgi zaczyna się pierwszoosobowa narracja. Kraj Lalofogów, oślepienie Polifema, gniew Posejdona, pobyt u Ede - pana wiatrów, kraj Lastrygonów - ludożerców, wyspa Kriki, zejście do Hadesu, spotkanie z syrenami. Księga XII i XVI - przybycie Odysa na Italię w przebraniu żebraka. Księga XVII do XIX - pobyt w domu. Księga XXI do XXIV zemsta na zalotnikach.

Cechy charakterystyczne eposu homeryckiego:
1. liczne opisy, bardzo plastyczne, szczegółowe,
2. obiektywizm,
3. obecność inwokacji,
4. ingerowanie bogów w świat ludzki,
5. styl utworu podniosły i uroczysty
6. specyficzna charakterystyka bohaterów i ich idealizacja,
7. regularność występowania mów bohaterów,
8. wiersz rytmiczny (heksametr),
9. porównania homeryckie,
10. rozmach epicki polegający na pięknym, plastycznym opisie zdarzeń,
11. psychologiczne charakterystyki bohaterów.

Tyrteusz (liryka tyrteńska) - Tworzył w VII w.p.n.e. Pisał patriotyczne elegie. Od imienia poety wywodzi się termin tyrteizm. Poezja tyrtejska - patriotyczna, nawiązująca do walki. Porzucenie ziemi ojczystej uważał za rzecz niegodną. Napisał pięć ksiąg zawierających pieśni wojskowe, marszowe i elegie o charakterze politycznym. Według legendy poeta ten natchnął swoimi pieśniami Spartan do zwycięskiej walki. Napisał np.: "Rzecz to piękna".
Safona - Tworzyła na przełomie VII i VI w.p.n.e. Była najwybitniejszą poetką starożytnej Grecji. Mieszkała na wyspie Lesbos, gdzie zajmowała się wychowaniem muzycznym skupionych wokół niej dziewcząt. Napisała dziewięć ksiąg, które obejmowały pieśni weselne, miłosne, hymny i modlitwy. Jej wiersze są pełne poetyckiego uroku i wdzięku. Sławią przyjaźń, miłość i życie, które dostarcza twórczych przeżyć i wzruszeń. źródłem owych przeżyć jest obcowanie z poezją, bez której człowiek skazany jest na miernotę i pustkę.

Anakreont - Tworzył utwory o tematyce miłosnej i biesiadnej. Opiewają radość życia i urok beztroskich zabaw. Bożka miłości Erosa traktuje jako dobrego kompana, którego towarzystwo się lubi, ale nie zawsze trzeba go traktować poważnie.
Anakreontyk charakteryzuje: postawa żartobliwego dystansu, konwencjonalna gra miłosna, flirt, charakterystyczny obraz.

Symonides - W wierszach przedstawia filozofię uczącą przyjmowania życia takim jakim jest. Odradza nadmierną toskę o przyszłość, której nikt nie zna. Każdy dzień może przynieść zmiany na lepsze lub gorsze, zniweczyć wszelkie osiągnięcia i zamierzenia. Znany jest jako piewca władców, uroczystości dworskich. Autor pieśni chóralnych i epigramatów, hymnów, elegii i słynnych trenów. Napisał np.: "Los".

Teatr Antyczny -
Początki teatru antycznego są związane z kultem boga Dionizosa. W czasie pochodu podczas Wielkich Dionizji część ludu ubrana była w koźlą skórę, aby symbolizować leśnych przyjaciół boga Dionizosa. śpiewali pieśń pochwalną, opowiadającą o nim, zwaną Dytyrambą. Po dojściu korowodu do ołtarza wszyscy stawali przy nim w półkolu. W Atenach w VII wieku p.n.e. pojawił się legendarny człowiek Tespis. Swoją obecnością uświetniał Wielki Dionizje i opowiadał o Dionizosie. Towarzyszył mu chór. Wprowadzało to element dramatyczny. Pierwszym twórcą, który dokonał rozwoju teatru był Trynichos. Zapoczątkował on zerwanie tradycji dionizyjskiej i wrócenie do innych mitów. Aby więcej ludzi mogło oglądać przedstawienie wykorzystywano naturalną powierzchnię. Na miejscu ołtarza Dionizosa była scena - orchestra. Na niej był budynek będący tłem przedstawień - skene. Miejsce dla widowni wykute było w skale - theatron. Wejście z obu stron prowadzące na scene to parodos. Kolejny twórca to Ajschylos. Wprowadził on na scenę drugiego bohatera. Następny, Sofokles, wprowadził trzeciego aktora. Eurypides wprowadził czwartego i piątego. Powstawały tragedie i komedie. Twórcą komedii był Arystofanes Aktorzy występowali w specjalnych maskach. Miały one wskazywać na płeć, wiek i intencje bohaterów. Maska miała też wzmacniać siłę głosu bohatera. Aktorzy występowali w koturnami (butach na wysokiej powierzchnie) i w wypchanych kostiumach. Wszystko to charakteryzowało bohaterów.

"Antygona" Sofoklesa, Dzieje domu Edypa:
Edyp był synem Lajosa i Jokasty. Wyrocznia delficka przepowiedziała Lajosowi, że zginie z ręki własnego syna, który ożeni się ze swoją matką. Rodzice przekłuli Edypowi pięty żelaznymi kolcami, związali i porzucili w górach. Dzieckiem zaopiekowali się pasterze i oddali w Koryncie bezdzietnej parze królewskiej - Polibosowi i Moropie. Edyp był nazywany przez swoich rówieśników podrzutkiem. W młodości dowiedział się, że jest przybranym synem króla. Udał się więc do wyroczni aby to wyjaśnić. Dowiedział się, że zabije swojego ojca i ożeni się z jego żoną. Myśląc, że Korynt jest jego ojczyzną postanowił założyć rodzinę w innym kaju. Opuścił więc dom. Podczas podróży spotkał króla Teb i jego podwładnych. Odmówiwszy ustąpienia drogi, wywiązała się pomiędzy nimi walka, w której zginęli król i jego dworzanie. Rządy w Tebach objął szwagier króla - Kreon. W tym czasie pojawił się także sfinks. Potwór nękał podróżnych wędrujących do Teb. Kreon oświadczył, że odda rękę córki i swój tron temu, kto rozwiąże zagadkę sfinksa, który wtedy przestanie porywać podróżnych. Edypowi udało się tego dokonać a potwór rzucił się w przepaść. Bohater ożenił się z córką Kreona i objął panowanie. Miał czworo dzieci, synów: Eteokesa i Polinejkesa oraz córki: Antygonę i Ismenę. Po wielu latach panowania Edypa, Teb nawiedziła zaraza. Wyrocznia powiedziała, że jest to kara za to, że mieszka tu morderca Lajosa. Edyp dowiedział się wtedy, że zabitym rycerzem był jego ojciec, a żona jest jego matką. Jakasta z rozpaczy odebrała sobie życie, a Edyp oślepił się i udał w łachmanach w świat. Władzę przejęli jego synowie i zginęli później w walce o nią. Na tronie zasiadł brat Jakasty - Kreon.
Charakterystyka postaw bohaterów tragedii:
Antygona - Ismena - Obie siostry są zupełnie różne. Antygona jest silna i honorowa w przeciwieństwie do swej siostry. Jest odważna i energiczna. Chce uczcić śmierć brata, chowając go. Ale aby to uczynić, musiałaby złamać zakaz Kreona. Jednak Ismena jest inna. Obawia się o swoje życie i nie chce złamać zakazu króla. Boi się władcy i sprzeciwu wobec niego. Jest oportunistką. Przyjmuje postawę wygodniejszą dla siebie. Antygona płacze nad losem swoim i swoich bliskich. Godzi się na śmierć. Nie buntuje się gdyż nie chce upokorzyć się przed Kreonem. Okazałaby się wówczas słabą i przeciętną osobą.
Kreon - Hajmon - Kreon jest prawowitym władcą Teb. Jgo decyzja spowodowana była chęcią udowodnienia poddanym, że potrafi być sprawiedliwy i okrutny dla wrogów. Podejrzewając iż poddani mogliby lekcewarzyć jego władzę, kazał stosować wobec nich terror, jako środek zapobiegawczy. Przykładem może być zakaz pochówku wrogów (Polinejkesa) oraz zamurowanie Antygony. Jest on rządny władzy. Chce umocnić ją i swój autorytet. Bezwzględny dla wrogów i zdrajców. Jest tyranem, którego należy słuchać i wypełniać rozkazy. Jest konsekwentny. Podczas konfrontacji z synem Hajmon pokazuje mu jego błędy i przewagę dumy nad rozsadkiem.
Hajmon pragnie zrzucić zasłonę gniewu, chce by ojciec zobaczył prawdziwy obraz sytuacji. Uważa, że Kreon jest władcą dla włąsnych korzyści. Ostrzega swojego ojca przed karą za złamanie praw boskich, które są ważniejsze od niego. Odwołuje się do jego ludzkich uczuć. Chce by spojrzał na to jak zwykły człowiek, a nie król. Wycofanie się z decyzji uczyni go władcą bardziej szanowanym, człowiekiem, a nie potworem. Mimo, że Hajmon występuje w obronie demokracji w państwie, jego ojciec go nie słucha. Kreon uważa się za nieomylnego. Nie zważa na wskazówki syna, który jest młodszy od niego. W przypływie gniewu Hajmon nazywa ojca tyranem.
W "Antygonie", oboje głównych bohaterów to postacie tragiczne:
Antygona Wybiera pomiędzy prawem ludzkim a boskim. Prawo boskie nakazuje jej pochowanie zwłok brata bez względu na karę, jaka może ją spotkać za strony władcy. Prawo ludzkie wydane przez Kreona nie pozwala pochowania zwłok zdrajcy. Antygona podlega obu prawom. Wybór jednego powoduje kolizję drugiego. Złamanie prawa boskiego to klątwa i przekleństwo, ludzkiego - śmierć.
Kreon Także jest bohaterem tragicznym. Wydał rozkaz obowiązujący w kraju, ale jednocześnie złamał prawo boskie. Dlatego zginęli jego bliscy. Gdyby uniewinnił i uwolnił Antygonę, mógł stracić cały swój autorytet a to mogło doprowadzić do anarchii i zguby Teb.

Elementy budowy dramatu antycznego:
1. Parodos - pieśń na wejście chóru,
2. Sksodos - pieśń na zejście chóru,
3. Komos - scena lamentu i żalu,
4. Stasimon - pieśń chóru,
5. Epejsodion - dialogi bohaterów,
6. Istotą budowy dramatu antycznego jest wzajemne przeplatanie się stasimonów i epejsodionów. Epejsodiony tworzą akcję utworu.
Główna zasada dramatu antycznego to zasada trzech jedności:
1. jedność czasu (akcja krótsza niż jedną dobę),
2. jedność miejsca (akcja rozgrywa się w jednym miejscu),
3. jedność akcji (jest tylko jedna akcja),
4. Zasada Decorum polega na wykorzystaniu w tragedii stylu językowego pełnego wzniosłości i patosu, zaś w komedii średniego lub niskiego, z wykorzystaniem mowy potocznej, 5. Zasada jedności stylowej wymaga utrzymania całości utworu w jednym nastroju. Nie mogły występować sceny tragiczne i komiczne w jednym utworze.

Horacy - twórca gatunku literackiego - satyry i ody. Tematyka jego utworów była różnorodna. Przedstawiał swoją filozofię życiową. Pisał pieśni poważne, patriotyczne ("List do Pizona"), filozoficzne, refleksyjne, biesiadne, miłosne, o sztuce poetyckiej.
W swej odzie "O co poeta prosi Apollina" zaprezentował swoją postawę filozoficzną. Swoje poglądy oparł na dwóch szkołach filozoficznych: epikurejczykach (szukali szczęścia i celu życia w zaspokajaniu przyjemności duchowych) i stoikach (głosili pielęgnowanie w sobie cnoty, rozwijanie intelektu, uniezależnienie od pokus i smutków świata a otaczający świat przyjmowali ze spokojem - "stoicki spokój"). W odzie tej połączył obie te ideologie. Od stoików wziął rozum i umiar jako główne kryteria w korzystaniu z dóbr materialnych. Poeta nie pragnie bogactw ani życia w dostatku. Epikureizm zauważamy w chęci dożycia łagodnej starości. W życiu najbardziej liczą się rozum, sprawny umysł, dobre zdrowie i pogodna starość. Należy żyć zgonie z otaczającą nas naturą. Jego filozofia opiera się na haśle: "Exegi monumntum..."("Postawiłem sobie pomnik twardszy niż ze spiżu") Porównuje swój dorobek literacki do budowanych przez ludzi potężnych monumentów. Stwierdza, że jego utwory będą trwalsze od królewskich piramid ponieważ poezja jest niematerialna. "Nie wszystek umrę" - będzie żył w swoich wierszach i pamięci czytelników.

Wergiliusz - poeta rzymski, autor eposu "Eneida", w którym przedstawił przygody Eneosa i jego tułaczkę. Według "Eneidy" był on protoplastą cesarzy rzymskich. Napisał sielanki "Bukoliki" ukazujące wyidealizowane życie pasterzy, którzy doglądają owiec prowadzą miłosne rozmowy ze swymi ukochanymi lub dyskutują o poezji. Napisał też "Georgiki" (poemat o rolnictwie) omawiając kolejno uprawę roli, naukę o drzewach, hodowlę bydła i bartnictwo. W opisy zajęć wiejskich wplótł refleksje filozoficzne. Zajmował się też problematyką wojny i powstania państwa. Pisał on także o patriotyzmie

Biblia jest - obok dorobku antyku - jednym z dwu najważniejszych źródeł naszej kultury, z niej wyrasta światopogląd, system wartości i ocen, bogactwo literatury i sztuki kręgu śródziemnomorskiego.
Biblia jest sacrum - księgą świętą - dla chrześcijan i, w części Starego Testamentu, dla wyznawców judaizmu. Jest autorytetem religijnym - wyjaśnia stworzenie świata, opisuje też jego koniec w zgodzie z wiarą swoich wyznawców.
Biblia dzieli się na:
Stary Testament w skład którego wchodzi 45 ksiąg (od powstania świata do narodzin Chrystusa). S.T. obejmuje: Prawo (Tora) - Pięcioksiąg Mojżeszowy, Prorocy, Pisma. Napisany został on w języku hebrajskim.
Pięcioksiąg Mojżeszowy obejmuje dzieje ludzkości od stworzenia świata, dzieje patriarchów, dzieje Izraeltów do czasów Mojżesza, wyjście do Ziemi Obiecanej i historię Izraelitów po czasy króla Salomona. Składa się nań pięć ksiąg: 1. Księga Rodzaju (Genesis), 2. Księga Wyjścia (Exodus), 3. Księga Kapłańska, 4. Księga Liczb, 5. Księga Powtórzonego Prawa. Autorstwo Tory przypisywane jest Mojżeszowi.
Nowy Testament - 27 ksiąg (od narodzin Chrystusa po Apokalipsę św. Jana). Zapisane są w nim: Księgi dydaktyczne (Listy św. Pawła), księgi historyczne (4 Ewangelie i Dzieje Apostolskie), księga prorocka (Apokalipsa św. Jana). Napisany w języku greckim.

Septuaginta - to przekład "siedemdziesięciu", pierwszy przekład Starego Testamentu na język grecki!

Wulgata - najpopularniejszy przez długie wieki przekład Starego i Nowego Testamentu na łacinę (autorstwa św. Hieronima).

Biblia Jakuba Wujka - przekład całości na język polski, najpopularniejszy przez wieki - do Biblii Tysiąclecia.

Psalm - hebrajska pieśń łącząca cechy hymnu i modlitwy. Wyróżniamy psalmy: dziękczynne, błagalne, pochwalne, mądrościowe, królewski i patriotyczno-religijne.

Apokalipsa - szczególne proroctwo - wizja losów i końca świata, sądu ostatecznego. Cechuje ją tajemnicza symbolika przekazu.

Przypowieść (parabola) - utwór, który za pomocą prostej fabuły pokazuje głębsze treści dotyczące człowieka. Opowiadane zdarzenia są tylko pretekstem, ilustracją prawd egzystencjalnych.
Przykłady przypowieści z Biblii:
1. "O siewcy" - Człowiek wyszedł na pole by zasiać ziarna. Jedno upadło na drogę i zostało wydziobane przez ptaki, drugie upadło na skałkę i zostało wypalone przez słońce, trzecie zostało zagłuszone przez ciernie, ale te które padły na glebę wydały plony: 30-krotny, 60-krotny, 100-krotny. Ziarnem jest słowo boże, a glebą wszyscy ludzie, do których jest kierowane. Można je albo przyjąć, albo odrzucić, ale skutki są jednoznaczne.
2. "O synu marnotrawnym" - Jest to opowieść o ojcu i jego dwóch synach. Młodszy syn postanowił opuścić rodzinny dom. Zabrał swoją część majątku i wyruszył w świat. Majątek roztrwonił jednak szybko na zabawy. Zaczął paść świnie dla bogatego człowieka. Cierpiał głód i nędzę. Kiedy skruszony syn wrócił do ojca ten się bardzo ucieszył i wydał ucztę. Zdziwionemu starszemu synowi odpowiedział, że cieszy się z powrotu syna, który był jak umarły, a teraz znów ożył. Ojcem jest Bóg, który cieszy się z każdego nawróconego grzesznika. Jest to wezwanie do dostrzegania swoich błędów i ich naprawy.
3. "O miłosiernym Samarytaninie" - Samarytanin okazał współczucie dla rannego i obrabowanego przez zbójców. Opatrzył go, pielęgnował i zapłacił za pobyt w gospodzie. Wcześniej pomocy odmówili mu duchowni, których zadaniem jest nieść pomoc innym. Przesłanie to, to że ludzie powinni okazywać innym ludziom miłość i miłosierdzie.

Najważniejsze postacie biblijne:
Stary Testament:
Abel i Kain - synowie Adama i Ewy. Abel, umiłowany syn ojca, zostaje zabity przez Kaina - uosobienie zbrodni bratobójstwa.
Abraham - jeden z pierwszych patriarchów narodu żydowskiego. Poprowadził Izraelitów do Kanaan w Palestynie i tu osiadł. Żoną Abrahama była Sara, która powiła mu syna Izaaka mając 90 lat! Bóg zaś, chcąc wypróbować wiarę Abrahama, zażyczył sobie ofiary z jego jedynego syna - i Abraham spełnia rozkaz, mimo bólu ofiarowuje na całopalenie Izaaka. Gdy podnosi miecz - Bóg powstrzymuje go, a w zamian podsuwa baranka. Ofiara Izaaka to jeden z najsłynniejszych motywów biblijnych.
Dawid - król Izraela zwany idealnym władcą. W młodości pasterz, lutnista, pokonał olbrzyma Goliata przy użyciu procy. Według podań biblijnych Dawid jest autorem Psalmów.
Mojżesz - prawodawca Izraela, tradycyjnie uznawany za autora Pięcioksięgu, ten z patriarchów, który wyprowadził Żydów z niewoli egipskiej. Urodził się w czasach, gdy faraon kazał zabijać chłopców izraelskich, lecz został cudownie ocalony: matka pozostawiła go w trzcinowym koszyku na brzegu Nilu, a odnalazła go i wychowała na dworze swego ojca córka faraona. To on był tym, do którego przemówił Bóg ukryty w krzaku gorejącym i z którym rozmawiał jeszcze wielokrotnie. To on przeprowadził lud izraelski przez Morze Czerwone. To Mojżeszowi właśnie wręczył Bóg na górze Synaj Dziesięć Przykazań Bożych (Dekalog). I to on wreszcie doprowadził Żydów do Ziemi Obiecanej, lecz sam do niej nie wszedł - zmarł mając 120 lat, ale nikt nigdy nie ujrzał jego grobu.
Salomon - syn Dawida, następny król Izraela, słynący z mądrości, opieki nad kulturą i sztukv kraju.
Józef - syn Jakuba, wnuk Izaaka. Sprzedany do niewoli przez zazdrosnych braci. Przepowiadał sny faraona (o siedmiu krowach tłustych tłustych siedmiu krowach chudych). Braciom przebaczył i pomógł im przetrwać lata głodu.
Samson - legendarny siłacz, obdarzony wręcz nadludzką mocą, lecz pozbawiony jej przez Dalię, która obcięła mu włosy podczas snu. Wraz z nimi odebrała Samsonowi niezwykłe siły. Hiob - sprawiedliwy i bogobojny wyznawca Boga, który został poddany próbie wiary. Bóg zesłał na niego wszelkie nieszczęścia: trąd, trzęsienie ziemi, śmierć rodziny. Hiob rozpaczał, lecz nie zaparł się Boga, a Ten wynagrodził mu Później straty.
Noe - wybrany przez Boga, by przetrwał zesłany na grzeszną ludzkość potop. Noe wraz z synami i przedstawicielami różnych gatunków zwierząt przeczekał potop na arce.
Lot i żona Lota - Gdy Bóg rozgniewany na ludzi skazał na zagładę Sodomę, pozwolił z niej wyjść Lotowi i jego rodzinie, zakazał jedynie oglądania się za siebie. Żona Lota - po dziś dzien symbol kobiecej ciekawości - nie wytrzymała i zmieniła się w słup soli.
Nowy Testament: (Osoby Chrystusa, Matki Boskiej i Józefa nie trzeba chyba omawiać:):
Apostołowie - 12 uczniów Jezusa, wśród nich: Piotr - pierwszy papież, z symbolicznym pękiem kluczy, Jan Ewangelista, Niewierny Tomasz i Judasz Iskariota (ten, który zdradził Chrystusa, jego symbolem jest sakiewka). Apostołowie szerzyli naukę Chrystusa po Jego wniebowstąpieniu.
Ewangeliści - Było ich 4: św. Mateusz, św. Marek, św. Łukasz, św. Jan - autorzy czterech Ewangelii Nowego Testamentu, przedstawiających dzieje i naukę Chrystusa.
Łazarz - patron trędowatych; od jego imienia pochodzi nawet słowo "lazaret" (szpital wojskowy). Chrystus wskrzesił go do życia w cztery dni po jego śmierci.
Maria Magdalena - pokutująca jawnogrzesznica, której Chrystus wybaczył błędy przeszłości. Do zgromadzonego wokół niej tłumu powiedział: "Kto z was jest bez grzechu, niech pierwszy rzuci na nią kamień".
Poncjusz Piłat - prokurator Judei, który zatwierdził wyrok ukrzyżowania Chrystusa - potem bardzo nieszczęśliwy, popełnił samobójstwo w Rzymie.
Barabasz - przestępca, rozbójnik, buntownik sądzony wraz z Chrystusem, ale uwolniony przez Piłata na żądanie pospólstwa - zgodnie ze zwyczajem Paschy.

Wizja człowieka i świata w "Księdze Koheleta" -
Treścią tej księgi są rozważania nad sensem życia ludzkiego. Autor nie znajduje odpowiedzi na pytanie jak jest droga do prawdziwego szczęścia. Stwierdza tylko, że szczęścia nie przynoszą ani bogactwa, ani słowa, ani używanie rozkoszy, ani też wysławiana mądrość i wiedza. Często w utworze tym powtarzają się słowa "Wszystko jest marnością". Życie jest pełne utrapień, niesprawiedliwości i trudów, a przy końcu bytowania czeka wszystkich śmierć. Kohelet wierzy w Boga, od którego zależą radosne i jasne strony życia, które należy traktować jako dar. Z korzystania z tych darów trzeba będzie zdać relację Bogu. Kohelet jest przekonany, że wszystko pochodzi od stwórcy, który kiedyś będzie sędzią człowieka. Księga psalmów - tematyka, walory formy.

Psalmy - to utwory do śpiewania przy akompaniamencie harfy i cytry. Psalmów jest 150. Twórcy to Dawid, Mojżesz, Salomon, Asaf, Karachit, Ezramit. Dzielimy je na pochwalne, błagalne, dziękczynne, mądrościowe i pokutne.
Charakter psalmów:
1. pieśni liryczne mówiące o kondycji ludzkiej,
2. o miłości człowieka wobec Boga,
3. zwierają świadomość przemijania i przekonanie, że grzech i cierpienie to nieodłączne atrybuty ludzkiej natury,
4. mają charakter modlitwy.
Psalmy mają wielką siłę ekspresji, zawierają wiedzę o człowieku, sposób obrazowania to: porównania, epitety itp. Wizja człowieka jest tutaj inna niż w księdze Koheleta. Człowiek to istota potężna. Umiłowany przez Boga, który oddaje mu pod władanie cały świat.

Średniowiecze

W SKRÓCIE:

Średniowiecze - Mistycyzm, teocentryzm (Bóg w centrum wszechświata), uniwersalizm. Epoka religijna, uduchowiona, kierująca myśl ludzką ku Bogu i pozaziemskim wartościom. Modny temat śmierci (danse macabre). Ogromna rola symbolu, wiara w magię liczb, wymowę znaków natury. Dualizm wartości (podział na dobro i zło, niebo i piekło, duszę i ciało). Postrzeganie życia ludzkiego jako kruchego, przemijalnego, pełnego cierpień, rozdartego między wartościami niebiańskimi a ziemskimi (św. Augustyn). Nowe gatunki: kazanie, hagiografia, wiersz średniowieczny, moralitet.
Nazwa średniowiecze pochodzi z XVII w. Oznacza czas średni między starożytnością a renesansem.
Ramy czasowe: W Europie średniowiecze trwało ok.1000 lat, tzn. od IV / V w. do XV w. Ramy czasowe wyznaczają ważne momenty dziejowe: W 395r. Cesarstwo Rzymskie podzieliło się na Zachodnio-rzymskie i Wschodnio-rzymskie. Upadek Cesarstwa Zachodnio-rzymskiego nastąpił w roku 476r. Upadek Konstantynopola 1453r. Odkrycie Ameryki przez Kolumba - 1492r.
W Polsce średniowiecze trwało 500lat. Od X do XV w. 966 - chrzest Polski, czasy Mieszka I. 1410r. bitwa pod Grunwaldem, 1450r.-J. Gutenberg odkrywa druk, zaczęły powstawać pierwsze drukarnie. Symbole średniowiecza to krzyż i miecz.

Pojęcia

FEUDALIZM - ustrój społeczny, w którym społeczeństwo podzielone było na 3 stany(duchowieństwo i rycerstwo były to stany uprzywilejowane. Chłopi byli najniżej w hierarchii stanowej)
TEOCENTRYZM-teoria głosząca, że Bóg jest w centrum zainteresowań człowieka.
ASCETYZM- Umartwianie ciała dla doskonalenia ducha. Formy ascezy: życie w nędzy, wyrzeczenie się bogactwa i sławy, bezimienność, szukanie cierpień, niewygód. Celem jest o siągnięcie zbawienia.
UNIWERSALIZM- sposób myślenia o świecie, nauce, kulturze poprzez pryzmat religii chrześcijańskiej. Uniwersalny to jednakowy dla wszystkich.
ALEGORIA- obraz mający poza znaczeniem dosłownym określony sens przenośny; wyraża zwykle pojęcie oderwane np. ze sprawiedliwością kojarzy się kobieta z opaską na oczach, z mieczem i wagą
STYL GOTYCKI- budowle budowane od XII/XIII-XV w. Strzeliste budowle, gra świateł w oknach, system szkieletowy, krzyżowo-żeberkowe sklepienia, ostre łuki, bogato zdobione ołtarze np. ołtarz Wita Stwosz, Kościół Mariacki, katedra w Notre Dame, Gdańsku i Gnieźnie
STYL ROMAŃSKI- charakteryzuje go: masywność, monumentalność, prostota, budowle z kamienia o podstawie kwadratu lub koła, plan krzyża, grube mury budowli, sklepienia kolebkowe lub krzyżowe, kolumny mogły być elementami dekoracyjnymi, bogato rzeźbione portale(wejścia), łuki półkoliste, małe wąskie okna, surowość stylu. Przykłady budowli: Opactwo w Tyńcu, Katedry w Płocku lub Poznaniu, drzwi Gnieźnieńskie, Kościoły i zamki obronne od IX/X w.-XIII w.
HIPERBOLIZACJA- wyolbrzymienie.
SCHOLASTYKA- filozofia uznająca Biblię oraz dzieła najdawniejszych pisarzy chrześcijańskich tzw. Ojców Kościoła i Arystotelesa za ostateczny i najwyższy autorytet, dogmaty uznane przez kościół za objawione, nie podlegające krytyce, udowadniane na drodze rozumu
FRANCISZKANIZM- wiara radosna, życie zgodne z naturą; miłość do Boga, bliźniego, przyrody i wszelkiego stworzenia; miłosierdzie, ubóstwo, pokora, (św. Franciszek z Asyżu)
TOMIZM- człowiek ma swoje miejsce we wszechświecie; problemy etyczne (rozważania o dobru i złu), życie w harmonii ze światem, zgodnie ze swą naturą, w cnocie, (św. Tomasz z Akwinu)
AUGUSTYNIZM- konfliktowy charakter istoty ludzkiej, człowiek rozdarty pomiędzy nieśmiertelną duszą a ziemskimi pokusami i namiętnościami, refleksja nad samym sobą, (św. Augustyn)
HOMILETYKA- nauka o zasadach układania i głoszenia kazań; jedna z odmian sztuki oratorskiej
MISTERIUM- średniowieczny dramat religijno-dydaktyczny, związany z obrzędami kościelnymi, osnuty na motywach Nowego Testamentu i apokryfów
MORALITET-średniowieczny dramat alegoryczno-dydaktyczny obrazujący walkę uosobionych sił dobra i zła o duszę człowieka
PIEŚŃ- najstarszy gatunek liryki; początkowo ściśle związany z muzyką (utwory przeznaczone do śpiewania), później samodzielne utwory. Cechy: budowa stroficzna, prosty styl, jednolity wzorzec rytmiczny, liczne powtórzenia, czasami refren.
LEGENDA- łac. Legere tzn. czytać. Opowieść z dawnych czasów, półprawda i pół nieprawda. Utwór epicki. Może być w formie prozatorskiej lub wierszowanej.
APOKRYF- utwór o tematyce biblijnej; w szerszym znaczeniu utwór o niepewnym autorstwie, często falsyfikat.
HISTORIOGRAFIA- dziejopisarstwo, opis czyjś historii
HAGIOGRAFIA- żywotopisarstwo świętych, ukształtowało się w pierwszych wiekach chrześcijaństwa na Wschodzie, gdzie w języku greckim spisywano żywoty pustelników egipskich i syryjskich.
EPIKA RYCERSKA- gatunek literacki, w którym występują liczne epitety, powtórzenia składniowe, wyliczenia, porównania, apostrofy, onomatopeje, hiperbolizacje.
PARENETYCZNY- ukazujący wzorce osobowe
DOGMAT-wiedza o Bogu i uzasadnianie prawd wiary
WZÓR ŚWIĘTEGO: charakteryzuje się: pokorą, ubóstwem, miłością do bliźniego, świata, przyrody
WZÓR RYCERZA- (na przykładzie Rolanda) odważny, silny, waleczny, honorowy i dumny. Jest szczerze oddanym Bogu chrześcijaninem, a także wiernym poddanym Karola Wielkiego
WZÓR WŁADCY- wzorowy władca powinien posiadać wszystkie cechy doskonałego rycerza, ale oprócz tego powinien być również troskliwym królem, dbającym o swoich podwładnych i będącym dla nich ideałem. Przykład: Król Karol Wielki z "Pieśni o Rolandzie".
WIERSZ SYLABICZNY- cechy: 1. Jednakowa liczba sylab w każdym wersie, 2. Stały akcent (na 2 sylabie od końca) przed średniówką i w wyrazach kończących wers, 3. średniówka w wersach dłuższych niż ośmiozgłoskowe, 4. Regularne rymy żeńskie.
WIERSZ BIAŁY- wiersz, którego wersy nie kończą się rymami. Jest to wiersz mniej rytmiczny niż wiersz rymowany.

"Bogurodzica":
Pieśń śpiewana dawniej w ważnych momentach życia narodów np. przez rycerzy polskich podczas Bitwy pod Grunwaldem. Gatunek utworu: modlitwa, hymn, pieśń, prośba. Podmiot liryczny zbiorowy, o czym świadczą użyte słowa: nam, my, prosimy, nosimy.
Adresat: 1. Maryja(Bogurodzica):dziewica, matka, sławiona przez Boga, wybrana przez Pana 2. Syn Boży-Bożyc, pośrednikiem w prośbie do Jezusa ma być Jan Chrzciciel.
Podmiot lir. prosi o bardzo wiele-o prawie wszystko: napełń myśli człowiecze(spełnij nasze pragnienia), usłysz modlitwę, dać raczy-zbożny pobyt i rajski przebyt(zbawienie). Wiersz treściowo bardzo bogaty natomiast forma utworu jest bardzo skromna.
Budowa utw: I zasada kompozycyjna: 2 refreny, 2 adresatów, 2 refreny-podwójność, paralelność(równoległość). Pierwsza zwrotka krótsza: wołacz(apostrofa)+rozkaźniki. Druga zwrotka dłuższa: wołacz(apostrofa)+prośby.
II zasada kompozycyjna: kontrast, dążenie do zróżnicowania. Brzmienie utworu: w poszczególnych wersach jest różna ilość sylab-wiersz asylabiczny, rymy zewnętrzne: bożycze - człowiecze, musimy-prosimy, pobyt-przebyt, sławiena-zbawiena, rymy parzyste, żeńskie. Rymy wewnętrzne: Bogurodzica-dziewica, syna-gospodzina, dziela-krzciciela.
Poecie zależało, aby każda cząstka utworu pełniła jakąś funkcję, wiersz jest uznawany za arcydzieło. Tekst powstał najprawdopodobniej w XI w. Utwór pod względem artystycznym stoi wyżej od innych utworów napisanych w tych czasach(literatury czeskiej i niemieckiej).
Jest wiele teorii na temat czasu powstania tej pieśni (wahania są duże-od X - XIVw).
Została utrwalona na piśmie w początkach XV wieku. Z tego czasu pochodzą dwa - zachowane do dziś - przekazy:
1. kcyński, obejmujący dwie początkowe zwrotki wraz z zapisem nutowym;
2. krakowski, obejmujący 13 zwrotek, bez nut. Inne przekazy pochodzą z drugiej połowy XV wieku, z przełomu XV i XVI oraz z początku XVI stulecia. W roku 1506 pieśń ukazała się drukiem w Krakowie w Statucie Jana Łaskiego.
Pochodzenie pieśni (teza o autorstwie św. Wojciecha została odrzucona) nie jest jasne. Zwykło się ją łączyć już to z liturgią łacińską, z tradycją hymnów kościelnych, już to z wpływami greckimi czy staro-cerkiewno-słowiańskimi, z kulturą Zachodu i Wschodu. Najwcześniej powstały dwie początkowe zwrotki - może w połowie, a może pod koniec XIII wieku, niewykluczone też, że dopiero u progu XIV stulecia.
Bogurodzica jest pieśnią modlitewną, której pierwsza zwrotka przynosi błaganie skierowane do Chrystusa za pośrednictwem Maryi. Zaczyna się ona apostrofą do niej - "Bogurodzicy" (matki Chrystusa), "dziewicy" (panienki, dzieweczki), "Bogiem sławienej" (przez Boga wielbionej), "zwolenej" (wybranej). Po apostrofie następuje prośba, by Maryja pozyskała u swego syna łaski dla ludzi: "Zyszczy nam (pozyskaj dla nas), spuści nam" (ześlij nam). Druga strofa zaczyna się zwrotami kierowanymi bezpośrednio do Chrystusa (nazwanego "bożycem", synem Boga) - z przywołaniem Jana Chrzciciela, mogącego wesprzeć ludzkie błaganie. Modlitwa kończąca tę zwrotkę zawiera prośbę, by Chrystus zapewnił ludziom "na świecie zbożny (szczęśliwy) pobyt", a po śmierci "rajski przebyt" (wieczne trwanie w niebie). Dalsze zwrotki rozwijały różne motywy: wielkanocne, pasyjne, litanijne - z wezwaniami do świętych.
Bogurodzica była początkowo związana z mszą i procesją, ale już w XV wieku stała się pieśnią rycerską. Dzięki Janowi Długoszowi (historykowi, autorowi dzieła Annales seu Cronicae incliti Regni Poloniae - Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego) wiemy, że została ona odśpiewana pod Grunwaldem w 1410 roku, a także przed innymi bitwami w późniejszych latach. Towarzyszyła też uroczystościom koronacyjnym Władysława zw. Warneńczykiem. Właśnie dlatego nazwał Długosz Bogurodzicę "carmen patrium" (pieśnią ojczystą). W ciągu następnych stuleci straciła na znaczeniu. Pozycję "pieśni ojczystej" odzyskała w XIX wieku i zachowuje ją po dzień dzisiejszy.

"Kronika polska" - Gall Anonim:
Powstawała w latach 1113-1116. Składa się z 3 części. Pierwsza część to opis czynów królów i książąt do poczęcia Bolesława Krzywoustego. Druga część przedstawia młode lata księcia do 1109r. Trzecia część to czyny króla Bolesława.
Utwór rozpoczyna się apostrofą, skierowaną do wszystkich Polaków, podmiot liryczny nawołuje do opłakiwania i wyrażania żalu po śmierci króla. Ojczyzna nazwana jest Polską rodzicielską. Polska jest upersonifikowana, lament wdowy samotnej po stracie króla, ostatnia zwrotka to obrazowy styl ziemi opuszczonej, porównanej do bezpańskiego domu.
Bardzo szczegółowy opis obrony Głogowa 1109r., walki z przeciwnikiem (metody walki), pokazanie dylematów moralnych i poświęcenia mieszkańców Głogowa.
Gall Anonim żył na przełomie XI i XII wieku. Był to benedyktyn pochodzenia najprawdopodobniej francuskiego, o czym świadczy nadany mu przydomek przez Marcina Kromera - Gallus, czyli Francuz. Stworzył on legendę Bolesława Chrobrego, który był przodkiem Krzywoustego. Władza królewska pochodzi od Boga. Mądry król jest częścią potęgi boskiej. Wokół władcy tworzy się państwo. Naród skupia się w państwie i tworzy pojęcie ojczyzny (patria).

"Lament świętokrzyski":
Inne tytuły: "Żale Matki Boskiej pod krzyżem", "Posłuchajcie Bracia Miła". Utwór pochodzi z 2 połowy XV w. i należy do gatunku wypowiedzi lamentacyjnej tzw. Liryki żalu, skargi.
Podmiot liryczny to Matka Boska. Adresaci: 1. Wszyscy ludzie (posłuchajcie bracia miła), 2. Syn (synku miły i wybrany), 3. Anioł Gabriel (o Aniele Gabriele), 4. Matki (maciory).
Występują dwa plany czasowe-teraźniejszość (ukrzyżowanie Chrystusa i cierpienia Maryi) i przeszłość (wspomnienia Maryi np. Zwiastowanie). Na pierwszym planie znajdują się cierpienia Matki Boskiej.
Budowa utworu: pierwsza strofa skierowana do słuchaczy. Część środkowa wiersza to lament Maryi. Ostatnie dwie strofy to puenta utworu.
Portret Matki Boskiej: cierpiąca, lamentująca matka, jest to obraz kobiety, jednej z wielu matek, to nie święta postać ale ludzka, nie ma wpływu na losy syna, nie może mu pomóc.
Opis męki Jezusa ("główka krzywo zwisa, krew po tobie płynie, pić wołasz"). Maryja mówi do Jezusa synku mój. Zdrobnienia te świadczą o wielkiej miłości matki do syna. Maryja jest rozczarowana, zawiedziona swoim życiem, tym co ją spotyka. Maryja chce przestrzec inne matki, że macierzyństwo naraża kobietę na cierpienie.
Obraz matki bolejącej pod krzyżem został upowszechniony w sztuce i literaturze dzięki słynnemu łacińskiemu wierszowi(pieśni) zatytułowanej "Stabat Mater Dolorosa", tzn. "Matka Boska Litościwa"

"Pieśń o Rolandzie":
Utwór pochodzi z gatunku średniowiecznych pieśni o czynach bohaterskich tzw. Chansons de deste, powstałych przed XI w.
Autor przekładu to Tadeusz Boy-Żeleński.
Akcja utworu rozgrywa się w XIII w., kiedy to Karol Wielki walczy z Saracenami (niewierni Arabowie) w Hiszpanii.
Plan zdarzeń:
1. Walka tylnej straży królewskiej pod wodzą Rolanda z Saracenami.
2. Rada roztropnego Oliwiera by przywołać rogiem wojska Karola (prosi 3 razy).
3. Odmowa Rolanda.
4. Walka trwa i szala zwycięstwa przychyla się na stronę pogan.
5. Roland decyduje się zadąć w róg.
6. Jest jednak za późno. Wszyscy szlachetni rycerze giną.
7. Śmierć Rolanda.
Realizm opowieści, przy opisie śmierci, umierania, cierpienia bohatera, opisy bardzo naturalistyczne np: "skroń mu pękła", "uszami mózg mu się wylewa".
Opis śmierci Rolanda: przed śmiercią stara się złamać swój miecz(durendal), by nie dostał się w ręce wroga. Roland robi wiele gestów symbolicznych, wyciąga ku Bogu swą rękawicę oddając się w jego ręce, odwraca twarz ku Hiszpanii. Ostatnie słowa bohatera to słowa modlitwy. Anioł Gabriel zabiera jego duszę do raju. Śmierć czyni go świętym. Na wieść o śmierci kochanka narzeczona Tolanda(Oda) umiera. Teatralizacja umierania-dbanie o wszystkie szczegóły.
Mitologizacja(uwznioślenie)czynów bohatera, służy tworzeniu legendy zgodnie z zapotrzebowaniem epoki.

"Kwiatki Św. Franciszka":
Zbiór legend z życia świętego i jego towarzyszy. Zaczynają się hymnem, którego autorem jest św. Franciszek. Hymn pochodzi z 1225r. a ukończony został s 1226r. Tytuł zapowiada pochwałę świata i Boga.
Elementy dzieła stworzenia:
1.brat słońce-piękne, promienne,
2.brat księżyc i siostry gwiazdy-cenne, jasne, piękne,
3. brat wiatr, powietrze,
4. siostra woda-pożyteczna, pokorna, cenna, czysta,
5. brat ogień-piękny, radosny, silny i mocny,
6. matka ziemia-żywi nas i chowa.
     Święty Franciszek określa życie ludzkie jako pełne słabości, utrapienia i grzechu. Podkreśla, iż śmierć dosięgnie wszystkich. W zakończeniu autor daje przestrogę dla grzeszników. Ostatnie słowa to wezwanie do wszystkich by pokornie służyli Panu i byli mu wdzięczni.
Utwór przejawia optymizm, radość z życia i aprobatę wszystkich jego aspektów.
     Św. Franciszek żył w latach 1182-1226. Właściwie nazywał się Gioranni Bernardone. Był jedynakiem. Po wojnie św. Franciszek opuszcza dom rodziny, odbudowuje ruiny kościoła, pragnie także pomagać biednym i chorym. Opracował dla swych uczniów i zwolenników regułę wędrownego zakonu żebraczego-Franciszkanów. Zakon w 1223r. został zatwierdzony przez papieża.
     Cechy postawy franciszkańskiej:
1. Pokora-"jestem tak mały, że mogę zmieszać się z pyłem"-Franciszek nie pragnie rozgłosu ani sławy
2. Ubóstwo - oddaje sukno ze sklepu ojca, pieniądze, własne ubrania biednym, na siebie wkłada stare łachy. Nie chce żyć jak ojciec i pomnażać bogactwa kosztem innych ludzi.
3. Miłość bliźniego-każdy człowiek jest jego bratem lub siostrą, wszystkim co miał podzielił się z innymi
4. Miłość do świata, przyrody-powtarzał, że jego domem jest cały świat, czuł się częścią natury, kochał wszystkie stworzenia, dążył do wewnętrznej doskonałości.

"Dzieje Tristana i Izoldy":
Tekst należy do cyklu Bretońskiego, którego opowieści miały swoje źródło w starych legendach, baśniach i mitach pochodzenia celtyckiego. Gatunkowo to utwór prozatorski-mit, legenda, opowieść, dzieje.
Utwór opowiada o wielkiej, ale tragiczej miłości, aż po grób, przyjaźni, o zdradzie, o pożądaniu, o zazdrości i o etosie rycerskim.
Streszczenie: Rohałt traktował Tristana jak syna ale etosu rycerskiego nauczył go Gorwenal. Uprowadzony Tristan dostał się do brzegów Kornwalii, gdzie podał się za kupca. Jego umiejętności pokazały jednak, że został szlachetnie urodzony. Tristan spał w pobliżu komnaty króla Marka.
Opowieść o Tristanie i Izoldzie możemy traktować jako mit, czyli baśniowe zjawisko przyrody, motyw walki z postaciami fantastycznymi.
Tristan oznacza "smutny". Miał szlachetne serce. Był mężny, silny i bardzo odważny, oddany królowi, pomysłowy i przemyślny, spostrzegawczy, inteligentny, ostrożny, mściwy, wszechstronnie uzdolniony.
Izolda była piękna, delikatna, inteligentna, sprytna, potrafi znieść wszelki niewygody aby spotkać się z Tristanem.
Król Marek to szlachetny, mądry i roztropny król, wódz i przyjaciel, nie stara się być władcą despotycznym, podejmował decyzje z lennikami, bardzo kochał Izoldę i Tristana, nie wierzył w ich miłość.
Brangien to wierna służka, ułatwiała spotkania Tristana i Izoldy, odpowiedzialna, chociaż nie jest w stanie upilnować napoju miłosnego, poświęca swą czystość.
Miłość przedstawiona jako cierpienie, jako tragedia która prowadzi do śmierci. Jest zakazana. Nie rodzi się w sposób naturalny. Jest dziełem napoju miłosnego. Ważna jest rola scenerii spotkań kochanków: noc, w ukryciu, w poczuciu winy, zdrady wobec króla Marka. Symbolizuje uczucie wieczne, wspaniała, tragiczne, aż po grób.

"Rozmowa Mistrza Polikarpa ze śmiercią":
Dzieło pochodzi z 2 połowy XV w. i uznawane jest za najdłuższy wiersz w średniowiecznej Europie, choć nie dochowany w całości. Autor jest nieznany.
     Polikarp to człowiek wykształcony, mądry, który pragnie zobaczyć i porozmawiać ze śmiercią.
Plan zdarzeń:
1. Apostrofa autora do Boga: "Gospodzinie wszechmogący", prośba o natchnienie i pomoc w opisywaniu ludzkiego dzieła,
2. Zwrot do wszystkich ludzi, zapowiedź tego, o czym będzie utwór,
3. Przedstawienie bohatera, mistrza Polikarpa,
4. Spotkanie ze śmiercią, jej wygląd: naga płeć żeńska, przepasana chustą, chuda, blada, żółte lica, ciało rozkładające się, pożera ludzi, nie ma warg, w ręku trzyma kosę,
5. Przerażenie mędrca, który przestraszony pada na ziemię,
6. Rozmowa ze śmiercią,
7. Śmierć wymienia osoby, jakie zabiera ze sobą,
8. Koniec utworu, nawiązanie do sądu bożego, pochwała ludzi pobożnych, którzy będą zbawieni.
     Polikarp przerażony jest nie tylko wyglądem śmierci, ale i jej władzą. Sensem istnienia śmierci jest ludzki grzech: "w grzechu ludzkim się kocham".
     Utwór ma charakter dydaktyczny, pouczający, dominuje personifikacja-śmierć jest żywa. Drzeworyty-tańce śmierci, które przedstawiają śmierć jako wielkiego tancerza.

Renesans

W SKRÓCIE:
Renesans - Odrodzenie ideałów antyku. Harmonia i umiar, antropocentryzm (człowiek w centrum zainteresowań), humanizm, reformacja (rozbicie uniwersalizmu jednej religii w Europie). Odkrycia geograficzne - zwrot ku wartościom doczesnym. Rozwój sztuk według ideałów klasycznych, ideał człowieka wszechstronnie wykształconego: uczonego - artysty. Klasyczne gatunki: pieśń, tren, fraszka, tragedia, sielanka. Celem sztuki - oddanie urody i ładu świata.
Samo słowo renesans pochodzi z języka francuskiego. Renaissance dosłownie znaczy "odrodzenie", stąd w języku polskim funkcjonują dwa terminy określające tę epokę. Z jednej strony chodzi o odrodzenie się ludzkości, osiągnięcie wyższego poziomu jej rozwoju, z drugiej o programowe nawiązywanie do przeszłości, zwłaszcza kultury i sztuki antyku..
Wyprawy krzyżowe do Ziemi Świętej (tak zwane krucjaty) otworzyły Europę na świat, na nowe kultury. Rozwijający się intensywnie handel bogacił miasta, pojawiła się warstwa zamożnych kupców i bankierów, nowych mecenasów kultury. Upadło znaczenie rycerstwa (dumni pogromcy Saracenów, tak jeszcze potrzebni w okresie krucjat, zamieniali się w ziemian gospodarujących na własnych folwarkach lub osiedlali się w miastach. Ich miejsce na polu bitwy zajęli żołnierze zaciężni).
W tym też czasie następują odkrycia geograficzne, Europejczycy ruszająca na zachód (kolonizując obie Ameryki) i na wschód (w poszukiwaniu korzeni i bogactw Indii i Chin), a Magellan ostatecznie udowadnia, że Ziemia jest kulą.
Ramy czasowe: We Włoszech, kolebce renesansu, epoka ta rozpoczęła się już w wieku XIV, a jej schyłek przypada na wiek XVI. W Polsce trudno jest wyznaczyć dokładne daty graniczne. Zazwyczaj epokę tę zamyka się w latach 1543(ukazanie się drukiem "Krótkiej rozprawy" M. Reja) i 1584(śmierć Jana Kochanowskiego), jednak umowną datą graniczną kończącą renesans jest rok 1620.

Pojęcia

ANTROPOCENTRYZM - (gr. Anthropos - człowiek) jest to pogląd zakładający, że człowiek stanowi centrum wszechświata i że celem wszechświata jest jego dobro.
HUMANIZM - (łac. Humanista-człowieczeństwo, ludzkość) prąd umysłowy wyrażający zainteresowanie sprawami człowieka i otaczającą go rzeczywistością, oraz troskę o jego potrzeby, szczęście, godność i swobodny rozwój, wierzący w nieograniczone możliwości ludzkiego rozumu, zachęcający do poszukiwania mądrości. Hasłem humanizmu stało się słynne zdanie Terencjusza:"Człowiekiem jestem i nic co ludzkie, nie jest mi obce."
Humaniści chcieli wiedzieć, kim jest człowiek, jakie są jego potrzeby, pragnienia i możliwości. Filozofem patronującym początkom humanizmu był Epikur, głoszący, że warunkiem szczęścia jest unikanie cierpienia i doznawanie przyjemności intelektualnej i duchowej.
Epikurejczycy kierowali uwagę ku sprawom doczesnym, zachwycali się światem jako doskonałym dziełem Boga, chcieli żyć zgodnie za nakazami natury (zgodnie z hasłem carpe diem-chwytaj dzień, nie marnuj mijających chwil, ciesz się chwilą).
DRAMAT HUMANISTYCZNY to typ dramatu, oparty na wzorach antycznych np. "Odprawa posłów greckich" Jana Kochanowskiego
EPIGRAMAT - krótki napis okolicznościowy, upamiętniający osoby, rzeczy, wydarzenia, umieszczany na pomnikach, grobowcach, dziełach sztuki, mających formę dowcipnego wiersza (zwykle dwu lub czterowersowego), zawierającego jakąś zaskakującą myśl lub spostrzeżenia.
FRASZKA - (z wł. Frasca, czyli gałązka, w sensie przenośnym drobiazg, żart, bagatela, figielek); drobny utwór poetycki, zwykle o charakterze żartobliwym, zręcznie ułożony, oparty na dowcipnym pomyśle, np. "Fraszki" J. Kochanowskiego.
UTOPIA - teoria idealistyczna, zakładająca pewną doskonałość, niestety niemożliwą do zrealizowania.
IRENIZM - pochwała pokoju i zgody
EGALITARYZM - równość ludzi wobec prawa, głosił ją Tomasz Morus.
HARMONIA - zgodność, ład, równowaga, porządek, stosowny układ i współdziałanie
HELIOCENTRYZM-teoria budowy Układu Słonecznego, zakładająca, że Słońce jest centralnym ciałem Układu, a Ziemia, jak i inne planety, je obiega.
STOICYZM - poszukiwanie ładu i harmonii życia
"ŚLADY" ANTYKU W POLSKIM RENESANSIE: 1. Twórczość łacińska wczesnych humanistów: Kochanowskiego, Andrzeja F. Modrzewskiego, 2. Uprawianie starożytnych gatunków (m.in. pieśń, tragedia, tren, sielanka), 3. Zdarzenia i osoby mitologiczne wplecione w polską literaturę (np. "Odprawa posłów greckich"), 4. Autorytet Wergiliusza, Cycerona, Horacego, 5. Nawiązania do filozofii starożytnych epikurejczyków i stoików, także do Horacego i filozofii "złotego środka", 6. Antyczny ideał harmonii, proporcji i symetrii propagowany przez polskich humanistów.
REFORMACJA - Ruch religijny rozwijający się w wieku XVI, skierowany przeciwko Kościołowi katolickiemu, jego dogmatyzmowi i zeświecczeniu duchowieństwa;
doprowadził do powstania nowych, niezależnych od papieża wyznań i Kościołów protestanckich (luteranizm, kalwinizm, anglikanizm).
Początkiem reformacji było wystąpienie teologa i wykładowcy uniwersyteckiego Marcina Lutra, który 31 X 1517 roku w Wittenberdze na drzwiach kościoła przybił manifest z 95 tezami-piętnował w nich demoralizację wyższego i niższego kleru, gromiąc go za handel odpustami (tzn. odpuszczaniem kary za grzech za pieniądze).
W 1520 roku Luter publicznie spalił potępiającą go bullę papieską, zrywając tym samym z oficjalnym Kościołem. Protestanci uznawali Biblię za jedyne źródło Objawienia i zasad życia chrześcijańskiego, byli przekonani, że o zbawieniu nie przesądzają uczynki człowieka, licz siła jego wiary, odrzucali kult świętych i Marii jako Matko Bożej; zlikwidowali bogate ceremonie kościelne, uroczyste msze na rzecz skromnych zgromadzeń, na których czytano i objaśniano Pismo święte.
KONTRREFORMACJA - reforma katolicka, odpowiedź Kościoła katolickiego na reformację, ruch zwalczający odszczepieńców a jednocześnie reformujący kościół Katolicki, aby utrzymać jego pozycję i potęgę.
Jego początek sięga Soboru Trydenckiego, który zalecił odnowę Kościoła i energiczne zwalczanie heretyków. Zaczęto stosować ostrą cenzurę publikacji, wprowadzono indeks ksiąg zakazanych, w wielu krajach sięgano po procesy sądowe (działalność świętego Oficjum, czyli inkwizycji), skazywano niepokornych na stosy.
LUTERANIZM - rozpropagowany w Niemczech, twórcą tego nurtu był Marcin Luter. Istotne jest podejście wyznawców tego nurtu do Biblii-głoszą, że można ją interpretować indywidualnie, że należy ją tłumaczyć na języki narodowe, że Kościół nie jest jedynym autorytetem rozumiejącym prawidłowo Biblię.
KALWINIZM - nurt, który objął Francję, Szwajcarię, Niderlandy; pochodzący od Jana Kalwina. Kalwiniści głosili teorię "predestynacji", tzn., że wierzyli w przeznaczenie, w to, że każdy człowiek ma swój los zapisany w gwiazdach, przeznaczone mu jest niebo albo piekło, a życie człowieka jest realizacją ustalonego już scenariusza, Nauka tego ruchu propaguje ideał pracy i gromadzenie dóbr. Posiadanie staje się zasługą, a bezczynność grzechem.
ANGLIKANIZM - nurt religijny powstały w Anglii. Tłem tego ruchu były sprawy natury politycznej i prywatnej. Prywatny wymiar decyzji króla Henryka VIII polegał na tym, że pragnął on poślubić Annę Boleyn, zaś Kościół katolicki odmawiał mu rozwodu. Wobec tego Henryk VIII sam mianował się zwierzchnikiem kościoła anglikańskiego, poślubił ukochaną, którą zresztą później skazał na ścięcie głowy.
ARIANIE - czyli "bracia polscy" - nurt, który rozwinął się w Polsce był nurtem radykalnym, gdyż prócz założeń religijnych. Głosił także hasła społeczne - np. bracia polscy potępiali poddaństwo chłopów, głosili potrzebę wyrzeczenia się majątków. Arianie zostali wygnani z kraju w połowie XVII wieku.
PIEŚŃ-najstarszy i najbardziej rozpowszechniony gatunek poezji lirycznej, u swych źródeł związany z muzyką. W renesansie zasłużoną sławę zyskały
"Pieśni" Jana Kochanowskiego, zbiór 50 utworów, razem składających się na obraz światopoglądu człowieka odrodzenia. Najbardziej znane pieśni J. Kochanowskiego:
Pieśń IX: utwór filozoficzny, w którym podmiot liryczny poszukuje idealnej postawy wobec życia. Na początku zarysowuje się epikurejska radość życia z nieodłącznym motywem uczty i dobrego winna. Jednak świadomość, iż światem rządzi Fortuna, każe znaleźć postawę wyrażającą więcej umiaru i powagi. Dlatego też podmiot liryczny swą ufność pokłada w rozumie i cnotliwym życiu, czyli podstawowych kategoriach filozofii stoickiej. Ostatecznie dochodzi do przekonania, że idealną postawą życiową jest odszukanie złotego środka, czyli harmonijnego połączenia epikurejskiej spontaniczności ze stoickim umiarem i rozwagą.
Pieśń świętojańska o Sobótce - cykl dwunastu pieśni głoszących pochwałę życia na wsi. Tytuł cyklu związany jest z obchodami pogańskiego obrzędu związanego z kultem ognia i wody, przypadającego w nocy 23 czerwca.
J. Kochanowski w swym zbiorze pieśni kreuje arkadyjski świat pełen spokoju i harmonii.

"Odprawa posłów Greckich" Jana Kochanowskiego Pierwsza i oryginalna tragedia renesansowa nawiązująca do wzorów antycznych. Tekst podzielony jest na epejsodia i pieśni Chóru, treść zaś nawiązuje do epizodu z mitu o wojnie trojańskiej, mówiącego o odmowie wydania Grekom przez Trojańczyków porwanej przez Parysa Heleny.
"Odprawa..." jest tragedią moralno-polityczną, jej głównym wątkiem jawi się spór między prawym obywatelem Antenorem, a Parysem-Aleksandrem, synem króla Priama, który, pragnąc zatrzymać Helenę (dar od Wenus), postępuje jak demagog, grając na patriotycznych uczuciach rodaków.
Rozumne argumenty Antenora upadają i rada trojańska decyduje się na wojną z Grekami. Tym sposobem, nie zważając na katastroficzne ostrzeżenia Kasandry, cały naród zapłaci za grzech władców.
Fraszki Kochanowskiego
TREN-pieśń lamentacyjna wyrażająca żal z powodu czyjejś śmierci, rozpamiętująca czyny i myśli zmarłej osoby, chwaląca jej zalety i zasługi.

Treny Jana Kochanowskiego:
Tren V: podmiot liryczny patrzy na Urszulkę jak na ledwo co odrosłe od ziemi drzewko oliwne, ścięte przez nazbyt skwapliwego ogrodnika, który nie potrafił odróżnić go od chwastu.
Tren IX: poświęcony jest filarowi filozofii stoickiej, mądrości, uniwersalnemu panaceum na troski tego świata, które w obliczu tak wielkiej tragedii okazuje się złudne i nieskuteczne.
Tren XI: wyraz rozczarowania cnotą, która okazuje się wartością pozorną, nieprzydatną wobec nieszczęścia.
Tren XIX: bolejącemu ojcu ukazuje się podczas snu jego dawniej już zmarła matka, z Urszulką na ręku-matka pocieszyła zrozpaczonego syna, mówiąc, że jego córka żyje szczęśliwie w zaświatach między aniołami, uwolniona od trosk i cierpieć ziemskiego żywota. Ojciec powinien się z tym pogodzić i przyjąć śmierć dziecka jako rzecz naturalną, właściwą ludzkiemu losowi, który składa się nie tylko z pomyślnych zdarzeń, ale i nieszczęść.
SIELANKA-utwór literacki opiewający życia pasterzy, rolników, rybaków, myśliwych, mający postać lirycznego monologu lub dialogu, przeplatanego często opisem.

"DEKAMERON" - Giovanni Boccaccio(1313-1375):
Zbiór stu nowel, w których autor oddał obyczajowość włoską swoich czasów. Nowele te są opowiadane przez siedem dam i trzech młodzieńców, którzy w czasie zarazy w 1348 roku uciekli do willi pod Florencją. Tam przez 10 dni opowiadają sobie rozmaite historie i anegdoty, każdy uczestnik zabawy musi opowiedzieć jedną nowelę (stąd tytuł zbioru, z gr. Deka-dziesięć i hemera - dzień). Autor najlepszej opowieści zostaje uhonorowany tytułem królewskim i zarządza swym "dworem" przez dzień następny.
Tematyka nowel jest bardzo różnorodna, dotyczy miłości, także zmysłowej, zawarte w zbiorze utwory opowiadają o sprycie, mądrości, ludzkiej naiwności, przyjaźni, wzniosłych i niskich namiętnościach.
"Sokół"-Nowela opowiada o miłości szlachcica Federigo degli Alberighi do Monny Giovanny. Młodzieniec kocha damę, która go nie chce. Mimo to urządza na jej część przyjęcie, popisuje się na turniejach tak, że traci wszystko oprócz ukochanego sokoła.
Zubożały, wraca na wieś-tam żyje samotnie, polując-z sokołem. W tym czasie Monna Giovanna zostaje wdową i z małym synkiem przenosi się na wieś-oczywiście w sąsiedztwo Federiga. Dotyka ją kolejne nieszczęście, dziecko jej zapada na ciężką chorobę i pragnie nade wszystko... sokoła Federiga.
Dama przełamuje opory i daje się zaprosić na obiad do wielbiciela. Federigo wszakże nie ma jej czym przyjąć-w desperacji poświęca więc ukochanego sokoła i każe go upiec na obiad...
Kiedy uwielbiana Monna wyłuszczy mu swoją prośbę-popadnie w całkowitą rozpacz, nie mogąc spełnić jej życzenia. Synek damy umrze, ale Federigo swym niezwykłym czynem zdobędzie jej serce i rzecz zakończy się ślubem.

FRANCESCO PETRARCA - (1304-1374)włoski humanista, duchowny, dyplomata w służbie papieża, wielbiciel kultury antycznej, którą z pasją badał, autor słynnych "Sonetów do Laury".
RAFAEL SANTI - malował Madonny, słynne "Trzy gracje"
MICHAŁ ANIOŁ - rzeźbiarz-Pieta, Dawid, Mojżesz, twórca fresków w Kaplicy Sykstyńskiej

WILIAM SHAKESPEARE - (1564-1616), stworzył typ dramatu całkowicie odmiennego od wzorów antyku: zrezygnował z zasady trzech jedności(czasu, miejsca i akcji), łamał zasadę decorum, np. wprowadzając do tragedii elementy farsy, mieszał tragizm z liryzmem, liryzmem świat realny ingerowały postacie i były fantastyczne (np. słynny duch ojca Hamleta).
Jego bohaterowie poddawali się zmiennym emocjom, pragnienia, którym nie potrafili się oprzeć; często pchały ich do zbrodni. Najbardziej znane sztuki:
"Hamlet" to opowieść o duńskim księciu, rozdartym między miłością do ojca (skrytobójczo zamordowanego) a uczuciem do matki, wspólniczki zbrodniarza. Wewnętrzna niepewność, wątpliwości, wstręt do świata ogarniętego kłamstwem czynią go człowiekiem samotnym i wyobcowanym-udaje więc szalonego, próbując jednocześnie dojść prawdy, co doprowadza go do samozniszczenia.
"Romeo i Julia" to historia opowiadająca o parze najsłynniejszych literackich kochanków, potomków skłóconych ze sobą werońskich rodów Monteków i Kapuletów.
Romeo i Julia zapadają na tak zwaną miłość od pierwszego wejrzenia. Nie potrafią przełamać wielolotniej nienawiści między swymi rodzinami, więc pobierają się potajemnie-lecz Romeo, zamieszany w uliczną burdę, musi opuścić Weronę.
Julia, zmuszana przez ojca do poślubienia innego człowieka, wypija napój, po którym zapada w długo letarg, podobny do śmierci. Romeo, przekonany o śmierci ukochanej, zażywa w jej grobowcu truciznę, a Julia, przebudzona, a widok trupa kochanka przebija się sztyletem.
Ich niewinna, młodzieńcza miłość padła ofiarą nienawiści dorosłych.
"Makbet" to historia wzięta z kronik szkockich. W wiernym rycerzu Makbecie, wasalu króla Dunkana, budzi się pragnienie władzy, pod wpływem przepowiedni czarownic, reprezentujących demoniczne moce zła. Żona rycerza, Lady Makbet, także pod wpływem przepowiedni opętana żądzą władzy, skłania męża do zamordowania goszczącego u nich króla. Mord ten staje się pierwszym ogniwem w łańcuchu zbrodni, których dopuszcza się Makbet-wyzbywając się początkowych skrupułów, przemienia się w krwawego tyrana, siejącego śmieć i zniszczenie, aż ginie od miecza Makdufa. Makbet padł ofiarą wewnętrznej walki, toczonej między sumieniem a żądzą władzy. Historia bowiem w ujęciu Szekspira to wielkie koło dziejów, nieustannie miażdżące tych, którzy ją tworzą.

MIKOŁAJ REJ - (1505-1569)-jako jeden z pierwszych pisarzy tworzył w języku ojczystym. Autor słów: "Polacy nie gęsi i swój język mają".
Słabo wykształcony (nadrabiał samouctwem), większość życia przepędził gospodarując w swym majątku.
czynny politycznie, włączał się w życie publiczne, angażował się też w ruch reformacyjny początkowo po stronie luteran, potem kalwinów. Jego najbardziej znane dzieła to: "Kupiec", "Żywot Józefa", "Zwierzyniec", "Fifliki" i traktat moralno-obyczajowy -
"Żywot człowieka poczciwego".
Autor propaguje w nim-posługując się często negatywnymi przykładami-styl życia poczciwego, to znaczy umiarkowanego, rozumnego, kierującego się cnotą. W tym przypadku ideał to szlachcic, właściciel dóbr ziemskich, wiodący prawy i spokojny żywot na swoich włościach. W utworze tym uderza czytelnika zamiłowanie do magii liczb, szczególnie uprzywilejowana jest liczba 4. Cztery są płyny w człowieku i cztery typy ludzi: sangwinik (krew), flegmatyk (flegma), choleryk (żółć) i melancholik (żółć czarna), cztery wiatry, cztery żywioły, cztery strony świata, cztery pory roku i cztery epoki życia człowieka: dzieciństwo, młodość, wiek dojrzały i starość.
Autor szczególny nacisk kładzie na wiek dojrzały, wyjaśniając swoim odbiorcom, czym jest szlachectwo, twierdzi, że nie jest to tylko wyróżnienie i powód do chwały, lecz przede wszystkim obowiązek, który nakłada na człowieka herb, powinność wobec ojczyzny i szereg cnót, które należy spełniać.

"Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem"
Dialog prowadzony przez wymienione w tytule osoby, reprezentujące szlachtę (Pan), duchowieństwo (Pleban) i chłopstwo (Wójt).
W rozmowie tych osób widać troskę autora o sprawy kraju, z wypowiedzi powiedaczy przebija wyraźna krytyka nie tylko poszczególnych stanów społecznych, lecz także organizacji państwa, sądownictwa, starostw, sejmu, wojskowości.
Rej ostro krytykuje te stany, które mają wpływ na kształt i rządy w Rzeczypospolitej. Szlachtę obwinia o hazard, zbytki, prywatę, rozrzutność, sobiepaństwo, obojętność wobec ojczyzny i urzędów, które sprawują.
Z kolei przeciwko klerowi formułuje autor następujące zarzuty: chciwość, zaniedbanie obowiązków duszpasterskich, świecki, bogaty tryb życia, zepsucie i rozprzężenie instytucji Kościoła.
Najmniej winny wobec ojczyzny, a za to najbardziej wykorzystany, okazuje się wójt, który podsumowuje dysputę słynną wypowiedzią: "Ksiądz pana wini, pan księdza, a nam prostym zewsząd nędza...".

"Rymy albo Wiersze polskie" Mikołaja Sępa Szarzyńskiego - ujawnia się w nich głęboki niepokój, wręcz trwoga człowieka zdanego na łaskę kapryśnej Fortuny wolnego ale i zarazem słabego, ciążącego ku błędom i upadkowi.

"Kazania Sejmowe" - Piotr Skarga:
Wydrukowane w 1579 roku. Autor wylicza choroby, trapiące Rzeczpospolitą: egoizm i brak miłości do ojczyzny, anarchia i brak poszanowania prawa, osłabienie władzy króla, uleganie heretyckiej zarazie. Gromi szlachtę za ucisk chłopów, porównuje ojczyznę do tonącego okrętu, zaniedbanego przez załogę. Powołuje się często na Biblię, cytując ją i stylizując się na ton proroczy, bliski Izajaszowi, przepowiadając upadek Rzeczypospolitej.

Barok

W SKRÓCIE:
Barok - Epoka uduchowiona, mistyczna, u podłoża filozofii leży poczucie przemijalności życia i kruchości istoty ludzkiej. Zwrot ku Bogu i religii, myśli o życiu pozaziemskim. Niepokój i ozdobność w sztuce (również słowa), celem - wyrażenie uczuć oraz zaszokowanie odbiorcy pomysłem. Szatan, piekło, śmierć - typowe motywy sztuki. Kontrreformacja - reakcja Kościoła wobec ruchów reformacji. Upadek nauki, edukacji młodzieży, rozwoju wiedzy.
Epoka baroku trwała w Polsce od schyłku XVI wieku do lat 40 wieku osiemnastego. Nazwa pochodzi z języka włoskiego (barocco=dziwny). Tak nazywano jedyną w swoim rodzaju perłę, łowioną u brzegów Portugalii - niezwykle cenną, bo rzadką, lecz o dziwnym kształcie, oryginalną, inną. Taki okazał się wiek XVII w literaturze i sztuce.

Pojęcia

HIPERBOLA - od grec. Hyperbole-rzucenie wyżej, przewyższenie, przesada; ukazanie jakiegoś zjawiska lub przedmiotu z zamierzoną przesadą, wyolbrzymiając jego wygląd lub cechy.
KOMEDIA KLASYCYSTYCZNA - komedia, której tematy czerpane są z życia codziennego, portretuje typowe ludzkie charaktery, jak mizantropa (odludka), skąpca, snoba czy świętoszka. Kpina z ludzkich wad i błędów.
KONCEPT - od łac. Konceptus-ujęcie, pojęcie. Wyszukany, oryginalny, zaskakujący pomysł, na którym jest oparty utwór poetycki, tak pod względem budowy, jak i treści.
KULTURA DWORSKA - panująca na dworach królewskich i magnackich, zwykle powiązanych z zagranicą; kultura otwarta na świat i obce wpływy, europejskie mody i style-szło zwłaszcza o ceremoniał, etykietę i ubiór, choć też o literaturę i sztukę.
KULTURA ZIEMIAŃSKA - typ kultury preferowanej przez średnią szlachtę, spędzającą większą część życia na wsi, we własnym majątku.
MAKARONIZMY - obcojęzyczne wtręty językowe, słowa, zwroty, całe zdania, zwłaszcza łacińskie, wplatane w tok mowy lub pisma.
MARINIZM - kierunek i zarazem styl poezji barokowej, polegający na skłonności ku formalnej wirtuozerii, grze słowami; Najwybitniejszy polski marinista to Jan Andrzej Morsztyn i jego dzieła: "Do trupa", "Cuda miłości".
PARADOKS - z grec. Paradoksos-niespodziewany, dziwny, nieprawdopodobny. Błyskotliwe, efektowne twierdzenie albo rozumowanie, zaskakujące swoją treścią, zawierające myśl sprzeczną z powszechnie żywionymi przekonaniami, lecz owa sprzeczność okazuje się pozorną-i z pozoru niedorzeczne twierdzenie przynosi nieoczekiwaną prawdę.
POEZJA METAFIZYCZNA - nurt, w którym dominuje refleksja natury religijnej, rozważania nad pozycją człowieka w przemijającym nietrwałym świecie
SARMATYZM - ideologia szlachty polskiej, oparta na przekonaniu, iż pochodzi ona od starożytnego, koczowniczego plemienia Sarmatów. Wyższość narodu szlacheckiego nad innymi stanami i jego złota wolność.
Typowy staropolski Sarmata był przekonany o swej niekwestionowanej wyższości względem innych stanów i narodów.
Kultura sarmacka ulegała orientalizacji (wpływy tureckie) w stroju i obyczajach: kontusze, żupany, karabele, wschodnie kobierce, czapraki i buńczuki, pasy lite i jedwabne, złote guzy i janczarskie kapele.
ZESTAWIENIE ANTYTETYCZNE - zestawienie dwóch znaczeniowo przeciwstawnych słów, fraz lub zdań. Jedno przeczy drugiemu
ZŁOTA WOLNOŚĆ - popularna zbiorowa nazwa praw i przywilejów wywalczonych przez szlachtę w dawnej Polsce, mających bronić ją przed despotyzmem i samowolą panujących oraz zapewnić jej nieograniczoną wolność osobistą.

CECHY STYLU BAROKOWEGO:
Świątynie barokowe: występowała szeroka i niezbyt długa nawa główna jako miejsce zgromadzenia wiernych, z doskonale usytuowanym i widocznym ołtarzem. Nawy boczne przybierały często kształt małych połączonych ze sobą kaplic, służących za miejsce religijnych rozmyślań. W bryle wybijała się olbrzymia kopuła oraz ozdobna fasada.
Pałace: budowle połączone ściśle z parkiem, z wieżami jedynie dekoracyjnymi, balustradowymi attykami, wielkimi oknami-drzwiami, z plafonami, tj. z sufitami ozdobionymi malowidłami i salami urządzonymi często egzotycznie: na modłę japońską lub chińską. Charakterystyczną cechą baroku była kwiecistość - przepych, bogactwo ozdób i złoceń.

„DO TRUPA" - Jan Andrzej Morsztyn:
Podmiot liryczny, człowiek żywy i w dodatku zakochany, zestawia się z tytułowym nieboszczykiem, co wydawałoby się na zdrowy rozum niemożliwe. Na pozór tylko, ponieważ sonet wylicza między innymi szereg podobieństw (np. obaj są zabici, jeden strzałą śmierci, drugi miłości), także różnic (trup milczy, a zakochany kwili). Cała ta wyliczanka prowadzi do paradoksalnego wniosku, że trupowi wiedzie się lepiej od zakochanego, bowiem rozsypie się w popiół (i będzie miał tzw. święty spokój), kochanek zaś skazany jest na wieczny ogień nieodwzajemnionej miłości.

„CUDA Miłości" J. A. Morsztyn:
Sonet oparty na zaskakujących zestawieniach antytetycznych (przeciwstawnych, sprzecznych)-"jak żyję, serca nie mając? Nie żyjąc jako ogień w sobie czuję?" Tego rodzaju zestawieniami podmiot liryczny przedstawia udręki człowieka zakochanego-w jego ujęciu miłość to uczucie paradoksalne, jako że cierpienie miesza się w nim z rozkoszą. To pożądana, luba udręka, której nie da się objąć rozumem.

„Marność" - D. Naborowski:
Trzeba korzystać z uroków świata, miłować bawić się, acz pobożnie, uczciwie, z bojaźnią Bożą-taki sposób życia czyni fraszką śmierć i trwogę.

„DO ANNY" - D. Naborowski:
Nic nie oprze się niszczącemu działaniu czasu, władza, rozum, bogactwo, uroda..., choć jedna rzecz okazuje się spod tego prawa wyłączona, miłość do Anny, która, jak deklaruje podmiot liryczny, wszystkim czasom na despekt nigdy nie ustanie.

"NIERZĄDEM POLSKA STOI" - Wacław Potocki:
Piętnowanie bałaganu, (czyli tytułowego nierządu, nieporządku) panującego w Rzeczypospolitej, a przede wszystkim braku poszanowania dla prawa-nikt się nim nie przejmuje, ustawy są traktowane jak kalendarze, po roku wyrzucane na śmietnik. Na dodatek prawo to jest niesprawiedliwe: surowe dla ludzi ubogich lub niskiego stanu, a pobłażliwe dla możnych.

"ZBYTKI POLSKIE" - W. Potocki:
Wytykają szlachcie rozrzutność, życie ponad stan, lubowanie się w luksusach, podczas gdy wrogowie nastają na całość ojczyzny, a nieopłaceni żołnierze przymierają głodem. Musi się to skończyć upadkiem kraju.

"POSPOLITE RUSZENIE" - W. Potocki:
Ma postać obrazka z życia obozu wojskowego, bez ogródek pokazującego, jak daleko szlachta odeszła od ideałów rycerskich. Nieprzyjaciel atakuje nocą obóz, rotmistrz wzywa na wały, ale szlachta woli spać-jeden z wojaków tłumaczy heroldowi, że nie są chłopami, aby im rozkazywać.

"TRANSAKCJA WOJNY CHOCIMSKIEJ":
Epopeja opowiadająca o przygotowaniach, (czyli transakcji) i przebiegu bitwy pod Chocimiem (1621). Utwór został oparty na pamiętnikach Jakuba Sobieskiego (ojca króla Jana) i ma postać wierszowanej kroniki. Bohaterami są autentyczne postacie-hetman Jan Karol Chodkiewicz, przedstawiony jako wzór starodawnej polskiej dzielności i patriotyzmu. Utwór zawiera szereg dygresji (wtrąceń), wytykających szlachcie zaniedbanie obyczajów rycerskich, prywatę, przywiązanie do przywilejów i nadmierny ucisk chłopów.

"PAMIĘTNIKI" - Jan Chryzostom Pasek:
Łączą elementy wspomnień i autobiografii; Autor snuje o swym życiu swobodną, gawędziarską opowieść, niewyszukanym, potocznym językiem, przeplatanym gęsto łaciną (makaronizmy). Opowieść nasycona jest anegdotami i przysłowiami, często humorystycznymi. Wyłania się z tego obrazu mentalność autora: szlachcica przywiązanego do swobód i przywilejów, dbałego o grosz materialisty (żon szuka głównie dla posagu), dzielnego, czasem okrutnego żołnierza jest typowym sarmackim patriotą, na cudzoziemców patrzy z góry, przedkładając obyczaj polski.

"JEROZOLIMA WYZWOLONA" - Torwuato Tasso:
Epos o dziejach pierwszej wyprawy krzyżowej, dowodzonej przez Godfryda de Bouillon-zakończonej zwycięstwem europejskiego rycerstwa nad Saracenami i zdobyciem Jerozolimy. Epopeja Tassa łączy ze sobą elementy czysto epickie, przedstawiające dzieje zdobycia Ziemi świętej, z fantastycznymi, baśniowymi (anioły, diabły, duchy, czarodzieje> oraz romansowymi, jako że dzielni rycerze, wabieni przez piękne kobiety, muszą także walczyć z pokusami ciała.

"ŚWIĘTOSZEK" - Molier:
Bohaterem jest obłudnik, Tartuffe, jegomość udający człowieka bardzo pobożnego. Wkrada się w łaski poczciwego Orgona,-dla którego jest wzorem moralnym i religijnym-i wykorzystując graniczącą z głupotą naiwność swego dobroczyńcy o mało ni pozbawia go majątku i honoru. Dla Tartuffa ostentacyjna pobożność to rodzaj psychicznego terroru, przy pomocy którego usiłuje (z dużym powodzeniem) podporządkować sobie otoczenie; religia jest dla niego narzędziem władzy.

"SKĄPIEC" - Molier:
Ukazuje postać Harpagona, człowieka, którego obsesją jest tezauryzacja, czyli gromadzenie pieniędzy. Życie swoje, dzieci i służby poddał rygorowi oszczędności, wręcz chorobliwego skąpstwa. Dla pieniędzy gotów jest poświęcić bez wahania szczęście własnych dzieci-nikogo bowiem nie kocha, poza wypełnioną złotem szkatułką (jej tajemnicze zniknięcie stanowi prawdziwy dramat jego życia).

Oświecenie

W SKRÓCIE:
Oświecenie - Wiek oświecony - rozumu, powrotu do ideałów klasycznych. Wszechstronny rozwój nauki, rozwój prasy, szkolnictwa i norm klasycznych w sztuce. Racjonalizm, empiryzm, sensualizm w ideologii - a zatem metody rozumowego i doświadczalnego pojmowania i badania zjawisk. Wśród innowacji wyznaniowych deizm i ateizm. We Francji działalność encyklopedystów i Wielka Rewolucja Francuska. W Polsce - reformy ustrojowe (Sejm Wielki, Konstytucja 3 Maja), gospodarcze, edukacyjne, w końcu kolejne rozbiory. Klasyczne gatunki: bajka, poemat heroikomiczny, satyra, komedia, sielanka. Nazwa wywodzi się od "światła". Osiemnastowieczni myśliciele nazwali swój wiek oświeconym po "ciemnocie" baroku, mieli zaś na myśli oczywiście "światło rozumu" - najwyżej cenionej wówczas wartości. I taka nazwa utrwaliła się na zawsze.
Najbardziej charakterystycznymi cechami oświecenia są:
1. Wiara w możliwości rozumu
2. Krytycyzm (nieprzyjmowanie za prawdziwe żadnych twierdzeń, jeśli nie zostaną udowodnione)
3. Uznanie wiedzy i wykształcenia za jedną z najwyższych wartości
4. Dostrzeżenie niesprawiedliwości ustroju feudalnego i głoszenie konieczności reform
Ramy czasowe: od 1740 (założenie Collegium Nobilium przez ks. Sz. Konarskiego) do 1822 (wydanie tomu "Poezji" Adama Mickiewicza.

Pojęcia

EMPIRYZM - głosił, że wiedza powstaje dzięki doświadczeniu. Reprezentant - John Locke.
DEIZM - odrzucanie tego, co wydawałoby się zabobonem. Deiści twierdzili, że świat musiał powstać dzięki twórczej pracy boskiego rozumu.
UTYLITARYZM - głosił, że dobo społeczne stanowi jedne kryterium moralnej oceny człowieka.
ROKOKO - charakterystyczne dla twórczości eleganckiej i subtelnej, o funkcji rozrywkowej. Tematem utworów rokokowych była miłość
PUBLICYSTYKA - gałąź piśmiennictwa zajmująca się bieżącymi sprawami państwa. Powstaje i kwitnie wtedy, gdy polityka kraju lub jego sytuacja społeczna, gospodarcza wymaga omówień, zmian, reform. Pierwszymi polskimi publicystami byli Andrzej Frycz Modrzewski i Piotr Skarga.
POWIASTKA FILOZOFICZNA - gatunek narracyjny, mający ilustrować tezę filozoficzną lub moralną. Charakteryzuje ją: epizodyczna fabuła i uproszczony rysunek bohaterów.
WOLTERIANIZM - zespół tendencji ideologicznych, estetycznych i literackich, przejawiający się w szyderczej krytyce monarchii, dworu, Kościoła i obyczajów, w propagowaniu tolerancji i idei postępu. Charakterystyczne jest operowanie paradoksem, dowcip, zaskakujące pomysły oraz precyzja rozumowania.
BAJKA - gatunek o antycznym rodowodzie, za jej twórcę uchodzi Ezop. Jej bohaterami są zazwyczaj zwierzęta (mogą to być także rośliny, przedmioty lub ludzie). Bajki wykorzystują alegorię do ukazania wad ludzkich, przestawianych w zabawny sposób. Bajkę kończy zawsze jakiś morał, pouczenie.

"Kandyd" - Wolter:
Powiastka filozoficzna, tytułowy bohater, Kandyd, obdarzony najłagodniejszym charakterem na świecie, doświadcza bez własnej winy strasznych przeżyć. W rozlicznych wędrówkach towarzyszy mu uczony Pangloss, przekonany, że "wszystko toczy się najlepiej na tym najlepszym ze światów". Choć wokół dzieją się gwałty, zbrodnie i wojny, choć trzęsienie ziemi niszczy Lizbonę, nic nie jest w stanie zachwiać optymizmu Panglossa. Spotykany po drodze starzec przekazuje Kandydowi naukę życiową: "praca oddala od nas trzy wielkie niedole: nudę, występek i ubóstwo". Bohater i jego towarzysze przyklaskują tej myśli, a podsumowaniem powieści są słowa "trzeba uprawiać swój ogródek" (robić, co do nas należy, mimo przeciwności losu), przeciwstawiając się zarówno naiwnemu optymizmowi Panglossa, jak i pesymizmowi.

"Nowa Heloiza" - Jan Jakub Rousseau:
Powieść, która wpłynęła na ukształtowanie się sentymentalizmu i preromantyzmu. Treścią utworu są dzieje miłości młodego Saint-Preux i jego uczennicy, Julii. Rodzina dziewczyny nie zgadza się na jej małżeństwo z niezamożnym mieszczaninem i kochankowie muszą się rozstać. Julia zostaje żoną bogatego człowieka, któremu zwierza się ze swej pierwszej miłości, a on wspaniałomyślnie zaprasza Saint-Preux do ich domu, by mieszkał z nimi jak brat i przyjaciel rodziny. Historia kończy się tragicznie - Julia umiera, jednak przed śmiercią pisze do ukochanego list, w którym obiecuje mu, że spotkają się w wieczystym przybytku. Rousseau nadał swojej powieści formę listów, pozwalającą na wprowadzenie osobistych zwierzeń. Wielką popularność zapewniła utworowi obecność w nim nowych ideałów - miłości i siły uczuć, pochwały przyrody i życia z dala od zepsutej cywilizacji.

"Bajki i przypowieści" - Ignacy Krasicki:
Rozpoczyna je "Wstęp do bajek", kompozycyjnie dzielący się na dwie części. W pierwszej, zbudowanej na zasadzie wyliczenia, narrator przedstawia różnych ludzi, i których zachowania, choć prawdopodobne, są niezgodne z życiowym doświadczeniem (np. stary nie zrzędzi, bogacz pomaga potrzebującym, młody żyje skromnie). W części drugiej pojawia się dialog narratora i jego rozmówcy, który stwierdza, że opisane sytuacje to nie bajki, jaki że mogą się wydarzyć.
Narrator zamyka rozmowę słowami "Prawda, lecz ja to między bajki włożę" - ujawniając w ten sposób swój sceptyzm. Nie wierzy on w możliwość zmiany ludzkich zachować, choć gdyby zaistniała - świat stałby się znacznie lepszy. Na przeszkodzie stoi ułomość ludzkiej natury, powodująca, że łatwiej skłaniamy się do zła i egoizmu niż dobra. Obraz świata, jaki wyłania się z pozostałych bajek, jest bardzo pesymistyczny. Ludzi cechują pycha, hipokryzja, skąpstwo; Poeta przybiera postawę mędrca, obiektywnego obserwatora, pokazującego ludziom, jacy są naprawdę. Posługując się opisem lub dialogiem Krasicki prezentuje sytuację, którą podsumowuje morałem lub sentencją. Bajki Krasickiego mają charakter ponadczasowy - są nieustannie aktualne, ponieważ koncentrują na ułomnościach i przywarach człowieka w ogóle, a ludzka natura, niestety, nie zmienia się od wieków.

"Satyry" - Ignacy Krasicki:
Autor w satyrach nawiązywał do wzorców antycznych (Horacy) oraz klasycystycznej literatury francuskiej. Zbiór satyr otwiera utwór "Do króla", którego adresatem jest Stanisław August Poniatowski. Narrator przedstawia królowi pięć zarzutów:
1. Nie pochodzi z królewskiego rodu,
2. Jest Polakiem,
3. Jest młody,
4. Jest zbyt łagodny,
5. Jest zbyt mądry. W uzasadnieniu każdego z zarzutów widoczna jest zjadliwa ironia, powodująca, że to nie król, ale oskarżyciel zostaje ośmieszony.
"Żona modna" - dialog dwóch szlachciców; główny bohater, pan Piotr, opowiada przypadkowo spotkanemu znajomemu o swoim małżeństwie. Sprowadziło ono na niego same kłopoty: żona wprowadziła do jego domu nowe porządki, będące bezkrytycznym naśladownictwem francuskich wzorów. Satyra ośmiesza zachowania modnych pań i panów, dla których celem jest prowadzenie światowego życia, nie pasującego do polskiej rzeczywistości i sprzecznego z naszą tradycją. W osobie niefortunnego męża autor wykpiwa chciwość szlachecką, ponieważ pan Piotr ożenił się ze względu na posag narzeczonej, której dziedziczne wioski sąsiadowały z jego posiadłością.
"Świat zepsuty" - zawiera program dydaktyczny Krasickiego, zalecający powrót do dawnego, sprawiedliwego porządku.
Ponieważ satyra z zasady pokazuje groteskowo przejaskrawiony obraz świata, a jej zadaniem jest piętnowanie wad, więc skupia się na krytyce, nie pokazując pozytywnych wzorów. "Świat zepsuty" wypełnia tę lukę, dzięki przeciwstawieniu w nim przez autora współczesnego zepsucia utopijnemu obrazowi "przodków poczciwych", którzy praktykowali surowe cnoty i doprowadzili państwo do potęgi. Katalog zbrodni i wykroczeń współczesnych kończy się obrazem znanym jeż z "Kazań" Piotra Skargi - alegorią ojczyzny jako okrętu, który w obliczu zagrożenia należy wspólnymi siłami ratować.

"Monachomachia":
Poemat heroikomiczny, wzorowany na autorach antycznych. Cechą gatunkową poematu heroikomicznego jest posługiwanie się wysokim stylem eposu rycerskiego w celu omawiania błahych wydarzeń. Zderzenie stylistycznej wzniosłości i patosu z banalnym tematem rodzi komizm, w "Monachomachii" mający charakter satyryczny.
Tematem utworu jest spór między dwoma zakonami (karmelitów i dominikanów) spowodowany przez Jędzę Niezgody (Odpowiednik greckiej bogini Eris). Rozwiązać konflikt ma teologiczna dysputa, jednak przeradza się ona w bójkę zakonników, zakończoną dopiero wniesieniem "przesławnego puchara" wypełnionego winem.
Krasicki ośmieszył w utworze tym głupotę, lenistwo i pijaństwo zakonników, ukazał ich życie jako nie mające nic wspólnego z ideałami ubóstwa, pokory i ascezy. Utwór spowodował, że na jego autora posypały się z kół zakonnych i świeckich głosy krytyki, z których najostrzejsze groziły mu zemstą i żądały odwołania oskarżeń. Krasicki odpowiedział "Antymonachomachią", pozornie odwołując stawiane zarzuty, w rzeczywistości jednak zaostrzającą akcenty krytyczne.

"Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki":
Pierwsza polska powieść nowożytna, w której autor wykorzystał elementy powieści satyryczno - obyczajowej, przygodowej i robinsonady (jej wzorem są "Przygody Robinsona Cruzoe") całości nadając formę pamiętnika. Dzieje dzieciństwa i wczesnej młodości Mikołaja Doświadczyńskiego, pochodzącego z typowej (kultywującej negatywny wzór sarmatyzmu) rodziny szlacheckiej, służą przeprowadzeniu krytyki edukacji szlacheckiej i systemu społecznego Rzeczypospolitej.
Uciekając z Paryża przed wierzycielami, Mikołaj trafia na wyspę Nipu, której społeczność zorganizowana jest wedle typowych dla utopii wzorów. Przebywanie wśród Nipuanów, a szczególnie nauki mędrca Xaoo zmieniają bohatera, który po powrocie do Polski próbuje wziąć udział w "naprawie Rzeczypospolitej". Niestety, społeczeństwo szlacheckie nie akceptuje jego propozycji, więc Doświadczyński wraca na wieś i tam, wśród rodziny i chłopów, realizuje program nipuańskiej edukacji.

"Powrót posła"- Julian Ursyn Niemcewicz:
Komedia polityczna powstała w napiętej atmosferze obrad Sejmu Wielkiego. Autor wykorzystał w niej typową intrygę komediową (miłość dwojga pozytywnych bohaterów, której stają na przeszkodzie zabiegi konkurenta 0 łowcy posagów, popieranego przez rodziców panny; szczęśliwe zakończenie następuje dzięki zdemaskowaniu modnego kawalera) do wprowadzenia aktualnych tematów politycznych i społecznych. Najważniejsze dla wymowy utworu są dialogi, toczące się między postaciami. Poruszane są w nich aktualne problemy polityczne i społeczne, a stosunek do nich ośmiesza bohaterów negatywnych, w pozytywnym świetle natomiast stawia grupę Podkomorzego.
Bohaterowie pozytywni:
Podkomorzy - zwolennik reform (m.in. zniesienia liberum veto i wolnej elekcji); patriota ("dom zawsze ustępować powinien krajowi"); dobrze wychował synów; światły i postępowy; powściągliwy.
Podkomorzyna - dobra matka i gospodyni; interesuje się sprawami kraju
Walery - syn Podkomorstwa; poseł na Sejm; zwolennik reform; wierny i uczciwy wobec Teresy; dyskretny
Teresa - córka Starosty z pierwszego małżeństwa, wychowywana u Podkomorstwa; spokojna i uczciwa panna.
Bohaterowie negatywni:
Starosta Gadulski - typ szlachcica - Sarmaty; zacofany i niewykształcony; konserwatysta; nie obchodzi go dobro kraju; potępia wszystko, co dzieje się na Sejmie; chciwy (ożenił się dla majątku, Teresę wyda za tego, kto nie chce posagu)
Starościna - modna dama sentymentalna, nieustannie płacze, wzdycha i mdleje; wyobraża sobie, że życie przebiega zgodnie z wzorem z francuskich romansów; naiwna; mówi po francusku, a język polski kaleczy
Szarmancki - modny kawaler; roztrwonił odziedziczony majątek i szuka żony z posagiem; sprawy państwowe go nudzą; przebiegły - sprytnie zjednuje sobie Starościnę i próbuje intrygą skłócić Walerego i Teresę

"Laura i Filon" - Franciszek Karpiński:
Jej bohaterowie to pasterze o wyszukanych imionach, zajęci nie tyle ciężką pracą, ile miłosnymi kłopotami i radościami. Laura i Filon spotykają się wieczorami pod jaworem, słuchają razem przy księżycu śpiewu słowików, cieszą się zapachem róż i wspólnie jedzą maliny. Wszystkie te motywy: wieś, słowiki, księżyc, maliny tworzą konwencjonalną scenerię miłości sentymentalnej. Filon chce poznać uczucia ukochanej, więc chowa się za drzewo, by obserwować jej zachowanie, gdy nie zastanie go na umówionym miejscu. Laura, spostrzegłszy, że jest sama, wpada w rozpacz i wygłasza dramatyczną zdradę, w której zarzuca Filonowi niewierność. Uderza teatralność zachowań bohaterów - która kobieta, myśląc, że jest sama, mówiłaby długo o swoich podejrzeniach co do kochanka?
Domniemane nieszczęście powoduje, że Laura wylewa morze łez; gdy Filon tłumaczy się z podstępu, płaczą razem, jednak szybko zapominają o wszystkim i znów mogą się cieszyć wspólnym szczęściem. Wniosek z opisywanego wydarzenia jest następujący: miłość czasem sprawia cierpienie, ale na ogół jest źródłem radości.

Romantyzm

W SKRÓCIE:

Romantyzm - Nazwa wywodzi się pośrednio z łacińskiego "romanus", co znaczy: rzymski - choć wcale nie o rzymską kulturę tu chodzi. Nazwę "romańskie" stosowano wobec języków tubylczych w prowincjach rzymskich, romansami zaś zwano podania i legendy tych ludów - pełne baśniowości i fantastyki.
Ramy czasowe: Europa: 1789(Wybuch Wielkiej Rewolucji Francuskiej) - 1848(Wiosna Ludów), Polska: 1822(wydanie tomu "Poezji" Adama Mickiewicza) - 1863(Wybuch powstania styczniowego).
Wiek XIX był wiekiem romantycznej wiary w uczucie, w stwory wyobraźni, zjawy, duchy, bunt i spisek. Był także wiekiem rewolucji przemysłowej. To właśnie wiek XIX powie światu, że dyliżans i koń nie są jedynymi środkami lokomocji. Powstają pierwsze lokomotywy. W 1866 linia telegraficzna połączy obie półkule. Potem ludzie wymyślą telefon. Fotografia tak dobrze nam znana i lubiana rodzi się w 1818 roku. Wiek XIX to wiek namiętności, zupełnie inny niż wiek XX, który wstydzi się uczuć. Wiek XIX - epoka pojedynków, peleryn i cylindrów - był zdominowany przez ideał serca i duszy. Ale rozum i nauka wcale nie umarły. Przeciwnie - postęp wiedzy ówczesnej był ogromny i wiele naszych dzisiejszych cudów techniki źródła swoje ma w romantyzmie.
Filozofowie niemieccy byli ojcami teorii romantycznego światopoglądu. Ogólnie mówiąc, głosili następujące postulaty:
1. W procesie poznawania świata należy posługiwać się wyobraźnią, przeczuciem, intuicją,
2. Ducha należy pozostawić ponad materią hierarchii wartości,
3. Świat ma w rzeczywistości naturę duchową, materia jest sprawą drugorzędną (spirytualizm),
4. Za pomocą rozumu świata zbadać ani rozpoznać nie można,
5. Poezja jest wyrazem geniuszu - elementem boskości w człowieku - wyobraźnia zaś najważniejszym czynnikiem sprawczym poezji

Pojęcia

IRRACJONALIZM - pogląd przeciwstawiający się racjonalnemu( czyli rozumowemu, naukowemu) poznawaniu rzeczywistości.
ORIENTALIZM - zachwyt obcą, gł. Wschodnią kulturą, tradycjami, ubiorem
MISTYCYZM - zakłada możliwość duchowego kontaktu z bóstwem.
MESJANIZM - przypisywanie jednostce lub nawet całemu narodowi misji posłannictwa wobec ludzkości.
BALLADA - gatunek literacki wywodzący się z literatury ludowej - z podań, opowieści i wierzeń ludu. Ballada zawsze zawiera dramatyczną fabułę, opowiada o wydarzeniach niezwykłych, tajemniczych i o fantastycznych postaciach. Charakteryzują zatem ten gatunek: uczuciowość, tajemniczość, fantastyka.
POWIEŚĆ POETYCKA - romantyczny gatunek literacki. Do jej cech należą: Połączenie epiki z liryką(opisów, akcji z poetyckim wyrazem uczuć itp.), niechronologiczna akcja, tajemniczość fabuły (brak wyjaśnień, powiązań przyczyny i skutku, luki w akcji), zdarzenia dramatyczne, tragiczne, często egzotyczna sceneria. Przemieszanie różnych elementów literackich zwie się też synkretyzmem.
DRAMAT ROMANTYCZNY - gatunek uważany za najważniejszy w romantyzmie. Twórcy dramatu romantycznego odrzucili klasyczne zasady (trzech jedności, ograniczonej ilości osób na scenie, kompozycji zamkniętej) a za wzór przyjęli kompozycję dramatów Szekspira. Gatunek ten charakteryzują: synkretyzm, kompozycja otwarta, baśniowość, pomieszanie scen realistycznych i fantastycznych, obecność bohatera romantycznego (np. "Dziady" A. Mickiewicza, "Kordian" J. Słowackiego).
POEMAT DYGRESYJNY - ważniejsze od wydarzeń i bohaterów są dygresje - czyli odautorskie wstawki, komentujące fabułę, odwołujące się do współczesności twórcy, podejmujące dyskusje na nurtujące go problemy. Akcja jest tu tylko pretekstem, punktem wyjścia do rozwijania dygresji. Przykładem romantycznego poematu dygresyjnego jest "Beniowski" J. Słowackiego
SONET - utwór liryczny, w którym dwie pierwsze zwrotki(4-wersowe) zwykle prezentują opis danego zjawiska czy pejzażu, dwie kolejne, (krótsze, bo 3-wersowe) przynoszą podsumowanie, poetycką refleksję, wnioski, prawdy filozoficzne.
RAPSOD - utwór poetycki (lub część eposu), utrzymany w podniosłym stylu, sławiący znanego bohatera lub ważne wydarzenie.
INDYWIDUALIZM ROMANTYCZNY - jednostkowość, poczucie odrębności i wyizolowania człowieka, zwłaszcza bohatera romantycznego.
FILOMACI - głosili ideały, które śmiało możemy uznać, za jeszcze oświeceniowe. Cnotą główną była wszak wiedza, a autorytetem Wolter. Z poetów polskich uznawano Trembeckiego i Karpińskiego. Do Filomatów należało początkowo tylko 6 osób - młodzieńcy spotykali się, by odczytywać swoje utwory poetyckie i dyskutować. Ubierali się w czarne fraki, głosili patriotyzm i ideał pracy
POEZJA I ROLA POETY - to ogromnie ważny temat literatury romantycznej. Mit poety to obraz człowieka wyniesionego ponad tłumy, samotnego i wyobcowanego. Poeta jawi się na górskich szczytach, pojedynkuje się z Bogiem, sam walczy o idee narodów.
Poezja jest siłą stwarzającą, a zatem niemal mocą Boską. Nawołuje do walki (tyrteizm), lub uspokaja, może być także skarbnicą świętości narodowych i więzią zespalającą pokolenia.
MIŁOŚĆ ROMANTYCZNA - jest prywatnym wątkiem postaci w utworze, jest także głosem krytyki w sprawie istniejącego porządku społecznego i obyczajowego. Jest to miłość tragiczna, nieszczęśliwa, prowadząca do obłędu i samobójstwa. Stanowi też odbicie w literaturze osobistych losów twórców.
NATURA - jest nie tylko tłem wydarzeń w romantycznych utworach. Jest inspiracją dla wyobraźni poetyckiej, jest żywym i znaczącym elementem świata, "współodczuwa" cierpienia postaci, stwarza nastrój.
MESJANIZM - literatura romantyzmu propagowała mit jednostki, która spełnia misję poświęcenia się za innych, indywidualnie walczy o daną ideę, cechami charakteryzującymi mesjasza są prometeizm i tytanizm.

"Cierpienia młodego Wertera" J.W.Goethego - Fabuła utworu nie jest zawiła. Werter - młody, wrażliwy i nader uczuciowy człowiek wyjeżdża na wieś, by tam zaznać ukojenia po niezbyt szczęśliwych perypetiach miłosnych w mieście. Tu, na wsi, poznaje Lottę - słodką kobietę - anioła. Rodzi się uczucie, w typowo romantycznej atmosferze: kwiaty, prezenty, spotkania i cudowne rozmowy na łonie natury. Niestety! Lotta jest już narzeczoną innego człowieka - Alberta. Werter, miotany namiętnościami, znajduje się w ślepej uliczce. Ogromnie przeżywa swój ból, swój konflikt z konwenansami tego świata. Wreszcie, po romantycznym pożegnaniu, bohater pełen wewnętrznego rozdarcia popełnia samobójstwo strzelając do siebie...
Werteryzm - charakterystyczna dla tej epoki postawa młodego człowieka. To moda na pewien styl bycia, odczuwania, a nawet na sposób ubierania się.
Bohater werterowski - mężczyzna owładnięty obsesyjną miłością do kobiety, której zdobyć nie może.

" Król Olszyn" J.W. Goethego - ballada. Oto jesteśmy świadkami dramatycznej sceny: nocą, pośród zamieci, wśród złowrogich drzew pędzi konno ojciec z chorym, rozgorączkowanym dzieckiem w ramionach. Podróż ta rozgrywa się jakby w dwóch światach: zrozumiałym dla ojca, który widzi wokół tylko ciemność, drzewa i mgły, lecz wyglądają one zupełnie inaczej w oczach syna. Chory chłopiec widzi inny świat: fantastyczną postać króla Olszyn, który woła go do siebie, czuje, że król Olszyn porywa go do swojej Krainy Elfów. Ojciec uspokaja go: to tylko mgła, to gałęzie rozłożystej wierzby... Lecz gdy przybywają na miejsce - dziecko jest już martwe. Romantyzm utworu polega na przywołaniu i ożywieniu fantastycznego świata elfów, na stworzeniu atmosfery grozy i napięcia, przyjęcia za tło wydarzeń scenerii nocnej...

"Faust" J.W. Goethego - średniowieczny stary alchemik- doktor Faust - całe życie spędził na poszukiwaniu prawdy, posiadł całą wiedzę książkową, lecz nie dało mu to prawdziwej znajomości świata, nie poznał żadnej tajemnicy życia, definicji dobra, zła ani sensu istnienia. Ów rozgoryczony i rozczarowany płytkością nauki człowiek jest tytułowym bohaterem wielkiego dramatu. Oto w "Prologu w niebie" Bóg zezwala Szatanowi, by spróbował użyć swoich sztuczek wobec Fausta. Jest to rodzaj zakładu między Bogiem a Mefistofelesem: czy uda się doprowadzić duszę starca do upadku. Diabeł zjawia się przed uczonym w chwili wielkiego rozgoryczenia i niechęci wobec świata. Obdarza go młodością i możliwością podróżowania w czasie i przestrzeni. Faust odmłodzony i wiecznie aktywny przemierza wielki świat, obserwuje sztukę, religię, architekturę starożytnych, włączony jest w wielkie sprawy globu. Lecz przeżywa także "małe", ludzkie sprawy - miłość do Gretchen (Małgorzaty w polskiej wersji), którą uwodzi a efektem tego jest dziecko. W chwili paniki Gretchen topi swoje maleństwo, a potem nie chce uciec przed egzekucją. Faust założył się z szatanem, iż nigdy nie powie słów: chwilo trwaj, jesteś piękna - gdyż Mefostofeles przyjdzie po niego, po jego duszę. Nadchodzi jednak chwila, gdy Faust wypowiada te słowa, lecz ratuje go przed piekłem chór aniołów - w nagrodę za ciągłą, życiową aktywność.

"Giaur" G. Byrona - jest to powieść poetycka o samotnym, tajemniczym młodzieńcu, który znalazł się w Grecji opanowanej przez Turków. Nikt nie zna jego imienia ani jego przeszłości - "giaur" oznacza po prostu innowierca i nazwany tak został z punktu widzenia Turków - muzułmanów. Akcja utworu pełna jest dramatycznych wydarzeń. Zachowując kolejność wypadków, można przedstawić ją następująco: Giaur z wzajemnością pokochał Leilę - niewolnicę z haremu tureckiego baszy Hassana. Leila nie była jednak zwykłą branką - Hassan wyróżniał ją, można powiedzieć, że była tam "pierwszą żoną" pośród niewolnic. Gdy Hassan dopatrzył się zdrady, ukarał żonę na wzór turecki - pod osłoną nocy, związana w worku została wrzucona do morza i utonęła. Giaur szalał, poszukiwał wszędzie ukochanej. Wreszcie dowiedział się co się stało. Zebrał gromadę zbójników, przyczaił się i napadł Hassana, który właśnie wyprawiał się po nową żonę. Giaur i Hassan walczyli w pojedynku i Giaur dopełnił zemsty, lecz nie przyniosła mu ulgi. Zamknął się w klasztorze, któremu oddał cały majątek, i w którym przeżył bolesnych, milczących sześć lat. Zamknięty w sobie Giaur wyznał wszystko dopiero na ostatniej spowiedzi, nie mógł bowiem żyć dłużej w takim cierpieniu. Nadal kochał Leilę, zabicie Hassana nie wróciło jej życia, a myśl o jej cierpieniu w chwili śmierci wciąż prześladowała Giaura.
Bohater bajroniczny - zbuntowany, samotny, dumnie odwrócony od świata. W jego przeszłości kryje się mroczna tajemnica (nie zawsze dowiemy się jaka). Nie jest bierny - walczy o swoją ideę, zawsze sam i nie zawsze wygrywa.

Oda do młodości Adama Mickiewicza - utwór uznany za szczytowe osiągnięcie poezji filomackiej. Apostrofa do młodości, której poeta przypisuje wielką siłę. Młodość jest w stanie "przypiąć skrzydła do ramion", wynieść poetę ponad poziomy, ukazać mu perspektywę całego świata. Młodość jawi się jako prawdziwa wartość, siła uczuć, jako bogini zdolna do dokonania przemiany globu. We wstępie utworu łatwo odczytać pragnienie lotu wzwyż, ponad ziemię, wysoko do jasności słońca. Lot taki dokonuje się w wyobraźni poety. I cóż widzimy "z wysokości"? Ziemia jawi się jako obszar gnuśności zalany odmętem, skryty ciemnością, zaś na jej powierzchni - samolubny, samotny w swoim egoizmie "płaz w skorupie". Lecz nad tą smutną planetą błyska jakaś jutrzenka - oznacza zmiany - młodość i romantyzm. Następuje kolejna apostrofa - do młodych przyjaciół, o to, by działać wspólnie, jednością, z poświęceniem i w myśl hasła "oko za oko" - "gwałt niech się gwałtem odciska...".
Wiersz łączy elementy oświeceniowe z romantycznymi:
Elementy oświeceniowe:
I. gatunek literacki - oda (podstawowy gatunek liryczny w poetyce klasycznej; patetyczny utwór pochwalny opiewający wybitna postać, wydarzenie, wzniosłą ideę). Jego charakterystyczne cechy:
1. pochwalny charakter utworu,
2. apostrofy do uosobionej abstrakcji, "Młodości",
3. patos,
4. uczuciowy nieład wyrażający się np. w nieregularności strof i kompozycji,
5. zdania wykrzyknikowe - "Razem, młodzi przyjaciele!",
6. peryfrazy (omówienia) - "Dzieckiem w kolebce kto łeb urwał Hydrze,"
7. rozbudowane porównania - "A jako w krajach zamętu i nocy/ Skłóconych żywiołów waśnią, / Jednym "stań się" z bożej mocy",
8. wyszukane epitety - "kwiat nowości";
II. Obrazowanie (pełni funkcję perswazyjną: - przykład do naśladowania (Herakles); - ilustruje tezę "płaz w skorupie" - starzy są egoistami),
1. mitologiczne motywy (Herakles, nektar, pierwotny chaos),
2. personifikacje gwałtu i słabości,
3. alegorie ("gród sławny"; "płaz w skorupie" na trupich wodach);
III. Idee
1. wiara w postęp, walka z przesądami,
2. przyjaźń i solidarność jako szczególnie cenne wartości,
3. podporządkowanie jednostki zbiorowości, dążenie do szczęścia całej ludzkości jako obowiązek jednostki,
4. rewolucyjny jakobinizm - "gwałt niech się gwałtem odciska".
Elementy Romantyczne.
I. Temat utworu (pochwała młodości);
II.. Podmiot liryczny:
1. "ja"("wzlecę", "dzielę");
2. "my" ("opaszmy", "pchniemy"), a zatem jednostka utożsamiająca się ze zbiorowością. Jej sposób mówienia: namiętne wezwania (wykrzykniki, wyrażenia nacechowane emocjonalnie, częsty tryb rozkazujący) wskazują na zaangażowanie emocjonalne, poczucie ogromnej siły i pewności. Jest to charakterystyczna dla romantyzmu jednostka nieprzeciętna, o osobowości przywódcy; 6. Idee: " przeciwstawienie "młodych" - "starym", " ubóstwienie młodości, ukazanej nie jako kategoria biologiczna czy socjologiczna, ale jako siła kreacyjna o boskiej potędze (jak Bóg stworzył "świat rzeczy", tak młodość stworzy "świat ducha"), " wyższość "świata ducha" nad "światem rzeczy", odrzucenie racjonalizmu ("rozumni szałem"; "łam czego rozum nie złamie") i empiryzmu ("Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga").
III. Idee:
1. przeciwstawienie "młodych" - "starym",
2. ubóstwienie młodości, ukazanej nie jako kategoria biologiczna czy socjologiczna, ale jako siła kreacyjna o boskiej potędze (jak Bóg stworzył "świat rzeczy", tak młodość stworzy "świat ducha"),
3. wyższość "świata ducha" nad "światem rzeczy", odrzucenie racjonalizmu ("rozumni szałem"; "łam czego rozum nie złamie") i empiryzmu ("Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga").

"Ballady i romanse" A. Mickiewicza - zbiór utworów takich jak: "Romantyczność", "Świteź", "Świtezianka", "Rybka", "To Lubię", "Pani Twardowska", "Lilije".
Romantyczność - Oto na rynku małego miasteczka młoda dziewczyna, Karusia - zachowuje się jak szalona - rozpacza, wyciąga do kogoś ręce - rozmawia ze zmarłym Jasieńkiem, jej ukochanym. Gdy słuchamy słów dziewczyny, ogarnia nas groza. Widmo zmarłego wydaje się rzeczywiście obecne - "zimny, biały jak chusta" - oto jego wizerunek. Lecz wciąż, jeszcze po śmierci kocha. Wokół nieszczęśliwej Karusi zbiera się gawiedź, lecz ona nikogo nie słyszy ani nie widzi poza swoim Jasieńkiem, ten jednak jako duch jest niewidzialny dla ludu. Znajdujemy się przed koniecznością rozwiązania zagadki. Jak interpretować całe to wydarzenie? Czy dziewczyna dostała poplątania zmysłów na skutek nieszczęścia i w obłąkaniu przeżywa spotkanie ze zmarłym ukochanym? Czy może jest inne wyjaśnienie tej sprawy? Lud prosty, który zebrał się wokół, wierzy Karusi, iż widzi ona Jaśka, "uprawnia" ją do tego ich wielka miłość. Lecz wśród tłumu pojawia się starzec - osobnik reprezentujący wiedzę i naukę, słowem pojęcia klasyczne. Starzec szydzi z całej sprawy, wyśmiewa zabobon ludu i brednie dziewczyny, ogłaszając iż w myśl nauki duchów po prostu nie ma... Spór rozsądza narrator ballady, poeta, który ujawnia się w końcu utworu. Jako argumentów używa dwóch centralnych pojęć romantycznych: uczucia i wiary. "Dziewczyna czuje" a gawiedź "wierzy głęboko" - i to wystarczy, by zaprzeczyć prawom nauki.
"Lilije" - ballada o zbrodni mężobójstwa. Rzecz dzieje się za czasów króla Bolesława Śmiałego, który to wydał srogi rozkaz kary śmierci dla niewiernych żon swoich wojów. Bohaterka ballady - Pani - "nie dochowała wierności", gdy mąż jej był na wojnie z królem. Nie zamierza jednak przyznać się do winy i zabija męża, chowa go "głęboko" w ziemi i zasiewa lilije na grobie (stąd tytuł). To jeszcze nie koniec perypetii. Nadjeżdżają bracia rycerza, twierdząc, że brat wojnę przeżył, że wyprzedził ich tylko w drodze do dworu, że pewnie zbłądził i wkrótce nadjedzie. A zatem czekają... Panią dręczy strach, biegnie do chaty pustelnika po porady, lecz starzec ją uspokaja - wszak tylko mąż - ofiara - wie o zbrodni. A bracia powoli zapominają, pragną pozostać z Panią na zawsze, obaj kochają niecną niewiastę, obaj proszą ją o rękę. Pani znów biegnie do pustelnika. Ten radzi zdać się na los - niech obaj uplotą wieńce z kwiecia, ten którego wieniec Pani wybierze, ten będzie mężem. I tak się stało. Lecz obaj bracia zerwali na wieńce lilije z grobu zabitego męża. Gdy Pani dokonywała wyboru, zatrząsł się kościół w posadach, zjawił się duch małżonka i dokonał zemsty: wszyscy zapadli się pod ziemię.
"Świtezianka" - ballada o męskiej niestałości i konsekwencjach, jakie pociąga za sobą ten grzech. Sprytna Świtezianka wystawiła na próbę ukochanego. Najpierw - na randkach z tajemniczą dziewczyną nad błyszczącą Świtezią, w blasku księżyca ów młodzieniec przysięgał jej miłość i wierność na wieki. By go sprawdzić Świtezianka zmieniła się w czarowną, kuszącą "dziewiczą piękność". Młodzieniec dał się skusić - i wówczas rozpoznał swoją pierwszą miłość. Jego zbrodnia - złamał przysięgę. Kara - tysiąc lat cierpień pod modrzewiem...
"Świteź" - rozpoczyna się wspaniałym opisem przestrzeni - ciemnego boru Płużyn, jeziora, które w nocy jest sprawcą romantycznego, optycznego złudzenia: "Gwiazdy nad tobą i gwiazdy pod tobą i dwa obaczysz księżyce". Cóż odbywa się w mrocznej scenerii boru nad Świtezią? Dziwne dźwięki wskrzeszają stare dzieje. Oto tu gdzie dziś rozciąga się jezioro, dawniej był wspaniały, litewski gród. Mężczyzn grodu wezwał książę Mendog, by pomogli mu w walce z carem. Kobiety pozostały same i Ruś napadła na miasto. Córka Tuhana próbowała zapobiec tragedii wznosząc modły do Boga i protestując przeciw pogańskiemu pomysłowi samounicestwienia, bowiem mieszkanki grodu, aby uniknąć hańby pragnęły dokonać samobójstwa i zniszczyć wszelkie bogactwa. Lecz Bóg wysłuchał Tuhanowej córki. Zesłał na wszystkich biel i miękkość. Zamienił miasto w jezioro a ludzi w kwiaty i zioła. Kwiaty "cary" zaś mają zdolność trucicielską i doświadczyli tego "car i ruska zgraja".

"Sonety krymskie" Adama Mickiewicza- cykl sonetów. Oto niektóre z nich:
"Stepy akermańskie" - świat przedstawiony poeta ujmuje w płynnym ruchu - step to suchy ocean, wóz brodzi jak łódź, łąki falują - podróż przypomina rejs po wielkim morzu. Noc. Samotność podróżnika wśród ciemności i gwiazd - można powiedzieć: prawdziwa głębia romantyczna. Z dala lśni jakiś blask. Poeta snuje domysły: czy to jutrzenka, czy blask Dniestru czy "lampa Akermanu"? Cóż jest istotą tego utworu? Czy poza nastrojowym opisem i odkształceniem stepu w wodę jest tu coś jeszcze? Jest. Nagły bezruch i cisza - tak cicha, że aż ją "słychać". Mickiewicz zaznacza "ulotne" dźwięki: szelest węża, łopot sznura żurawi, kołysanie motyla - w tej atmosferze stają się słyszalne, tworzą całą symfonię.
"Ajudah" - przed oczami odbiorcy wyrasta wielka góra - Ajudah (góra - niedźwiedź). Na jego szczycie wsparty na dłoni rozmyśla bohater romantyczny. Cóż widzi? Oto spienione fale, podobne do ławic wielorybów uderzają o podnóże góry. Gdy odbiegają - pozostawiają po sobie muszle, perły i korale. Widok ten wzbudził oryginalną refleksję twórcy: góra Ajudah jest jak serce poety, fale morskie - to namiętności, które je atakują, budząc natchnienie twórcze. Gdy odbiegają - pozostają po nich nieśmiertelne pieśni - czyli skarby takie jak perły i korale. To poetyckie skojarzenie przywołało typowy dla epoki temat - poezji i poety, osamotnionego, lecz nieśmiertelnego dzięki swojej sławie.
"Bakczysaraj" - smutny jest opis dawnej stolicy chanów krymskich - Bakczysaraju. Coś co niegdyś tętniło życiem, oznaczało władzę i potęgę - ulega unicestwieniu. Szarańcza zżera trony, rośliny wdarły się do pałaców, przyroda wraca na stare swoje siedlisko - słowem ruina, niszczące dzieło czasu, upadek dawnej świetności. Pozostała tylko dawna fontanna w środku haremu, źródło, które wciąż bije. Woda to symbol życia i wiecznego trwania, lecz tu głos jej urąga uznanym przez świat wartościom - źródło pozostało, podczas gdy przeszły miłość, potęga i chwała. Ruina pałacu budzi zadumę obserwatora - refleksję o przemijalności doczesnego świata jakby wprost z epoki baroku.

"Konrad Wallenrod" A.Mickiewicza - Utwór ukazał się w Petersbrgu w 1828 roku. U źródeł genezy poematu tkwią trudne do rozstrzygnięcia problemy natury patriotycznej i moralnej: - Jaka jest droga skutecznej walki z tyranem? - Jak powinien się bronić niewielki naród zagrożony unicestwieniem? - Jak się ma w takiej sytuacji zachować jednostka świadoma swoich obowiązków patriotycznych? - Czy istnieje granica moralności, której nie wolno przekroczyć w imię najwyższych wartości patriotycznych?
Streszczenie:
Wstęp: Narrator szkicuje tło wydarzeń: ponad sto lat upłynęło od momentu podboju Prusów przez Krzyżaków i odtąd "Niemen rozdziela Litwinów od wrogów". Tu również wspomnienie o dawnej zażyłości narodów pruskiego i litewskiego, którą "rozdzieliły boje" i zapowiedź nadchodzącej wojny, która "Wszystko rozerwie; - lecz serca kochanków / Złączą się znowu w pieśniach wajdeloty ".
I. Obiór Akcja poematu rozpoczyna się ok. 1391 r. Do Maryjenburga (Malborka) śpieszą komturowie, których zadaniem jest obór nowego mistrza. Głównym kandydatem na to stanowisko jest bohater tytułowy, cudzoziemiec wsławiony walkami z poganami, człowiek wyjątkowo skromny, wstrzemięźliwy i tajemniczy. Ten samotnik ma jedynego powiernika, Halbana. On to jedynie jest w stanie uspokoić rycerza, kiedy ten, pod wpływem "gorącego napoju", popadał w dziwny stan, w czasie którego, przy wtórze lutni, w obcym języku śpiewał posępne pieśni.
II. Wieczorna uroczystość otwarcia obrad kapituły ( modły, hymn), a o świcie przechadzkę odbywa arcykomtur, który w towarzystwie Halbana "i celniejszych braci", dotarł nad odległe jezioro. Z narożnej wieży dochodzi głos pustelnicy. Tu historia pojawienia się "pobożnej niewiasty". Kobieta rozmawiała z tajemniczym rycerzem, nazywając go imieniem Konrada. Uwagę przybyłych odwrócił jednak Halban wzywając do obrania mistrzem Wallenroda. Zebrani przyjęli to aplauzem i powrócili do zamku. Pozostały u stóp wieży Halban nuci pieśń o pięknej a nieszczęśliwej Litwince .
III Scena przysięgi nowoobranego mistrza, którego zachowanie Niemcy odczytali jako dobrą wróżbę na spodziewaną, zwycięską walkę z Litwą . Rok upłynął od zaprzysiężenia a wielki mistrz miast prowadzić rycerzy do boju, pilnuje, by prowadzili cnotliwe życie. Bracia burzą się samowolą wroga, który choć nękany wewnętrznymi walkami poważa się podchodzić pod mury twierdzy. Śledzą poczynania Konrada często opuszczającego zamek i podążającego pod wieżę pustelnicy. Tu dialog kochanków : Konrad zwleka z atakiem na Wilno, choć Halban "...dawniejsze przypomina śluby", bowiem nie chce rozstać się z ukochaną. Boleje nad zmarnowaną młodością ("Jam miłość, szczęście, jam niebo za młodu / Umiał poświęcić dla sprawy narodu")
IV "Uczta" 23 kwietnia (dzień patrona zakonów, św. Jerzego). Znudzony mistrz niechętnie wysłuchuje piosenek trubadurów, wreszcie pojawia się starzec - "...ostatni w Litwie wajdelota" Śpiewa wpierw pieśń ("Pieśń Wajdeloty) słąwiącą rolę przekazów gminnych - ludowych w życiu narodu będącego w niebezpieczeństwie lub w niewoli ("O wieści gminna! ty arko przymierza / Między dawnymi i młodszymi laty: / W tobie lud składa broń swego rycerza, / Swych myśli przędzę i swych uczuć kwiaty") a następnie snuje historię Waltera Alfa, Litwina wychowanego wśród Krzyżaków ("Powieść Wajdeloty"), czym wyrywa Konrada z marazmu i zmusza do działania (słowa mistrza potwierdzają osąd Wajdeloty przypisującego opowieściom ludowym ogromną rolę: "Stało się, stało (...) / Wygrałeś! wojna, tryumf dla poety!"). Pijany winem i opowieściami Wallenrod śpiewa "Balladę. Alpuhara" opowiadającą o obrońcy Grenady, Almanzorze, który widząc klęskę muzułmanów przenosi zarazę dżumy do obozu Hiszpanów mszcząc się tym samym na wrogach.
V. "Wojna". Konrad uległ namowom rycerstwa i papieża, i ruszył na Litwę. Tam jednak tak długo odwlekał szturm na Wilno, że Witold zdołał zebrać rozproszone wojsko i pokonał Krzyżaków. Niedobitki ze wstydem i rozpaczą powróciły do Malborka. W podziemiach zamku obraduje trybunał. Jeden z 12 zamaskowanych sędziów oskarża Konrada o zdradę, wyjawiając prawdziwe pochodzenie mistrza (przez 12 laty pojawił się u boku hr Wallenroda jako giermek, ruszył do Palestyny i tam zamordował rycerza. W Hiszpanii, podając się za zamordowanego, zdobył sławę rycerską i przyjąśł śluby zakonne) pozostali jednogłośnie wydają wyrok: "Dwanaście mieczów podnieśli do góry, / Wszystkie zmierzone - w jedną pierś Konrada".
VI "Pożegnanie". Ranek, Wallenrod po raz ostatni odwiedza ukochaną Aldonę - pustelnicę. Ta nazywa go prawdziwym imieniem Alfa. Konrad szczęśliwy z powodu dopełnienia ślubów ("Jam to uczynił, dopełnił przysięgi, / Starszniejszej zemsty nie wymyśli piekło.") marzy o powrocie z ukochaną na Litwę. Jednak Aldona nie chce złamać ślubów i prosi tylko, by częściej ją odwiedzał. Zrozpaczony rycerz błądzi bez celu po okolicy, domyśla się też kary jaką dlań przygotował tajny trybunał. Powraca pod wieżę pustelnicy i ostatecznie żegna ukochaną. Konrad z Halbanem w komnacie. Mistrz słysząc zbliżających się sędziów zażywa truciznę. Zrozpaczony starzec postanawia pozostać przy życiu, by rozgłosić na Litwie sławę umierającego, ("Z tej pieśni wstanie mściciel naszych kości").
Walenrodyzm - postawa człowieka, który walczy o słuszną i sprawiedliwą ideę, lecz żeby osiągnąć cel, używa środków nieetycznych, nagannych moralnie, takich jak podstęp, zdrada, kłamstwo. Romantyczne cechy Konrada Wallenroda: 1. Gotycyzm (akcja rozgrywa się w średniowieczu), 2. Orientalizm, 3. Mesjanizm (poświęcenie głównego bohatera), 4. Indywidualizm jednostki stającej do samotnej walki ze złem, 5. Konflikt szczęścia prywatnego ze służbą ojczyźnie, 6. Bunt, spisek, podstęp jako metody walki

"Dziady" A. Mickiewicza - całość składa się z 4 części, które powstawały kolejno: cz. II i IV (powstawały w Kownie i Wilnie, są to tzw. Dziady wileńsko-kowieńskie lub "wczesne"), cz. III (powst. W Dreźnie - Dziady drezdeńskie) i cz. I (niedokończona część, nie opublikowana)
Część II jest inscenizacją starego, ludowego obyczaju - święta dziadów, które przypada w noc przed Zaduszkami, a polega na przywoływaniu duchów zmarłych, by pomóc im dostać się do nieba. W części II obserwujemy gromadę wieśniaków, prowadzącego obrzęd Guślarza i kolejne duchy, które pojawiają się i znikają. Są to dusze dzieci, okrutnego pana i dziewczyny. Pojawia się także Widmo, które milcząco podąża za Pasterką, lecz nie chce zniknąć nawet wobec zaklęć Guślarza.
Osoby występujące w II części Dziadów: Duchy: dzieci Józia i Rózi, dziewczyny Zosi i złego dziedzica. Żywi: chór, Guślarz i Pasterka.
Część IV przenosi odbiorcę do domu księdza. Jest nadal noc Zaduszek i na plebani zjawia się tułacz-Pustelnik. Rozmowa między księdzem a dziwnym gościem zawiera się w trzech godzinach: miłości, rozpaczy, przestrogi. Dowiadujemy się o tragicznych dziejach Pustelnika - o jego nieszczęśliwej miłości do kobiety, która poślubiła innego człowieka, o jego rozpaczy graniczącej z obłąkaniem, o nieufności Pustelnika do ksiąg i wiedzy - chwilami rozmowa ta przypomina klasyczno-romantyczną dyskusję. Cała rozmowa i wizyta jest zaprzeczeniem racjonalizmu: oto w początkach drugiej godziny Pustelnik okazuje się Gustawem - dawnym uczniem księdza, gdy ta godzina mija, Gustaw przebija się sztyletem... i żyje nadal. Tym niemniej głównym tematem IV części jest miłość romantyczna, jej siła i jej niszczące działanie, dlatego często nazywana jest "wielkim studium miłości". Wszystko wskazuje na to, że Widmo z Części II i Gustaw z Części IV to ta sama osoba. W Części III przekształca się w Konrada.
Część III składa się już z kilku scen dramatycznych. Mówiąc w największym skrócie jest to:
I - scena więzienna - nieszczęśliwy Gustaw przeistacza się w bojownika o wolność ojczyzny - Konrada, cała scena podejmuje temat męczeństwa polskiej młodzieży tego czasu.
II - Wielka Improwizacja - to monolog Konrada, który, zbuntowany zwraca się do Boga, żądając władzy, mógłby bowiem wykorzystać ją dla dobra narodu. Dumny Konrad oskarża Boga i przegrywa ten pojedynek.
"Widzenie księdza Piotra" jest objawieniem, aktem jasnowidztwa, jakie zesłał Bóg na skromnego księdza bernardyna. Jest to scena objawiająca dzieje Polskie na wzór męczeństwa Chrystusa - najważniejsza literacka realizacja hasła mesjanizmu narodowego.
"Sen Senatora" to scena ataku diabłów na grzeszną duszę Nowosilcowa. "Salon warszawski" - podejmuje temat oceny społeczeństwa polskiego, elity rządzącej i młodych patriotów, przedstawionych w kontrastowym zestawieniu (tu ważny jest epizod przedstawiający dzieję Cichowskiego).
Scena VIII - "Pan Senator" - jest satyrą na Senatora i jego służalcze otoczenie, osią "fabularną" jest tu los katowanego spiskowca Rollisona i interwencji jego matki, która usiłuje wydobyć go z więzienia. Charakterystyczny także jest epizod z Doktorem - naczelnym donosicielem Senatora. Ów marny człowiek gonie od pioruna podczas burzy. Warto wiedzieć, że taka właśnie śmierć spotkała ojczyma J. Słowackiego - pana Becu.
Kończy tę część scena IX - Noc dziadów, która wyjaśnia tajemniczą sylwetkę Widma ze sceny II - najprawdopodobniej nie był on umarłym, w scenie końcowej widzimy go po raz ostatni wśród tłumu zesłańców.
Ustęp - tu podróż skazańców na zesłanie staje się podstawą do kolejnych części - opisów Rosji carskiej i jej despotyzmu. Są to: Droga do Rosji, Przedmieścia stolicy, Petersburg, Pomnik Piotra Wielkiego, Przegląd wojska, Oleszkiewicz i wiersz Do przyjaciół Moskali.
Część I cyklu nigdy nie ukazała się za życia autora. Wydano ją po jego śmierci w 1860 r. w Paryżu (w wydaniu zbiorowym "Pism" Mickiewicza). Składają się na nią luźne sceny nie dające jednoznacznej całości.
Sc.1. Dziewica, przyszła kochanka, oddaje się marzeniom. W przyrodzie obowiązuje zasada płciowości, rozumianej jako miłość i harmonia. Zatem i wśród ludzi, jeżeli dwie istoty są sobie przeznaczone, to według powszechnego prawa muszą się spotkać.
Sc.2. Na obrzęd Dziadów idzie pochód ludzi. Guślarz, powtarzając słowa "Ciemno wszędzie, głucho wszędzie" prowadzi gromadę, Chór ją powtarza.
1. Młodzieńcy proszą dziewczynę z "Romantyczności" (tożsamą z Karusią), by na próżno nie rozpaczała po zmarłym kochanku ("Dla niego na mszę daj, młoda wdowo, / A dla nas żywych piękne daj słowo."), a do Starca - by nie rozpaczał po bliskich ("Weź trochę szczęścia od nas szczęśliwych, / Szukaj umarłych pośród nas żywych").
2. Ponownie Guślarz wzywa wszystkich, "kto rozpaczą, / Kto wspomina i kto życzy", by "ze świata mędrców" przyszli na Dziady.
3. Dziecko, które nie pamięta, zmarłej przy jego narodzinach, matki prosi Starca, by powrócili do domu. Lecz ten żegnając z goryczą wnuka ("Boże! (...) Pobłogosław wnukowi - niechaj umrze młodo!") idzie na uroczystość.
4. Młodzieniec Zaklęty snuje dziwna opowieść o rycerzu, który dobrowolnie poddał się zaklęciu w kamień.
5. Chór Młodzieży przypomina o prawach rządzących światem; "Zgubionymi" dlań są wszyscy, którzy "w młode lata": - byli bezczynni, - izolowali się od otoczenia, - nie potrafili cieszyć się młodością.
6. Do gromady dołącza Strzelec("Pieśń Strzelca") i Gustaw - szukający miłości ("Ach, gdzie cię szukać? - od ludzi ucieknę, / Ach, bądź ty ze mną, świata się wyrzeknę!").
7. Myśliwy Czarny (wyobrażenie złego ducha) kpi z wynurzeń Gustawa.
8. Całość kończy dialog Gustawa ze Strzelcem, który zapowiada wystraszonemu kochankowi: "Wiedz naprzód, iż gdzie stąpisz, jest wszędzie nad tobą / Pewna istota, która z oczu cię [nie] traci, / I że chce ciebie w ludzkiej nawiedzić postaci".

"Pan Tadeusz" Adama Mickiewicza - akcja utworu dzieje się na Litwie w latach 1811-1812, czyli w czasach burzliwych lat epoki napoleońskiej, dokładnie w czasie przygotowań Napoleona do wojny z Rosją. Z tą batalią wiązali Polacy nadzieję szczególną. Miejscem wydarzeń jest Soplicowo i jego najbliższa okolica - ziemie litewskie leżące nad Niemnem (realna, określona geograficznie, zamknięta i uporządkowana określonymi punktami topograficznymi: dwór, sad, ogród, karczma, zaścianek, zamek, las. Swoisty mikrokosmos, centrum świata). Główne postacie to gospodarz dworu w Soplicowie - Sędzia Soplica, skromny duchowny - ksiądz Robak, wierny sługa Protazy i goście mieszkający we dworze, w tym przede wszystkim elegantka Telimena i będąca pod jej opieką Zosia - zubożała córka rodu Horeszków. Do dworku przybywa "ze szkół" bratanek Sędziego - tytułowy pan Tadeusz. Zamku Horeszków wciąż jeszcze pilnuje stary klucznik Gerwazy, który młodego potomka rodu - Hrabiego usiłuje zarazić rodową nienawiścią do Sopliców i żądzą zemsty. Tuż obok znajduje się zaścianek Dobrzyn.
Akcję utworu organizują trzy równoległe wątki:
1. Działalność konspiracyjna księdza Robaka: Ksiądz Robak to postać niepozorna, usiłuje przygotować powstanie na Litwie, wspomagające Napoleona przeciw Rosji. Agituje do tego patriotycznego dzieła szlachtę zaścianka. Plany krzyżuje mu zajazd zorganizowany przez Hrabiego i Klucznika. W trakcie bójki ksiądz otrzymuje ranę - na łożu śmierci dowiadujemy się, że... ksiądz Robak to nie ksiądz Robak, lecz brat Sędziego a ojciec Tadeusza - Jacek Soplica. Niegdyś sławny zawadiaka. Odtrącony przez Stolnika Horeszkę, gdy chciał ożenić się z jego córką Ewą, wiedziony odruchem zemsty i rozpaczy, strzelił do pysznego magnata akurat w chwili, gdy ten bronił się przed najazdem Moskali! Został zatem Soplica okrzyczany nie tylko zabójcą, lecz także zdrajcą. Z kolei Rosjanie uznali go za sprzymierzeńca> Jacek Soplica srogo to odpokutował. Tułał się, ożenił się z przypadkową dziewczyną, której nie kochał, opuścił kraj. Starał się zadośćuczynić przeszłości jako żołnierz, emisariusz, zakonnik, pragnął także pogodzenia zwaśnionych rodów przez ślub Zosi i Tadeusza. Umarł z nadzieją w sercu, gdyż właśnie dotarła do Soplicowa wiadomość o wybuchu wojny z Rosją. Wydarzenia kulminują się w chwili, gdy dochodzi do zajazdu na Sopliców. Namówiony przez Gerwazego Hrabia podbuntował szlachtę Dobrzyna i najechali dwór. Zwaśnione strony pogodził dopiero wróg trzeci - batalion rosyjski, przeciw któremu zgodnie występują Soplicowie, Horeszkowie i Dobrzyn. Gdy wkracza do Soplicowa Wielka Armia Napoleona, podczas uczty następują zaręczyny Zosi i Tadeusza - młoda para dziedziców uwalnia chłopów i nadaje im ziemię. Optymistyczna uczta zaręczyn wieńczy dzieło Mickiewicza.
2. Miłosne perypetie Tadeusza: Młody szlachcic - pan Tadeusz, syn Jacka Soplicy, powróciwszy ze szkół do domu już na wstępie ujrzał cudne zjawisko - pannę Zofiję w stroju niedbałym, którą z miejsca pokochał. Niestety, później pomylił Zosię z Telimeną, która zresztą kokietowała młodzieńca bez skrupułów. Był więc moment, kiedy wszystko się poplątało: Hrabia zalecał się do Zosi a Tadeusz do Telimeny. Potem było odwrotnie: Tadeusz zrozumiał, że Zosia jest panią jego serca, a Hrabia zwrócił się ku Telimenie, lecz nie były to poważnie zamiary, tylko wybujała wyobraźnia Hrabiego, podczas gdy dama myślała o małżeństwie. Zawiły romans kończy się szczęśliwie - w księdze XII "ucztujemy" na zrękowinach Zosi i Tadeusz, a praktyczna Telimena wydaje się za Rejenta.
3. Spór o zamek Horeszków, który pozostał po śmierci Stolnika. Został on nadany Soplicom, lecz Hrabia - potomek Horeszków także zgłaszał do niego prawa. Toczył się zatem proces i Hrabia, znudzony, już chciał zaprzestać sporu, lecz Klucznik Gerwazy swoim opowiadaniem o dziejach zamku wzniecił w nim wolę walki. Zamek stał się przyczyną zajazdu. Sprawa znalazła polubowne zakończenie dopiero wraz z małżeństwem potomków obu rodzin: Zosi i Tadeusza.
W "Panu Tadeuszu" Mickiewicz dokonuje swoistego sądu nad dawną Polską. Oskarża szlachtę o:
1. dumę i pychę (Stolnik poświęcił szczęście córki, bywał bezwzględny w kaptowaniu zwolenników i odrzucaniu niepotrzebnych już stronników; ponad wszystko cenił sobie dumę rodową i wpływy. Ginie zamordowany przez Jacka porwanego szalonym gniewem do którego go wcześniej sprowokował),
2. warcholstwo (Jacek nie zna granic swojej fantazji kawalerskiej; Gerwazy prowokuje bójkę w zamku),
3. anarchię (brak autorytetu władzy, rozpędzanie sejmików - opis serwisu Wojskiego),
4. przedkładanie prywaty ponad interes publiczny (Gerwazy niszczy plany Robaka, Jacek zabija Stolnika, gdy ten broni się przed Moskalami, Sędzia przyjmuje majątek Horeszki z rąk zaborcy)
5. kłótliwość (ks. V "Kłótnia", ks. VII "Rada") Jednocześnie poeta idealizuje obraz przeszłości narodowej:
6. ekspiacja Jacka (walką z bronią w ręku, przywdzianiem sukni mnisiej i działalnością emisariusza odkupił dawne grzechy; dwukrotnie własną piersią osłania "ostatniego Horeszkę" i Gerwazego; umiera w wyniku odniesionych ran szczerze wyznawszy swe winy Gerwazemu i bratu; symbol odrodzenia narodu)
7. rezygnacja z zemsty i przebaczenie (postawa umierającego stolnika, który wybacza Jackowi, reakcja Gerwazego na spowiedź Jacka),
8. umiłowanie kraju ojczystego (Tadeusz wysławiający piękno litewskiej przyrody; udział Horeszki w wojnie o konstytucję 3 maja; reakcja szlachty na wieść o Napoleonie; koncert Jankiela; przywiązanie do tradycji i obyczaju - Soplicowo centrum polszczyzny; gotowość do służby ojczyźnie)
9. solidarność wobec zagrożenia bytu narodowego (przekształcenie się zajazdu w bitwę z Moskalami),
10.młode pokolenie realizujące idee wolności i równości (uwłaszczenie chłopów przez Tadeusza i Zosię)
W efekcie tych zabiegów "Pan Tadeusz" przedstawia obraz szlacheckiego raju, w którym życie toczy się w harmonii z naturą, a historia nie jest siłą niszczącą. Dominuje mit kraju lat dziecinnych i idealizacja natury. Humior osłabia tragizm i zmienia groźne wady w śmiesznostki. Brak w tekście zapowiedzi klęski wyprawy Napoleona na Moskwę.
Swoiste mitologizowanie Polski szlacheckiej, świadomość odchodzenia w zapomnienie tego wszystkiego, co stanowiło istotę świata szlacheckiego, podkreśla przymiotnik "ostatni" (Woźny, Wojski, Stolnik, Gerwazy, Podkomorzy, Hrabia, reprezentanci szlachty zaściankowej; zajazd, uczta, serwis, polonez itp.)
Soplicowo - centrum polszczyzny:
Kultywowanie obyczajów szlacheckich jest e poemacie dowodem na przywiązanie do tradycji narodowej a zatem dowodem najwyższego patriotyzmu:
1. głebokie poszanowanie stanowiska, wieku i płci (mowa Wojskiego o grzecznosci, sposób siadania i wstawania od stołu, kolejność mówienia),
2. kultywowanie "prostych" domowych zachowań,
3. tradycyjne podtrzymywanie dawnych rycerskich zajęć (polowanie),
4. poszanowanie włościan i Żydów,
5. strój (kontusz, żupan).
"Pan Tadeusz" jako epopeja:
Utwór jest dziełem łączącym cechy wielu gatunków literackich:
1. gawędy szlacheckiej (narrator przyznaje się do niewiedzy, wprowadza nawiasowe uwagi, w których chwali lub gani bohaterów przyjmując punkt widzenia jednego z nich),
2. baśni (przypisywanie przyrodzie cudowności, np. opis matecznika, ogrodu, astronomii Wojskiego),
3. powieści psychologicznej (wszechwiedzący narrator ukazuje psychiczne i społeczno-historyczne czynniki wpływające na działania bohaterów),
4. poezji lirycznej (narrator zamienia się w podmiot liryczny wyrażający swoje uczucia. Tu: oda),
5. parodii romansu (miłosne perypetie Tadeusza i Telimeny),
6. powieści historycznej (opisy wydarzeń wojennych),
7. poematu heroikomicznego (sceny walki z Moskalami)
Łączy tragizm (spowiedź Jacka Soplicy) z komizmem (rada w zaścianku, zaloty Hrabiego do Zosi), realizm (opis uczty) z liryzmem (opisy przyrody). Nie można więc nazwać "Pana Tadeusza" epopeją w rozumieniu czysto teoretycznym. Poemat ten stał się nim dzięki temu, że za takową zechciał go uznać naród. Ukazuje bowiem:
*bohaterskie czyny wybitnych postaci,
*rysuje wielobarwną panoramę życia,
*bohaterem zbiorowym uczyniony w nim został naród polski,
*ukazuje przełomowy moment w życiu owego narodu: zwaśniona społeczność rodowa jednoczy się przeciwko narodowemu wrogowi, przy czym chłopi podniesieni zostają do godności członków narodu,
*znajdujemy w nim spolszczone aluzje do tradycyjnego wzorca eposu - liczne inwokacje, w tym do Ojczyzny i do Matki Boskiej, co odzwierciedla charakterystyczny dla społeczności kult,

Liryki Lozańskie Adama Mickiewicza:
"Polały się łzy..." - utwór pięciowersowy. Każdy z trzech wewnętrznych wersów jest zwartą syntezą kolejnych etapów życia. Łzy płyną na dzieciństwo (sielskie, anielskie), młodość (górną i durną) i wiek męski (wiek klęski). Po przeczytaniu tego utworu postać wieszcza staje się jakby mniej pomnikowa, obca - czytamy wyznanie człowieka, któremu nie ma czego zazdrościć. Próba oceny własnego życia nie wypada bowiem entuzjastycznie - jej symbolem jest żal, gorycz i łza.
"Snuć miłość" - erotyk, przypomina troszeczkę sonet - pierwszą część stanowi obrazowy opis tego uczucia, część druga to wniosek o wielkiej mocy miłości. Opis jest dynamiczny - poeta "rozmienia" czasownik kochać na dokładniejsze czynności, wyrażone bezokolicznikami. Skojarzenia poety charakteryzują się bogactwem ujęć: barwa, kruszec, ziarno, źródło symbolizują miłość, prowadzą także myśl odbiorcy ku wrażeniom zmysłowym, dotykalnym bardziej niż duchowym, platonicznym. Wnioski: Miłość daje potęgę, moc, która stopniowo wzrasta, staje się siła przyrodzenia (natury), żywiołów, krzewienia (twórcza, dająca życie), siłę ludzką - lecz na tym nie koniec, miłość daję potęgę aniołów a nawet moc Stwórcy - czyli Boską, życiodajną. Nie jest to bluźnierstwo, wręcz przeciwnie, jest to hołd złożony Bogu.

"Zemsta" - Aleksander Fredro

"Kordian" Juliusza Słowackiego - dramat zawarty w następujących częściach:
Przygotowanie: Jesteśmy świadkami fantastycznej sceny, w które jak w szekspirowskim Makbecie, wiedźma i szatan warzą podejrzaną strawę w czarodziejskim kotle. Na skutek magicznych zabiegów "wyczarowują" i oceniają kolejnych przywódców powstania listopadowego. Rzecz dzieje się w chacie czarnoksiężnika, w 1799roku, 31 grudnia w nocy.
Prolog: Trzy Osoby Prologu przedstawiają trzy propozycje kształtu i roli, jaką ma spełniać poezja. Jest to nie tylko fragment, który ujawnia sąd autora w tej kwestii, lecz także polemika z Mickiewiczem.
Część I. Akt I: Poznajemy Kordiana, piętnastoletniego, uduchowionego poetę, zakochanego w starszej od siebie Laurze. Rzecz dzieje się w ziemiańskim dworku Kordiana. Stary sługa Grzegorz opowiada bohaterowi trzy opowieści - trzy propozycje życia. Spotkanie z Laurą ukazuje dojrzały afekt Kordiana, lecz ukochana wyraźnie go lekceważy, nawet nieco wyśmiewa.
Akt I kończy się tragicznie - "panicz się zastrzelił", czyli Kordian popełnił samobójstwo.
Akt II - Wędrowiec: Rok 1828. Kordian żyje nadal, jak to się stało - nie wiemy. Przemierza Europę, widzimy go w Londynie, we Włoszech, w Watykanie u papieża, na Mont Blanc, gdzie wygłasza swój monolog. Z okrzykiem "Polska Winkelriedem narodów" - Kordian zostaje przeniesiony przez Chmurę do Polski.
Akt III - Spisek koronacyjny: car Mikołaj koronuje się na króla Polski. Wmieszani w tłum poznajemy poglądy społeczeństwa w tej sprawie. W scenie IV w podziemiach, w kościele św. Jana odbywa się zebranie spiskowców, wśród których pod postacią podchorążego rozpoznajemy Kordiana. Spiskowcy dyskutują, a potem głosują, czy dokonać zamachu na cara czy nie? Grosz - za życie, kula za śmierć władcy. Przeważają grosze... Kordian jednak w uniesieniu sam decyduje się dokonać zamachu - w nocy ma bowiem wartę w zamku.
Scena V - to ważny moment, gdy Kordian kieruje się do sypialni cara, by go zabić. Przestępują mu drogę Strach i Imaginacja, obrazowo uświadamia sobie bohater grzech, który ma popełnić - zabójstwo i królobójstwo. Nie jest w stanie tego uczynić. Mdleje na progu sypialni carskiej.
Leżącego tu Kordiana odwiedza Doktor o cechach szatana. Przedstawia mu wariatów - mesjaszy. Jeden jest krzyżem, drugi podtrzymuje niebo, by nie spadło na ludzi - obaj prezentują swoistą ocenę mesjanizmu.
Na Placu Saskim Kordian na rozkaz księcia Konstantego dokonuje skoku konno przez piramidę z karabinów, czym uzyskuje sobie uznanie Wielkiego Księcia, lecz car jest nieugięty i każe roztrzelać Kordiana.
Scena IX to rozmowa cara z bratem - Wielkim Księciem, która obnaża wstrętne sprawki obu monarchów, lecz Konstanty uzyskuje ułaskawienie Kordiana.
Scena końcowa dramatu to egzekucja Kordiana, adiutant pędzi z ułaskawieniem, lecz nie wiadomo, czy zdąży...
Główny bohater: Kordian, chłopiec ma głębokie poczucie bezsensu życia. Chciałby dokonać czegoś wielkiego i niezwykłego, a jednocześnie zdaje sobie sprawę z nierealności swoich pragnień. Paraliżuje to jego wolę i budzi myśli samobójcze.
1. Miłość: sentymentalna, arkadyjska, wykoncypowane uczucie, które ma być ukojeniem "jaskółczego niepokoju";
2. Próba samobójstwa: konsekwencja niespełnionej miłości; nie udało się bohaterowi znaleźć ideału wykraczającego poza codzienność, w którym zamanifestowałby i potwierdził swoją tożsamość i wyjątkowość osobowości. Nie do przyjęcia okazała się przyziemna, niegodna idealisty kariera Janka, co psom szył buty, nie do powtórzenia w zmienionej sytuacji historycznej są żołnierskie czyny z opowieści Grzegorza.
3. Podróż po Europie: poznawanie ludzkiego świata społecznego, konfrontacja marzeń i ideałów z rzeczywistością, nauka odróżniania wartości prawdziwych od fałszywych (- świat realny a literatura, - życie społeczne a idealistyczne traktowanie nieprzeciętnej jednostki, niepowtarzalnej miłości, moralnego autorytetu papiestwa).
4. Dojrzewanie do wielkiej idei: monolog na Mont Blanc (- poczucie szczytu własnej mocy, - wadzenie się z samym sobą, prowokacja wewnętrzna, - brak pewności, rozdarcie między pragnienie czynu a niemoc).
5. Realizacja idei: przemiana w spiskowca, nieudana próba pełnienia roli przywódcy, nieudana próba złożenia jednostkowej ofiary na ołtarzu ojczyzny; bohater okazuje się niedojrzały do tego czynu: psychicznie (nie umie opanować bujnej wyobraźni), moralnie (nie potrafi złamać tradycyjnej etyki) i politycznie (nie ma żadnego programu).
Ocena powstania listopadowego Dyskusja nad przyczynami klęski powstania była jednym z głównych tematów polskiej literatury polistopadowej. "Kordian", trzeci z kolei utwór dramatyczny Słowackiego, tym przede wszystkim różni się od poprzednich, że dotyczy współczesnych autorowi wydarzeń.
1. Obrona: wskazanie wielkości i szlachetności idei, romantycznego patriotyzmu powstańców, uznania przez nich wolności ojczyzny za najwyższą wartość.
2. Oskarżenie (wskazanie źródeł klęski):
3. niedojrzałość psychiczna pokolenia powstańców (pomysł spisku jako wytwór wybujałej wyobraźni, która rozmija się z rzeczywistością; teatralna oprawa spotkania: maski, hasło, bliskość grobów królewskich),
4. niedojrzałość moralna spiskowców (niemożność stworzenia nowej etyki walki i wykorzystywanie kodeksu rycerskiego wykluczającego podstęp; narodowa tradycja czci dla króla-pomazańca silniejsze niż nakaz bezwzględnej walki z zaborcą),
5. społeczna izolacja spisku (idea indywidualnego poświęcenia się wykluczająca ogólnonarodowy zryw; demobilizujący śpiew Nieznajomego-Szatana; lud warszawski aprobujący nie czyn Kordiana, ale jego parodię - skok na placu Saskim),
6. przywódcy "z piekła rodem": przerażeni republikańskim charakterem powstania i dążący do zahamowania zrywu. Chłopicki (ambicje Napoleona, ale bez jego rozumu, starość, izolacja od ludu); Skrzynecki (brak odwagi, kunktatorstwo, powolność, niezdecydowanie); Niemcewicz (starość, zaopatrzenie w przeszłość); Lelewel (teoretyzowanie, skłonność do jałowych rozważań); Krukowiecki (zdrada).
"Kordian" to dramat romantyczny. Cechuje go:
1. otwarta konstrukcja - oś kompozycji stanowi biografia postaci głównej, przedstawiona w luźnych obrazach odległych wobec siebie w czasie i przestrzeni;
2. połączenie różnych konwencji i kategorii estetycznych: realizm obok fantastyki, symbolizmu i wizyjności, patos w połączeniu z komizmem, groteską i satyrą, prezentowanie konfliktu racji moralnych, który przezywa bohater tytułowy poprzez:
- ich rozdzielenie pomiędzy dwie, odrębne postacie (Kordian, Prezes)
- ukazanie stanów emocjonalnych Kordiana poprzez personifikacje (Strach, Imaginacja) "Kordian" posiada cechy poematu lirycznego (akcja dotyczy przede wszystkim napięć i konfliktów wewnętrznych bohatera), cechuje go także epickość fabuły (nie ma przyczynowo-skutkowego ciągu wydarzeń zmierzającego do punktu kulminacyjnego, jest natomiast kilka odrębnych punktów szczytowych napięcia, np. próba samobójstwa, monolog na Mont Blanc)

"Grób Agamemnona" J. Słowackiego - utwór liryczny podzielony na 5 części:
I - wraz z poetą wstępujemy do grobowca - w podziemną kopułę grobu Agamemnona. Wtapiamy się w mrok. Obserwujemy wnętrze. Cóż widzimy? Oto "powstaje z grobu" świat mitów - szum wiatru to głos płaczącej Elektry, pajęczyna jest "przędziwem pracownej Arachny", puchy kwiatów - "latające duchy" a sykanie świerszczy jest "nakazem ciszy i końcem rapsodu". Opis jest symfonią zmysłów.
II - Intruz wtopił się w tło grobowca. Jest cichy, pokorny, zerwał z wyrastającego dąbka listek. Przez szczelinę wpadło światło - struna z harfy Homera - pomyślał poeta i sięgnął po nią, lecz pękła..., nie była dla niego. Dlaczego? Bo struna Homera to symbol wielkiej poezji, rapsodu opiewającego zwycięskie czyny bohaterów, chwalebne dzieje przodków, a do takiej pieśni poeta nie czuje się uprawniony. Inna jest jego poezja - głusi są jego słuchacze. Wielkości grobowców starożytnych nie są jego dziedzictwem - lecz smutki błahe i kruche. Mimo to pozwala sobie na uniesienie...
III - Na koń! - to okrzyk uniesienia, poddania się poetyckiemu natchnieniu. Koń jest tu szałem tworzenia poezji - Pegaz unosi poetę w poszukiwaniu wzorców.
IV - Termopile czy Cheronea? Tematem rapsodu są przecież bohaterskie dzieje rycerzy. Lecz nie Termopile, gdzie skromny oddział Spartan przeciwstawił się całej armii perskiej. Termopile są symbolem męstwa i poświęcenia się ojczyźnie. Wzorem Polaków może być tylko Cheronea - symbol ostatecznej klęski Greków - bo tam zostali ostatecznie pokonani przez Macedończyków. Słowacki - potomek zniewolonego narodu Polaków nie ma wstępu na Termopile, nie jest godny, bo historia jego kraju to "smutne pół rycerzy żywych" - czyli tragedia tych, którzy nie zginęli, lecz przeżyli klęskę. Tak powolutku wkraczamy w krąg zagadnień polskich.
V - Klęska, o której mowa - to upadek powstania listopadowego - nie pełne chwały Termopile, lecz haniebna Cheronea. Wódz Termopil - Leonidas - leżał po śmierci nago, szlachetny i piękny. "Trup" pokonanych powstańców chełpił się czerwony kontuszem, symbolem szlachectwa, pychy, egoizmu. O! Polsko! - ubolewa poeta i odmalowuje jej obecny obraz: Jest to organizm, który składa się z "anielskiej duszy" i "czerepu rubasznego", owinięty w grobowy, torturujący całun Dejaniry, łudzony błyskotkami - dawniej paw i papuga narodów - dziś, niewolnica, która nie ma nawet sił przekląć. Ten zestaw pogardliwych zarzutów jest przestrogą i nakazem odrzucenia zła.

"Beniowski" J. Słowackiego - poemat dygresyjny, barwna historia szlachcica, który wyrusza na wojnę, a rzecz dzieje się podczas konfederacji barskiej (1768-1772). Beniowski opuszcza rodzinny dom i ukochaną Anielę, walczy jako konfederat, podróżuje, przeżywa liczne przygody. Prototypem bohatera był autentyczny szlachcic węgierski - Maurycy Beniowski, który podobne dzieje utrwalił w swoich pamiętnikach. Bohater Słowackiego - Maurycy Kazimierz Zbigniew Beniowski jest Polakiem, szlachcicem głęboko czującym miłość do ojczyzny. Obok niego "wyrasta" w utworze drugi główny bohater - narrator, który ujawnia swoje uczucia i oceny oraz swój charakter właśnie w dygresjach. Tym bohaterem jest oczywiście sam Słowacki, który używa literatury, by dokonać rozrachunków ze swoimi współczesnymi przeciwnikami i problemami.

"Smutno mi Boże" J. Słowackiego - hymn, jeden z cyklu utworów powstałych podczas podróży Słowackiego na Wschód. "Pisałem o zachodzie słońca na morzu przed Aleksandrią" - brzmi dopisek poety. Niemal widzimy go jak stoi na dziobie okrętu, wpatrzony w przestrzeń wodną. Ogląda zachód słońca - przecudny obraz Boskiego dzieła: tęczę blasków, złociste niebo i morze, ognistą gwiazdę słońca, które gaśnie w lazurze wód. Lecz oddalony od rodzinnych brzegów, samotny człowiek odczuwa smutek i pragnie wyjawić przed Bogiem swoje uczucia. Tęsknota przybiera formy różnych obrazów. Oto uczucie poety przypomina płacz dziecka za odchodzącą matką. Pogłębia je widok polskich bocianów "sto mil od brzegu i sto mil przed brzegiem". Wspomnienie domu i obcych mogił budzi gorycz, gdyż nie wiadomo, gdzie tułacz znajdzie własną mogiłę. Pewny jest fakt, że okręt nie wiezie podróżnika do ojczyzny, tam gdzie małe dziecko modli się za niego, gdzie są jego bliscy. Zachód słońca - potężne, nieprzemijalne dzieło Boga - budzi gorzką refleksję o własnej przemijalności i kruchości. A zatem piękno, jakim musiało być to widowisko wzbudziło w widzu żal, tęsknotę, smutek.

"Balladyna" J. Słowackiego - historia o dwóch siostrach: Alinie i Balladynie. Alina była dobra i niewinna, Balladyna podstępna, żądna władzy i bardzo ambitna. Kirkor - władca pobliskiego zamku, który siłami "fantastycznymi" zawitał do ich wiejskiej, biednej chaty - upodobał sobie obie, bo obie były piękne... Wymyślił więc swoisty turniej - niech idą panny w las na maliny, a "która więcej malin zbierze tę za żonę pan wybierze". Historia miłosna przeobraża się w historię kryminalną: Alina jest lepsza w zbieraniu malin, ale Balladyna zabije siostrę i zostanie żoną Kirkora i panią na zamku. Jej zbrodnie nie kończą się na Alinie - Balladyna niszczy wszystkich, którzy stoją na jej drodze do władzy, również swojego męża. A gdy spełni swoje marzenia i zostanie jedynym, absolutnym władcą - zapragnie (paradoksalnie!) rządzić sprawiedliwie! Gdy wydaje wyrok na niewiadomego zbrodniarza (czyli na siebie samą) sprawiedliwości dokonuje piorun z jasnego nieba. Tak, Balladyna ginie od pioruna, dokonując jej własnego wyroku śmierci. Ta historia zupełnie przypomina baśń, zwłaszcza, że dzieje się "za czasów bajecznych"".

"Śluby Panieńskie" Aleksandra Fredro - Zacni przedstawiciele starszego pokolenia: Radost i pani Dobrójska umyślili, by ożenić Gucia (bratanka Radosta) z Anielą (córką pani Dobrójskiej). Gucio - to "szaławiła z miasta", młodzieniec rozrywkowy, który piekielnie nudzi się na wiejskiej prowincji, urządza nocne eskapady i ani mu w głowie "poważne zamiary". Co innego panny bałamucić, a co innego z nimi się żenić! Aniela to z kolei panna-anioł. Idealna, czysta, poważna dziewczyna o szczerym sercu (początkowo wydaje się Guciowi koszmarnie nudna). Są tam jeszcze inni młodzi: Klara - sprytna osobowość, inteligentne kokietka, dzięki której atmosfera sztuki staje się żywsza i Albin - zakochany w Klarze bez wzajemnośći, nieszczęsne uosobienie odepchniętego kochanka, płaczliwa natura z chustkaą przy oczach, zamęczająca dziewczynę swoimi wyznaniami... Niechęć Gucia do ożenku to nie jedyna przeszkoda w dokonaniu małżeńskiego planu staarszych. Oto dziweczyny (Aniela i Klara) składają sobie tytułowe "Śluby panieńskie" - iż (ponieważ ród męski jest nic niewart) nigdy za mąż nie wyjdą i niewolnicami mężów nie będą. Oczywiście jest to wymysł Klary. Początek zapowiada się zatem niezbyt optymistycznie: Gucio nie chce Anieli, bo się żenić nie chce, Klara nie chce Albina, bo Albin zbyt jawnie chce Klary, Aniela może i czuje coś do Gucia, lecz się nie przyzna, bo złożyła śluby - wydaje się, że zamysły starszych nie mają szans. Lecz stary szlachciura Radost sprytniejszy jest niż na to wygląda. Ukochanemu bratankowi Guciowi przedstawia całą sprawę inaczej. Mówi mu o swoich zamiarach, lecz zdradza także, że (niestety!) nic z tego, bo panny śluby złożyły i żaden (nawet najwspanialszy!) mężczyzna nie namówi ich do małżeństwa. Tego przecież wielki zdobywca serc niewieścich Gucio znieść nie może! "Wzięty pod ambicję" rozpoczyna misterną intrygę, początkowo po to tylko, żeby postawić na swoim i złamać panieńskie przysięgi. Czyni z Anieli swoją przyjaciółkę-powiernicę, opowiada jej o swojej wielkiej miłości do innej Anieli, prosi o rady, każe pisać listy - wzbudzając tym w sercu dziewczyny litość, współczucie, a powolutku zazdrość i pragnienie miłości. Przy okazji oczywiście sam wpada we własne sidła: intryga zamienia się w prawdziwe uczucie. Gucio przygotowuje wesele. Pozostaje jednak problem "ślubów" - trzeba złamać Klarę. Otóż genialny pomysł polega na tym, że wmawia dziewczynie, iż będzie zmuszona poślubić Radosta, który ma wobec niej poważne zamiary, a stoją za nimi racje finansowe. Albinowi z kolei każe siedzieć cicho, udawać obojętność wobec swojej damy i nic nie mówić. Przerażona Klara czym prędzej decyduje się zdobyć Albina, i w rezultacie mamy dwie pary szczęśliwych narzeczonych: Gustaw - Aniela, Albin - Klara. Zwycięski Gucio nieświadomie wypełnił plan stryja, lecz zyskał szczęście i rękę kobiety, którą pokochał.

"Nie-Boska komedia" Zygmunta Krasińskiego - rejestr najważniejszych wydarzeń dramatu powinien wyglądać następująco: Część pierwsza - zanim poznamy "ludzki" świat postaci, mkną nam przed oczami postacie metafizyczne. Najpierw Anioł Stróż, który posyła błogosławieństwo (jak się potem dowiemy, głównemu bohaterowi). Potem przelatuje Chór Złych Duchów - ta grupa wypowiada z kolei przekleństwo - wysyła ku bohaterowi pokusę, piekielne zjawy, które będą usiłowały zwieść go z drogi cnoty. A zatem - zanim jeszcze poznaliśmy bohatera, jesteśmy świadkami "walki" złych i dobrych mocy o jego duszę. Imię bohatera brzmi Mąż, potem także mówi się o nim Hrabia Henryk, a poznajemy go w chwili szczególnej:
1. Ślub z Marią - poczucie szczęścia i wzajemne obietnice,
2. Marzenia Męża, pragnienie poezji, poczucie pomyłki życiowej przy kochającej, lecz zwykłej, ziemskiej żonie (jest to już skutek działania złych mocy),
3. Fantastyczny lot Męża za "Dziewicą". Wysłana przez Złe Duchy "uwodzi" bohatera, który pędzi za nią wśród skał, widząc w tej istocie uosobienie miłości i poezji. Lecz w czasie podróży opada z niej fałszywa postać - pozostaje wizja trupa - Mąż pojmuje swój błąd i swoją klęskę. Chór aniołów nakazuje mu wrócić do domu, gdzie odbyły się właśnie chrzciny jego syna,
4. Powrót Męża do domu. Poszukuje on żony, pragnie pojednania, lecz okazuje się, że obłąkaną Marię zabrano do szpitala wariatów. Mąż jedzie tam natychmiast, lecz spotkanie to napawa go grozą - Maria twierdzi w obłędzie, że jest poetą, przedstawia poetycką wizję upadku świata, ujawnia także, że ich syn - Orcia też będzie poetą, po czym umiera, zostawiając przerażonego Henryka w rozpaczy.
Część druga - Hrabia Henryk sam wychowuje syna, lecz spełniają się najgorsze przepowiednie. Widzimy ich obu 10 lat po śmierci Marii. Orcio przepełniony jest poezją i w dodatku traci wzrok. Nieszczęśliwy ojciec staje się obojętny wobec różnych "myślicieli" tego świata i ich koncepcji. Lecz ma on jeszcze jedną ważnś misję do spełnienia: walkę w dobie rewolucji - buntu mas przeciw arystokracji, której szlachetnym przywódcą zostanie. Część trzecia - widzimy dwa stronnictwa: arystokraci skupieni w okopach Św. Trójcy - dowodzi nimi Hrabia Henryk - i rewolucjoniści - ich przywódcą jest z kolei Pankracy. Rewolucja wybuchła i jest zwycięska, lecz na drodze do pełnego triumfu Pankracego stoi właśnie, wciąż niepokonany, Hrabia Henryk. Istotna jest scena wędrówki Hrabiego przez obóz rewolucjonistów - kolejne kręgi "rewolucyjnego piekła" jak u Dantego. Poznaje on wroga i wyrabia sobie o nim pogląd. Widzi wyzwolone kobiety głoszące wolną miłość, zabójców królów, rzeźników chełpiących się zbrodniami, bluźnierców palących krzyże.
Drugi ważny moment to spotkanie dwóch wodzów - Hrabiego Henryka i Pankracego. Pankracy usiłuje "kupić" zwycięstwo obietnicą ocalenia życia samego Hrabiego - Hrabia oczywiście odmawia. Najważniejsza jest polemika - obaj bohaterowie przedstawiają racje swoich stron - tym samym trwa dyskusja o istocie rewolucji.
Część czwarta - Bezpośrednie starcie zbrojne pomiędzy obozami. Arystokraci zaprezentowani zostali jako ldzie słabi, tchórzliwi i podli, a Henryk zostaje potępiony, bowiem "nic nie kochał, nic nie czuł prócz siebie". Po śmierci Orcia (ginie trafiony kulą) i samobójstwie Męża (rzuca się w przepaść z okrzykiem "Poezjo, bądź mi przeklęta") Pankracy z Leonardem odbywają sąd nad pokonanymi.
Wódz rewolucji - marzący o odkupieniu dzieła zniszczenia przez budowę szczęśliwej przyszłości - odczuwa niepokój. Gdy ukazuje mu się wizja Chrystusa-Mściciela, ginie od jej siły ze słowami (przypisywanymi Julianowi Apostacie): "Galilaee, vicisti!" (Galilejczyku, zwyciężyłeś!).
Zakończenie utworu wynika z logiki myśli historiozoficznej Krasińskiego. Pankracy - samowolnie sięgający po atrybuty władzy boskiej - staje twarzą w twarz z Bogiem i ginie jako samozwaniec. Bóg jest mistrzem w dziele stworzenia i On jedynie potrafi tworzyć historię. Symboliczna postać Chrystusa w finale może być interpretowana dwojako:
1. (optymistycznie) nadchodząca epoka będzie czasem jakiegoś nowego chrześcijaństwa i odrodzonego Kościoła,
2. (pesymistycznie) dzieje świata nie będą miały już dalszego ciągu i Bóg przecina bieg historii, gdyż dopełnia się miara ludzkich nieprawości.
"Nie-boska komedia" jako dramat romantyczny:
Dominująca cechą dramatów epoki romantyzmu jest odrzucenie reguł dramatu klasycznego i łączenie elementów różnych rodzajów i gatunków literackich (synkretyzm gatunkowy). W efekcie z dramatu wyłania się wizja świata pełnego dysharmonii, wieloznaczności i napięć rodzących nierozwiązywalne problemy:
1. brak jedności czasu (akcja trwa kilkanaście lat, niektóre sceny dzieją się równocześnie, między innymi są bliżej nieokreślone, czasem duże, luki czasowe. W wymiarze ideowym utwór odbierać należy w perspektywie wieczności);
2. brak jedności miejsca (poszczególne sceny rozgrywają się w różnych, czasem niedokładnie określonych miejscach: w domu hrabiego, w szpitalu obłąkanych, w górach, w okopach Świętej Trójcy; często jest to sceneria typowo romantyczna. W wymiarze ideowym - perspektywa kosmiczna);
3. brak jedności akcji (wiele różnych wątków: - życie rodzinne hrabiego, - losy Orcia, - starcie rewolucjonistów z arystokracją, - walka duchów dobrych i złych o duszę Męża);
4. kompozycja: brak związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy poszczególnymi scenami (każda scena ukazuje inny aspekt przedstawianego świata);
5. łączenie fantastyki z realizmem (upiór Dziewicy w domu Męża, sąd nad hrabią w podziemiach, apokaliptyczna wizja Chrystusa powalająca Pankracego);
6. elementy liryczne (narrator ma cechy podmiotu lirycznego: emocjonalność wypowiedzi, otoczenie szczególną atmosferą uczuciową kreowanych postaci, np. Orcia);
7. łączenie scen zbiorowych (obrazy z obozu rewolucjonistów: monumentalność, rozmach z kameralnymi: rozmowy hrabiego z Marią, Orciem, wyciszenie, liryzm);
8. łączenie tragizmu (koncepcja poety i poezji) z komizmem (np. zachowanie gości na chrzcinach);
9. łączenie patosu (np. kreacja Pankracego) z groteską (np. w rewolucyjnej obrzędowości: "prosimy ślicznie o głowę arystokraty");
10. łączenie stylów wypowiedzi (metaforyka prozy poetyckiej obok stylu potocznego gości na chrzcinach i naukowego - lekarza); Czynnikami spajającymi dramat są: - nadrzędna wobec całości postać narratora, postać głównego bohatera i pojawiające się we wszystkich częściach postacie epizodyczne (np. Ojciec Chrzestny), - symetria kompozycji (cz.I i II + cz. III i IV, "uwertury").

"Bema pamięci żałobny rapsod" Cypriana Kamila Norwida - utwór pełen powagi, dostojeństwa. Aby dotrzeć do sensu tego skomplikowanego rapsodu należy rozpatrzyć go w dwóch warstwach.
I warstwa to opis pogrzebu: skonstruowanego na wzór pochówku dawnych wodzów słowiańskich. Żeby pojąc i zapamiętać siłę tego obrazu, trzeba uruchomić wyobraźnię. Dla ludzi wyćwiczonych w tej czynności - nic trudnego. Oto płoną pochodnie, wieją proporce, zawodzą panny żałobne z rękami uniesionymi w górę... Chłopcy uderzają w topory, w tarcze, nad wszystkum łopoce ogromna chorągiew. Cały pochód nagle znika, bo wszedł w wąwóz. Widzimy jak się wyłania i ciemne sylwetki odcinają się na goryzoncie nieba, rozjaśnionego księżycem. Idą... Zauważmy, że powyższy opis zawiera szereg symboli nawiązujących do polskiej historii i tradycji, przywołuje skarby kultury i zbiór wartości moralnych, które są dziedzictwem bogatera. To namioty wojsk, włócznie, topory i wielka chorągiew - wspomnienie Jana Sobieskiego i jego potęgi pod Wiedniem. Smoki, jaszczury, ptaki, to rekwizyty średniowiecznego rycerstwa.
II warstwa - Sens utworu: Spójrzmy, dokąd podąża korowód, który niestrudzenie idzie śladem wielkości bohatera. Nie straszne mu czeluście (zdoła je przeskoczyć), nie kończy swojej wędrówki w grobie, lecz wkracza do uśpionych miast, budzi biernych i struchlałych, pobudza do czynu bijąc w bramy. Siły do pokonania trudności czerpią wędrowcy z wielkości bohatera, z jego dziedzictwa, ideałów, które głosił. Pochód przestał być tylko pogrzebem - to już marsz ludzi "zarażonych" wielkością generała, bojowników o wolność, o sprawiedliwość. Wymowa utworu to zbiór znaczeń tego obrazu: prawdziwa idea nie umiera, lecz budzi narody, niweczy gnuśność, zwiększa szeregi bohaterów. Ich cel to nie grób, to przyszłość, w której padną "mury Jerycha", ocucą się omdlałe serca, a narody odgarną pleść z oczu.

"Fortepian Szopena" C.K. Norwida - Trzy pierwsze części utworu to trzy wspomnienia spotkań, wizyt u chorego Szopena. Norwid wspomina postać muzyka, przekonanego o śmierci, podobniejącego do liry Orfeusza, do postaci marmurowej dłuta Pigmaliona. Uderza bladość rąk Szopena - mieszają się z bielą klawiatury. Nawiązania do mitów nie są przypadkowe: Orfeusz wzruszał przyrodę swoją muzyką. Pigmalion ożywił rzeźbę, życie i twórczość Szopena także staje się mitem - był bowiem aż tej miary artystą.
Część IV, V i VI wprowadzają innego bohatera. To już nie tylko Szopen, to jego muzyka. Część VII - filozoficzna zaduma nad dziełami genialnych twórców dążących do doskonałości. Oto dzieła Fidiasza (rzeźbiarza greckiego), tragika Ajschylosa, psalmisty biblijnego Dawida, w końcu muzyka Szopena. Zasada wciąż jest ta sama: taka sztuka to doskonałe wypełnienie, całość, jedność Ducha i Litery, podczas gdy cechą świata jest BRAK - niedostatek, konflikt i on to niszczy prawdziwą sztukę, sprawia, że jest ona niezrozumiała w tym niedoskonałym świecie.
Część VIII przenosi nas do Warszawy, na plac Starego Miasta, które oglvdamy z lotu ptaka: uliczki, kolumnę Zygmunta, bruki i patrycjalne budynki. Widzimy je jakby "oczami Szopena", bo duch jego nawet po śmnierci będzie wędrował po ukochane stolicy.
Norwid relacjonuje haniebny wypadek (część IX), kiedy po zamachu na generała Berga zdemolowano pałac Zamoyskich (mieszkała tam siostra Szopena) i wyrzucono przez okno fortepian artysty. Zajście to opisane jest z dużą dozą emocji, narastającym napięciem, którego zenitam jest huk upadającego na bruk fortepianu - symbolu sztuki Szopena. Część X - to już pełna goryczy refleksja. Zdarzenia przed pałacem Zamoyskich jest sceną symboliczną. Fortepian - czyli dzieło, Sztuka przez wielkie S, najpierw spotyka się z negacją i niechęcią. Dopiero po upadku ("Ideał sięgnął bruku") może nadejść zmartwychwstanie i zrozumienie. Dlatego Norwid kończy swoją przypowieść optymistycznym, choć bolesnym okrzykiem: "Ciesz się późny wnuku!"

W SKRÓCIE:
Pozytywizm - Epoka prozy (powieść, nowela). Rozczarowanie romantycznym entuzjazmem i postawą "mierz siły na zamiary". Wiara w naukę, postulaty scjentyzmu, pracy organicznej, pracy u podstaw - czyli reformy społeczeństwa i edukacji warstw niższych. Wśród pojęć budujących ideologię: scjentyzm, utylitaryzm, agnostycyzm, organicyzm. Postulaty stawiania sobie i realizowania realnych, praktycznych celów. Nazwa pochodzi od "pozytywny", co w XIX wieku znaczyło: praktyczny, realny, rozsądny, życiowy. Bardzo pasuje do ducha epoki, a termin rozpowszechnił się za sprawą dzieła Augusta Comte'a pt: "Wykłady filozofii pozytywnej".
Ramy czasowe: Europa: 1862 - Otto Bismarck zostaje kanclerzem Prus, 1867 - powstanie monarchii Austro-Węgry, 1870 - wojna Francji i Prus, 1871 - powstanie Cesarstwa Niemieckiego, 1877 - woja Rosji z Turcją, 1893 - Przymierze Prus i Rosji.
Polska: 1864 - klęska powstania styczniowego, 1890 - umowna data początku Młodej Polski

MONIZM PRZYRODNICZY - inaczej jedność świata natury i ludzi, bo cały świat podlega tym samym prawom.
SCJENTYZM - to zaufanie do nauki opartej na doświadczeniu i rozumowaniu, bo one są jedynymi źródłami rzetelnej wiedzy
PRAKTYCYZM - stawianie sobie osiągalnych, rozsądnych celów, troska o dobór środków do ich urzeczywistnienia.
AGNOSTYCYZM - pogląd, który zakłada, że nie można do końca poznać świata i praw nim rządzących. Są rzeczy, których rozum nie ogarnia - są i niech sobie będą, lecz nie należy się nimi zajmować.
RELATYWIZM - pogląd, który głosi, że pojęcia takie jak dobro, zło, piękno, prawda są względne, zależne od relacji i okoliczności (czyli są relatywne)
REALIZM - ogół dążeń w literaturze i sztuce, który realnie, wiernie odzwierciedla życie codzienne człowieka w jego środowisku.
UTYLITARYZM - hasło ściśle związane z postulatem pracy. Ludzie muszą być użyteczni dla kraju, społeczeństwa.
ORGANICYZM - założenie tego poglądu: społeczeństwo = organizm. Jeśli choruje jakakolwiek, nawet drobna część społeczeństwa, to społeczeństwo całe to odczuwa. W organizmie istnieje współpraca i prawo wymiany usług między poszczególnymi organami - tak samo powinno być w społeczeństwie ludzi, w którym każda klasa społeczna to odrębny organ.
MINIMALIZM - człowiek powinien badać minimum - ten zbiór zagadnień, który jest mu dostępny, i który jest możliwy do zbadania.
Główni filozofowie europejskiego pozytywizmu i ich koncepcje:
1. Herbert Spencer - ewolucjonizm. Inżynier H. Spencer był uczniem Darwina - nic zatem dziwnego, że propagował ideę ewolucjonizmu, czyli myśl, że cała rzeczywistość podlega stałej zmianie w jednym kierunku i według jednego prawa. Ta ewolucja to rozwój i postęp ludzkości. U podstaw myśli Spencera leży biologia - bowiem wg praw biologii chce on interpretować zjawiska społeczne.
2. Hipolit Taine - determinizm. Francuski myśliciel uważał, że każde zjawisko ludzkiej rzeczywistości jest uwarunkowane (określone, ograniczone) przez zespół czynników, co oznacza, że jest zdeterminowane, bo "determino" znaczy "ograniczam". I tak zdeterminowany przez różne okoliczności jest pisarz, a w konsekwencji także dzieło literackie. Najważniejsze "determinanty" człowieka to: rasa (jakie cechy dziedziczy), środowisko (gdzie się wychowuje) i moment dziejowy (w jakiej chwili historycznej żyje).
3. John Stuart Mill - utylitaryzm. Mill głosił "użyteczność" wszystkich dzieł człowieka, w tym także literatury. Wszystko, co czyni człowiek powinno przynosić pożytek społeczeństwu, nauczać, wychowywać, krzewić ideały moralne itd. Tylko takie działania mają sens.

"Ojciec Goriot" Honoriusza Balzaca - akcja powieści rozgrywa się w Paryżu, w latach 20 ubiegłego stulecie. Poznajemy tytułowego bohatera - ojca Goriot - starego człowieka nędznie mieszkającego w pensjonacie pani Vauquer. Jest ubogi, przedwcześnie postarzały i bezgranicznie zakochany w swoich córkach: hrabinie de Restaud i pani de Nucingen, którym poświęcił całe swoje życie i majątek.
Córki Goriota dobrze powychodziły za mąż, zamieszkały w bogatych siedzibach i zatonęły w sieci paryskich układów, konwenansów, zakłamania i bagna moralnego. O ojcu przypominały sobie tylko w chwilach potrzeb finansowych, poza tym raczej wstydziły się go, był bowiem żywym symbolem ich niskiego pochodzenia. A miał za sobą ojciec Goriot całkiem zamożną przeszłoś kupiecką, gdy wprowadził się do pensjonatu wydawał się nawet "niezłą partią", był rześki, posiadał niemałe sumki, tyle że nie sprostały one wymaganiom córek...
Goriot nie mieszka u pani Vauquer sam. Inne ważne postacie to młody Eugeniusz Rastignac, który przybył z prowincji do Paryża, by pobierać nauki. Początkowo pełen młodzieńczych ideałów, powoli, stopniowo dopasowuje się do zepsutego świata, uczy się zawierać odpowiednie przyjaźnie, wykorzystywać możliwości flirtu. W końcu powieści jest już innym człowiekiem - poznał prawidła rządzące ludźmi, umie operować fałszem, może zacząć robić karierę. Jest pięknym przykładem wpływu środowiska na formowanie człowieka.
Ważną osobą w powieści Balzaca jest Vautrin - czyli Ołży-Śmierć, mityczny szef przestępczego podziemia Paryża, który występuje także w innych powieściach pisarza. Jest człowiekiem bez skrupułów, lecz posiada własną filozofię i "moralność". Vautrin twierdzi, że świat jest tak zły i tak dogłębnie zepsuty, że trzeba go zniszczyć. Wydaje się, że ów przestępca przewyższa inteligencją i umiejętnością ocen całe swoje otoczenie.
Postacią tragiczną, lecz szlachetną, jest arystokratka, pani Beauseant, młoda kuzynka Rastignaca, która zresztą pomogła młodzieńcowi. Ta dama popełniła błąd: uwierzyła w miłość i pragnęła ocalić w świecie, w którym się obracała, szczerość swojego uczucia. Świat srodze ją wyśmiał, pozostała jej tylko ucieczka od świata obłudy i zakłamania.
Koniec powieści właściwie przynosi pesymistyczną refleksję. Oto umiera ojciec Goriot - właściwie sam, żegnany przez obcych, a wciąż wyczekujący córek. Ołży-Śmierć pada ofiarą donosu. Pani Beauseant odchodzi. Na "zgliszczach" pozostaje Rastignac - samotny, lecz jest wyszkolony, rozpoczyna swoją twardą, bezwzględną karierę w świecie, w którym "honory" sprawuje jeszcze arystokracja, lecz już wypiera ją bogaty kapitał, a obok feudałów i finansjery funkcjonuje drobnomieszczaństwo i biedota. Wie, że "że światem trzeba postępować tak jak na to zasługuje".
    Czy "Ojciec Goriot" jest powieścią realistyczną?
Tak, mimo iż data powstania wskazuje epokę romantyzmu. Powieść realistyczna jest dziełem, które wiernie i szczegółowo odzwierciedla rzeczywistość, ma być lustrem ludzi i wydarzeń. Wśród cech powieści realistycznej wyróżniamy:
1. Obecność wszechwiedzącego, trzecioosobowego narratora,
2. Szczegółowość w opisie świata przedstawionego,
3. Rzeczywisty byt fikcji (czyli prawdopodobna, realna fabuła),
4. Bohater powieści realistycznej to silna, przedsiębiorcza osobowość, która często usytuowana jest na styku dwóch różnych światów.

"Zbrodnia i kara" Fiodora Dostojewskiego - pokaźna powieść, zaliczana dziś do klasyki światowej, powstała w 1865r. Jest dziełem złożonym.
Główny bohater - student Raskolnikow zamordował starą lichwiarkę i jej siostrę Lizawietę, oraz dokonał rabunku. Opis mordu przedstawia Dostojewski w sposób drastyczny: Raskolnikow uderza starą kobietę w głowę siekierą, najpierw raz, potem jeszcze raz i drugi... "Krew buchnęła jak z wywróconej szklanki". Pisarz nie omieszkał włączyć dokładnego opisu ofiary i techniki postępowania mordercy. Sytuacja jest jak w kryminale - lecz to nie jest kryminał.
Dostojewski dokładnie śledzi reakcje psychiczne Raskolnikowa w czasie owego zbrodniczego czynu: lęk, fizyczny strach, pierwsze słabe uderzenie a potem jakby "wzrost sił", podniecenie instynktem zabijania, które każe uderzać jeszcze... Wahanie, groza, beznamiętność rabunku i strach - można powiedzieć, że mamy do czynienia z anatomią zbrodni. To zresztą nie jedyne zagadnienie powieści.
Raskolnikow nie jest zwykłym mordercą - jest młodzieńcem inteligentnym, szereg przyczyn składa się na motywy jego czynu, analizuje pojęcie moralności, rozmawia teoretycznie o istocie zabijania, prowadzi obserwację kłamstwa i rozważa je jako zjawisko, dyskutuje w gronie kolegów.
Dlaczego Raskolnikow zabił lichwiarkę? Pierwsza myśl, jaka przychodzi człowiekowi do głowy, to cel rabunkowy - pragnął wydobyć z biedy siebie i swoją rodzinę (matkę i siostrę), bo żyli w upokarzającej nędzy. Lecz to nie to.
Raskolnikow czuje się jednostką wybitną, taką, której nie dotyczą marne, ziemskie kategorie dobra, zła, prawa, kary. Czuje się niejako uprawniony do mordu, w głębi swojej psychiki znajduje aprobatę zbrodni, czyni to teraz z ciekawości, czuje się niemal kimś, kto przysłużył się ludzkości. Jest więc powieść Dostojewskiego także analizą złożoności motywów zbrodni.
Kolejny etap dziejów Raskolnikowa to ciąg dalszy - życie po dokonaniu zbrodni. Ta część zajmuje większość utworu. Dostojewski obserwuje reakcje mordercy, stany niemal chorobowe, poczucie osaczenia, narastającą niepewność, swoistą interpretację wszelkich pytań, rozmów, spotkań. Wewnętrzne przemyślenia, niemożność spokoju, zmiany pojęć i uczuć - nienawiść do tych, których przedtem kochał. Ciągłe analizy doprowadzają wreszcie do poczucia wewnętrznej pustki, załamania, w końcu także do potrzeby oczyszczenia - pokory i wyrzeczeń.
Raskolnikow przyznaje się do zabójstwa. Skazany zostaje na zesłanie i katorgę na Syberii. Lecz myliłby się ten, kto uważa, że to właśnie jest kara. Stan duszy Raskolnikowa po dokonaniu morderstwa, kolejne procesy i przemiany, powolne dochodzenie do decyzji przyznania się - oto analiza kary, skrupulatna, psychologiczna, lecz bez komentarzy odautorskich.

Pan Wołodyjowski Sienkiewicza

Ogniem i mieczem Sienkiewicza

"Szkice węglem" Henryka Sienkiewicza - nowela opowiadająca właściwie zdarzenia makabryczne: chłop Rzepa zabił swoją żonę Rzepową, ucinając jej głowę siekierą, za to, że zdradziła go z pisarzem gminnym - Zołzikiewiczem.
Zanim do tego doszło, nastąpił splot wydarzeń poprzedzających ów czyn.
Po pierwsze Zołzikiewicz (prawdziwie zakochany w pannie ze dwora), miał "chętkę" na ładną Rzepową. Niestety, gdy przystąpił do ataku, pies uszkodził mu szlachetną część ciała zwaną siedzeniem i tak się romans chwilowo zakończył. Lecz Zołzikiewicz - typ wyjątkowo paskudny - pałał żądzą zemsty. I zemścił się - sfabrykował "powołanie do wojska" dla Rzepy, mimo że chłop był zwolniony od tego obowiązku. Wówczas wojsko trwało kilka dziesiątków lat...
Zrozpaczony Rzepa topił żal w wódce, a Rzepowa usiłowała działać. Nikt jednak jej nie pomógł - ani pan we dworze, ani ksiądz, ani urząd, którego tak się przestraszyła, że uznano ją za pijaną. Pozostał jej Zołzikiewicz... Poszła więc do niego, lecz za załatwienie sprawy Rzepowa musiała zdradzić z nim swego męża. Chociaż nie chciała tego i kochała swojego Rzepę, zrobiła to. Skutek był tragiczny - Rzepa dowiedziawszy się o zdradzie żony zabił ją siekerą. A dokument, który pisarz podsunął Rzepie zupełnie nieważny - nie był podstawą do poboru wojskowego.
Sienkiewicz-więcej nowel

"Powracająca fala" Bolesława Prusa - nowela, Niemiec z Brandenburgii Gotlieb Adler jest właścicielem zyskownej fabryki tkackiej, obok zaś mieszka jego krajan - duchowny protestanckiej parafii Marcin Bohme.
Rzecz dzieje się na ziemiach polskich. Problemem Adlera jest jego ukochany syn Ferdynand: lekkoduch, nieuk, legat, który roztrwoniwszy w wielkim świecie pieniądze powraca do ojca. Ponieważ syn stracił fortunę - ojciec zarządza plan oszczędności w fabryce, rzecz jasna kosztem obcięcia dochodów robotników i zwolnienia "przyfabrycznego" lekarza.
Syn bawi się świetnie, zwiększa swoje wydatki, bałamuci córkę pastora, hula z miejscowymi lekkoduchami. Tymczasem w fabryce wrze wytężona praca, a przewodzi w niej Gosławski - zdolny Polak-robotnik, wyzyskiwany jako świetny fachowiec. Gosławski marzy o własnym warsztacie i o dobrobycie rodziny, którą bardzo kocha.
Niestety, skutkiem przepracowania ulega wypadkowi - maszyna urywa mu rękę, a z braku lekarza i prawidłowej pomocy, robotnik umiera. Pastor Bohme ostrzega Adlera, pokazując mu fale na wodzie, zjawisko, że fala czasem odbija się od brzegu i powraca.
"Fala krzywdy" też może powrócić... I powraca: młody Adler wdaje się w kłótnię, wyzywa miejscowego szlachcica na pojedynek i ginie. Stary Adler traci sens życia: wszystko, co stanowiło dlań wartość odeszło (bo syn był jego największą miłością). Podpala swoją fabrykę i ginie w jej zgliszczach.

"Gloria victis" Elizy Orzeszkowej - pierwszy plan noweli zaprezentowany odbiorcy to rozmowa lasu z wiatrem. Czytelnik staje się świadkiem baśniowej sytuacji: oto dzięki zabiegom personifikacji i animizacji wszelkie elementy leśnej przyrody mówią, opowiadają, co widziały na leśnej polanie, a były świadkami epizodu powstańczego.
Plan drugi noweli - to opowieść lasu. Co widziały drzewa? "Kawałek" powstania styczniowego. Oddział partyzancki, wodza powstańców - Traugutta i trójkę głównych bohaterów, których losy ukazane są bliżej: oto dziewczyna, jej brat i przyjaciel. Ludzi tych wiążą uczucia: miłość braterska, przyjaźń towarzyszy broni, a nawet zalążek uczucia miłości między siostrą a przyjacielem. Później drzewa widziały bitwę, klęskę i śmierć obu młodzieńców. Trawy odczuły łzy osieroconej, pogrążonej w żałobie dziewczyny.
Smutny epizod tragedii ludzi wplątanych w losy historii. Nowela nosi tytuł "Gloria victis", co znaczy "chwała zwyciężonym", tę chwałę, a zarazem zwycięstwo moralne, rozprzestrzenia po świecie wiatr i przyroda - wierni współuczestnicy dziejów człowieka.

"Antek" B. Prusa - jedna z najbardziej znanych nowel Prusa, wpisuje się w krąg utworów opowiadających o losie wiejskiego, utalentowanego dziecka.
Przypomina "Janka Muzykanta" Sienkiewicza, choć Antkowi przypadł w udziale lepszy los. Chłopiec po mistrzowsku rzeźbił i konstruował z drewna rozmaite wiatraczki - mieszkał jednak w biednej i ciemnej wsi, w której nie miał możliwości nauki ani rozwijania talentu.
Po wsze czasy symbolem ciemnoty pozostał epizod z Rozalką - siostrą Antka, którą w chorobie na polecenie znachorki zamknięto w rozpalonym piecu - i upieczono żywcem. Przyszłość Antka jest nieznana - odchodzi ze swojej wsi na tułaczkę.

"Anielka" - B. Prusa - to dłuższe opowiadanie, o losach dzieci pochodzących wprawdzie ze szlachty, lecz także nie najszczęśliwszych. Ich ojciec roztrwonił majątek, matka żyje nierealnymi marzeniami, zagłębiona w romanse, wciąż chorująca. Wypadki, które następują, są tragiczne - płonie dwór, umiera matka Anielki, a jej piesek Karusek tak długo szuka jej po pożarze, że gdy wreszcie odnajduje dziewczynkę - umiera. Umrze również Anielka, której psychika nie mogła znieść tych wydarzeń.

"Daremne żale..." Adama Asnyka - utwór skierowany do "starych", do odchodzącego pokolenia - rzeczników idei i poezji romantyzmu. Asnyk kieruje ku nim poetyckie wyjaśnienie prostych reguł historii, nawołuje do uznania tych praw, zrozumienia i wejścia w naturalny bieg istnienia.
"Daremne żale, próżny trud" to słowa określające żal ludzi za przeszłością i kurczowe trzymanie się starych ideałów. Czym jest przeszłość? Oto tylko przeżyte kształty, znikome mary, uwiędłe laury. Cóż można poradzić na dolegliwość zwaną przemijalnością?
Nic! Na nic tu skargi, łzy, upór. Prawem istnienia, a nie bolączką jest następstwo pokoleń: myśli w biegu, nowe życie, fale życia. Jedyne, co można zrobić, to iść naprzód z żywymi.

"Do młodych" A. Asnyka - apostrofa skierowana do młodego, do wstępującego pokolenia, czyli do pozytywistów, do nowej fali ludzi aktywnych, pragnących działać na rzecz ogółu.
To nie tylko manifest - to wiersz-nakaz, wytyczający kierunek działań. Poeta głosie młodym, by poszukiwali prawdy na swój własny sposób, by szerzyli wiedzę, budowali przyszłość. To ponadczasowy wymiar wiersza, bo ponadczasowa jest niechęć dzieci do dzieła rodziców.
Ansyk aprobuje ten konflikt. Rozumie, że młodzi muszą podjąć działo na własny rachunek i roztacza przed nimi wspaniałą wizję dróg nieodkrytych, nieprzebytych jeszcze dziedzin wiedzy i świata, gdzie można być pionierem. Lecz jest to wiersz-hołd. Przestroga przed profanacją przeszłości, nawoływanie do szacunku wobec przeszłości. Dzieło ojców - przeszłości ołtarze - to świętość, bo włożyli w nią to samo uczucie, które teraz żywią do nowych celów młodzi, bo to wkład w dzieło pokoleń, bo uświęciły je ludzka miłość i "święty ogień" - płomyk wiary i idei.

"Contra spem spero" - "wierzę wbrew nadziei". To swoiste wyznanie wiary. To romantyczne wyznanie wiary. To jakby odżyło romantyczne hasło "mierz siły na zamiary" Mickiewicza.
Temat wiersza jest wyraźnie patriotyczny - wiara w wyzwolenie ojczyzny. Autorka stosuje wiele przenośni. Ich sens rozjaśniają kolejne obrazy wiersza:
1. Nadzieja - bardzo niepewna, bo zakotwiczona w wichrze wiatru, zapatrzona w burze i nawałnice, umieszczona na chmurze łez.
2. Porównanie homeryckie, przywołujące ślepego pieśniarza. To obraz siły wiary ponad wszystko, wiary w światło wyzwolenia, odwołujący się do powagi Homera.
3. Odlot ptaków, zatrzymanie rzek, gorzkie kłosy zbóż - obraz zrujnowanej klęską ojczyzny.
4. Obraz współczesności: pochód bezdomnych, ciemność, mogiły, nawet Bóg odwraca się od narodu skazanego na zagładę - wizja wielkiego cmentarza.
5. Głębina mogił - z wystygłych duchów, czyli z bohaterów przeszłości czerpie poetka tę siłę, która nakazuje wierzyć wbrew wszystkiemu.

"Nad Niemnem" Elizy Orzeszkowej - Znajdujemy się w nadniemeńskiej krainie lat osiemdziesiątych dziewiętnastego wieku.
Osią główną powieści jest intryga miłosna, a jej ośrodkiem Justyna Orzelska. Ma ona za sobą pierwszą miłość do Zygmunta Korczyńskiego, który ożenił się z majętną panną, lecz tego właśnie lata, znudzony miłością małżeńską, stara się "odgrzać dawne uczucie". Justyna odrzuca tę propozycję. Układ Zygmunt - Justyna jest nieaktualny.
Justyna - Różyc? Zniechęcony do życia magnat znajduje rozrywkę i pociechę w uczuciu do Justyny do tego stopnia, że proponuje jej małżeństwo. Justyna jednak odrzuca kontrakt zwany "dobrą partią" ku zdumieniu i oburzeniu otoczenia. Odrzuca z bardzo prostego powodu - bo nie kocha Różyca.
Justyna - Jan. Ta miłość między dwojgiem ludzi narasta przez cały czas trwania powieści, jej kolejne etapy to wyprawy do obu Mogił, odwiedziny Justyny w Bohatyrowiczach, jej udział w pracach w polu. Jan powoli "wciąga" pannę w obręb swojego świata i ten świat zaczyna się jej podobać. Decyduje się zatem na związek z Janem, popełniając tym samym mezalians, gdyż Jan, jakby nie było, należy do schłopiałej szlachty.
Decyzja Justyny jest też jakby zadośćuczynieniem przeszłości, "naprawy" starego błędu Marty, która bała się takiego kroku i odrzuciła niegdyś Anzelma Bohatyrowicza - stryja Janka.
Poza wątkiem miłosnym ważną rolę w powieści odgrywają:
1. Wydarzenia historyczne i aluzje do popowstaniowej sytuacji,
2. Spór Korczyńskich i Bohatyrowiczów o szkodę w zbożu (relacja dwór - zaścianek),
3. Problemy finansowe Benedykta Korczyńskiego
      Zawartość treściowa "Nad Niemnem" jest bardzo złożona, świat przedstawiony odmalowany szczegółowo, wzbogacony o opisy przyrody nadniemeńskiej, o rejestr obyczajów i dyskusji ideowych, istotnych dla wymowy powieści.
Teren przecina Niemen i otaczają go gęste lasy. Bór skrywa dwa miejsca święte odgrywające kluczową rolę w powieści:
1. Mogiłę założycieli rodu - Jana i Cecyliii.
2. Mogiłę powstańców 1863 - w tym Andrzeja Korczyńskiego i Jana Bohatyrowicza
      Postacie powieści należałoby pogrupować wiekowo:
1. Starsza generacja - ich przeżyciem pokoleniowym było powstanie styczniowe. Jest to Benedykt Korczyński (teraz głoszący ideę pracy na swojej ziemi), Dominik Korczyński (pracujący w Rosji), Andrzejowa Korczyńska (arystokratyczna wdowa po powstańcu, trzecim bracie Korczyńskim), Marta (pracowita i zniechęcona do życia siostra Korczyńskich), Emilia Korczyńska (żona Benedykta, wiecznie chora, rozkapryszona "romantyczka"), Kirłowie - sąsiedzi (ona - tytan pracy, sama prowadzi gospodarstwo, on - legat i intrygant, wieczny gość Korczyna). Pozostaje Anzelm Bohatyrowicz - powstaniec, który ocalał, szlachetna postać o złamanym życiu.
2. Generacja "spadkobierców" - młodych, tych, którzy określą przyszłość. To przede wszystkim Justyna Orzelska - kuzynka Korczyńskich, dumna dziewczyna opiekująca się zdziwaczałym ojcem - muzykiem, Zygmunt Korczyński - "rozpuszczony" artysta-malarz, pogardliwie odnoszący się do "prowincji", Różyc - bogaty arystokrata, szukający "pociech" w narkotykach i mocniejszych wrażeniach natury uczuciowej, Witold - syn Benedykta, młodzieniec przejęty ideą pracy i reformy społecznej i wreszcie Jan Bohatyrowicz - przedstawiciel młodego pokolenia w zaścianku Bohatyrowiczów (syn powstańca pochowanego w Mogile).
Siedziby mieszkańców:
Korczyn - dwór Benedykta Korczyńskiego
Bohatyrowicze - sąsiedzki zaścianek Bohatyrowiczów
Olszynka - dwór Kirłów
Osowce - siedziba Andrzejowej Korczyńskiej
Wołowszczyzna - majątek Różyca
Obraz ziemiaństwa po powstaniu styczniowym:
W "Nad Niemnem" wszyscy bohaterowie należą do warstwy szlacheckiej. Orzeszkowa podejmuje próbę analizy zmian jakie zaszły w społeczeństwie polskim po powstaniu styczniowym. W sytuacji konkurencji ekonomicznej odchodzą w zapomnienie wielkie ideały, a środowisko szlacheckie , w dużej części, degeneruje się. Przedstawione tu środowisko można podzielić na trzy grupy:
1. Arystokrację:
- Zygmunt Korczyński - syn legendarnego w okolicy Andrzeja Korczyńskiego, wychowany na kosmopolitę i lekkoducha. Człowiek słaby i pozbawiony moralności. Ożeniony z bogatą i uwielbiającą go panna Klotyldą, szybko znudził się żoną i pargnie nawiązać romans z Justyną.
- Teofil Różyc - kuzyn sąsiadów Korczyńskich, Kirłów. Posiadacz zrujnowanego, ale jeszcze znacznego majątku, człowiek zdegenerowany (morfinista), który w małżeństwie z Justyna upatruje odmiany życia.
2. Dwór
- Benedykt Korczyński - właściciel Korczyna, dzielny, wiecznie zapracowany gospodarz zbyt jednak dosłownie traktujący patriotyczny nakaz utrzymania dobrze prosperującego majątku w polskich rękach, zapomina bowiem o niemniej ważnym obowiązku wspomagania aktywności Polaków o niższym statusie społecznym (konflikt z zaściankiem)
- Emilia Korczyńska - żona Benedykta, neurotyczna, rozkapryszona piękność, nękana chorobami prawdziwymi i urojonymi. Żyje w izolowanym świecie dwu pokoi, które urządziła w stylu sentymentalnym i wypełniła bibelotami i romansami. Kontaktuje się wyłącznie z damą do towarzystwa, panną Teresą. Z życiem dworu i pracą nie chce mieć nic wspólnego.
- Witold Korczyński - syn właścicieli Korczyna, młody, postępowy szlachcic pełen pozytywistycznych ideałów. Krytykuje ojca pragnąc wprowadzić wiele zmian w zarządzanym majątku, a także obwinia go o zaostrzenie konfliktu z zaściankiem. Poproszony na weselu Elżuni Bohatyrowiczówny o wstawiennictwo w związku z przegraniem przez zaścianek procesem, dzięki swemu zaangażowaniu przyczynia się do zakończenia sporu.
- Justyna Orzelska - piękna, dumna i mądra, ale niestety niemajętna panna, pełni w domu wujostwa Korczyńskich rolę rezydentki. Ojciec Justyny, to zdziwaczały i zdziecinniały starszy pan. Zajmuje się tylko grą na skrzypcach i jedzeniem. Do Justyny zalecał się niegdyś Zygmunt Korczyński, ale presja środowiska udaremniła mezalians. Dziewczyna bardzo boleśnie przeżyła zawód miłosny, odczuwa swą samotność i bezsens życia "na łaskawym chlebie". Przypadkiem poznany Jan Bohatyrowicz budzi jej zainteresowanie, a coraz częstsze wizyty w zaścianku zbliżają młodych ku sobie. W czasie wizyty na mogile powstańczej stryj Jana, Anzelm opowiada jej dzieje swojej miłości do Marty Korczyńskiej, siostry Benedykta nie wspomina jednak o powodach rozstania. Ta spytana, wyznaje, że bała się pracy, a także wstydu, jaki pzreżywała, gdy dwór wyśmiewał się z jej "chłopskiego amanta". Mądra dziewczyna pzryjmuje oświdczyny Jana a odrzuca umizgi Różyca. Opuszcza dwór i odprowadzana przez wuja, kieduje się ku zagrodzie Jana.
3. Zaścianek
- Anzelm i Jan Bohatyrowiczowie - głęboko przywiązani do tradycji narodowej i do rodzimej ziemi. Serdeczni i otwarci wobec przyjaznym im reprezentantom dworu (Justyna, dzieci Korczyńskich); schłopiali w wyniku trudnej sytuacji ekonomicznej, ale zachowujący godność i pamięć lepszej przeszłości

"Potop" Henryka Sienkiewicza - powieść obejmuje dwa lata najazdu szwedzkiego, zwanego przez autora "potopem" - 1655-1656 rok.
Centralnym wydarzeniem historycznym w powieści jest obrona Jasnej Góry. W "Potopie" występują historyczne postacie takie jak: Król Jan Kazimierz, królowa Maria Kazimiera, Radziwiłłowie (Janusz i Bogusław), Karol Gustaw - król szwedzki i ksiądz Kordecki.
Dodać można, że większość "fikcyjnych" postaci ma swoje historyczne prototypy. Np. Kmicic - w rzeczywistości miał na imię Samuel, a nie Andrzej. Był taki chorąży orszański, żołnierz dobry, lecz niezdyscyplinowany, awanturnik, który nawet został skazany na banicję. Karę zdjęto z żołnierza za udział w walce ze Szwedami. Samuel Kmicic był uczestnikiem konfederacji przeciwko stronnikom Szwedów - Januszowi Radziwiłłowi. Słowem wszystko mniej więcej się zgadza.
(W "Panu Woodyjowskim" tytułowy bohater ożenił się rzeczywiście z Jeziorkowską, lecz nie Basią, ale Krystyną, która była już starszą wdową po trzech mężach (miała ponad 40 lat), a nie młodocianym hajduczkiem. )
      Kluczowe wydarzenia:
1. Spotkanie Kmicica z Oleńką Billewiczówną, panną "zapisaną mu" w testamencie na żonę. Plan rodziców przypada do gustu młodym - rozpoczyna się wątek miłosny.
2. Rozróbki i awantury Kmicica i jego towarzyszy. Zemsta na szlachcie zaścianka, która nie tolerując zachowania wojaków wytłukła część kompanów Kmicica.
3. Uczta w Kiejdanach u Radziwiłła. Mimo wielu wad Kmicic jest patriotą. Składa przysięgę wierności Radziwiłłowi sądząc, że ten magnat przystąpi do obrony kraju przed Szwedami. Gdy Radziwiłł publicznie oświadcza gościom, że opowiada się po stronie Szwedów, Kmicic stoi oniemiały - porażony przysięgą sprzeczną z pragnieniem walki. Zostaje okrzyknięty zdrajcą i traci ostatecznie możliwość pozyskania ręki Oleńki Billewiczówny.
4. Próba porwania Bogusława Radziwiłła - książęcego brata. Zamach Kmicica w ostateczności nie powiódł się, lecz próba dokonania takiego czynu zmienia bohatera.
5. Kmicic przeistacza się w Babinicza. Pod nowym nazwiskiem przemierza szlak bojowy, walcząc przeciwko Szwedom. W czasie wojny Kmicic wsławia się czynami patriotycznymi, bierze udział o obronie Jasnej Góry, ratuje z opresji króla Jana Kazimierza. Te czyny dodają splendoru jego osobie. Oczywiście czyn patriotyczny pociąga za sobą rehabilitację grzechów przeszłości, co pozwala zdobyć również rękę i serce Oleńki.
Nie należy zapominać, że w utworze występują też stałe persony Trylogii: Pan Wołodyjowski - mistrz szabli, przez chwilę nawet zalotnik Oleńki, zacny Onufry Zagłoba - mistrz forteli na miarę Odyseusza, Ketling - oficer szkocki, mistrz w zdobywaniu serc niewieścich.

Bolesław Prus - pseudonim literacki Aleksandra Głowackiego. Urodził się on 20 VIII 1847 r. w Hrubieszowie nieopodal Lublina, zmarł w 19 V 1912 r. w Warszawie, którą uczynił bohaterem swoich licznych opowiadań, nowel, powieści, felietonów i artykułów.
Jego powieść panoramiczna "Lalka" jest jedną z trzech, obok "Faraona" i "Emancypantek", najważniejszych jego powieści. W nich najpełniej wyraził swoje pozytywistyczne poglądy, które sprowadzają się do stwierdzenia, iż pisarz poprzez dzieło powinien prezentować postawę obywatelską, a tym samym kreować bohaterów reprezentujących ludzi czynu i pożytecznej, przede wszystkim w kategoriach społecznych, pracy, ukazywać człowieka sukcesu, bogacącego się, dostarczającego dóbr materialnych społeczeństwu i narodowi, dbającego o innych, przede wszystkim o tych, którzy są od nich zależni.
Oprócz Warszawy, epizody akcji w "Lalce" rozgrywają się w Zasławiu i w Paryżu.
      Kompozycja powieści: Osią kompozycyjna jest miłość Wokulskiego do Izabeli. Wokół wątku miłosnego autor rozbudował akcję utworu, konsekwentnie stosując "technikę nawarstwiania motywów". Taka budowa fabuły dała Prusowi możność ukazania różnorodnych środowisk, konfliktów, sytuacji i związanych z nimi osób.
Obok narracji odautorskiej, bezpośredniej, mamy do czynienia z narracją bezpośrednią (pamiętnik Rzeckiego).
Akcję powieści, czasowo i problemowo, otwiera rok 1878 a kończy 1879. Pamiętnik Rzeckiego opowiada przede wszystkim o przeszłości i sięga do lat trzydziestych (dzieciństwo subiekta), a poprzez wspomnienia ojca do okresu jeszcze wcześniejszego - czasów napoleońskich
      Dzieje Stanisława Wokulskiego: Teraźniejszość powieści: Wokulski powraca jako bogacz do Warszawy. Przy pomocy fortuny pragnie zdobyć miłość arystokratki panny Izabeli Łęckiej. Zdarzało się bowiem tak, że przed wyjazdem Rzecki "wypchnął" osowiałego Wokulskiego do teatru. To tam Stanisław ujrzał przecudne zjawisko: natchnioną twarz panny Izabeli. To dla niej zapragnął zdobyć fortunę, dla niej narażał życie i dla niej powrócił teraz do Warszawy. Wokulski zbliża się zatem do arystokratycznych kręgów.
Podejmuje działalność kupiecką, tworzy spółkę handlową wciągając w nią warszawską elitę, w tym ojca Izabeli - Łęckiego. Popisuje się działalnością filantropijną na kwestach organizowanych przez panie.
      Przeszłość: Jako młody chłopak (rok 1860) był subiektem w kawiarni Hopfera, służył gościom i znosił rozmaite upokorzenia. Zdecydował się kształcić, wstąpił do Szkoły Przygotowawczej, zdał egzamin do Szkoły Głównej, co wzbudziło sensację w Warszawie: subiekt, który chce studiować - to nie mieściło się w głowie.
W 1863 Wokulski przerwał naukę, by wziąć udział w powstaniu, po jego klęsce zaś znalazł się koło Irkucka.
Powrócił do Warszawy w 1870 i został subiektem w sklepie u Mincla. Gdy stary Mincel zmarł, Wokulski ożenił się z wdową. Zdobył tym samym sklep, lecz przeżywał utrapienie ze starszą od siebie, dręczącą go żoną. Znosił wszystko i prowadził sklep Minclów (który zresztą dzięki niemu zaczął dobrze prosperować) aż do śmierci żony - ok. roku 1873.
Po śmierci żony Wokulski zostawił sklep pod opiekę Rzeckiemu, zaś sam ruszył do Rosji i tam w niejasnych, lecz uczciwych okolicznościach dorobił się milionowej fortuny.
Wokulski dziwi się swojej miłosnej "głupocie": pojedynkuje się o honor Izabeli z Krzeszowskim, uczy się dla niej angielskiego, kiedy panna pragnie koncertu dla włoskiego artysty - Wokulski organizuje kwiaty i prezenty.
Kilkakrotnie przeżywa zwątpienia (np. po wspomnianym koncercie, gdy ujrzał niemy zachwyt panny Izabeli wobec nędznego, napuszonego śpiewaka).
Wokulski wyjeżdża do Paryża, lecz wraca. Nie może uwolnić się od miłości. Wyjeżdża do Zasławka, gdzie spotyka pannę Izabelę gdzie Łęcka daje mu w końcu pewne nadzieje...
W oczach panny Izabeli, Wokulski jednak był prostakiem o czerwonych rękach. Jakikolwiek związek z człowiekiem tak niskiego stanu nie byłby możliwy, lecz stopniowo, przez fatalny stan finansowy Łęckich, stawał się realny. Kiedy panna Izabela zdecydowała się powiedzieć "tak", wymyśliła sobie mit "kobiety poświęcającej swoje życie i szczęście dla dobra rodu".
Mimo że wątek "polowania" na pannę Łęcką był dominujący, Wokulski prowadził też inną działalność, zwłaszcza w chwilach opamiętania. Pomagał nędzarzom (rodzinie Wysockiego, Węgiełkowi), pomagał pani Stawskiej, interesował się osiągnięciami naukowymi Geista. Wbrew nadziejom i marzeniom Rzeckiego, nie wiódł konspiracyjnej działalności patriotycznej, lecz widział śmieszność podziałów społecznych, ich niesprawiedliwość i złe skutki.
Kiedy panna Izabela zgodziła się zostać jego żoną, Wokulski był szczęśliwy. Otrzeźwienie przyniosła mu podróż koleją wraz z "przyjacielem" Kaziem Starskim. Izabela rozmawiała z tym panem po angielsku - nieświadoma, że jej narzeczony nauczył się tego języka. Wokulski usłyszał najpierw parę niemiłych słów na swój temat, patem zaś wyszło na jaw, że pannę ze Starskim łączą stosunki zgoła "nadprzyjacielskie". Do tego wśród miłosnych igraszek zgubili cenny dar Wokulskiego - metal lżejszy od powietrza.
Świat zwalił się Wokulskiemu na głowę. Wysiadł z pociągu, zerwał zaręczyny. Próbował popełnić samobójstwo, lecz uratował go Wysocki. Wokulski zakończył całą historię w sposób tajemniczy. Udał się do ruin zamku koło Zasławia i tam wysadził mury w powietrze. Czy również siebie wysadził - nie wiadomo.
Stanisław Wokulski - bohater łączący w sobie cechy romantyka i pozytywisty. Główny bohater "Lalki" reprezentuje idealistów epoki pośredniej, z pogranicza romantyzmu i pozytywizmu.
Od wczesnej młodości życie nie szczędziło mu cierpień, krzywd i poniżenia. Wybitnie zdolny został przez własnego ojca (szlachcica) zmuszony do upodlającej pracy w jadłodajni Hopfera. Tu jednak zetknął się ze studentami akademii medycznej, którzy zaszczepili mu romantyczny rewolucjonizm. To z kolei pchnęło go do powstania styczniowego. Otrzeąwiał na Syberii, zrozumiał, że idee romantyzmu przebrzmiały. Na wygnaniu zetknął się z wybitnymi uczonymi (Czerski, Czekanowski, Dybowski) i dzięki nauce poczuł się wreszcie człowiekiem wolnym.
Szanowano go i podziwiano, a jego wynalazki znalazły uznanie w petersburskich towarzystwach naukowych.
Pełen nowych sił i optymizmu powrócił do kraju, by mu służyć swą wiedzą. Tu jednak spotkało go rozczarowanie, nie zapomniano, że był subiektem.
Z głodu i nędzy postanowił ożenić się z bogatą kupcową i u boku zazdrosnej i ograniczonej żony spędził 4 lata. Czterdziestopięcioletniego kupca z apatii wyrwała miłość, którą pojmował na sposób romantyczny.
Obiektem uczuć była panna Izabella. Mając świadomość dzielącej go od ideału różnicy społecznej, całą energię wykorzystywał, by zbliżyć się do ukochanej. Postanowił wzbogacić się, przyjął sposób życia sfer arystokratycznych (kupno klaczy wyścigowej, pojedynek z Krzeszowskim, udział w rautach, konieczność eksponowania blichtru zamożności, nauka j. angielskiego).
Jednak zaślepienie miłosne nie zabiło w nim człowieka myślącego, dlatego też miłości towarzyszy rozdarcie wewnętrzne. Bezustannie walczy w nim pozytywista z romantykiem, społecznik ze skrajnym indywidualistą, idealista z racjonalista. Potrafił krytycznie ocenić wartość klasy do której popychało go uczucie.
Jednak miłość spowodowała katastrofę. Kiedy zrezygnował z walki o uczucie panny Izabeli, zrezygnował też z egzystencji w społeczeństwie, które go nie rozumiało i odepchnęło. Stwarzając pozory samobójstwa (wysadzenie kamienia w ruinach zasławskiego zamku), testamentem pożegnał się z przyjaciółmi.
Z wielu niedomówień można wnioskować, że wybrał pracownię Geista (uczonego dziwaka, który w Paryżu pracował nad wynalezieniem metalu lżejszego od powietrza) jako już jedyny życiowy cel.
Ignacy Rzecki - ostatni przedstawiciel postawy romantycznej. Jest to człowiek sumienny i wymagający od innych systematycznej pracy, mieszka samotnie w skromnym pokoiku za sklepem.
Jest to reprezentant poprzedniego romantycznego pokolenia, wierzy w gwiazdę Bonapartych, a swoje przemyślenia, wspomnienia oraz relacje z bieżących wydarzeń zapisuje w pamiętniku. Dzięki tym notatkom poznajemy dzieje autora pamiętnika.
Pochodzi z ubogiej rodziny, wychowywał go ojciec, woąny w Komisji Spraw Wewnętrznych i ciotka. To ojciec wpoił mu kult Napoleona I - cesarza rozdającego chłopom ziemię, obalającego trony i przynoszącego ludziom wolność.
Od najmłodszych lat pracował w sklepie Jana Mincla, Niemca z pochodzenia, który prowadził swój interes na sposób patriarchalny.
Wraz z przyjacielem, Augustem Katzem, próbował w czyn wprowadzić romantyczne hasła wolności, równości i braterstwa i walczył w 1848 r. na Węgrzech.
Po samobójczej śmierci Katza (patrioty, który nie mógł znieść myśli o klęsce powstania styczniowego) przez 2 lata tułał się po Europie, wreszcie schwytany podczas próby przekroczenia granicy Królestwa rok spędził w więzieniu.
Dzięki pomocy syna Mincla powrócił do Warszawy i sklepu.
Do końca życia pozostał wierny swoim ideałom, naiwnie oczekując nowej koniunktury politycznej, w której raz jeszcze będzie można podjąć walkę o wolność. Idealistyczny, nierealny stosunek do życia przenosi również na sprawy prywatne.
Pani Stawska, ulubienieca starego subiekta wychodzi za mąż nie za Stanisława, a za "lekkoducha" Mraczewskiego. Podziwiany Wokulski, który mógłby być, w zamyśle Rzeckiego, przywódcą w wielkiej narodowej sprawie, pradopodobnie ginie z miłości do niegodnej go kobiety.
Sklep, któremu oddał swe siły przeszedł w ręce Henryka Szlangbauma (Żyd, którego ojciec lichwiarz z powodu odejścia syna od religii przodków wydziedziczył). Cały świat, wyhodowany w wyobraąni starego subiekta, runął. Umiera w przekonaniu, iż "non omnis moriar" (nie wszystek umrę).
Julian Ochocki - najmłodszy idealista Tak jak dla Rzeckiego i Wokulskiego nie było miejsca w ówczesnym społeczeństwie, tak i nie znalazło się ono dla najmłodszego reprezentanta niepoprawnych marzycieli, Juliana Ochockiego.
Urodził się w rodzinie spokrewnionej z arystokratycznymi rodami, wprawdzie zbiedniałej, ale utrzymujące przyzwoity poziom życia.
W porę dostrzeżono jego zdolności i umożliwiono zdobycie dyplomu dwu wyższych uczelni (wydziału przyrodniczego na uniwersytecie i mechanicznego na politechnice).
Wychowany w pozytywistycznym kulcie nauki, Ochocki wierzy w nieograniczone możliwości ludzkiego rozumu.
Wrażliwy, zdolny i wykształcony marzy o zbudowaniu latającej machiny. Marzenie to nie było fantastyczną mrzonką, ale niedorzecznością była wiara wynalazcy o nadzwyczajnych możliwościach techniki w sferze przekształceń ustrojowych - młody człowiek wierzy, że cudowne odkrycie uszczęśliwi ludzkość.
Obraz społeczeństwa polskiego: Na kartach powieści ukazani są reprezentanci różnych grup społecznych, środowisk i zawodów Warszawy lat siedemdziesivtych XIX w.
1. Mieszczaństwo:
Stare pokolenie: Jan Mincel, spolszczony Niemiec, kupiec, który własną praca dorobił się sklepu w centrum Warszawy. Uczciwy i pracowity wzbogacił się, wychowując pokolenie równie jak on oszczędnych i zapobiegliwych handlowców (syn Jan, Ignacy Rzecki);
Średnie pokolenie: Ignacy Rzecki, August Katz. Pracują, ale i walczą "za wolność naszą i waszą" realizując swój romantyczny światopoglvd;
Ńowe pokolenie: Stanisław Wokulski. Przedsiębiorczy i energiczny, robi błyskawiczna karierę, dziesięciokrotnie powiększając pozostawiony przez żonę majątek. Dorabia się na handlu, na dostawach międzynarodowych dzięki sytuacji jaka wytworzyła się na ziemiach polskich po powstaniu styczniowym.
Grupę te cechuje brak energii, bezruch, rezygnacja ze zdobywania majątku i pozycji społecznej. Każdy objaw większej przedsiębiorczości uważany jest w tym środowisku z czyn niepoczytalny. Nic więc dziwnego, że pozycję pierwszoplanową w życiu ekonomicznym kraju zdobywajv Żydzi posiadający energię, pracowitość i cierpliwość w zdobywaniu zamierzonych celów i poczucie solidarności w grupie.
2. Arystokracja:
Pani Wąsowska(piękna i nieco cyniczna wdowa) baronostwo Krzeszowscy (skłócone małżeństwo, w którym baron roztrwonił majątek grając na wyścigach, a baronowa, po stracie jedynej córeczki, popadła w histerię), prezesowa Zasławska (mądra staruszka, którą ze stryjem Wokulskiego łączyło wielkie uczucie. Jej wzorowo prowadzony majątek, z ochronkami dla chłopskich dzieci, dbałością o służbę i fornali to wyjątkowa szczęśliwa wysepka wśród ogólnego niedbalstwa), Tomasz Łęcki (bankrut, przekonany o swej wybitnej wartości i energii w rzeczywistości reprezentuje poziom umysłowy graniczący z tępotą. Zajmuje go jedynie salonowa etykieta) i jego córka Izabela (jej osobowość to klasyczny produkt salonów. Rozpieszczona egoistka nie potrafi z niczego sobie odmówić ani z niczego zrezygnować), Ochocki, Kazimierz Starski (amoralny i cyniczny), baron Dalski narzeczony wnuczki prezesowej, zaślepiony miłością, zdziecinniały i naiwny), książę (najbardziej wartościowa postać, popiera projekt założenia Spółki do handlu ze Wschodem, pragnie coś zrobić dla "nieszczęsnego kraju", ale brak mu energii i zdolności umysłowych)
        Tę grupę społeczną oskarża pisarz o doprowadzenie kraju do upadku, o zaniedbanie interesów narodowych. Cechuje ją: - pasożytnictwo, - próżniactwo, - zbytkowy tryb życia, gonitwa za rozrywkami, - brak patriotyzmu, - nieuzasadniona pycha z powodu swego arystokratycznego pochodzenia, pogarda dla ludzi pracy, - brak godności własnej (gonitwa za posagiem).
3. Lud:
Wysoccy, Węgiełek (kamieniarz, Magdalenka (młoda dziewczyna, prostytutka, którą zajął się Wokulski wpierw posyłając do zakonnic na naukę szycia, a następnie umieścił pod opieką rodziny furmana Wysockiego) - ukazany jest wyłącznie marginesowo. W czasie spaceru Wokulskiego po Powiślu. Ukazany jest jako warstwa ustawicznie krzywdzona, bez możliwości rozwojowych.
4. Przedstawiciele innych środowisk:
Żydzi (Henryk Szlangbaum, doktor Szuman, który na skutek młodzieńczej miłości zrezygnował z praktyki i zajął się badaniem ludzkich włosów), studenci (Patkiewicz i Maleski), subiekci (Mraczewski, Lisiecki, Zięba), socjaliści (mizerny Klejn) oraz nieliczni reprezentanci inteligencji miejskiej (sprytny adwokat prowadzący sprawy Wokulskiego, pani Misiewiczowa - matka Heleny Stawskiej zarabiającej na życie lekcjami muzyki, żyjąca z pośrednictwa eks-nauczycielka p. Meliton)

Jaki był stosunek pozytywistów do romantyzmu?
Młode pokolenie końca lat 60-tych, które ujrzało na własne oczy klęskę powstania styczniowego, wystosowało protest wobec ideologii romantycznej. Młodzi byli już zniecierpliwieni irracjonalnymi koncepcjami, zrywami, które kończyły się śmiercią młodzieży, konfiskatą dóbr, zsyłkami lub emigracją.
Zachęceni racjonalną filozofią Zachodu, porażeni wizją ziemskiej nędzy, niesprawiedliwości społecznej, zaczęli głosić przyziemne, niezbyt "cudowne", lecz praktyczne ideały. Do romantyzmu i postawy uduchowionego romantyka, wieszcza odnosili się niechętnie, stosując nieraz ośmieszenie, pogardę lub kpinę.
    W "Nad Niemnem" Orzeszkowa prezentuje szereg romantycznych dziwadeł: zmanierowanego artystę Zygmunta Korczyńskiego, "nafaszerowaną" romansami, śmieszną Emilię Korczyńską, czy też Różyca - arystokratę - bywalca świata ogarniętego bólem istnienia. Te postaci budzą współczucie, śmiech, pogardę.
    W "Lalce" Prus ukazał niszczącą siłę romantycznego idealizmu. Materią powieści są stracone złudzenia tych, którzy przyjęli romantyczną ideę. Wielka miłość i to, co romantyczne w Wokulskim zniszczyło go - unicestwiło nawet te pierwiastki, dzięki którym mógł być użyteczny dla świata. Mrzonki o wyzwoleniu, "napoleońskie" nadzieje = to tylko dziwactwa sympatycznego staruszka, jakim był Rzecki. Oto, co pozostało z romantyzmu.
    A. Asnyk w swoich wierszach, np. w "Daremnych żalach" dobitnie perswaduje spadkobiercom, że czas ich minął, że nadszedł czas młodych, nowego pokolenia, nowych ideałów. Romantyzm to "uwiędłe laury" - najlepszy symbol mniemań pozytywistów o idei ojców.
    Są jednak utwory, które ukazują, że nie wszystkie ideały podlegały krytyce - były takie, które były zbyt święte, zbyt krwawe i niosły bolesne wspomnienia. Chodzi oczywiście o powstanie styczniowe, cześć tych, którzy polegli w walce o wolność. Popatrzmy jak wiele przychylnych akcentów o romantyzmie znajdujemy we "wrogiej" literaturze pozytywistów.
    "Nad Niemnem" Tuż obok krytyki i ośmieszenia autorka składa hołd powstańcom 1863r. Mogiła w lesie - to miejsce święte, wspomnienie tych wydarzeń to święty czas jedności wszystkich stanów. Zachwyt pięknem nadniemieńskiej natury także przywodzi na myśl romantyczną koncepcję człowieka i przyrody.
    "Gloria victis" - nowela Orzeszkowej to znów obraz powstańczej tragedii, nieszczęśliwa, rozdarta przez historię miłość, patriotyzm - wartości. Przed którymi chylą czoła nie tylko ludzie, lecz także cała leśna przyroda.
    "Lalka" B. Prusa - też zawiera wspomnienie powstania styczniowego, idea ojczyzny, walk które już się odbyły i nadzieje na wolność są choćby w przypadku Rzeckiego wzruszające, nie ma tu ostrego potępienia.
    "Contra spem spero" M. Konopnickiej jest hasłem romantycznym, nie racjonalnym. Poetka w ogóle jest "romantycznym elementem" w pozytywistycznej strukturze literackiej. Poeta w jej mniemaniu to mimo wszystko wieszcz, wódz narodu, poezja porywa do walki a idea patriotyzmu przewyższa wszystkie inne. A zatem - pozytywiści głosili własną drogę i inny program. Lecz "nie deptali przeszłości ołtarzy" - w głębi duszy żywili respekt wobec minionej epoki.

Jak literatura pozytywizmu przedstawia niedolę chłopa i nędzę wsi polskiej XIX w.?
Maria Konopnicka była piewczynią nędzy ludu i niedoli chłopa. Jej "obrazki" przedstawiały sylwetki nędznych, głodnych, wyrzuconych ze swoich chat ludzi, umierające z chorób i niedostatków dzieci ("Wolny najmita", "Jav nie doczekał").
    Nowele prozaików pozytywizmu często podejmują temat nędzy ludu. "Szkice węglem" H. Sienkiewicza - ciemnota chłopa, jego paniczny strach przed urzędem, analfabetyzm doprowadzają do tragedii, do uzależnienia ich od ludzi pokroju Zołzikiewicza. "Janko Muzykant" - także Sienkiewicza, przedstawia niedolę biednego, choć utalentowanego chłopskiego dziecka, ten sam motyw pojawia się w noweli B. Prusa pt. "Antek".
    Powieścią ukazującą chłopa, jego los, a nawet jego walkę z zaborcą jest "Placówka" B. Prusa - uporczywe, wytrwałe działania ślimaka, by utrzymać się na swojej ziemi. Eliza Orzeszkowa podejmuje temat wsi w utworach "Dziurdziowie" i "Cham". Niedola chłopa, niesprawiedliwość społeczna, los chłopskiego dziecka stały się tematami utworów pisarzy, którzy walczyli o poprawę bytu warstw najniższych. Docierali oni do ludzkich serc i sumień, lecz także oskarżali warstwy wyższe, bardziej oświecone, nawoływały do działań, które choć trochę mogłyby zaradzić złu.

Jak zarysował się w literaturze polskiego pozytywizmu problem dziecka?
Dziecko i jego los to temat często podejmowany w pozytywizmie. Być może dlatego, że cierpienie niewinnego dziecka najbardziej porusza odbiorcę, że niedola dziecka, które całkowicie zależy od dorosłych, nie powinna nigdy mieć miejsca. Los Janka Muzykanta - chłopaczka utalentowanego muzycznie, który za drobne właściwie przewinienie został zamordowany, budzi grozę. Głodne i chore dzieci z obrazków poetyckich Marii Konopnickiej, dziewczynka z "Dobrej pani" E. Orzeszkowej, która została potraktowana jak małpka - dobra gdy nowa, a gdy się znudzi - do wyrzucenia, także budzą zlitowanie.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Opracowania lektur na egzamin z romantyzmu
sprawozdanie nr 2, STRESZCZENIA I OPRACOWANIA LEKTUR
Jądro ciemności streszczenie, OPRACOWANIA LEKTUR , STRESZCZENIA
Pamiętnik z powstania warszawskiego - opracowanie, STRESZCZENIA I OPRACOWANIA LEKTUR
Lista lektur na mature
streszczenia, OprAcowania LektUr
sprawozdanie 3, STRESZCZENIA I OPRACOWANIA LEKTUR
lektury na maturę
Fircyk w zalotach - streszczenie, Filologia polska, streszczenia i opracowania lektur
Opracowane pytania na maturę z historii
Wpływ wojny na psychikę człowieka, LEKTURY - prace, streszczenia, opracowania,
Jądro ciemności, OPRACOWANIA LEKTUR , STRESZCZENIA
DOBRO I ZŁO, LEKTURY - prace, streszczenia, opracowania,
Władza to przywilej, LEKTURY - prace, streszczenia, opracowania,
Historii Maniaków streszczenie, Notatki, opracowania, materiały na kolokwia
Miłość nie jedno ma imię, OPRACOWANIA LEKTUR , STRESZCZENIA
Topos rycerza, LEKTURY - prace, streszczenia, opracowania,

więcej podobnych podstron

Streszczenia i opracowania lektur na maturę

Starożytność

Średniowiecze

W SKRÓCIE:

Pojęcia

Renesans

Pojęcia

Barok

Pojęcia

Oświecenie

Pojęcia

Romantyzm

W SKRÓCIE:

Pojęcia