Zagadnienia programowe na egzamin maturalny

Ad. 1 Ośrodki polityczne i kulturalne na ziemiach dawnego Imperium Rzymskiego

Po rozpadzie Imperium Rzymskiego, właściwie jego zachodniej części w miejsce prefektur zachodniego Rzymu powstało wiele pół- państewek barbarzyńskich. Proces ten miał następujący przebieg: Wśród toczących się walk zmieniał się charakter osadnictwa barbarzyńskiego na terenie Cesarstwa. W teorii ziemie te w dalszym ciągu stanowiły część składową państwa rzymskiego, w praktyce natomiast barbarzyńcy przejmowali nad nimi pełnię władzy nie tylko wojskowej, ale również cywilnej i zmieniali je na pół suwerenne obszary. Wodzowie germańscy korzystając z zarzuconego im przez Rzymian tytułu króla, stawali się z wolna niezależnymi monarchami, którzy w słaby sposób czuli się zależni od cesarza, będącego w tych krajach symbolem państwowości rzymskiej. Tak więc na obszarze Panonii osiedli Ostrogoci. W Galii: między dolnym Renem, Skaldą i Lasem Ardeńskim- Frankowie, między Pirenejami a Garonną- Wizygoci, nad Renem w okolicach Wormacji i Spiry- Burgundowie, w Alzacji- Alamanowie, nad kanałem La Manche- Sasi, a na Półwyspie Armorykańskim- Brytowie. Wreszcie na Półwyspie Iberyjskim usiłowali utrwalić swój stan posiadania Wandalowie, Alanowie i Swebowie. Ostateczny rozpad Cesarstwa zachodnio- rzymskiego (od przełomu I i II oficjalnie panowało dwóch cesarzy) potwierdziło zamordowanie Oretesa i bunt wojsk sprzymierzonych - Germanów pod wodzą Odoakra. Ów przywódca germański zgodził się na uznanie zwierzchnictwa Cesarza z Konstantynopola pod warunkiem przyznania mu władzy nad zajętymi dotychczas przez German terenów (476-480 r. n. e.) I tak oprócz w/w państewka istniały tylko dwa poważne ośrodki kulturowe i polityczne- państwo Franków zjednoczone pod wodzą Chlodwiga (Klodiwga) i Konstantynopol. Reszta pseudo-państw były to półkoczownicze narody, zgromadzone w plemionach.

Ad. 2 Państwo Franków. Monarchia Karola Wielkiego

Historia państwa Franków rozpoczyna się w 496 roku, od chrztu króla Franków- Chlodwiga. Poprzez cały VI i VII wiek n. e. rządy sprawowała dynastia Merowingów. Zmiana nastąpiła dopiero w 2 połowie VIII wieku n. e. Wówczas to władza królewska utraciła na sile, wskutek rozdziału państwa pomiędzy synów króla. Skutkiem stały się częste wojny domowe, niemożność współdziałania wobec wroga zewnętrznego i utrata kontroli nad pozostałymi księstwami. Państwo Franków zostało podzielone na dwie części: północno- wschodnią Galię (Germanie) i południe kraju. Wskutek sporów dynastycznych do władzy doszedł ród Karolingów. Pierwszym krokiem do zdobycia absolutnej władzy był urząd majordoma (początek VII w. n. e.). 100 lat później dzieło swoich poprzedników kontynuował Karol Młot, który odsunął ród Merowingów od władzy. Następcą jego został Pepin Krótki, którego po raz pierwszy koronował jednocześnie arcybiskup i Papież (Stefan II). Przyłączył on do swoich ziem Królestwo Longobardów, a po zawarciu sojuszu z Państwem Kościelnym oddał je w/w. Następnym władcą frankijskim był Karol Wielki, władał on najdłużej bo aż 30 lat (od 772 roku). Prowadzona przez niego ekspansja odbywała się w trzech kierunkach: północny wschód (terytorium Sasów), na wschód (podbił tereny do rzeki Łaby), na zachód (podbicie Półwyspu Iberyjskiego aż po rzekę Ebro), na południu (Półwysep Apeniński). Jako pierwszy w historii Państwa Franków Karol Wielki zajął ziemie nad środkowym Dunajem, podporządkował sobie Państwo Awarów.

Karol Wielki realizował bardzo rozległą politykę zagraniczną:

• w współpracy z Państwem Kościelnym proklamował chrystianizację,

• w Hiszpanii walczył z Arabami,

• w pewnym okresie czasu zagroził strefom wpływu Cesarstwa Bizantyjskiego.

W 800 roku Karola Wielkiego koronowano na cesarza rzymskiego, przedtem nosił tytuł króla Franków i Longobardów. Tereny znajdujące się teraz pod rządami Karola stanowiły terytorium obecnej: Francji, Niemiec, północnej i południowo- wschodniej części Włoch, Austrii, Luksemburga, Belgii i Holandii oraz Szwajcarii.

1. charakter i cechy charakterystyczne nowego Cesarstwa Rzymskiego:

• państwo patrymonialne (władca całe państwo traktował jako własność prywatną rodu)

• objazdowy charakter rządów (władca podczas rządzenia objeżdżał swoje państwo, pomimo wybudowania stolicy- Akwizgran)

• podział administracyjny na 700 hrabstw, z hrabią na czele (tytuł ten stał się dziedziczny)

• utworzenie marchii (margrabiowie mieli prawo wypowiadać lokalne wojny bez zgody króla, przyłączali podbite ziemie)

• kontrola sprawowana nad hrabstwami, biskupstwami przez wysłanników cesarskich

• wskutek wojen chłopi tracili majątki, i oddawali się w ręce możnowładców - utrata wolności

• wzrost liczby i znaczenia rycerstwa, jako warstwy średniej

• nagrodą dla urzędnika było beneficjum, coś na kształt premii motywacyjnej

• wasalami królewskimi byli także biskupi i opaci

• istniało wiele praw: rzymskie na terenach Galii, longobardzkie w Italii i parę odmian germańskiego

• jedynym elementem jednoczącym ludność w oczach prawa Państwa Franków były obowiązki wobec państwa: służba wojskowa (piesza), utrzymanie dróg, mostów i grodów, dostarczenie przewozu i kwater królewskich urzędnikom i dziesięcina.

Miasta frankijskie były słabo zaludnione, straciły na zawsze swój starożytny splendor. Z centrum życia gospodarczego i społecznego stały się siedzibami biskupów, co spowodowało skurczenie się do niewielkich rozmiarów.

Ludność zajmowała się głównie rolnictwem, mieszkała na wsiach. W całym państwie frankijskim istniało wiele małych gospodarstw rolnych, a duże uprawy, podobne do rzymskich latyfundiów były rzadkością. Pracowali na nich niewolnicy i chłopi zależni od pana (majątki królewskie i kościelne). Handel towarami luksusowymi był ograniczony do minimum, a zajmowali się nim tylko Żydzi i włoscy kupcy. Karol Wielki przeprowadził reformę pieniężną- wprowadził nowa monetę srebrną. 12 denarów tworzyło 1 solid, 20 solidów 240 denarów i równe było 1 funtowi.

Za rządów w/w władcy rozbudowano system organizacji kościelnej. Powstały prowincje i silne diecezje. Ujednolicono liturgię mszy, rozbudowano szkoły klasztorne i skryptoriów. Świeckimi szkołami były szkoły pałacowe. Sztuka i architektura, która powstawała w czasach Państwa Frankijskiego stała się symbolem i wzorcem dla ludzi całego średniowiecza. Zdobycie ogromnego terytorium i brak centralizacji władzy spowodowały upadek i stopniowy rozpad państwa. Wszystkie podbite hrabstwa chciały się uniezależnić od decyzji króla i skorzystały z sprzyjających warunków. W I połowie IX wieku Państwo Frankijskie zostało zaatakowane przez Normanów i Węgrów. Ludy te nie będące nigdy pod kontrolą Cesarstwa Rzymskiego ani frankijczyków miały inny charakter, a także posiadały ogromne grupy ludnościowe- wojowników. Historia Państwa frankijczyków kończy się w 843 roku, nastąpił wówczas ostateczny podział państwa. Ostatnim królem, który posiadał całkowitą, choć kruchą władzę był Ludwik Pobożny. To właśnie jego synowie podzielili między siebie spadek ojca. Po bitwie po Verdun tereny frankijskie były w rękach trzech synów L. Pobożnego. Karol Łysy otrzymał terytorium dzisiejszej Francji (ludność zromanizowana), Ludwik Niemiecki tereny dzisiejszych Niemiec (zamieszkałe przez nieokiełznanych Germanów), a Lotar tereny dzisiejszej Alzacji i Lotaryngii.

Już nie udało się przywrócić świetności Państwa Franków w takiej postaci jakiej było ono przedtem. Z wymienionych dzielnic tylko ziemie Ludwika Niemieckiego rozwinęły się i w półtora wieku później koronowano nowego cesarza- Ottona I. Francuska dzielnica dopiero w XIII i XIV wieku doszła do poziomu gospodarczego terytoriów Ludwika Niemieckiego. Ostatnia część spadku, którą otrzymał Lotar stanie się źródłem konfliktów między Francją a Niemcami.

Ad. 3 Cesarstwo Ottonów

Niemcy jako jedyne państwo stanowiło jedną całość, zachowano tam centralną władzę. Panowanie L. Niemieckiego pomogło dodatkowo w ukróceniu przywilejów książąt i możnowładztwa. Jednak po jego śmierci dążenia odśrodkowe odżyły. Najazdy Normanów i Węgrów pomogły odwrócić ten skutek. Książęta poszczególnych hrabstw nie mogąc sami się obronić, połączyli swoje siły. Zdecydowano się na wybór jednego króla i oddaniu w jego ręce całego państwa. Okres świetności nastąpił w latach 919 - 1024, podczas panowania dynastii saskiej Ottonów. Wówczas to rozbito wojska Normanów i Węgrów (955 r. Lechowe Pole). Wskutek interwencji Niemiec w sprawy Włoch dołączono również Królestwo Włoch. Od tego czasu Papież mógł sprawować swoje rządy, ale tylko pod warunkiem złożenia przysięgi cesarzowi Cesarstwa Niemieckiego. Prowadzenie przez Niemców ekspansywnej polityki zagranicznej umożliwiło przyłączenie Lotaryngii, a także podporządkowanie Słowian. Wzorem z Państwa Franków na wschodniej granicy zbudowano umocnienia - sieć grodów i utworzono tam niezależne marchie. Miały on podbijać i przyłączać do Niemiec tereny Słowian. Odtąd na pierwszym planie stała chrystianizacja, bez względu na środki. Jednym z nich było utworzenie w Magdeburgu placówki misyjnej. Ekspansję w kierunku wschodnim przyśpieszyła koronacja na cesarza Ottona I. Pozwoliła ona władców Niemiec nazywać najpierw królami Niemiec, po koronacji królami rzymskimi i wreszcie po koronacji cesarskiej w Rzymie cesarzami rzymskimi. Idee zjednoczeniowe nie umarły, w wręcz przeciwnie- jeszcze bardziej odżyły. Otton I chciał zjednoczyć zachodnią Europę i wschodnią za pomocą siły, a już jego następca uczynił to w sposób łagodniejszy. Otton III rozwinął ideę władzy zwierzchniej cesarza nad wszystkimi krajami chrześcijańskiej, łacińskiej Europy. Nawiązywał on do wielkości Karola Wielkiego, koronowany był w Akwizgran. Zawarł on sojusz z Bolesławem Chrobrym (1000 r.) i uznał niezależność nowych metropolii kościelnych Polski i Węgier. Ani w Rzymie, ani na Półwyspie Apenińskim nowi cesarze nie znaleźli silnych sojuszników, a Otton III, wygnany z Rzymu zmarł z dala od stolicy imperium. Związane z godnością cesarską panowanie na Italią zmuszało do prowadzenia wojen na Półwyspie. Cesarstwo rzymskie z nazwy, stawało się coraz bardziej tożsame z królestwem niemieckim, w jakie przekształciła się wschodnia część dawnej monarchii Karola Wielkiego i Chlodwiga.

Ad. 4 Kształtowanie się społeczeństwa feudalnego- system feudalny, renta feudalna i stosunki lenne.

System feudalny oparty był na bezpośrednich związkach między ludźmi, a charakter ich określał pozycję jednostki w społeczeństwie. Wąska grupa ludzi nazywanych feudałami posiadała dużo ziemi, której sami nie mogli uprawiać. Dlatego wydzierżawiano ją chłopom, którzy oddawali panu część zebranych plonów. Zwykle dla właściciela ziemskiego wystarczył kawałek ziemi, aby się utrzymać- jednak gdy na zachodzie Europy powstało ogromne zapotrzebowanie na zboże i mięso (pod koniec XV i XVI, XVI wiek) wymiar pańszczyzny wzrósł, a także chłopów przesuwano na gorsze ziemie. Odrębnym stanem społecznym było wówczas rycerstwo, które w zamian za przejęcie od chłopów obowiązku służby wojskowej i politycznych pobierało daninę w naturze od chłopa. Biedniejsi rycerze skupiali się z kolei przy mocniejszym ekonomicznie feudale, stając się automatycznie jego wasalem. Wtedy feudała nazywamy seniorem, natomiast osobę, która oddała się w ręce feudała wasalem. Jednocześnie panowała zasada: „Wasal mego wasala nie jest moim wasalem”. Oznacza to, że chłop podległy rycerzowi, czyli jego wasal nie był wasalem feudała, któremu ów rycerz podporządkował się. Renta feudalna- świadczenia uiszczane przez chłopów, które były podstawą utrzymania pana feudalnego. W skład renty feudalnej wchodziły: pańszczyzna i danina (w naturze lub częściowo w pieniądzu), świadczenia okolicznościowe z racji zawarcia małżeństwa lub dziedziczenia spadku. Bardzo często feudał pobierał grzywny z tytułu wykroczenia lub przestępstwa (sądy nad wasalami miał pan feudalny). W XI, XII i XIII wieku feudał miał również prawo do zatrzymywania dla siebie dziesięciny, która według prawa należała się kościołowi.

Osłabienie władzy królewskiej spowodowało rozwój prowincjonalnych zamków w roli ośrodków życia kulturalnego i politycznego. Król nadawał feudałowi świeckiemu lub duchownemu immunitet, który pozwalał na płacenie niższych danin na rzecz króla, a także prawo uwolnienia się od władzy sądowniczej władcy. Lennem nazywamy majątek ziemski, który senior nadawał wasalowi w zamian za służbę. Była to przeważnie walka zbrojna lub dochowanie wierności. Inwestyturą nazywamy nadanie lenna. Procesowi temu towarzyszyła uroczysta ceremonia, połączona z wręczaniem symbolu władzy seniora (chorągiew i włócznia lub pastorał i pierścień).

Ad. 5 Początki państwa Polskiego

Państwo polskie powstało na skutek podboju jednego plemienia przez drugie. Wówczas tereny X- wiecznej Polski zamieszkiwały następujące plemiona:

1. Wiślanie nad górną Wisłą

2. Plemiona śląskie nad górną i środkową Odrą

3. Polanie nad Wartą

4. Mazowszanie nad środkową Wisłą

5. Pomorzanie między dolną Odrą, dolną Wisłą, Bałtykiem i Notecią

6. Lędzianie nad Sanem i Wieprzem

7. Goplanie na Kujawach

Najpotężniejszym plemieniem byli Polanie, to oni podbili właśnie Wiślan (trzecie w kolejności). Ale nie zawsze Wiślanie byli tacy słabi. Na początku X wieku stanowili oni największą potęgę na terytorium późniejszej Polski. Głównymi ośrodkami tamtejszej polski były Kraków i Wiślica. Terytorium Wiślan rozciągało się aż po Bug i Styr. Podbici oni zostali przez wielkomorawskiego Świętopełka, który przez 30 lat okupował te tereny. Ówczesny „potężny książę pogański” został siłą ochrzczony, co miał znaczenie dla późniejszych wydarzeń. Inna sprawa jest w przypadku Polan, jedyne informacje tym ludzie znaleźć można dopiero w chrześcijańskich źródłach pisanych z II połowy X wieku. Możemy się dowiedzieć jedynie, że Mieszko władca Polan toczył w 963 roku walkę o dolną Odrę ze słowiańskim plemieniem Wieletów.

Gall Anonim wspomina o przodkach Mieszka I: Siemowicie synu podboje Piasta, Leszku i Siemomyśle.

1. Przyłączanie do terenów Polan innych ziem dokonywało się poprzez, ustalić można, że Mieszko I w chwili chrztu zajął: Wielkopolskę, Mazowsze, Kujawy i wschodnią część Pomorza.

2. W 972 roku, po bitwie pod Cedynią przyłączono do Polski Pomorze Zachodnie.

3. Przed śmiercią Mieszko I podbił jeszcze Śląsk i ziemie Wiślan z Krakowem.

Terytorium polskie za czasów Mieszka I zamieszkiwało 1 mln. Ludzi, obejmowało ono 250 tys. km ². Ludność była rozproszona wskutek naturalnych przeszkód. Centrum życia gospodarczego i politycznego znajdowało się w Gnieźnie, Poznaniu, Ostrowie Lednickim i Gieczu. Tajemnicą jest kwestia polityczna zamku w Kruszwicy i jego znaczenie dla historii Polski.

Mieszko I jako pierwszy władca Polski przyjął chrzest od Czech. Uczynił to z obawy przed ingerencją niemieckich misji chrześcijańskich w sprawy wewnętrzne Polski. W 965 roku pojął za żonę księżniczkę czeską Dobrawę, a także w rok później przyjął chrzest. Jednocześnie zawarto traktat polityczny z czechami. Pierwszym biskupem polskim, mającym siedzibę w Poznaniu był Jordan (968 rok).

Znaczenie przyjęcia chrztu przez Polskę:

• Polaków zaliczano do społeczeństwa Europy,

• władca polski traktowany był na równi z innymi królami

• nawiązano stosunki dyplomatyczne z resztą Europy zachodniej i południowej,

• Polska uważana była za „przyjaciela cesarskiego”, ale płaciła trybut z części ziem Niemcom.

Należy również pamiętać, że Mieszko I wydał akt: „Dagome iudex”. Przekazywał on Państwu papieskiemu tereny Polski pod opiekę .

Ad. 6 Polska za panowania Bolesława Chrobrego

Bolesław Chrobry zdobył władzę w dość niezwykły sposób, mianowicie usunął ich z kraju lub zamordował. Jako polski król kontynuował politykę ojca, która wyrażała się:

• poprawnymi stosunkami z Cesarstwem Niemieckim (znaczenie bitwy pod Cedynią),

• Chrobry patronował wyprawom misyjnym prowadzonym przez biskupa z Pragi św. Wojciecha, jego zwłoki stały się później źródłem dumy (starania o ustanowienie metropolii),

W 1000 roku w Gnieźnie odbył się zjazd miedzy cesarzem Ottonem III i B. Chrobrym. Przy okazji ufundowano trzy biskupstwa (Kraków, Wrocław, Kołobrzeg) i jedno arcybiskupstwo. Otton III wręczył Chrobremu diadem i włócznię św. Maurycego, wyrażając tym samym zgodę na koronację. Dobre stosunki polsko- niemieckie szybko przerwała śmierć cesarza, a jego następca Henryk II nie tolerował Polski jako niepodległego państwa. Nastąpił okres wojen polsko- niemieckich:

1. 1002 - 1005

• Bolesław Ch. zajął Łużyce, Miśnie i Milsko,

• Interwencja Polska w Czechach pozwoliła przyłączyć Czechy, Morawy i Słowację (konflikt dynastyczny Przemyślidów),

• Zaniepokojony zbyt dużymi podbojami Niemcy wypowiedzieli Polsce wojnę i podjęta w 1005 roku Henryka II zniweczyła wszystkie dotychczasowe polskie zdobycze terytorialne,

• Po przeprawie na Odrze pod Krosnem zawarto pokój w Poznaniu, na mocy którego zapanował rozejm

2. 1007- 1013

• Chrobry jako pierwszy zerwał warunki pokoju, zajął Milsko i Łużyce,

• Wskutek braku przewagi militarnej i braku rozstrzygnięcia zawarto pokój w Merseburgu, cesarz godził się na utrzymanie Łużyc i Milska przez Polskę, ale pod warunkiem że będzie to lenno niemieckie,

3. 1015 - 1018

• agresorem teraz była strona niemiecka, która nie mogąc przebić się przez umocnienia na Odrze zrezygnowała (pokój w Budziszynie 1018 r.)z lenna i zobowiązała się do osadzenia margrabiów przyjaznych Polsce w Miśni,

• cesarz przyrzekł pomoc militarną w wyprawie na Kijów.

Bolesław chrobry przy pomocy sił niemieckich zajął Ruś, do Polski przyłączył Grody Czerwieńskie.

Przyczyną wtrącenia się Polski w sprawę Kijowa był spór o tron Rurykowiczów.
Koronacja B. Chrobrego odbyła się w 1025 roku, parę miesięcy przed śmiercią władcy. W ty samym roku koronował się syn Chrobrego Mieszko II.

Ad. 7 Państwo polskie w XI wieku- kryzys i odbudowa przez Kazimierza Odnowiciela

Wojny B. Chrobrego doprowadziły do powiększenia rozmiarów państwa polskiego, ale przyniosły zagrożenie najazdu sąsiadów żądnych zemsty. Mieszko I kontynuował politykę ojca (Saksonia), ale w 1031 roku wobec zmasowanego najazdu cesarza Konrada II oraz księcia kijowskiego Jarosława Mądrego oddał on pewne terytoria. Na rzecz Niemiec Milsko i Łużyce, Grody Czerwieńskie Rusi a wreszcie Czech i Węgier Morawy i Słowację. Sytuację dodatkowo pogorszyły rządy Bezpryma i odesłanie przez niego insygnii koronacyjnych do Niemiec. Nastąpił podział kraju. Po śmierci Mieszka II (1034 r.) w Polsce nastąpił kryzys- władzę objęli możni, wygnano z kraju wdowę po królu i Kazimierza Odnowiciela. Doszło do ogólnokrajowego buntu. Na Mazowszu powstało państewko Masława (Miecław), na Pomorzu odnowiły się struktury plemienne. Dzieła dopełnił najazd księcia czeskiego Brzetysława, który podporządkował sobie Śląsk, uprowadził wielu jeńców i wywiózł z Polski relikwia św. Wojciecha. Gniezno z stolicy kraju stało się zniszczoną wioską. Pomoc przynieśli nie dawni wrogowie, którzy pomogli Kazimierzowi Odnowicielowi powrócił do Polski. Przy ich pomocy Kazimierz odzyskał Małopolskę z Krakowem i Wielkopolskę. Henryk III i Jarosław Mądry zgodzili się na małżeństwo Kazimierza z córką tego drugiego. Jednocześnie Kazimierz rozpoczął podbój Pomorza z rąk Miecława. W 1047 r. odzyskał Mazowsze, w 1050 r. Śląsk. Cesarz niemiecki oddał Śląsk Polsce pod warunkiem płacenia trybutu Czechom. Kazimierz Odnowiciel nie odbudował metropolii kościelnej w Gnieźnie.

Ad. 8 Umocnienie państwa polskiego za panowania Bolesława Śmiałego (Szczodrego) i Bolesława Krzywoustego. Status Krzywoustego 1138 r.

Porównując państwo polskie za Chrobrego i K. Odnowiciela stwierdzić trzeba jeden istotny szczegół: nie było już jednego ośrodka władzy, ani kultury, były dwa (Kraków- B. Śmiały i Płock- Władysław Herman). Spadła rola Wielkopolski, jako propagatora chrześcijaństwa i kultury. Następcą K. Odnowiciela został jego najstarszy syn- Bolesław Śmiały. Trafił on na szczęśliwą dla Polski sytuację- konflikt wewnętrzny w okresie małoletniości Henryka IV, zaciętą walkę między cesarstwem a papiestwem o inwestyturę. Opowiedzenie się po właściwej stronie (po stronie papiestwa) pozwoliło Bolesławowi odbudować arcybiskupstwo w Gnieźnie, rozbudować biskupstwa, a także koronować się w 1076 roku. Wszystkie te procesy wydarzyły się bez zgody cesarza Henryka IV, który i tak po paru miesiącach poddał się decyzjom papieża. Szczodry osadził na tronie węgierskim swojego kandydata - Władysława. Bolesław przyłączył do Polski Grody Czerwieńskie, a także dwukrotnie osadził na tronie Rusi po śmierci Jarosława Mądrego swego kandydata. Wszelkie działania króla zniszczył spisek zawiązany przez biskupa krakowskiego Stanisława. Możni znowu chcieli władzy, a dobrą przykrywką był kościół (1079 r.). Przypuszcza się, że spór pomiędzy królem a biskupem wywołany był dezercją rycerzy, którzy zaniepokojeni sytuacją na Rusi kijowskiej ruszyli w celu przywrócenia tam spokoju. Król skazał na śmierć winnych, w tym także biskupa. Musiał uciekać z kraju, na obczyźnie został otruty. Możni „posadzili” na tronie polskim brata B. Śmiałego Władysława Hermana. Nowy władca zmienił politykę zagraniczną- opowiedział się po stronie cesarza (B. Śmiały po stronie papieża), zrezygnował on korony królewskiej. Za jego rządów nastąpiła ogromna decentralizacja władzy- możni zwalczali się nawzajem, co wywoływało wszelkie problemy gospodarcze. Polska cofała się zpowrotem do czasów przedpaństwowych. Głównym możnowładcą, który sterował Polską był wojewoda książęcy Sieciech. Oprócz władzy z zajmowanego stanowiska miał również pieniądze, które odbierano innym możnym. To oni właśnie Władysławowi Hermanowi przeciwstawili najstarszych synów Kazimierza Wielkiego. Byli to Zbigniew i Bolesław Krzywousty. Naciski polityczne możnych pod symbolem nadania władzy nim ostatnim spowodowały wygnanie z kraju Sieciecha i przyznanie Bolesławowi i Zbigniewowi dzielnic. Zbigniew otrzymał: Wielkopolskę, Kujawy, natomiast Bolesław: Śląsk z Krakowem i Sandomierz. W. Herman pozostawił sobie Mazowsze i władzę zwierzchnią. Po śmierci tego ostatniego doszło do walki pomiędzy braćmi. Nastąpił nowy podział kraju. Zbigniew zajął Wielkopolskę, Kujawy i Mazowsze. Bolesław Małopolskę, Śląsk i Ziemię Lubuską. Poważniejsze starcie w 1107 roku, wskutek którego Zbigniew uciekł do Niemiec i sprowadził do kraju obce wojska (1109 r.), pozwoliło Bolesławowi pokazać się jako dobry król i polityk. Krzywousty obronił się przed najazdem Henryka V, zastosował on metody wojny szarpanej, znaczną rolę odegrało również poparcie możnych i obrona grodów: Głogowa, bytomia i Wrocławia. Ostatecznie Henryk V wycofał się z Polski poniósłszy straty w rycerstwie nie domagał się trybutu od Bolesława. Zbigniew po powrocie do kraju nie odzyskał swojej dzielnicy, został on wkrótce oślepiony i zabity przez Bolesława. Postępy terytorialne nastąpiły za rządów B. Krzywoustego. W ciągu 20 lat umocnił on linię Noteci, podbił Pomorze wschodnie(1116 r.) i Gdańsk oraz Szczecin (1121- 1122 r.). Przeprowadzono ponowną chrystianizację Pomorza i utworzono biskupstwo w Kamieniu. Niewiększe sukcesy Bolesław miał w sprawach dyplomatycznych. Po przyznaniu arcybiskupowi magdeburskiemu Norbertowi zwierzchnictwa nad kościołem chrześcijańskim na wschodzie Bolesław zmuszony był bronić praw metropolii gnieźnieńskiej przed zadaniami Norberta. Spotkanie z cesarzem Lot arem III w Merseburgu (1135 r.) pozwoliło na ostateczne potwierdzenie praw kościoła katolickiego w Polsce. Aby załatwić sprawę dziedzictwa tronu i zapobiec walkom w łonie dynastycznym Bolesław Krzywousty uregulował to testamentem. Dotychczasowy zwyczaj wyznaczania za życia swojego następcy zastąpiono, że księciem zwierzchnim będzie senior. Seniorem mógł być najstarszy członek rodu piastowskiego. Nie mógł to być najstarszy syn króla, lecz najstarszy z braci ojca. O kolejności decydował tylko wiek. W ten sposób wyeliminowano wpływ możnych na to kto zostanie władcą. Senior miał otrzymywać dziedzicznie dzielnice senioralną z Krakowem jako stolicą państwa i miał prawo do: zwierzchnictwa nad książętami dzielnicowymi, prowadzenia polityki zagranicznej, współdecydowania o obsadzaniu urzędów, a także do utrzymywania załóg wojskowych w głównych grodach znajdujących się w dzielnicach braci. Resztę kraju dzielono między braci, ziemia ta nie mogła być sprzedawana bez zgody seniora, kolejni książęta mieli otrzymywać ją w spadku. Datę wydania i wejścia w życie testamentu senioralnego uważa się rok 1138.

Ad. 9 Walka papiestwa z cesarstwem. Spór o inwestyturę. Walka o reformę Kościoła.

X wiek był okresem pełnym niepokoju, wojen domowych i najazdów. Niektóre środowiska duchowne krytykowały uwikłanie się Kościoła w sprawy świeckie, kupczenie godnościami kościelnymi, popieranie krewnych i dzieci z nieprawego łoża i brak dyscypliny w zakonach. Reformę zastygłego Kościoła rozpoczęto w klasztorze Cluny (reguła św. Benedykta). Powrócono do surowej dyscypliny, codziennego rytmu modlitw. Opata wybierano tylko spośród mnichów zakonnych. Klasztor podlegał bezpośrednio papieżowi. Wkrótce zmiany te wprowadzono w całej Europie. Powstała kongregacja, która skupiała 2 tys. klasztorów. Reformom sprzyjały także inne instytucje kościelne- ruch Pokoju Bożego. Członkowie jego mnisi i biskupi francuscy sprzeciwiali się przemocy i uciskaniu słabych i bezbronnych przez feudałów i rycerstwo. Żądali oni zaniechania prywatnych wojen, obrony kościoła i wiary chrześcijańskiej. Także Niemcy propagowali nową reformę- uczyniono Kościół instytucją państwową, każdy cesarz decydował o wyborze papieża. Tak było do czasów Ottona III, później walki między rodami rzymskimi doprowadziły do upadku autorytetu papieża. Dopiero pod kierunkiem Henryka III. W 1046 roku jeszcze wtedy w/w król niemiecki wkroczył do Rzymu i zdetronizował trzech papieży i wprowadził na tron swojego kandydata- zwolennika odnowy kościoła. Interwencja możliwa była, ponieważ król niemiecki był zwierzchnikiem politycznym i duchowym ludu chrześcijańskiego. Inne zdanie na temat charakteru Kościoła katolickiego miał papież Grzegorz VII (1073- 85)- uważał on, że kościół powinien być całkowicie niezależny od jakiejkolwiek władzy świeckiej. Papież maił być wybierany przez najwyższych kardynałów kościoła rzymskiego i biskupów diecezji podrzymskich. A stolica apostolska miał być centrum zarządzającym sprawami kościelnymi w całym świecie chrześcijańskim. Papież ten był autorem programu reformy kościoła: „Dictatus papae”. Na zwołanym synodzie (1075 r.) uchwalono zakaz przyjmowania przez duchownych inwestytury z rąk świeckich, np. od królów, książąt itp. Jednym z założeń reformy było również wprowadzenie celibatu dla wszystkich duchownych. Zwrot w polityce stolicy apostolskiej wywołał sprzeciw cesarza Henryka IV, który nie miał zamiaru zrezygnować z tego typu przywilejów. W odwecie papież Grzegorz VII obłożył cesarza klątwą i zdetronizował go. Szybko zareagował opozycja Henryka IV, która wymusiła na nim uzyskanie rozgrzeszenia i oczyszczenie się z klątwy (Canoss we Włoszech). Po tym fakcie Henryk IV zdetronizował papieża,, osłabił opozycję w Niemczech. Na tronie papieskim zasiadł antypapież przedstawiony przez króla. Henryk IV w tym samym roku koronował się na cesarza (po zdobyciu Rzymu w 1084 r.). W rezultacie zawarto układ, zwany konkordatem (1122 r. w Wormacji), na mocy którego Cesarz Henryk V zrzekł się inwestytury opatów i biskupów, zezwalał na ich wolny wybór. Miał prawo nadawania dostojnikom kościelnym dóbr lennych przez wręczanie im berła. Postanowienia te potwierdził powszechny sobór (Rzym 1123 r.) pod przewodnictwem Kalikstema II. Reformy gregoriańskiej nie wprowadzono w życie w XI wieku, gdyż sytuacja w Europie zachodniej i w Polsce była bardzo skomplikowana (rak poparcia ze strony duchowieństwa polskiego).

Ad. 10 Wyprawy krzyżowe. Przyczyny i skutki.

W 1095 roku papież Urban II na synodzie w Clermont rzucił hasło „wojny krzyżowej z Turkami, którzy zabijali i wzięli do niewoli wielu chrześcijan, zniszczyli kościoły i Królestwo Boże i doszli aż do Morza Śródziemnego”. Dodatkowym powodem do odbywania wojny świętej był fakt, że Turkowie uniemożliwili pielgrzymki do Ziemi Świętej. Warto zaznaczyć tu, że wszystkie ziemie odbite z rąk niewiernych stawały się automatycznie własnością Stolicy Apostolskiej. Apel papieża odpowiadał na wiele problemów w ówczesnych społeczeństwach:

• pobudził najpierw grupy najuboższe,

• chłopi, którzy uciekali ze wsi do miast znajdowali rozwiązanie e formie uczestnictwa w wyprawach krzyżowych,

• ukrócono wojny domowe, młodsi synowie władców i pretendenci do tronu liczyli na liczne zyski i utworzenie własnych państw.

Odbyło się kolejno VIII wypraw krzyżowych. Pierwsza (1096 r.) ruszyła przez Bizancjum i składała się głównie z przedstawicieli plebsu- biednych rycerzy, chłopów, matki z dziećmi i zwykli przestępcy. Tam gdzie było co ograbić, to rabowano. Gdy krucjata dotarła do Azji Mniejszej doznała klęski- chorych wybito, a zdrowych Turcy sprzedali jako niewolników. Większy skutek odniosła następna (ten sam rok), która składała się w większej części z rycerstwa, zdobyto Jerozolimę (1099 r.) i wyparto Muzułmanów z wybrzeży morza Śródziemnego. W miejsce „pogańskich miast” powstały: Królestwo Jerozolimskie, hrabstwo Trypolis, księstwo Antiochia i hrabstwo Edessy. Państewka te miały charakter klasycznego ustroju feudalnego z rozbudowaną drabiną feudalną i charakterystycznymi dla władztw feudalnych rywalizacji i konfliktów. Istotną rolę dla krucjat miał zakony tworzone przez rycerzy, którzy zainteresowani byli udziałem w nich. Zakony powstawały w celu ochrony pielgrzymów przed niewiernymi. Templariusze, joannici oraz Zakon Najświętszej Marii Panny szybko zdobyli znaczenie i bogactwo dzięki licznym nadaniom, otrzymywanym w krajach europejskich, a także niezależność, gdyż podlegali bezpośrednio papieżowi.

Panowanie krzyżowców nie mogło obyć się bez stałego napływu ludzi, ani też transportu morskiego i zaopatrzenia, którego dostarczali kupcy z Italii. Dlatego też krucjaty nie były wyłącznie ekspedycjami militarnymi, ale także wielkim ruchem pielgrzymkowym oraz wyprawami kupieckimi. W 1144 r. muzułmanie zdobyli hrabstwo Edessy. Zorganizowano wtedy drugą wyprawę krzyżową (1147- 1149 r.). Przewodniczyli jej Konrad III i Ludwik VII. Zakończyła się ona fiaskiem wskutek sporów między tymi dwoma przywódcami. W 1187 r. Saladyn, jako sułtan Egiptu pokonał krzyżowców i zdobył Królestwo Jerozolimskie. W rękach chrześcijańskich pozostały: Tyr, Trypolis i Antiochia. Tych ostatnich wsparła następna wyprawa krzyżowa, dowodzona przez cesarza Fryderyka Barbarossę, Filipa Augusta i Ryszarda Lwie Serce. Krucjatę zakończył pokój z Saladynem, który gwarantował chrześcijanom dostęp do miejsc kultowych w Ziemi Świętej. Czwarta krucjata, której inicjatorem był papież Innocenty III przyniosła całkowity upadek idei krucjat. W 1244 roku Królestwo Jerozolimskie zostało ostatecznie zdobyte przez niewiernych. Ideę wypraw krzyżowych podejmował już tylko król francuski Ludwik IX. W ostatniej VIII krucjacie zmarł pod Tunisem, roku 1292 padła ostatnia twierdza krzyżowców- Akkon. Historycy współcześni podkreślają przewagę zjawisk i skutków negatywnych. Jednak krucjaty przyniosły ogromne korzyści materialne dwóm siłom: papiestwu i miastom włoskim. Dzięki wyprawom wzrastał autorytet papiestwa. Krucjaty przynosiły też znaczne pomnożenie majątku kościelnego. W zamian za niezbędną do pokrycia kosztów wyprawy gotówkę przejmował on od rycerstwa i feudałów majątki ziemskie. Ogromne korzyści wyniosły z krucjat miasta włoskie oraz miasta południowej Francji i Katalonii. Genueńczycy, Pizańczycy i Wenecjanie dorobili się ogromnych fortun na zaopatrywaniu Królestwa Jerozolimskiego, dostarczaniu krzyżowcom statków oraz dzięki rozkwitowi handlu lewantyńskiego. Święta wojna z muzułmanami nie przyniosła jej uczestnikom odrodzenia moralnego. Grabieże, mordy stały się udziałem krzyżowców już od pierwszej wyprawy. Przede wszystkim krucjaty pochłonęły tysiące istnień ludzkich. Nasiliły się zachowania na zachodzie Europy antysemickie. Już w XIII w. wydzielono Żydom oddzielne dzielnice w miastach (getto), nakazywano im nosić specjalną oznakę, strój wyróżniający ich spośród pozostałych mieszkańców. Nie w pełni wykorzystano zdobycze kultury i techniki cywilizacji arabskiej. Jak się wydaje, kultura europejska więcej czerpała dzięki opanowaniu Sycylii oraz za pośrednictwem Hiszpanii aniżeli krucjat. Natomiast zdobycie Konstantynopola przez krzyżowców doprowadziło do zniszczenia wielkiego ogniska cywilizacji.

Ad. 12 Polska dzielnicowa XII - XIII w.

Po śmierci Bolesława Krzywoustego w 1138 r. seniorem został Władysław Wygnaniec, panujący dziedzicznie na Śląsku. Obok niego dzielnice objęli dwaj młodsi bracia, mianowicie Bolesław Kędzierzawy Mazowsze i Mieszko stary Wielkopolskę. W Łęczycy natomiast rezydowała wdowa po Krzywoustym - Salomea. Jednak już wkrótce doszło do wojny domowej, w której młodszych książąt poparło możnowładztwo i duchowieństwo. Władysław został wygnany(1146 r.), a kolejnym seniorem został Bolesław Kędzierzawy. Zmiana ta spowodowała interwencję cesarza Fryderyka I Barbarossy. Wymuszono na Bolesławie hołd lenny i wysoki okup. Po śmierci B. Kędzierzawego (1173 r.) seniorem i władcą Krakowa został Mieszko Stary, ale po 4 latach jego rządów doszło znów do walk o tron. Zadecydował tu tylko wola biskupa i możnowładztwa krakowskiego- Mieszko został wygnany, a księciem seniorem obwołano Kazimierza Sprawiedliwego (1177 r.). Było to jawnym złamaniem senioratu, dlatego też Kazimierz starał się jakoś zalegalizować swoją władzę nad Krakowem. Na zjeździe w Łęczycy (1180 r.) zdołał uzyskać zgodę możnych i duchowieństwa na dziedzicznie Krakowa przez swoich synów, co oznaczało przejęcie władzy nad całą Polską przez potomków Kazimierza. Inni książęta nie pogodzili się wszakże z tą decyzją i po śmierci Kazimierza rozgorzały kilkuletnie walki o Kraków między najstarszym synem K. Sprawiedliwego- Leszkiem Białym i Mieszkiem Starym. Możnowładztwo zadecydowało o utrzymaniu jako seniora Leszka (od 1202 r.), jednak ten nie miał żadnego wpływu na politykę zarówno wewnętrzną, jak i zagraniczną innych książąt. Mimo, że kolejni książęta zwierzchni W. Wygnaniec, B. Kędzierzawy i K. Sprawiedliwy skupili w swoim ręku po kilka dzielnic, stopniowo postępowało rozdrobnienie ziem polskich. Już bowiem władztwo Henryków śląskich: Brodaty i Pobożny (1201- 1241 r.) stworzone zostało na zasadzie podporządkowania jednemu władcy różnych księstw. Brodaty zdołał połączyć w swoim ręku cały Śląsk, ziemię krakowską, większą część Wielkopolski i ziemię lubuską. Po jego śmierci w bitwie pod Legnicą jego państwo natychmiast rozpadło się i w jego miejsce powstało 7 księstw. Rozdrobnieniu uległy też Kujawy, ziemia łęczycka i sieradzka, a Konrad Mazowiecki za życia wydzielił dzielnice synom, natomiast Pomorze Gdańskie przeszło w ręce książąt spoza rodu Piastów. Jedynie ziemia krakowska i Wielkopolska nie uległy podziałowi. Okres dzielnicowy był okresem nieustających walk wewnętrznych między rywalizującymi ze sobą książętami piastowskimi. Rozbicie kraju oznaczało osłabienie militarne i zwiększenie zagrożenia zewnętrznego. Wprawdzie sąsiedzi Polski przeżywali również okres rozbicia, ale jednocześnie wzmógł się napór wschodnich książąt i margrabiów niemieckich na zachodnie zimie Polski, a na wschodzie pojawiła się groźba najazdu Mongołów. Powstanie Marchii Brandenburskiej oznaczało od XIII w. bezpośrednie zagrożenie zachodnich terytoriów Polski. Po odkupieniu ziemi lubuskiej z rąk Bolesława Rogatki w pół. XIII w. margrabiowie zaczęli toczyć wojny z książętami Wielkopolski, zdobywając w ich rezultacie ziemie pogranicza Wielkopolsko- pomorskim nad dolną Wisłą i Notecią. Na północy sąsiadami Polski były plemiona Bałtów i Prusów. Do XIII w. nie stworzyły one jeszcze zjednoczonych państw. W początkach w. konsolidacja plemion pruskich, litewskich i jaćwieskich spowodowała ich ekspansję na tereny sąsiednie (Pomorze Gdańskie, Mazowsze i Kujawy). Książę mazowiecki Konrad nosił się z zamiarem podbicia Prusów i w tym celu chciał posłużyć się Zakonem krzyżackim. (Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego). W 1226 roku zawarł on umowę z wysłannikami Zakonu, na mocy której nadał mu ziemię chełmińską w zamian za co Krzyżacy mieli podbić i schrystianizować Prusy. Zakon tymczasem w tajemnicy przed Konradem sfałszował umowę i uzyskał potwierdzenie cesarza Fryderyka II, na mocy którego ziemie Prusów wraz z ziemią chełmińską miały stać się księstwem podporządkowanym cesarzowi i pozostającym we władaniu Zakonu. W 1230 roku Krzyżacy osiedli na ziemi chełmińskiej i z pomocą książąt polskich rozpoczęli systematyczny podbój Prusów. Prowadzili go najpierw wzdłuż dolnego brzegu Wisły i brzegów Zalewu Wiślanego. Na zdobywanych kolejno ziemiach budowali zamki warowne z załogą krzyżacką pod dowództwem komtura. W 1249 r. Prusowie poddali się i przyjęli chrzest. Umożliwiło to Krzyżakom podbój wnętrza kraju i całkowite jego ujarzmienie. Podbój ułatwiło wewnętrzne skłócenie plemion pruskich oraz przewaga militarna i organizacyjna Zakonu. Ostateczny podbój kraju zakończył się w 1283 roku całkowitym zwycięstwem Krzyżaków. W ciągu tego okresu Krzyżacy niejednokrotnie korzystali z pomocy książąt polskich i ani razu nie wystąpili przeciwko Polsce. Tak więc u północnych granic Polski powstały dwa silne i ekspansywne państwa mianowicie: Marchia Brandenburska i Zakon krzyżacki, których polityka była niebezpieczna dla interesów Polski.

Ad. 13 Odbudowa i zjednoczenie państwa przez Władysława Łokietka.

Podział na coraz mniejsze dzielnice był niekorzystny dla możnowładztwa, uniemożliwiając posiadanie dóbr w różnych częściach Polski. Możni obwarowani przywilejami immunitetowymi pragnęli bezpieczeństwa wewnętrznego. Znamienna jest ewolucja postawy biskupów, którzy jeszcze w XII w. najczęściej konsekwentnie popierali młodszych książąt przeciw seniorom, natomiast już w XIII w. wystąpili jako rzecznicy zjednoczenia.

Ziemia krakowska nigdy nie uległa podziałom wewnętrznym, a przez większą część XII i XIII w. wraz z ziemią sandomierską znajdowała się w rękach jednego władcy. Wielkopolska, początkowo dzielona, została w połowie XIII w. również pod władzą jednego księcia. Te właśnie dwie dzielnice stały się w końcu XIII w. ośrodkami zjednoczenia.

Henryk IV Probus, książę wrocławski połączył Dolny Śląsk z Krakowem i rozpoczął starania o koronę królewską, które przerwała jego śmierć (1290 r.). W kilka lat później książę wielkopolski Przemysł II pozyskał Pomorze Gdańskie, a w 1295 r. koronował się w Gnieźnie. Utrwaliło się jednak przekonanie, że król koronowany jest zwierzchnikiem książąt dzielnicowych. Wśród książąt polskich końca XIII w. wyróżniał się aktywnością Władysław Łokietek. Był on władcą księstwa obejmującego część Kujaw z Brześciem jako stolicą. Po braciach odziedziczył ziemię sieradzką i łęczycką, w 1288 r. rywalizował z Henrykiem Probusem o władzę w Krakowie, ale bez rezultatów. Po śmierci Przemysła II został wybrany księciem Wielkopolski, na krótko opanował Pomorze Gdańskie. W 1291 r. Wacław II z rodu Przemyślidów, popieramy prze możnych opanował Wielkopolskę, gdzie zbuntowano się przeciwko W. Łokietkowi. Zjednoczył on więc pod swoją władzą Małopolskę i Wielkopolskę, a na zasadzie zwierzchności lennej podporządkował również większość księstw śląskich. W 1300 r. koronował się na króla Polski. Jego rządy nie otrzymały poparcia społeczeństwa, zwłaszcza hołd lenny złożony cesarzowi. Wacław II zmarł w 1305 r., a rychła śmierć jego syna zakończyła panowanie Przemyślidów w Czechach i otworzyła drogę do władzy Łokietkowi. Zajął on Sandomierz,, ziemię sieradzką i łęczycką i Pomorze Gdańskie. Na Śląsku i na Mazowszu panowali książęta dzielnicowi, a w Wielkopolsce Henryk książę głogowski. W. Łokietek zyskał poparcie znacznej części mieszczaństwa Krakowa i miast śląskich, a także części możnowładztwa i wielu książąt dzielnicowych. Aby zmniejszyć zagrożenie zewnętrzne zawarł on sojusz z Węgrami, które były atakowane przez Jana Luksemburczyka. W 1308 r. margrabiowie brandenburscy najechali na Pomorze i rozpoczęli oblężenie Gdańska. W tym samym czasie wybuchł bunt w Krakowie. Łokietek uwikłany w walki w Małopolsce zwrócił się o pomoc do Krzyżaków, którzy zobowiązali się w zamian za opłatę pieniężną usunąć Brandenburczyków z Pomorza Gdańskiego. Jednak Krzyżacy zaraz po wypędzeniu wojsk brandenburskich sami zaatakowali Gdańsk, a następnie zajęli całe Pomorze Gdańskie. W 1314 r. W. Łokietek podbił Wielkopolskę, gdzie po okresie krótkich rządów wybuchł bunt przeciwko książętom głogowskim. Siedem lat później koronował się na króla.

W 1329- 1332 doszło do wojny z Krzyżakami, z którymi sprzymierzył się Jan Luksemburczyk. Mimo zwycięstwa pod Płowcami w 1331 r. wojna przyniosła dalsze straty. Krzyżacy zniszczyli Wielkopolskę, a zajęli ziemię dobrzyńską i Kujawy. W momencie śmierci W. Łokietek w granicach państwa miał zaledwie 40 % ziem, które przed rozbiciem dzielnicowym posiadał Bolesław Krzywousty.

Ad. 14 Państwo Kazimierza Wielkiego i początki monarchii stanowej.

Przywrócenie korony królewskiej nie oznaczało likwidację wszystkich skutków półtorawiekowego podziału. Kazimierz Wielki wstępując na tron musiał uregulować stosunki z J. Luksemburczykiem i Krzyżakami. Na zjeździe w Wyszehradzie (1335 i 1339 r.) doszło do kompromisu, król czeski za dużą sumę pieniędzy zrezygnował z pretensji do korony polskiej, a Kazimierz zgodził się uznać zwierzchność lenną Czech nad księstwami śląskimi, które wcześniej złożyły hołd. W sprawie zagarnięcia Pomorza Gdańskiego, Kujaw i ziemi dobrzyńskiej przez Krzyżaków rozjemcami byli: Jan Luksemburczyk i Karol Robert. Doszło do procesu, którego wyrok nakazywał Zakonowi zwrócić Polsce wszystkie ziemie i wypłacić odszkodowania. Wskutek interwencji Krzyżaków u papieża wyrok zawieszono. W 1343 r. zawarto układ w Kaliszu, uznający wcześniejsze ustalenia (kompromis z 1339 r.). Krzyżacy mieli zwrócić Kujawy i ziemię dobrzyńską, a zatrzymać ziemię chełmińską i Pomorze Gdańskie. K. Wielki zatrzymał dla siebie tytuł „pana i dziedzica Pomorza”. W okresie panowania K Wielkiego do Polski został a przyłączona Ruś Halicka. Kazimierz Wielki przeprowadził na te tereny kilka wypraw (1340 - 1349 r.), opanował księstwo Halickie z Haliczem i Lwowem oraz zachodnią część Wołynia. W sumie, w czasie panowania K. Wielkiego terytorium państwa zwiększyło się 2,5 raza, a ludność 3 razy. Kazimierz wprowadził nowy system zarządzania państwem. Jednostkami podziału były ziemie. Władza lokalna pozostała w rękach starostów, mianowanych przez króla. Sprawowali oni władzę administracyjną, zarządzając dobrami królewskimi i sądzili przestępstwa kryminalne. Urząd wojewody i kasztelana pozostały urzędami ziemskimi, nadawane były szlachcie danej ziemi. Urzędy centralne (kanclerz, marszałek, podskarbi) sprawowali głównie panowie małopolscy, wchodzący jednocześnie w skład rady królewskiej. Na polecenie króla spisano i skodyfikowano prawo i powstały dwa oddzielne statuty, jeden dla Małopolski, drugi Wielkopolski. Podstawą siły zbrojnej było pospolite ruszenie wszystkich właścicieli ziemi. Duchowni wystawiali zastępców do służby wojskowej. Obowiązek ten należał również do wójtów i sołtysów. Mieszczanie mieli tylko dbać o obronę miast i stan umocnień. W celu wzmocnienia systemu obronnego król podjął prace fortyfikacyjne, zbudował wzdłuż granicy ciągi zamków warownych oraz zachęcając ludność miast do budowy murów miejskich. Istotne znaczenie miały stał przychody do budżetu państwa. W tym celu ustanowiono podatki bezpośrednie (poradlne 12 lub 24 grosze od łana), opłaty od miast, cła i myta oraz dochody z królewszczyzn (majątek królewski). Zakończenie okresu wojen i zamieszek wewnętrznych sprzyjało rozwojowi miast i wsi. Największym posiadacze ziemi wówczas był król (królewszczyzny), poza nim byli jeszcze biskup krakowski i arcybiskup gnieźnieński. Znaczną część ziemi zajmowały też średnie lub drobne majątki rycerskie. Wytwarzaniu się jednolitego stanu chłopskiego sprzyjało zakładanie wsi na prawie niemieckim. Powszechnie wprowadzono czynsze pieniężne i podatki w miejsce danin w naturze były wyrazem związania chłopa z rynkiem.

W tym czasie ukształtował się stan mieszczański. Był on na początku zróżnicowany majątkowo, ale podlegał jednemu prawu miejskiemu. Miasta posiadały samorząd sprawowany przez dziedzicznego wójta i wybieralną ławę miejską lub wybieralnego burmistrza, rajców i ławników. Za Kazimierza Wielkiego nastąpiła lokacja ponad 100 miast. Polityka taka prowadziła do rozkwitu życia miejskiego i wzmocnienia pozycji stanu mieszczańskiego. Wiekopomną zasługą K. Wielkiego było ufundowanie w Krakowie uniwersytetu (1364 r.). Miał on służyć potrzebom scentralizowanego państwa i dlatego przeważały w nim katedry prawa, mające dostarczać wykwalifikowanych urzędników.

Ad. 15 Kryzys kościoła i papiestwa. Wielka schizma. Ruchy heretyckie. Powstanie husyckie na czechach (1419 - 1434 r.).

Papiestwo przestał być liczącą się na Zachodzie siła polityczną. W Anglii, we Francji, w miastach włoskich władze świeckie ograniczały kościelny wymiar sprawiedliwości, przejmowały kontrolę nad mianowaniem biskupów, próbowały narzucić kościołowi podatki. To co jednak papiestwo stracił jako autorytet ideologiczny i polityczny, powetowało sobie w innej dziedzinie, budując scentralizowaną monarchię. Kuria kościelna dysponowała beneficjami kanoników i prałatów, rozbudowała system finansowy Kościoła, ściągając różnorodne daniny. Scentralizowała też kościelny nadzór nad czystością wyznania, czemu służyła inkwizycja. Papiestwo, skupiwszy uwagę na administrowaniu Kościołem, naraziło się na krytykę świeckich i kościelnych środowisk. Upadek jego autorytetu pogłębiały nadużycia w Kościele i w samej kurii papieskiej, gdzie trwały walki o beneficja kościelne, tworzyły się kliki i fakcje, plenił się nepotyzm. Świadom tego upadku autorytetu papiestwa Grzegorz XI za namową wielkiej mistyczki włoskiej Katarzyny ze Sieny, postanowił wrócić do Rzymu. Jego śmierć w 1378 r. doprowadziła do rozłamu w Kościele. W dziejach papiestwa wielokrotnie dochodził do wyboru antypapieża. Ale w drugiej poł. XIV w. w Kościele tak silnie scentralizowanym elekcja drugiej głowy kościoła musiał doprowadzić do rozłamu. Wytworzyła się taka sytuacja, że część kolegium kardynalskiego związała się z Rzymem, natomiast kardynałowie francuscy przeprowadzili elekcję w Awinionie. Schizma przedłużała się ponieważ żaden z kolejnych elektów nie był w stanie zdobyć przewagi. Obwołano sobór powszechny. W pierwszej poł. XV w. kolejno zwoływane były obradujące po kilka lat sobory, miały one za cel przezwyciężenie trwającej schizmy i reformę kościoła. Zebrani na nich duchowni uznali wyższość autorytetu soboru powszechnego nad władzą papieża (koncyliaryzm), ale nie udawało się im pomimo tego doprowadzić do rozłamu. Dopiero w 1449 r. ostatni z antypapieży złożył swoją władzę i tym samym położono kres schizmie. Program reformy Kościoła pozostał więc nadal kwestią nie rozwiązaną ani przez sobory, ani przez papiestwo. Jedną z konsekwencji rozłamu w Kościele był ścisły związek instytucji kościelnych w poszczególnych krajach z monarchą i państwem oraz kwestionowanie roli papiestwa. Ta sytuacja określiła polityczny charakter niektórych ruchów reformatorskich i heretyckich. Najważniejszymi herezjami II poł. XIV i początku XV w. były doktryna angielskiego teologa Jana Wikleffa oraz powstający pod jej wpływem ruch husycki. Wiklef rozumiał Kościół jako społeczność ludzi wybranych przez Boga, którym niepotrzebny do zbawienia był Kościół rzymski. Jedynym źródłem wiary jest Pismo Święte, a ramami niezbędnymi dla egzystencji ludzkiej jest państwo i zorganizowane społeczeństwo. Stąd władcą kościoła powinien być panujący. Inne ruch heretyckie dążyły do ustanowienia Kościoła ubogiego, ewangelicznego, jak np. radykalny odłam zakonu franciszkańskiego, spirytuałowie. Występowali oni zdecydowanie przeciwko porzuceniu przez franciszkanów zasady bezwzględnego ubóstwa i posiadania przez zakon majątku.

Ad. 16 Unia polsko- węgierska (1370 - 1384). Rządy Andegawenów w Polsce. Przywilej koszycki 1374 r.

Ad. 17 Unia polsko - litewska (Krewa 1385). Władysław Jagiełło królem Polski.

Po śmierci K. Wielkiego, zgodnie z zawartą wcześniej umową, tron polski przeszedł w ręce króla Węgier Ludwika. Unia z Węgrami nie przyniosła Polsce korzyści politycznych, wbrew przyjętym zobowiązaniom nowy władca nie podjął żadnych działań w kierunku odzyskania Pomorza. Główną jego troską było zapewnienie tronu w Polsce dla jednej z córek, czego nie przewidywał układ z Kazimierzem. Dla uzyskania poparcia dla swoich planów zdecydował się na wydanie pierwszego przywileju generalnego dla szlachty. Przywilej wydany w Koszycach (1374 r.) ograniczał główny podatek- poradlne do 2 groszy rocznie z łana kmiecego. Gospodarstwo pańskie zostało całkowicie zwolnione z obciążeń na rzecz państwa. Przywilej zwalniał szlachtę od obowiązku reperacji i budowy zamków warownych, wprowadzał odszkodowania za udział w wyprawach ruszenia pospolitego poza granicę kraju. Oznaczało to zmniejszenie dochodów skarbu państwa, a zarazem powiększenie wydatków. Król zobowiązywał się też, że starostwa nadawał będzie tylko Polakom, a inne urzędy tylko szlachcie osiadłej w danej ziemi. Za cenę tak znacznych przywilejów szlachta zgodziła się na powołanie na tron jednej z córek króla, żądając jednak zerwania unii z Węgrami. Ostatecznie tron węgierski objęła starsza córka króla Ludwika, Maria i jej mąż Zygmunt Luksemburczyk, a polski przypadł młodszej Jadwidze.

Twórcą państwa litewskiego został Mendog, który w połowie XIII w. zdołał podporządkować sobie całą Litwę i część terytoriów Jaćwingów oraz szereg ruskich między innymi Połock i Nowogródek. Ponownego zjednoczenia dokonał na przełomie XIII i XIV w. Giedymin. Podporządkował sobie też dalsze tereny ruskie po Prypeć i środkowy Dniepr. Możliwości ekspansji wynikały z osłabienia władzy Mongołów nad Rusią i stopniowego wyzwalania się księstw ruskich. Po śmierci Giedymina państwo zostało podzielone między dwóch braci: Olgierda (wielki książę-0 wschodnia część państwa) i Kiejstuta (zachodnia część). Olgierd kontynuował podboje, za jego panowania w granicach Litwy znalazła się znaczna część dawnego państwa kijowskiego ze Smoleńskiem, Kijowem i Bracławiem. W rezultacie podbojów państwo pomiędzy XIII a poł. XV w. powiększyło się 10- krotnie. W Polsce myśl o połączeniu z Litwą wynikała z chęci zjednoczenia sił w obronie przed najazdami krzyżackimi. Litwa, jedyne pogańskie państwo w Europie chciał przyjąć chrzest od Polski, aby zlikwidować możliwość siłowego chrystianizowania przez Krzyżaków. W 1385 r. doszło do umowy pomiędzy Polską i Litwą. W zamian za rękę Jadwigi i koronę polską Jagiełło zobowiązał się do przyjęcia chrztu, chrystianizacji Litwy oraz przyłączenia jej do Polski. Obiecał również, że będzie starał się odzyskać ziemie utracone przez Królestwo Polskie. W początkach 1386 r. Jagiełło przybył do Polski, odbył chrzest, na którym otrzymał imię Władysław, ślub z Jadwigą i koronację. Pierwsze lata unii obfitowały w konflikty. Polacy żądali wcielenia Litwy do polski, do czego nigdy nie doszło ze względu na opór Litwinów, odmienne interpretujących akt królewski i podkreślający państwową odrębność Litwy. Namiestnikiem Litwy został , z dożywotnim tytułem wielkiego księcia, brat Jagiełły Witold. Prowadził on samodzielną politykę zagraniczną, walcząc z Tatarami i Moskwą. Jagiełło został królem jako mąż Jadwigi, jej bowiem przyznano dziedziczne prawo do korony jako prawnuczce Łokietka, reprezentantce dynastii Piastów. Ponieważ Jadwiga nie dała królowi potomka, następstwo tronu pozostało pod znakiem zapytania. Jagiełło nakazywał im utrzymanie odrębności Litwy, do której miał prawo dziedzicznie. Jagiełło liczył przy tym, że korzyści wzajemnego związku Polski i Litwy przeważą i zachowa on nadal tron polski za zgodą możnowładztwa i szlachty, co też się stało.

Ad. 19 Wielka wojna z Zakonem. Grunwald 1410r. I pokój toruński 1411 r.

Chrzest Litwy dokonany bez pośrednictwa zakonu, stanowił dla niego wielką klęskę polityczną, ponieważ stawiał w złym świetle panowanie Krzyżaków nad Bałtykiem. Dlatego też Zakon w propagandzie zwróconej do Europy Zachodniej oskarżał Litwinów o chrzest pozorny, aby uzasadnić konieczność dalszego ich nawracania. W 1404 r. Witold zajęty ekspansją na ziemie ruskie zawarł umowę z Krzyżakami i odstąpił im Żmudź. Wybuchały tam jednak powstania antykrzyżackie. W 1409 r. doszło do kolejnego powstania na Żmudzi, wspomaganego posiłkami Witolda. Jednocześnie trwały spory graniczne między Zakonem a Polską zaostrzone najazdem i opanowaniem przez Krzyżaków ziemi dobrzyńskiej. Krzyżacy zwrócili się z apelem o pomoc do Europy Zachodniej. Ściągnęli oni liczne rycerstwo europejskie na krucjatę przeciw Litwie i Polsce. Tymczasem Jagiełło zgromadził wojska polskie i litewskie, Witold otrzymał posiłki ruskie i tatarskie. Koncentrację wojsk polskich wyznaczono pod Czerwińskiem, gdzie po przeprawie przez Wisłę połączyły się one z armią litewską. Chorągwie rycerstwa z całego wielkiego państwa zebrały się w miejscu koncentracji zaledwie kilku dni i podjęły natychmiastowy marsz. Krzyżacy spodziewali się ataku na Pomorze Gdańskie, wielki mistrz skoncentrował więc swoje wojska pod Świeciem. Stało się inaczej- Polacy uderzyli na Prusy i po ominięciu linii Drwęcy ruszyli na Malbork. 15 lipca 1410 r. doszło do bitwy rozstrzygającej - pod Grunwaldem. Siły polsko- litewskie liczyły 40 tys. wojska, w większości lekkozbrojnego. Krzyżacy posiadali mniejszą armię, jednak ciężkozbrojną i artylerię. Podczas bitwy Jagiełło nie brał udziału w walkach, dowodził bitwą z wzgórza. Atak rozpoczęło prawe skrzydło armii polsko- litewskiej, dowodzone przez Witolda, jednak później inicjatywę przejęli Krzyżacy. Polacy wytrzymali uderzenie krzyżackie, a ponowny atak Litwinów i obwodów polskich doprowadził do zepchnięcia Krzyżaków na bagna i rozbicia armii Zakonu. Skończyło się klęską Krzyżaków i śmiercią wielkiego mistrza Juningena. Wygrana bitwa nie przesądziła jednak ostatecznie losów wojny. Oblężenie Malborka nie dało skutku, gdyż wojska litewskie wycofały się. Zakon odwołał się do papieża i do cesarza Zygmunta Luksemburczyka. W 1411 r. w Toruniu zawarto pokój, na mocy którego Krzyżacy zgodzili się oddać Litwie Żmudź, a Polsce ziemię dobrzyńską, ale zachowali Pomorze Gdańskie i ziemię chełmińską.

Znaczenie wojny 1409- 1411 r., a zwłaszcza bitwy pod Grunwaldem było ogromne. Od tego momentu Zakon stracił inicjatywę, ograniczono się tylko do defensywy. Siła wojskowa Zakonu został zniszczona, nawet ludność będąca pod panowaniem krzyżackim pomagała Polakom.

Ad. 20 Wojna trzynastoletnia. II pokój toruński 1466r.

Po wielkiej wojnie zaostrzyły się konflikty wewnętrzne w państwie krzyżackim. Koszt prowadzonych wojen spowodował zwiększenie różnego rodzaju podatków, co uderzało w chłopów i w miasta. Gospodarka miast pomorskich cierpiała również z powodu krzyżackiej polityki celnej, stawiając bariery w handlu z Polską. Utworzono Związek Pruski, członkami w nim były miasta Prus i Pomorza (1440 r.). Nie działał on długo, z powodu wtrącenia się w jego sprawy cesarza niemieckiego. Taki obrót spraw spowodował powstanie zbrojne szlachty pruskiej i pomorskiej. Zajęto krzyżackie zamki i miast, delegacja Związku przybyła do Polski w celu porozumienia. Polska miałaby wziąć pod swoje zwierzchnictwo miasta Prus i Pomorza Gdańskiego. Król 6 marca 1454 r. podjął decyzję o przyjęciu do Polski miast Związku Pruskiego. Aby rozpocząć działanie wojenne król wydał pod naciskiem szlachty Przywilej cerwkicko- nieszawski. Ograniczał on swobodę króla w polityce zagranicznej, nie mógł on zwoływać pospolitego ruszenia bez zgody sejmików ziemskich. Sejmiki te mogły również decydować o podatkach nakładanych na szlachtę i o każdej decyzji zmiany obowiązującego prawa. W rezultacie król pozbawiał się wojska i pieniędzy, dodatkowo każdy sejmik w innym czasie podejmował decyzję czy powołać pospolite ruszenie. Opóźniało to wszelkie działania wojenne.

Na początku wojsko polskie poniosło klęskę (bitwa pod Chojnicami 18.09.1454 r.). Krzyżacy dzięki temu pokonali powstańców w miastach pruskich i odzyskali znaczne terytoria. Nie mogli jednak powstrzymać pomocy finansowej dla Polaków, jakiej udzielała nam szlachta pruska. Dzięki niej Kazimierz Jagielończyk zorganizował armię i wykupił Malbork. W dwóch ostatnich i najbardziej znaczących bitwach Polska odniosła zwycięstwo (wieś Świecino 1462 r.- Piotr Dunin). Bitwa morska floty Gdańska i Elbląga z krzyżacką także przyniosła sukces (1463 r.). Ostatecznie odcięto Krzyżakom dostawy (zajęcie Chojnic). Działania wojskowe zakończyły się w październiku 1466 roku. Zakończył je pokój w II Toruniu. Krzyżacy musieli oddać Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską, Warmię, Malbork i Elbląg. Trzy ostatnie terytoria stanowiły od teraz Prusy Królewskie, które posiadały własny sejmik generalny i osobne urzędy, a także odrębny ustrój polityczny. Reszta ziem zakonnych ze stolicą w Królewcu stanowiła lenno Polski. Każdy wielki mistrz zobowiązany był składać hołd królowi polskiemu. Ograniczony był także w kwestii polityki zagranicznej , musiał udzielać pomocy wojskowej w wojnach prowadzonych przez króla polskiego. Warunki tego pokoju pozwoliły na rozwój gospodarczy kraju, dostęp do morza umożliwiał czerpanie korzyści z ceł.

Ad. 21 Narodziny i zwycięstwo faszyzmu we Włoszech

Powstanie faszyzmu włoskiego wiąże się nierozerwalnie z osobą Benito Mussoliniego, który będąc jeszcze w czasie wojny jednym z aktywnych działaczy włoskiego ruchu socjalistycznego, a nawet redaktorem jego partyjnego organu „Avanti” zmienił gwałtownie poglądy, które wykładał następnie w założonym przez siebie piśmie „Il popolo d`Italia”. Zakończona tylko pozornym zwycięstwem ogromne straty materialne i z trudem wywalczone zyski terytorialne przyczynił się do odżycia tendencji potępiających solidaryzowanie się Włoch ze sprawą koalicji. Kontrakcję,, usiłującą uratować owoce zwycięstwa, wziął na siebie właśnie Mussolini. 23 marca 1919 r. powołał on w Mediolanie organizację, której trzon stanowić mieli zdemobilizowani żołnierze. W jej programie, oprócz stosunkowo radykalnych żądań społecznych, znalazły się silne akcenty patriotyczne, a nawet nacjonalistyczne- postulujące konieczność rewindykacji terytorialnych. Nowo utworzona grupa nie uzyskała początkowo żadnego społecznego poparcia i choć stanęła w listopadzie 1919 r. do wyborów, nie zdołała zdobyć ani jednego mandatu. Rozwój wypadków działał jednak na korzyść Mussoliniego. Rządy premiera Francesco Nittiego pogrążyły kraj w anarchii. Szeregi socjalistów topniały na rzecz komunistów, strajki ogarnęły wszystkie dziedziny gospodarki. Wówczas to Mussolini po hasłami ratowania kraju wezwał do wojny domowej. Jego, zorganizowane na wzór wojskowy zastępy faszystów podejmowały zaczęły różne akcje karne, najczęściej wymierzone przeciwko komunistycznym związkom zawodowym, czym pozyskiwali sobie sterroryzowanych właścicieli zakładów pracy. W kolejnych wyborach w 1921 r. faszyści zdobyli już 35 mandatów. Na kongresie w Rzymie (listopad 1921 r.) faszystowskie grupy ogłosiły się stronnictwem: Narodową Partią Faszystowską. Mussolini nie taił już, że zamierza ująć w swe ręce ster władzy państwowej i że dokona tego wbrew parlamentowi - siłą. Na zwołanym do Neapolu kongresie (24.X.1922 r.) wydał rozkazy mobilizacyjne „marszu na Rzym”. O świcie 28 października w kierunku Rzymu wyruszyły uzbrojone oddziały nacjonalistów, przybranych w czarne koszule. Mimo, że premier Facta zalecał królowi ogłoszenie stanu oblężenia i użycia wojska dla likwidacji faszyzmu, ten postanowił podjąć narzucone ryzyko i ofiarował Mussoliniemu misję utworzenia rządu. Pierwszy gabinet Mussoliniego nie miał jeszcze wyłącznie faszystowskiego charakteru. Jego rządy przybierały jednak charakter dyktatorski. 25 stycznia ukazał się dekret rozwiązujący izbę deputowanych, a nowe wybory przyniosły zwycięstwo faszystom. Dopiero wówczas opozycja antyfaszystowska przybrał na sile. Jej prasa pełna była różnych aktów bezprawia i gwałtów dokonanych przez „czarne koszule”. Szczególne oburzenie wywołało zamordowanie socjalistycznego posła Giacomo Matteotiego. Nie powstrzymało to Mussoliniego przed dojściem do wytyczonych przez siebie celów. Już w końcu lat 20- dziestych został urzeczywistniony nowy model ustroju państwowego. Główną rolę odgrywała w nim scentralizowana oparta na systemie wodzowskim Narodowa Partia Faszystowska. Jej organ kolegialny- Wielka Rada Faszystowska spełniał równocześnie funkcję jedynej kolegialnej instytucji państwowej. Próbą spoistości narodowej i faszystowskiej gotowości czynu była podjęta przez Mussoliniego zwycięska wyprawa do Abisynii, przedstawiającej dla Włoch ogromną wartość gospodarczą. Po półrocznych niezwykle trudnych walkach zdołano Abisynię włączyć do posiadłości włoskich w Afryce wschodniej. Wkrótce potem uroczyście proklamowano narodziny włoskiego imperium z królem jako cesarzem Etiopii i Mussolinim jako założycielem imperialnej potęgi Włoch faszystowskich.

Ad. 22 Narodziny Niemiec- Cesarstwo niemieckie

Po klęsce Wiosny Ludów w Niemczech, podobnie jak w całej Europie, nastąpił okres reakcji politycznej. Przewagę uzyskały żywioły konserwatywne, a liberalna burżuazja została zepchnięta na dalszy plan. Najwyraźniej wystąpiło to w Prusach. Zwycięstwo nad rewolucją wzmocniło junkrów, czyli ziemian ze wschodnich prowincji państwa i pozycję samego króla. Bardziej liberalne stosunki panowały w niektórych państwach, zwłaszcza na terenie Niemiec południowo- zachodnich. W sprzeczności ze stosunkami politycznymi pozostawał rozwój gospodarczy Niemiec. Kilkakrotnie powiększyła się w ciągu kilku lat liczba kopalń, hut i fabryk różnego rodzaju. Polepszała się komunikacja, postępowała naprzód zwłaszcza rozbudowa sieci kolejowej. Rozwój gospodarczy wzmacniał tendencję do utworzenia jednolitego państwa niemieckiego, gdyż rozbicie rozwój ten utrudniało. Duże wrażenie w Niemczech wywarło zjednoczenie włoch. Na nowo obudziły się nadzieję, że Niemcy pójdą tą samą drogą. Liberalna burżuazja tworzyła różnego rodzaju związki i organizowała uroczyste obchody rocznic. Udało się jej także uzyskać szerokie poparcie w wyborach do sejmu. W rezultacie w sejmie pruskim zdecydowaną przewagę posiadali posłowie nastawieni opozycyjnie do rządu. W prusach od 1861 r. panował Wilhelm I, konserwatysta, który każdy ruch liberalny najchętniej zdławiłby siłą. W 1862 r. Wilhelm I powołał na stanowisko premiera Ottona Bismarcka. Był to junkier z pochodzenia i już w 1848 r. zasłynął jako obrońca absolutyzmu królewskiego. Toteż nominacja jego został uznana za wyzwanie rzucone opozycji. Bismarck przerastał zdolnościami innych ministrów pruskich. Nie ograniczył się do walki z opozycją, zwłaszcza w sprawie reformy wojska, ale potrafił zastosować politykę bardzo zręczną. Wobec zaostrzenia sytuacji wewnętrznej skoncentrował się na dyplomacji, zainteresował nią opinię w kraju i odwrócił uwagę od konfliktu wewnętrznego. Zarazem przygotował zjednoczenie Niemiec pod egidą Prus, jak sam powiedział- „żelazem i krwią”. Po rewolucji 1848 r. sprawa zjednoczenia stał się przyczyną rywalizacji między dwoma największymi państwami niemieckimi, Austrią i Prusami. Austria opierała się na starym Związku Niemieckim i starała się nie dopuścić do poważniejszych zmian. Prusy natomiast powiększyły swoje wpływy gospodarcze, stając od 1834 r. na czele Związku Niemieckiego. Klęska w wojnie z Francją i Sardynią stanowiła cios dla prestiżu monarchii habsburskiej. Ułatwiło to Bismarckowi realizację jego planów zjednoczeniowych. Zaczął on od rozgrywek dyplomatycznych. W czasie powstania styczniowego zaofiarował pomoc Rosji, co zyskało mu życzliwość caratu w następnych latach. W 1864 r. wykorzystał ten fakt, że polityka Danii wobec dwóch księstw Szlezwiku i Holsztyna oburzyła liberalną opinię w Niemczech. Sprzymierzył się z Austrią, a wojska obu państw łatwo pokonały wspólnie Danię, odbierając jej księstwa. Przy ustalaniu statusu politycznego obu księstw doszło wkrótce do niesnasek między sprzymierzeńcami. Starcia te prowokował w rzeczywistości sam Bismarck. Agresywna, ale zręczna polityka Bismarcka doprowadziła w 1866 r. do wojny. Armia pruska przygotowywana była już od kilku lat, miała lepsze karabiny i znakomicie dowodził nią szef sztabu Helmut von Moltke. W rezultacie w krótkim czasie odniosła decydujące zwycięstwo pod Sadową, które rozstrzygnięto o losach całej kampanii. Król pruski i generałowie wysuwali projekty odebrania Austrii jej posiadłości. Bismarck przeciwstawił się im zdecydowanie, gdyż przewidywał, że Austria może stać się sojusznikiem Niemiec. Na mocy pokoju praskiego (sierpień 1866 r.) Austria nie oddawała Prusom żadnej prowincji, ale za to traciła swoje wpływy w Niemczech. Bismarck włączył do Prus niektóre kraje. Rozwiązany też został Związek Niemiecki, któremu przewodziła Austria, a na jego miejsce powstał Związek Północnoniemiecki pod wodzą Prus. Sięgał on do rzeki Men, gdyż na włączenie Niemiec południowych nie zgodził się Napoleon III. Tak więc najważniejszym rezultatem wojny było zakończenie ponad stuletniej rywalizacji obu państw o przewagę na ziemiach niemieckich. Sukcesy w wojnie 1866 r. olśniły opozycję burżuazyjną, która bez oporu zgodziła się teraz na wszelkie projekty rządowe. Popierając Bismarcka, liberałowie rezygnowali z realizacji własnego programu w sprawach wewnętrznych i zbliżyli się do junkrów. Zwycięstwo Prus nad Austrią zaniepokoiło Napoleona III. Dotąd Francja uważana była za najsilniejsze państwo europejskie. Teraz dawne zwycięstwa Napoleona w wojnie krymskiej, czy na Austrią zbladły w porównaniu z sukcesami pruskimi. Co najważniejsze, pozycji Francji zagroziły obecnie Prusy oparte na Związku Północnoniemieckim, a jego utworzenie powszechnie odbierano za wstęp do całkowitego zjednoczenia Niemiec. W czterech pozostałych krajach niemieckich, Bawarii, Badenii, Hesji i Wirtembergii przeważająca część ludności chciała połączenia we wspólnym państwie. Zatarg zaostrzył się gwałtownie, gdy w Hiszpanii na tron postanowiono powołać księcia z dynastii Hohenzollernów, krewnego króla pruskiego. Napoleon sprzeciwił się temu gdyż oznaczałoby to otoczenie Francji od wschodu i południa przez posiadłości niemieckiej dynastii. Pod naciskiem dyplomacji francuskiej Wilhelm I zdecydował się na cofnięcie tej kandydatury. Ale Bismarck chciał wojny i chcieli jej także generałowie, gdyż wiedzieli, że Prusy są do niej gotowe. Toteż Bismarck przerobił nadesłaną mu depeszę, donoszącą o wyniku rozmów Wilhelma I z posłem francuskim, przeprowadzonych w miejscowości Ems. Opublikowany przez niego tekst był obraźliwy dla Francji, która wypowiedziała wojnę Prusom w lecie 1870 r. Armia francuska nie była do tej wojny przygotowana. Bismarckowi zaś udało się wciągnąć Związek Północnoniemiecki, ale również pozostałe państwa niemieckie. Wspólne wojska górowały nad francuskimi, były lepiej zorganizowane i częściowo miały lepsze uzbrojenie (artyleria). Bardzo sprawnie działał sztab niemiecki z Moltkem na czele. W krótkim czasie Francuzi zaczęli ponosić porażki. Z dwóch wielkich armii francuskich jedna została oblężona w twierdzy Metz w Lotaryngii. Druga, w której znajdował się cesarz został wypchnięta ku granicy Belgii. Tam otoczyły ją przeważające siły niemieckie i pod Sedanem musiała skapitulować 2 września 1870 r. Napoleon III dostał się do niewoli. Bitwa pod Sedanem uważana była za jeden z największych triumfów oręża niemieckiego. Armie niemieckie pomaszerowały teraz na Paryż i obległy stolicę Francji, gdzie na wieść o klęsce cesarza wybuchły zamieszki i ogłoszono republikę. Francuzi dalecy byli od myśli o kapitulacji. Choć brakowało wojsk i choć przedwcześnie poddał się Metz, Paryż bronił się uparcie. W wielkim mieście ludzie głodowali, ale pocieszali się myślą od odsieczy. Rzeczywiście na prowincji tworzono nowe oddziały, do których tłumnie zgłaszali się ochotnicy. Znakomitym organizatorem okazał się jeden z ministrów nowego rządu- Leon Gambetta, który balonem wydostał się z Paryża. Po 4 miesiącach oblężenia Paryż skapitulował. 10 maja 1871 r. we Franfurkcie nad Menem zawarto pokój. Niemcy odebrał Francji Alzację i Lotaryngię, a także zmusiły do zapłacenia kontrybucji w wysokości 5 mld franków w złocie. Bismarck skłonił władców niemieckich do wyrażenia zgody na ogłoszenie cesarstwa. W sali zwierciadlanej pałacu wersalskiego pod oblężonym Paryżem odbyła się uroczystość ofiarowania korony cesarskiej królowi pruskiemu. Bismarck został kanclerzem zjednoczonego państwa. Utworzenie Rzeszy Niemieckiej miało wielkie znacznie dla samych Niemców, jak i dla Europy. W samym jej środku, w miejsce kilkudziesięciu państewek powstało mocarstwo, które zajęło jedno z czołowych miejsc na świecie. Zjednoczenie, a obok tego zdobycie dwóch prowincji i kontrybucja francuska przyczyniły się do szybkiego rozwoju gospodarczego Niemiec. Sposób, w jaki zjednoczenie zostało dokonane, zapewniło przewagę w państwie junkrom i burżuazji. Stworzyło to z Niemiec siłę groźną dla innych narodów.

Ad. 23 Konsulat i cesarstwo we Francji.

We Francji po nieszczęśliwym wybuchu rewolucji i walkach między jej przywódcami zaczęły się budzić przekonania, że władzę powinien objąć wojskowy, który zwycięsko zakończy wojny, a zarazem silną ręką zabezpieczy przewagę burżuazji. Człowiekiem najbardziej powołanym do takiej roli był gen. Napoleon Bonaparte, w tym czasie walczący w Egipcie celem otwarcia sobie drogi do najbogatszej koloni angielskiej- Indii. Plan Bonapartego nie powiódł się, a wkrótce powrócił on do Europy. 18 listopada 1799 r. przy pomocy groźby powstania ludowego uzyskał władzę nad wojskiem. Równocześnie pod naciskiem na miejsce rozwiązanego dyrektoriatu powołano 3 konsulów, wśród nich Bonapartego. Wkrótce potem Napoleon doprowadził do uchwalenia nowej konstytucji. Dawał ona mu władzę pierwszego konsula, który nie tylko skupiał w swym ręku władzę wykonawczą, ale także sam wysuwał projekty ustaw, które przyjmowało lub odrzucało ciało prawodawcze. W ten sposób Napoleon zdobył władzę dyktatorską. W ciągu jednej kampanii w 1800 r. wojska francuskie podbiły armie cesarskie pod Marengo i Hohenlinden. W 1801 r. Napoleon zawarł z Austrią pokój w Lunéville. Zawierając ten pokój Bonaparte nie krepował się interesami polskimi i zostawił Austrii wolną rękę w Europie Środkowej. W 1802 r. doszło do podpisania w Amiens pokoju z Anglią. Francja znalazła się na drodze do zapewnienia sobie hegemonii na kontynencie. Zgodnie z interesem burżuazji Napoleon zabiegał o rozwój przemysłu francuskiego i o zapewnienie mu korzystnych rynków zbytu. Na terytoriach uzależnionych od Francji kupcy francuscy uzyskiwali specjalne przywileje. Aby ugruntować stanowisko burżuazji Napoleon starał się doprowadzić do pogodzenia jej z dawną arystokracją i kościołem. Przywrócono tytuły szlacheckie, powstała nowa arystokracja. Pałac pierwszego konsula przypominał raczej pałac monarszy, na którym gromadziła się stara i nowa arystokracja. Bonaparte podpisał konkordat z Rzymem. Przywracając swobodę kultu, przyznawano pierwszemu konsulowi prawo zatwierdzania biskupów, którzy musieli składać przysięgę na wierność rządowi. Dokonano również reformy administracji i sądownictwa w kierunku silniejszej centralizacji państwa. W 1804 r. wydany został kodeks cywilny, znany pod nazwą: „Kodeks Napoleona”. Sankcjonował on zdobycze burżuazji z okresu rewolucji. Gwarantował równość wszystkich obywateli wobec prawa, równouprawnienie wyznań oraz dawał solidne podstawy prawne do rozwoju kapitalistycznych stosunków społeczno- ekonomicznych. Kodeks Napoleona został przyjęty również w innych krajach. Uwieńczeniem tych wszystkich poczynań był koronacja Napoleona w grudniu 1804 r. na dziedzicznego cesarza Francuzów i wkrótce potem na króla Włoch. Królami zostali także władcy państw zależnych od Francji, pochodzący przeważnie z rodziny Bonapartego. Przyjęcie tytułu cesarskiego przez Napoleona skłoniło w tymże roku Franciszka II do przybrania tytułu dziedzicznego cesarza Austrii. W dwa lata później nastąpiła formalna likwidacja tytułu cesarza rzymskiego, który dotąd nosili elekcyjni władcy Niemiec. Głównym przeciwnikiem Francji była Anglia. Interesy burżuazji angielskiej były sprzeczne z francuskimi. Anglia obawiała się zarówno inwazji na Wyspy brytyjskie, jak i konkurencji przemysłowo- handlowej ze strony burżuazji francuskiej. Dlatego już w 1803 r. podjęła energiczne zabiegi o stworzenie nowej koalicji antyfrancuskiej. Główne oparcie dla swych planów widzieli Anglicy w Rosji. Po zabójstwie Pawła I na tron wstąpił Aleksander I (1801 - 1825), który starał się robić wrażenie liberała i zdecydował się na wąskie reformy. Uspokoiwszy opozycję we własnym kraju zwrócił się przeciw Francji- w 1805 r. zawarł przymierze z Anglią, do którego dołączyła się Austria. Odnowione działania wojenne przyniosły początkowo ciężką klęskę floty francuskiej i hiszpańskiej w bitwie pod Trafalgarem. Admirał angielski Nelson zniszczył obie floty, kładąc raz na zawsze kres potędze hiszpańskiej na morzu i uniemożliwiając francuskie plany inwazji na Anglię. Jednakże na lądzie Napoleon osiągnął pełny sukces. Po kapitulacji armii austriackiej pod Ulm i zdobyciu Wiednia, 2 grudnia doszło do decydującej bitwy pod Austerlitz, zakończonej druzgocącą klęską Austriaków i Rosjan. Cesarz Franciszek I musiał prosić o pokój, który podpisano w Bratysławie. Austria oddała Francji Wenecję i Istrię, straciła też wszelkie znaczenie w Rzeszy. Hegemonię na tych terenach zdobył Napoleon, który zorganizował z zależnych od siebie księstw Związek Reński. Po klęsce Austrii do walki przeciwko Napoleonowi wystąpiły neutralne dotąd Prusy zaniepokojone wzrostem wpływów Napoleona w Niemczech północnych. Zostały one jednak pokonane w dwóch bitwach pod Jeną i Auerstädt w 1806 r. Francuzi zajęli Berlin. Król Fryderyk Wilhelm III schronił się w Prusach Wschodnich, oczekując pomocy Aleksandra I. W zimie 1806- 1807 r. rozpoczęła się kampania na Pomorzu i w Prusach Wschodnich. Francuzom nie udało się odnieść zdecydowanego zwycięstwa nad wojskami rosyjskimi, choć wyniku bitew pod Iławą pruską i przegranej pod Frydlandem musiały się one wycofać za Niemen, a w ręce Napoleona wpadł Gdańsk i Królewiec. Wtedy Rosja podjęła rokowania pokojowe z Napoleonem. Pokój w Tylży (7.07.1807 r.) ugruntował hegemonię francuską w Europie. Prusy musiały zgodzić się na odstąpienie terenów, na których utworzono Księstwo Warszawskie oraz królestwo Westfalii. Rosja otrzymała okręg białostocki i zdecydowała się współdziałać z Francją przeciwko Anglii. Jedynym państwem, które nie chciało uznać przewagi Francji w Europie, pozostała Anglia. Odczuwał ona dotkliwie ciężar prowadzonej wojny, zwłaszcza że chcąc załamać jej potęgę gospodarczą, Napoleon wprowadził blokadę kontynentalną. Porty Francji i wszystkich krajów od niej zależnych czy sprzymierzonych zostały zamknięte dla statków angielskich. Przemysł angielski pozbawiony został dostępu do swych najlepszych rynków. Blokada miała także zamknąć możliwości dostarczania surowców i płodów rolnych do Anglii. Wkrótce blokada odbiła się na życiu gospodarczym Anglii. Podskoczyły ceny żywności, zaczęły bankrutować manufaktury i fabryki, a wśród pozbawionych środków do życia powtarzały się zaburzenia. Francja narzuciła Europie swą hegemonię za pomocą siły. Ale ponadto duże znaczenie miała ideologia antyfeudalna, głoszenie przez Francję haseł wolności i równości. Burżuazyjne cesarstwo starał się wprowadzić w swym otoczeniu zmiany, ograniczające czy likwidujące przywileje szlacheckie oraz torować burżuazji niemieckiej i włoskiej drogę do władzy. Ważną rolę cementującą spełniała również armia, która utraciła swój czysto francuski charakter, skupiając pod swymi sztandarami żołnierzy z wszystkich krajów podporządkowanych.

Ad. 24 Stosunki międzynarodowe oś Tokio- Berlin- Rzym, Anschluz Austrii, Monachium 1938 r., upadek Czechosłowacji

Pakt osi (Berlin - Rzym - Tokio) stanowił koalicję trzech państw, które posiadały identyczne cele. Były to zdobycze terytorialne, wiedziały one że jedyną drogą aby to uczynić jest podbój siłą. Koalicję zawiązały faszystowskie Niemcy na początku lat trzydziestych XX w. Następnie przystąpiły do niej Włochy i w 1937 r. Japonia. Sojusznicy zobowiązali się działać wspólnie przeciwko wrogom (w zasadzie była to reszta Europy, kraje Ameryki północnej i Australia), w przypadku gdy niepodległość jednego była zagrożona pozostali zobowiązani byli udzielić zbrojnej lub finansowej pomocy. Dzięki temu paktowi Hitler mógł bez obaw po kolei zdobywać kraje zachodniej i południowej Europy, jak twierdził niemożliwe by powstanie drugiego frontu na zachodzie Europy. Obawa ta dotyczyła zwłaszcza Stanów Zjednoczonych, które w rejonie azjatyckim uzależniły gospodarczo sporo państw. Jednak koalicja nie spełniła swojego zadania. Włochy podały się w 1942 roku, a prowadzone przez nich walki w Afryce nie przynosiły efektów. Dopiero pomoc niemiecka zaważyła na losach wojny na kontynencie afrykańskim. Japonia już w 1944 r. straciła inicjatywę w walce z Amerykanami, wskutek zrzucenia bomby atomowej w rok później podpisały bezwarunkową kapitulację. Dodatkowo traktat oś Berlin- Rzym- Tokio zakładał utrzymanie w państwach: III Rzeszy, Włoszech, Hiszpanii i Japonii ustrojów władzy totalitarnych- faszystowskich. Każde odstąpienie od tego faktu miało zakończyć się interwencją pozostałych państw członkowskich w zbuntowanym kraju. Tak było w przypadku kapitulacji Włoch, które zostały zajęte przez wojska niemieckie. Ekscesy antyżydowskie, walka z komunistami i przeistoczenie się Niemiec w państwo policyjne były dla Hitlera wstępem do kolejnego etapu- najpierw tajnych, następnie jawnych zbrojeń. Miały one na celu uczynienie z III Rzeszy największej potęgi militarnej świata, zdolnej do rozpętania wojny, by w ten sposób zdobyć dominację nad światem. Coraz częściej w propagandzie niemieckiej mówiło się o potrzebie wywalczenia sobie przez naród niemiecki „przestrzeni życiowej”. Zakaz posiadania siły zbrojnej (powyżej 100 tys.) i zakładów zbrojeniowych, potwierdzony traktatem wersalskim, łamał Hitler ustawicznie już w latach swej dyktatury. W zaledwie ciągu roku od momentu przejęcia władzy liczba dywizji Reichswehry wzrosła dwukrotnie. 13 maja 1935 r. marszałek Göring publicznie zakomunikował podjęcie zbrojeń lotniczych i tworzenie się nowej Luftwaffe. W trzy dni później wprowadzono obowiązek służby wojskowej. 18 czerwca 1935 r. Hitler zawarł z Wielką Brytanią umowę dotyczącą liczebności floty niemieckiej. Ośmielony tym Hitler w niecały rok później wkroczył do zdemilitaryzowanej strefy Nadrenii (7 marzec 1936 r.). Po tych sukcesach, bez większych obaw Hitler mógł demonstrować swą aktywność na arenie międzynarodowej- najpierw jawną interwencję w wojnę domową w Hiszpanii, a następnie bezkrwawym zaborem Austrii. Ten zabór, czyli Anschluss, poprzedzony był ważnym wydarzeniem w tym kraju. Na czele rządu stanął jeden z przywódców Partii Chrześcijańsko- Społecznej Englbert Dollfuss. Jego dyktatorskie rządy doprowadziły do zamieszek, po których stłumieniu wprowadzona została konstytucja oparta na totalitaryzmie. Ogólne niezadowolenie starali się wykorzystać popierani przez III Rzeszę miejscowi narodowo- socjaliści, których Dollfuss zwalczał. W lipcu 1934 roku podjęli oni próbę przejęcia władzy. W czasie puczu kanclerz Dollfuss został zamordowany. Rebelię stłumiły policja i wojsko, wierne rządowi. Hitler, patronujący całej akcji nie mógł zbrojnie wspomóc spiskowców. Nie tylko z obawy przed reakcją zachodnich mocarstw, jak faszystowskich Włoch, które uważały Austrię za strefę swoich wpływów. Mussolini nie uważał się jeszcze wówczas za sojusznika hitlerowskich Niemiec. Niepokoił się natomiast faktem, że Hitler po zajęciu Austrii i uzyskaniu wspólnej granicy z Włochami będzie dążył do aneksji włoskiej części południowego Tyrolu, zamieszkałego przez tysiące Niemców. Nie wykluczał nawet akcji zbrojnej na wypadek jawnej interwencji Hitlera. Dopiero na początku 1938 r. hitlerowskie bojówki w Austrii otrzymały instrukcję rozpoczęcia kolejnych akcji paraliżujących normalne życie w kraju. Ówczesny kanclerz Kurt Schuchnigg rozpoczął rokowania z Hitlerem, który postawił warunek przekazania szeregu najwyższych stanowisk państwowych austriackim nazistom. Gdy Schuchnigg zapowiedział przeprowadzenie plebiscytu w tej sprawie, Hitler zgromadził nad granicą austriacką liczne jednostki Wermachtu. Pod groźbą Schuchnigg ustąpił z urzędu kanclerskiego, przekazując go głównemu austriackiemu naziście Arthurowi Seyss-Inquartowi. Ten zaś natychmiast zwrócił się o pomoc wojskową. 12 marca 1938 r. armie niemieckie zajęły Austrię, przekształcając ją w jedną z prowincji Niemiec. Po Austrii kolejnym celem Hitlera stał się Czechosłowacja. Prowokując konflikt z tym krajem, zamierzał posłużyć się „dyplomacją szantażu”, tak więc wobec Europy jak i rządu czechosłowackiego. Przedmiotem konfliktu miały stać się Sudety, jeden z najbardziej uprzemysłowionych regionów Czechosłowacji, położony na pograniczu z Niemcami i zamieszkany w znacznej części przez niemiecką mniejszość narodową. Niepokoje zainicjowała nacjonalistyczna Partia Sudecko- Niemiecka, pod przywództwem Konrada Henleina, organizując po hasłami oderwania Sudetów od Czechosłowacji zakrojone na szeroką skalę dywersyjne i sabotażowe. Zastosowane przez władze czechosłowackie środki zapobiegawcze wywołały ostre ataki prasy niemieckiej, potępiając rzekome znęcanie się nad ludnością niemiecką w Sudetach. Rząd w Pradze atakowano też za tolerowanie działalności komunistycznej, która uległa wyraźnemu nasileniu w tym kraju po zawarciu w 1935 r. układu o pomocy wzajemnej między ZSRR a Czechosłowacją. Przemówienie Hitlera i ministra propagandy Goebelsa na kongresie NSDAP zawierały niedwuznaczne wypowiedzi nie tylko zapowiadających wyzwolenie uciskanych Niemców, ale także likwidację państwa czechosłowackiego jako ośrodka komunistycznej dywersji na Europę. Dla rozbicia od wewnątrz Czechosłowacji posłużono się nacjonalistami słowackimi których przywódcy Hlinka i Tiso dążyli do utworzenia odrębnego państwa słowackiego. Dyplomacja francuska i angielska zaczęły wywierać presję na rząd czechosłowacki i prezydenta Benesa, nakłaniając ich do dobrowolnych ustępstw. Gdy naciski te nie przyniosły widocznych rezultatów, Francja i Anglia zdecydowały się na krok bez precedensu. Same mianowicie udzieliły Hitlerowi międzynarodowych gwarancji dla usankcjonowania jego bezprawnych żądań. 29 września 1938 r. w Monachium odbyła się konferencja z udziałem szefów rządów Niemiec, Włoch, Francji i Anglii. W następstwie tej konferencji Hitler, Mussolini, Chamberlain i Daladier podpisali układ upoważniający III Rzeszę do aneksji Sudetów. Rząd czechosłowacki nie został nawet zaproszony do udziału w obradach. 1 października 1938 r. wojska niemieckie przekroczyły granicę czeską i zajęły Sudety. Kilka dni później prezydent Edward Benes podał się do dymisji. Nowy rząd pod przywództwem konserwatysty Emila Hacha prowadził uległą wobec Berlina politykę, licząc na zachowanie niepodległości okrojonego kraju. 18 lutego 1939 r. Rzesza wyraziła gotowość udzielenia gwarancji uszanowania niepodległości Czechosłowacji, jednak pod warunkiem ogłoszenia przez nią całkowitej neutralności, akcesu do paktu antykominternowskiego, wystąpienia z Ligi Narodów, zrezygnowania z samodzielnej polityki zagranicznej, redukcji armii i udzielenia Rzeszy różnego rodzaju przywilejów gospodarczych. Ustępstwa te nie zapobiegły jednak likwidacji państwa czechosłowackiego. Już w końcu lutego za namową Niemiec ukonstytuował się w Słowacji samozwańczy prohitlerowski rząd pod przywództwem księdza Tiso. Gdy rząd w Pradze uznał go za nielegalny, Tiso zwrócił się o pomoc do rządu niemieckiego. Równocześnie nacjonaliści ukraińscy ogłosili utworzenie odrębnego państwa z należącej do Czechosłowacji Ukrainy Zakarpackiej. Występując jako obrońca uciskanych narodów: słowackiego i ukraińskiego Hitler wystosował ultimatum do Pragi, wzywając do siebie prezydenta Hachę i ministra spraw zagranicznych Chvalkovskyego. W Berlinie wręczono im do podpisania gotowy dokument stwierdzający, że Czechy i Morawy zostają włączone do Rzeszy Niemieckiej. Na protesty Hachy Hitler odpowiedział groźbą natychmiastowego zbombardowania Pragi. 16 marca 1939 r. oddziały Wermachtu wkroczyły do stolicy Czech. Tego samego dnia w dawnej siedzibie królów czeskich Hitler podpisał dekret o utworzeniu tzw. Protektoratu Czech i Moraw. Dotychczasowy prezydent i rząd czeski został zachowany pod warunkiem całkowitego posłuszeństwa wobec protektora Rzeszy w Pradze- Constantina von Neuratha. Nowo powstałe państwo słowackie dobrowolnie oddało się pod opiekę Rzeszy.

Ad. 25 Sytuacja Polski w latach 1970 r. - 1980 r.

1. Grudzień 1970 r.

2. Życie na „kredyt” - czasy Edwarda Gierka

3. Czerwiec 1976 r.

4. Opozycja demokratyczna

5. Powstanie '' Solidarności ”

Na początku grudnia 1970 r. ekipa Gomółki odniosła olbrzymi sukces propagandowy: w Warszawie podpisano układ polsko-niemiecki, w którym RFN uznała zachodnie granice polski.

W tym samym okresie w kraju narastał kryzys gospodarczy szczególnie widoczny w wszystkich dziedzinach produkcji, robotnicy pracowali ponad swoje siły, a ich dochody nie zapewniały im dobrego poziomu życia. Władze nie potrafiły znaleźć żadnego sposobu poza ogłoszeniem „ koniecznych podwyżek cen większości artykułów rolnych i przemysłowych. W tej sytuacji stoczniowcy z Gdańska podjęli strajk ekonomiczny. Na ulicach miast całego wybrzeża organizowano pochody. Przeciwko manifestantom wystąpiły miejscowe jednostki milicji. Zachowanie tłumów potęgowały posunięcia władz. 15 XII 1970 r. Biuro Polityczne KC PZPR podjęto decyzję o użyciu wojska i broni palnej do rozbicia robotniczych protestów. Następnego dnia realizowano już swoje postanowienia, natomiast Zenon Kiliszko twierdził „mamy do czynienia z kontrrewolucją ”, a także „ nie ważne że zginie 200 stoczniowców na gruzach starej stoczni z budujemy nową ”. 16 grudnia padły pierwsze strzały. Jednak do najtragiczniejszych wydarzeń doszło następnego dnia grudnia 1970 r. , wojsko otworzyło ogień do bezbronnych robotników pod bramą stoczni. Do podobnych zajść doszło w Szczecinie i Elblągu. W ciągu tygodnia zginęło kilkadziesiąt osób, natomiast aresztowano ok. 3 tyś ludzi. W wyniku trwających nadal strajków nastąpiły zmiany w KC PZPR i tak Gomółkę zastąpił Gierek, a z funkcji premiera zrezygnował Cyrankiewicz.

Edward Gierek , jako I sekretarz KC PZPR przedstawił narodowi wizję powszechnego dobrobytu. Hasło budowy tzw. Drugiej Polski przyniosło początkowo widoczne efekty. Państwo zaciągnęło olbrzymie kredyty czyli pożyczki zagraniczne, których część przekazywano na nowe inwestycje tj .budowę często niepotrzebnych fabryk oraz hut. Wzrosły zarobki co spowodowało poprawę poziomu życia ludzi. Zjawiska te nie były jednak rezultatem lepszej organizacji czy zwiększonej organizacji. Inwestycje miały się zwrócić po kilku latach. Na razie Polacy „żyli na kredyt”. Gierek zmienił styl porozumiewania się ze społeczeństwem. Wykorzystywał środki masowego przekazu i jako I pierwszy sekretarz przedstawiał się jako człowiek doskonale rozumiejący nastroje społeczne. Widocznym znakiem porozumienia stała się zgoda partii na odbudowę Zamku Królewskiego w Warszawie. Obywatele mogli teraz swobodniej niż za czasów Gierka podróżować po świecie, co w nie długim czasie obróciło się przeciwko władzy gdyż życie na zachodzie niczym nie przypominało tego w kraju. Gierek uzyskał zgodę od Moskwy na wznowienie stosunków z krajami kapitalistycznymi, zarówno po względem ekonomicznym jak i politycznym. Ekipie rządzącej udało się podpisać umowę z Watykanem. W listopadzie 1972 r. Biuro Polityczne KC PZPR zastrzegło sobie osadzanie centralnych oraz lokalnych stanowisk w aparacie partyjnym i rządowym. Stworzyło to nie znane dotąd możliwości nadużyć, swobodnego podejmowania decyzji przez ludzi nie koniecznie kompetentnych, lecz wiernych partii. W efekcie wzbogacili się kosztem ludzi pracy a gospodarka chyliła się ku upadkowi. Im bardziej rosło niezadowolenie społeczne , tym głośniej słychać było propagandę sukcesu w radiu i telewizji, dziennikarze przedstawiali społeczeństwu nierzeczywisty obraz kraju. W połowie lat siedemdziesiątych władza zdecydowała się na kosztowną reformę administracji terenowej (na miejsce 17 województw i 5 miast wydzielonych powołano 49 województw) zwiększyło to liczbę stanowisk a co za tym idzie liczbę osób korzystających z przywileju władzy. Niemal jednocześnie w prowadzono poprawki do konstytucji tj. „Polska zobowiązuje się do trwałego sojuszu z ZSRR”, a także przyznano PZPR oficjalnie kierowniczą rolę w państwie co wzmogło nie zadowolenie społeczeństwa. Władze partyjne stanęły przed koniecznością podwyższenia cen na artykuły spożywcze. Ogłoszono je pod koniec czerwca 1976 r. W odpowiedzi robotnicy Radomia, podwarszawskiego Ursusa, a także Płocka rozpoczęli strajk. Do akcji wkroczyła milicja, opornych aresztowano, w komisariatach funkcjonariusze dopuszczali się brutalnych aktów przemocy ( między innymi stosowano ścieżkę zdrowia). Władze cofnęły podwyżki, ale działania milicji powszechnie potępiono. Protestował Kościół katolicki a także środowiska inteligenckich. Rosło zadłużenie państwa w stosunku do zachodnich partnerów, ze względu na wysokie odsetki od zaciąganych pożyczek. Obsługa zadłużenia powodowała zwiększenie eksportu, to powodowało odchudzenie rynku wewnętrznego. Pojawiły się „kartki” na podstawowe artykuły spożywcze. Symbolem marnotrawstwa oraz uzależnienia polskiej polityki zagranicznej od ZSRR stała się Huta ”Katowice”, której produkcja służyła radzieckiemu sojusznikowi. W ten oto sposób gospodarka zbliżała się do granicy bankructwa. Wkrótce po zajściach w Radomiu grupa inteligencji, wywodzącej się z szeregów PZPR, oraz znane postacie ze środowisk poakowskich i kościelnych powołali do życia Komitet Obrony Robotników. W założeniu tej organizacji była pomoc dla robotników prześladowanych przez władze. Później zajmowali się także popieraniem oraz obronę wszelkich inicjatyw społecznych, zmierzających do realizacji praw człowieka i obywatela. Powstały także jeszcze inne organizacje, charakterze bardziej jednolitym ideowo np. KPN, RMP.W październiku 1978r Polak Karol Wojtyła został papieżem. Dla władz państwowych wybór ten był olbrzymim zaskoczeniem graniczącym z paniką, dla społeczeństwa polskiego niósł wielkie nadzieje.W rok później odbył pielgrzymkę do Polski, dzięki czemu wyzwolił tłumione przez lata pragnienie niepodległości rodaków oraz przywrócić pierwotne znaczenie pojęciom, nadużywaną przez propagandę państwową, jak: patriotyzm, niepodległość, demokracja. Na początku lipca 1980 r. władze komunistyczne ponownie zdecydowały się na podwyżkę cen. Tym razem obawiając się kolejnej fali strajków, uczyniono to po cichu, bez wstępnych oświadczeń. Nagła zmiana cen w sklepach wywołała burzę protestów. Już w lipcu stanęły liczne zakłady pracy. Władze szybko ustąpiły przed żądaniem płacowymi robotników. Decydujące znaczenie miał strajk okupacyjny podjęty przez stoczniowców Gdańsku 14 VIII 1980 r. Wkrótce fala strajków ogarnęła całe wybrzeże. Stoczniowcy korzystając z pomocy działaczy opozycji stworzyli w Gdańsku Międzyzakładowy Komitet Strajkowy z Lechem Wałęsą na czele. Strajkujący w Gdańsku ustalili listę 21 postulatów, z których najważniejszy dotyczył utworzenia wolnych niezależnych od władz partyjno - państwowych związków zawodowych. Strajki sierpniowe na Wybrzeżu przebiegały w niespotykanej atmosferze : robotnicy nie opuszczali zakładu, na murach powiewały flagi narodowe, a także widniały transparenty typu „Człowiek rodzi się i żyje wolnym ”. Rozmowy między komitetem strajkowym, a stroną rządową przebiegały w atmosferze nacisku i nieszczerości. Władze odcięły Wybrzeże od reszty kraju, w mediach racje robotników przedstawiano w fałszywym świetle, straszono ich konsekwencjami materialnymi i prawnymi, aby zniechęcić ich do trwania w oporze. Pod koniec sierpnia 1980 r. władze musiały ustąpić : najpierw podpisano umowę w Szczecinie, a 31 sierpnia w stoczni gdańskiej. W podpisanym dokumencie władze zobowiązały się między innymi do zgody na rejestrację w sądzie Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego (NSZZ) „Solidarność'' , co nastąpiło 10 listopada 1980 r., a także do uwolnienia więźniów politycznych, rozpoczęcia reform gospodarczych oraz wzniesienia pomnika ofiar grudnia 1970 r. Wraz z powstaniem „ Solidarności ” upadła ekipa Gierka. Wewnątrz partii doszło do kolejnych w dziejach przystosowań, w wyniku których I sekretarzem został Stanisław Kania. Socjalistyczni sąsiedzi Polski z niepokojem patrzyli na zmiany zachodzące w kraju nad Wisłą.

26. Królestwo Polskie

1. Decyzje Kongresu Wiedeńskiego

2. Konstytucja Królestwa Kongresowego

3. Gospodarka Królestwa Polskiego

4. Polityka Caratu

5. Oświata i religia

6. Opozycja legalna

7. Opozycja nielegalna

8. Sytuacja w Królestwie przed powstaniem.

9. Załącznik

Po klęsce Napoleona i osadzeniu go na Elbie, rządy państw europejskich przystąpiły do ustalania naruszonego wcześniej porządku. Udział w kongresie zapowiedziało 25 krajów Europy(nie było wśród nich przedstawicieli Polski). Kongres pokojowy miał być zwołany do Wiednia we wrześniu 1914 r. . 25 września do Wiednia wjechał car Rosji Aleksander I i król pruski Fryderyk Wilhelm III .Wobec oporu Prus zgodzono się na to, że w sprawach ogólnych decydować będzie komitet 6 krajów (w tym Francja). Hiszpania zrezygnowała z praw głosu w praw głosu w sprawie decyzji. W komitecie pozostały tylko: Austria, Wielka Brytania, Rosja, Prusy i Francja. Czasem było to 8 państw, także Portugalia i Szwecja. Powołano 10 komitetów, choć tak naprawdę decyzję podejmowały w/w kraje. Wielką Brytanię reprezentowali: Robert Stewart wicehrabia Castlereagh, Karol Stewart i książe Artur Welington. Rosję - Karol Nesselrode, junkier kurlandcki Gustaw Stazkelberg oraz książę Andrzej Razumowski (jako doradca cara Adam Czartoryski). Jako przedstawicieli Prus wyznaczono: Wilhelma von Humboldt, kanclerza Hardenberga. W Wiedniu gościło 2 cesarzy i 4 królów (pruski, duński, bawarski, wintemberski). W stolicy Austrii mieszkało w sumie 100.000 cudzoziemców (200 poselstw). Zrywając zasadę "równowagi" kanclerz Meternich starał się stworzyć silny blok środkowoeuropejski, który miał być przeciwnikiem Rosji i Francji. Stało się jednak inaczej gdyż Austria związała się z Francją i Wielką Brytanią. Sprawami, które były nieustannie poruszane: Saksonia, Księstwo Warszawskie, Niemcy, Włochy, Niderlandy, Szwajcaria i niewolnictwo. Co do losów Księstwa Warszawskiego jako najważniejsze uznano powrót stanu sprzed rokiem 1807, co wywołało sprzeciw cara Aleksandra I .W Wielkiej Brytanii sprawy miały trochę inny charakter, Anglicy chcieli utworzyć z Księstwa Warszawskiego niezależną choć słabą Polskę ( za agitacją Czartoryskiego). Co do Księstwa W. Meternich postawił trzy projekty:-przywrócenie stanu z 1791 r., przywrócenie stanu z 1772 r., Aleksander otrzymał ziemie wschodnie Księstwa aż do Wisły i nie koronuje się królem Polski, a Prusy nie dostaną Saksonii. Wszystkie projekty spowodowały ostre protesty Wilhelma III i Aleksandra I . 3 stycznia 1815 r. dzięki Wielkiej Brytanii Francja, Austria, Bawaria, Holandia, Hanower podpisały tajne przymierze sojusznicze o wspólnej pomocy zbrojnej. W rezultacie Prusy zajęły część Saksonii oraz otrzymały miasto Toruń. 11.02.1815 r. zawarto porozumienie na mocy którego Prusy otrzymały 40 % Saksonii, zamieszkałej przez 850.000 ludzi, a na wschodzie departamenty: bydgoski, poznański i miasta Gdańsk, Toruń. Austria dostała obwód tarnopolski i saliwy wielickie wraz z okręgiem (od Wieliczki). Kraków stał się wolnym miastem i był pod pieczą 3 krajów (Prusy, Austria, Rosja). Pozostałe tereny mianowano Królestwem Polskim (Kongresowym). Było ono na „wieczne czasy" połączone unią personalną z Rosją. Każdy car był jednocześnie królem Królestwa Polskiego i nada temu krajowi „rozciągłość wewnętrzną jaką uzna za stosowną". Dyplomaci angielscy wysunęli konieczność wprowadzenia w życie zakazu niewolnictwa. Zakazu tego do końca wieku XIX nie wprowadzono. Szwajcarię 20.11.1815 r. ogłoszono neutralną. Trwałym dziełem kongresu było uchwalenie przez 8 państw regulaminu dyplomatycznego, przyjęły go także inne kraje. Normował on sprawy przedstawicieli dyplomatycznych i z drobnymi poprawkami przetrwał aż do XX w. i częściowo obowiązuje obecnie. Ostatecznie Kongres Wiedeński zakończył się podpisaniem i złożeniem dokumentów do archiwum w Wiedniu dnia 20.08.1815 roku. Po zakończeniu kongresu car Aleksander I wobec sytuacji politycznej w Europie (sojusz 1814 r.) postanowił stworzyć barierę przed ruchami rewolucyjnymi. Zawarto tzw. "Święte Przymierze". W skład tej grupy wchodziły: Rosja, Austria, Prusy. Wszystko odbyło się 26.09.1815 r. i miano się kierować zasadami ewangelii w polityce zewnętrznej i wewnętrznej w/w wymienionych krajów (prawosławie, protestantyzm). W 1817 r. do "Przymierza" dołączyło 16 państw, z możliwości tej zrezygnowali: Watykan, Turcja, Stany Zjednoczone. "Święte Przymierze" miało na celu utrzymać na świecie istniejący ustrój społeczny, gdyż zmiany pod tym względem w jednym z państw mogły oddziaływać ujemnie na kraje sąsiednie (Polska 1989). W związku z tym wyznawano zasadę "interwencji", tj. prawo udzielania sobie nawzajem pomocy w tłumieniu ruchów rewolucyjnych.

Na mocy uchwał kongresu wiedeńskiego powstało Królestwo Polskie. Obszar jego wynosił 128.000 km* oraz zamieszkiwało 3,3 mln ludności (1830 r.-4,21 mln). Wzrost zaludnienia był większy na lewym brzegu Wisły niż na prawym. Królestwo Polskie było o 17 % mniejsze od Księstwa W. Na południu graniczyło z Cesarstwem Austriackim i Wolnym Miastem Kraków, na zachodzie z Królestwem Pruskim. Choć było zależne od Rosji i kaprysów Cara, jego konstytucja była najbardziej liberalna w ówczesnej Europie. Została ona nadana przez Aleksandra I dnia 27.11.1815 roku. Osobą która tworzyła dokument był Adam Czartoryski. Podstawą była zmodyfikowana konstytucja Księstwa Warszawskiego i Konstytucja 3 maja, w większym stopniu uwzględniała tradycje szlacheckie. Zapewniała ona decydujące stanowiska szlachcie i magnaterii, która była uprzywilejowana w sejmie jak i przy obsadzaniu wyższych stanowisk administracyjnych oraz sądowych. W jej ręku pozostał też przemilczany przez konstytucje samorząd. Państwo polskie (Królestwo W.) miało być połączone na „wieczne czasy" z Rosją unią personalną. Każdy car był także królem Królestwa W. Dla obu krajów była również wspólna polityka zagraniczna, przez co nie posiadało własnej służby dyplomatycznej. Król kierował aparatem administracyjnym władzy wykonawczej, był naczelnym dowódcą wojska polskiego oraz miał inicjatywę prawodawczą i prawo veta wobec uchwał sejmu, który on sam zwoływał. Mianował też wyższych urzędników (namiestnika). Zastrzegł sobie również prawo jej zmiany. W razie nieobecności króla zastępował go namiestnik, wyposażony w rozległe pełnomocnictwa (co też wkrótce stało się normalne). Organem pomocniczym w sprawowaniu tej władzy była Rada Administracyjna składająca się z ministrów. Stali oni na czele odpowiednich komisji -wyznań religijnych i oświecenia publicznego, sprawiedliwości, spraw wewnętrznych i policji, wojny, przychodów i skarbu. W skład każdej komisji poza ministrem wchodziło kilku radców stanu. Pod rezydencją namiestnika zasiadali ministrowie i dalsze osoby z nominacji królewskiej. Dawne departamenty ( bez Poznania, Bydgoszczy i Torunia) zamieniono na 8 województw i zamiast pojedynczego prefekta ustanowiono komisje wojewódzkie z prezesami na czele. Urzędy prezesów komisji woj., prezesów sądu i członków sejmu zastrzeżono właścicielom gruntowym. Władzę ustawodawczą sprawował sejm dwuizbowy zorganizowany na wzór Księstwa Warszawskiego. Zbierał się on raz na dwa lata i obradował 30 dni (15 dni). W skład izby poselskiej wchodziło 26 posłów szlacheckich i 51 deputowanych, miano ich wybrać poprzez zgromadzenie gminne (usunięto wojskowych i większość chłopów, z wyjątkiem czynszowników z dóbr narodowych). Prawa obywatelskie obejmowały ogół ludności poza ludnością pochodzenia żydowskiego. Prawo wyborcze posiadało 110.000 Polaków. Polacy poprzez konstytucje mieli zapewnioną wolność religii, słowa, druku, nietykalność własności i osobistą. Chłopi nie zostali uwłaszczeni, co było wadą konstytucji. W Królestwie językiem urzędowym był polski ( listy do cara miały być w języku francuskim). Każdy obywatel mający prawa mógł przenosić się z miejsca na miejsce bez żadnych przeszkód. Urzędy mogli obejmować tylko Polacy. W rzeczywistości liberalizm konstytucji był tylko pozorny, ponieważ car i rząd Królestwa nie przestrzegali praw ludności, a zwłaszcza uprawnień sejmu.

Na przekształcenia w społeczeństwie polskim największy wpływ miały przemiany gospodarcze, między innymi przemysł, rolnictwo i oświata. Początkowo warunki rozwoju przemysłu nie były zbyt dobre. Rynek wewnętrzny osłabiony wskutek zniszczeń i kosztów wojennych nie stwarzał dużego popytu, choćby ze względu na małą chłonność odbiorcy chłopskiego. W handlu z zagranicą uwydatniła się zależność K.W. od Prus. Po zawarciu umowy handlowej między Rosją a Prusami w 1818 r. przy niskich cłach przemysł pruski zalewał nasz rynek swoimi towarami. Po objęciu urzędu ministra skarbu przez Ksawerego Lubeckiego sytuacja ta uległa zmianie. Poprzez związanie się z wielkim rynkiem rosyjskim można było uniknąć skutków polityki handlowej Prus. W 1822r. Królestwo uzyskało autonomię celną i równocześnie zmalało cło rosyjskie (1-3%). Polacy podnieśli cło na granicy pruskiej i w ten sposób zatrzymano napływ bawełny, artykułów rolniczych (30-100%). Doszło do wojny celnej, którą Królestwo wygrało- Prusy obniżyły cło na zboże, zmniejszono import sukna. Stan przed rządami Lubeckiego był katastrofalny (roczny deficyt przekraczał 30 mln złotych). Nowy minister wprowadził nowe podatki, a stare skuteczniej ściągano oraz rada poczyniła spore oszczędności. Uruchomiono kredyty na rozwój przemysłu. W latach 1821-1844 dochód narodowy wzrósł o 20 mln zł. W 1827 r. założono Bank Polski o kapitale zakładowym 30 mln zł, regulował on dług państwowy. Rozwijał się głównie przemysł ciężki (górnictwo, hutnictwo) oraz włókiennictwo. Dzięki zastosowaniu maszyny parowej i uchwaleniu nowego prawa osadniczego włókiennictwo pozyskało świetnych fachowców. Do K.W. sprowadzano tkaczy i uruchomiono kredyty (3,5-5 tys. zakładów tkackich, produkcja sukna 1825-30 r. wyniosła 4,9 mln m, a bawełny wzrosła 4,5 raza). Z czasem bawełna zastąpiła sukno gdyż jej cena była niższa. Przemysł lekki rozwinął się głównie w okręgu Łodzi. Poza nim rząd finansował też przemysł ciężki. Przy wysokich cenach cynku, rudy żelaza i miedzi w Królestwie zwiększono wydobycie. Obok Staropolskiego Zagłębia w Kieleckiem rozwinął się silny ośrodek produkcji górniczo-hutniczej wokół Dąbrowy. W latach 1816-1824 nad górnictwem opiekę trzymała Główna Dyrekcja Górnicza, której dyrektorem był Stanisław Staszic, a później Ksawery Lubecki. Za tego ostatniego powstały między Suchedniowem a Starachowicami wielkie piece, świeżarki, przetwórnie i walcownie. Od roku 1821 zwiększono wydobycie cynku z 9 tys. do 70 tys. kwintali. Również wydobycie węgla wzrosło 600 tys. do 1,23 mln korców (1824-36 r.). Powstawały szkoły zawodowe, które przygotowywały młodzież (często chłopską) do pracy w kopalniach i hutach. Powstała Szkoła Górnicza Staszica (przygotowywana szkoła politechniczna z wydziałem mechanicznym i inżynierii chemicznej). Gałęzią gospodarki, która wyraźnie podupadała było rolnictwo (stanowiło ono źródło utrzymania dla 80% ludności Królestwa). Zniszczenia materialne i zmniejszenie się mieszkańców w skutek wojen, a zwłaszcza zahamowanie eksportu polskiego zboża przez wprowadzenie w życie przez Anglię, Prusy, Francje wysokich ceł utrudniały rozwój rolnictwa. Majątki szlacheckie były obciążone hipotekami, nie posiadały środków na reorganizacje. Tylko nieliczni zdecydowali się na unowocześnienie roli oraz wprowadzenie płodozmianu, a jeszcze rzadziej uprawiano ziemię przy pomocy siły wolnonajemnej. Były tylko dwie drogi do wyboru. Pierwsza to uprawa ziemniaków, która wzrosła od 1810 r.(35 tys. ha- 104 tys. ha) do1827 roku. Miało to związek z przełomem w gorzelnictwie. Od 1820 r. rozpowszechnił się w Polsce aparat gorzelniany systemu Pirtoriusza, pracujący wydajniej niż zwykły kocioł. Pozwalał on na przerabianie ziemniaków na alkohol (a także zboże). W tym czasie cena zboża spadła o 70% (do 1825 r.) i dawało zaledwie 3,5 raza większe zbiory niż wysiew. Gdy w 1824 r., aby zapłacić podatek rolnik musiał sprzedać 2/3 plonów z gospodarstwa o areale 15 morgów. W 1825 r. założono Towarzystwo Kredytowe Ziemskie, które udzielało kredyty na bardzo dogodnych warunkach. Wzrost liczby upraw buraka cukrowego spowodował obniżkę cen cukru z importu. Dochody przynosiła także hodowla owiec-ponieważ wzrosło zapotrzebowanie na bawełnę i sukno. Chłopi, którzy licytowali majątki byli często wykupywani przez hodowców owiec. W ciągu 15 lat pogłowie tych zwierząt urosło (900 tys.-2,5 mln sztuk). W następnych latach nawet do 4 mln sztuk. Rozwojowi handlu sprzyjało usprawnienie komunikacji. W 1823 r. rozpoczęto budowę Kanału Augustowskiego, który miał uniezależnić Królestwo Polskie od spławu dolnym biegiem Wisły znajdującym się w rękach Prus. Kanał połączył system rzeczny Wisły i Niemna, umożliwiając spław towarów między Królestwem a ziemiami litewskimi. Równocześnie rząd podjął budowę dróg z Warszawy w kierunku Kalisza, Krakowa, Lublina i Kowna. Do 1828 r. wybudowano 1300 km dróg. Namiestnikiem cara Aleksandra I był stary jakobin Józef Zajączek. Ministrem wyznań i religii był Stanisław Kostka, ministrem spraw wewnętrznych i policji Tadeusz Mostowski. Po śmierci J. Zajączka (1826r.) władzę namiestnika przejęła rada administracyjna. Naczelny wodzem armii Królestwa W. był właściwy władca-wielki książę Konstanty. Chciał on całkowicie rządzić krajem i dlatego zrzekł się tronu na rzecz brata (Aleksander I) po ożenku z polską hrabiną. Jego wiernym sługą był Mikołaj Nowosilcow, najbardziej znienawidzony człowiek w Królestwie. To on rozbił Związek Filomatów i Filaretów, gorliwie wypełniał rozkazy niekonstytucyjnego władcy Konstantego. Książe lubił oglądać defilady wojska polskiego. Osobiście uczył ich musztry i nie szczędził kar cielesnych żołnierzom. Służba wojskowa trwała 10 lat, każdy po wyjściu miał dosyć musztry. Synowie szlachty kupowali „zastępców" za 2000 zł (płaca roczna podporucznika). Stan liczebny wynosił 40 tys. żołnierzy i składał się z dywizji piechoty, jazdy. Codziennie jedzenie było dobre (20 dkg) a mundury miały polskie barwy, czapki orła. Książe Konstanty nie przestrzegał konstytucji, sądził iż robi wszystko co dobre dla Polaków- potrzebne mu tylko bezwzględne posłuszeństwo. Wraz z Nowosilcowem stopniowo ograniczali swobodę ludności. W 1819 r. wprowadzono cenzurę. Także polityka Lubeckiego nie była zbyt honorowa. Wyciągał no z warstwy ubogiej i średniej pieniądze na pokrycie deficytu budżetu. Jako minister skarbu miał obowiązek przedstawiać plan budżetu przed radą administracyjną, tymczasem od 1827r. ani razu tego nie zrobił, a 2 lata wcześniej car Mikołaj I wprowadził poprawkę do konstytucji, która uchylała jawność obrad izby. Stosunkowo mocne poparcie znajdował system w części arystokracji i szlachty przywiązanej do starego obyczaju i nie chętniej tym skromnym, burżuazyjnym reformom, jakie utrzymały się od czasów napoleońskich. Obóz ten grupował się wokół episkopatu, za cel stawiał sobie obalenie Kodeksu Napoleona i ślubów cywilnych. Przeciwstawiali mu się zwolennicy oświeceniowych tradycji mianujący się liberałami, pragnącymi w istocie stopniowego, ostrożnego rozwoju instytucji burżuazyjnych. Czołowym przedstawicielem tego kierunku był minister Potocki, zasłużony około rozbudowy szkolnictwa, zwłaszcza elementarnego. Jako minister wyznań Potocki zlikwidował ponad 60 kolegiat i klasztorów, a ich fundusze prze-kazał świeckiemu duchowieństwu. Angażował się też osobiście w polemikę z ''obskurantami'', wyszydzając ich w anonimowych, dowcipach i zjadliwych felietonach, zamieszczanych w ''Pamiętniku Warszawskim''. Opracowany przez rząd projekt reformy prawa małżeńskiego spotkał się jednak na sejmie1818r. z opozycją zarówno liberałów, jak i partii klerykalnej, i został odrzucony. Odezwa namiestnika zapowiedziała równocześnie ograniczenie swobody osobistej obywateli. Zaraz też zaczęła się rozbudowa tajnej policji, donosów i aresztowań politycznych. W takich okolicznościach episkopat przypuścił atak na ministra Potockiego odwołując się do monarchy w swej walce z liberalizmem. W 1820 r. Potocki otrzymał dymisję. Jego następca Stanisław Grabowski zahamował rozbudowę szkolnictwa elementarnego. Szkółki miejskie i wiejskie były dotąd finansowane ze składek ludności. Rząd postawił obecnie zasadę dobrowolności składek i tym samym podciął byt szkół, zwłaszcza na wsi. Liczni dziedzice specjalnie zamykali szkoły odrywające młodzież od pracy na folwarku. W latach 1820-30 liczba szkół elementarnych w miastach wzrosła z 342 do 412, za to po wsiach spadła z 880 do 329.Na odcinku szkolnictwa średniego podwyższono opłaty szkolne, zrewidowano programy nauk humanistycznych i zaostrzono kontrolę nad uczniami. Metoda nadzorowania i szpiegowania młodzieży jeszcze dotkliwiej dał się we znaki studentom uniwersytetu. Polityka rządu oraz działalność Nowosilcowa i Konstantego budziły już niezadowolenie już w pierwszych latach Królestwa. Dawny przyjaciel cara Aleksandra I Adam Czartoryski, apelował do cara o zatrzymanie tych antykonstytucyjnych posunięć. Jednak wyniki poszły na nic, hrabia popadł w niełaskę i wycofał się z życia politycznego państwa. Ziemiaństwo pomimo niechęci do polityki rządu nie chciało angażować się w wystąpienia opozycyjne, obawiając się reperkusji. Działacze tej opozycji rekrutowali się głównie spośród ziemiaństwa zachodniej części kraju. Celem ich była obrona swobód i praw obywatelskich, a zwłaszcza parlamentu. Od 1818 r. propagowano takie poglądy i krytykowano niekonstytucyjne decyzje rządu na łamach prasy („Gazeta Codzienna", „Kronika", „Orzeł Biały"). Odpowiedzią na to było wprowadzenie cenzury i zamknięcie wszystkich pism głoszących niezgodne z reakcyjnym kursem. Podobny los spotkał legalną opozycję w sejmie. Ujawniła się ona na drugim sejmie (1820 r.). Grupa kilkunastu posłów z woj. kaliskiego, kierowana przez braci Wincentego i Bonawenturę Niemojowskich atakowała politykę i projekty rządowe, zarzucając im niezgodność z literą konstytucji-przez co izba poselska odrzuciła główne projekty ustaw. Rząd odpowiedział represjami w stosunku do opornych posłów i samorządu woj., a także likwidacją jawności obrad sejmowych. Utrudniło to opozycji oddziaływanie na opinię publiczną. Działalność tajnych związków w dobie konstytucyjnej Królestwa byla na ogół odległa od rewolucyjnych tendencji. Kierowane przez ludzi pochodzenia szlacheckiego, z udziałem szlachty ziemiańskiej i inteligencji, rzadziej mieszczaństwa nastawiały się na powolne przygotowywanie powstania, które miałoby wybuchnąć w korzystnych okolicznościach międzynarodowych. Do najwcześniejszych związków należał założony w 1817 r. Związek Przyjacielski (Panta Koina). W jej skład (20 osób) wchodzili mieszczanie, spotykano się na zebraniach dyskusyjnych- gdzie kultywowano tradycje oświeceniowe, według Rousseau krytykowali stosunki feudalne. W latach 1819-23 działał Związek Wolnych Polaków. Zorganizowali go: Wiktor Heltman, Tadeusz Krępowiecki, Maurycy Mochnacki (działacze lewicy). Członkami była głównie młodzież uniwersytecka i gimnazjalna. Heltman wydawał jawnie pismo "Dekada Polska". Liczyli oni na powiązanie walki o niepodległość z ogólnoeuropejską rewolucją ludów, poprawa położenia chłopa (uwłaszczenie). Związek wykryto w 1823 roku. Rok wcześniej powstało w Wilnie niewielkie Towarzystwo Filomatów. Założyli je: Józej Jeżowski, Adam Mickiewicz, Tomasz Zan. Omawiali oni sprawy narodowe, wierząc że świat można zmienić przez wychowanie, działalność polityczną i urabianie opinii publicznej-cel niepodległość i uwłaszczenie chłopa. Stworzyli oni Towarzystwo Promienistych, gdzie przyjmowano każdego. W 1822 r. nazwę zmieniono na Związek Patriotyczny.

Obok tajnych związków studenckich powstawały także związki wojskowe. Największym z nich był Wolnomularstwo Narodowe(1819). Założył je Walerian Łukaśiński (major 4 pułku piechoty)Miało ono 4 tys. członków w 32 lożach i prowadziło półjawną, filantropijno-oświeceniową działalność. Celem organizacji było zjednoczenie ziem polskich (uniezależnienie). Wybuch walki uzależniał od sytuacji międzynarodowej. Jakub Szreder proponował oparcie się na chłopach i mieszczaństwie, uwłaszczeniu. W 1821 r. zmienił nazwę na Narodowe Towarzystwo Patriotyczne. Na czele stanął komitet centralny z całego zaboru.

W ciągu 15 lat społeczeństwo Królestwa Polskiego przebyło ewolucję od nastrojów przychylnych carowi do pogłębiającej się wrogości do polskiej polityki caratu. Zdecydowana poprawa sytuacji ekonomicznej ziemiaństwa i początki rozwoju przemysłu nie zadowoliły polskiego społeczeństwa. Duże niezadowolenie wywołało brutalne postępowanie Konstantego i Mikołaja I w stosunku do Sądu Sejmowego, ukaranego swego rodzaju aresztem domowym. Patriotyczna inteligencja i szlachta niezadowolone były z definitywnego przekreślenia przez Mikołaja I na przyłączenie części zaboru rosyjskiego. Wynikało to z panowania tendencji konserwatywnych, co najwyżej umiarkowanie liberalnym oraz z zdezaktualizowania postępowego programu oświeceniowego wypracowanego u schyłku I Rzeczpospolitej.

27. Stan wojenny 1981 - 1983 r. i jego skutki

Na ulicach miast, na rogatkach, przed bramami większych zakładów pracy stanęły pojazdy bojowe wojska i patrole. Telefony nie działały. O szóstej rano Polskie Radio nadało przemówienie premiera W. Jaruzelskiego, który stanął na czele Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego: ,,Wobec tego, że rozwój sytuacji w Polsce prowadzi nieuchronnie do katastrofy narodowej, Rada państwowa zgodnie z postanowieniami konstytucji wprowadziła dziś o północy stan wojenny na obszarze całego kraju.” Decyzji Rady państwa towarzyszyło inne: o internowaniu grupy ludzi, zagrażających bezpieczeństwu państwa (łącznie 5 tys. ze środowisk opozycyjnych i kierownictwa partii i państwa sprzed 1980 r.), o zakazie strajków, militaryzacji niektórych zakładów pracy, o cenzurze poczty i wyłączeniu telefonów, o godzinie milicyjnej (od 22.00 do 6.00, na terenie Gdańska od 20.00), o trybie doraźnym w sprawach za czyny przeciwko dekretowi o stanie wojennym, o wstrzymaniu wyjazdów zagranicznych. Jednocześnie ogłoszony został dekret o abolicji, puszczający w niepamięć niektóre czyny karalne sprzed 13 grudnia. Internowaniem objęto członków obradującej w Gdańsku Komisji Krajowej Solidarność, która podjęła w oparciu o radomskie ustalenia prezydium, z zapowiedzią referendum w sprawie zaufania do rządu i wielkich manifestacji ulicznych 17 grudnia, w rocznicę wydarzeń 1970 r. L. Wałęsa został przewieziony do Warszawy, następnie osadzony w miejscu internowania (Arłamów, woj. przemyskie). Zawieszono działalność wszelkich związków zawodowych, studenckich, stowarzyszenia dziennikarzy. Obrady Kongresu Kultury Polskiej nie mogły być dokończone. Solidarność zeszła do podziemia. Były pierwsze ofiary. 16.12 w kopalni Wujek po natarciu milicji na górników ginęło 7 osób a 39 odniosło obrażenia. Przeciwko stanowi wojennemu zaprotestowały załogi co najmniej 49 zakładów pracy w 5 województwach. 17.12 zaczęły się strajki okupacyjne w tyskich kopalniach Piast i Ziemiowit. Pierwsza reakcja papieża Jana Pawła II w dniu 13 grudnia: „Dosyć krwi przelano w Polsce, teraz trzeba pracować na rzecz pokoju”. Opinia rządów europejskich zrazu powściągliwa, dopiero 23.12 Ronald Reagan ogłosił sankcje wobec PRL: cofnięto wszelkie subwencjonowane przez rząd USA dostawy artykułów rolnych, kredyty importowo- eksportowe, przywileje dla polskiego lotnictwa cywilnego w USA oraz dla rybaków kwoty połowowe na wodach amerykańskich. Kila dni później prezydent ogłosił restrykcje wobec ZSRR- jego zdaniem odpowiedzialnego za sytuację w Polsce. Stan wojenny poprzedzony był dość niespokojną sytuacją. Według rzecznika rządu połowa województw objęta była strajkami, zapowiedzią strajków lub gotowością strajkową. Główne powody: pogarszające się zaopatrzenie, szczególnie mięso. W polskich sklepach pustki, bez trudu można było nabyć jedynie ocet. Wobec pogarszającej się sytuacji społecznej sejm przyjął uchwałę w sprawie spokoju społecznego, zapowiadając ewentualność uchwalenia specjalnych pełnomocnictw dla rządu. Tego dnia Komisja Krajowa Solidarność wezwała do umiarkowanego w organizowaniu strajków, gdyż chaos osłabia związek. Porządku i ładu prawnego strzegły w kraju wojskowe grupy terenowe. W Polsce przeprowadzono ankietę. Zebrano 1895 odpowiedzi. Na pytanie, czy w warunkach przedłużającego się konfliktu rząd- Solidarność należy ograniczyć wolność słowa, „tak” odpowiedziało 9 %, „nie” 83 %; wprowadzić zakaz strajków” „tak” 46 %, „nie” 49 %; „powołać nowy rząd jedności narodowej” „tak” 75 % „nie” 15 %; „zagwarantować Solidarności dostęp do TV” „tak 88 %, „nie” 7 %.

Najważniejszym skutkiem wprowadzenia stanu wojennego było zapobieżenie interwencji wojsk radzieckich w Polsce, przejęcie przez dowódców rosyjskich rządów. Podpisany przez nas Układ Warszawski zakładał taką możliwość, stroną interweniującą mogli być także inni członkowie układu. Informacja ta ujrzała światło dzienne dopiero w grudniu 1999 roku, w 53 lata po podpisaniu warunków układu przez Polskę.

28. Okrągły stół 5 kwietnia 1989 r.

Plenarnym posiedzeniem, któremu przewodniczył prof. Aleksander Gieysztor, zakończone zostały prace „okrągłego stołu”. Gen. Kiszczak oświadczył: „Deklarujemy wolę rzetelnego wypełnienia omowy, którą dzisiaj symbolicznie zawieramy. Nadajemy jej moc trwałą, Zabiegaliśmy o konkretne ustalenia, które mogą zostać wcielone w życie natychmiast. Takie jak legalizacja Solidarności, Solidarności Rolników, Niezależnego Zrzeszenia Studentów. Te postulaty zostały przez stronę rządowo koalicyjną przyjęte. Osiągnęliśmy tym samym niezbędne minimum dla wkroczenia na szlak przemian demokratycznych. W Polsce mówiło się o „kontrakcie okrągłego stołu”: objął on nie tylko legalizację niezależnych związków, ale także utworzenie urzędu prezydenta państwa, wolne wybory do senatu i uzgodniony podział mandatów w sejmie (65 % dla koalicji rządzącej, 35 % dla opozycji), impulsy dla reform gospodarczych (skrępowane indeksacją). Powołana miał być Komisja Porozumiewawcza, mająca czuwać nad realizacją postanowień okrągłego stołu.

„Nie jestem pewien, czy „okrągły stół” był wydarzeniem historycznym. O „okrągłym stole” sądzić się nie będzie wedle słów, lecz wedle tego, jaka sytuacja będzie w końcu 1989 roku” Bronisław Geremek

„Na Zachodzie próby historycznego kompromisu nie powiodły się. To zaś co się rodzi w Polsce jest właśnie takim historycznym kompromisem”

Polska patrzyła z nadzieją na praktyczny efekt kompromisu. Dwa dni po zamknięciu obrad okrągłego stołu Sejm podjął prace nad projektami nowych ustaw: o stowarzyszeniach, związkach zawodowych rolników indywidualnych, o zmianach w konstytucji PRL. Przyjęta została nowa ordynacja wyborcza: wybory sejmu i senatu miały odbyć się za dwa miesiące.

29. Rewolucja lutowa (6.03.1917 r.) w Rosji i powstanie państwa radzieckiego (7.11.1917 r.).

Rząd i policja w Piotrogrodzie nie były już w stanie zapewnić, ani porządku publicznego, ani dostaw żywności. Strajki, manifestacje i starcia zbrojne rozszerzały się na inne miasta. Car Mikołaj II rozwiązał IV Dumę, 200 tys. robotników Piotrogrodu odpowiedziało strajkiem. 10 marca car nakazał wojsku stłumienie strajku, żołnierze odmówili i zbratali się z powstańcami. Przewodniczący Dumy zwrócił się do cara o zwołanie posiedzenia dumy ustawodawczej. Godzina waszego losu i losu ojczyzny wybiła. Car nie ustąpił. Duma zebrała się wtedy samodzielnie i oświadczyła, że nie rozwiąże się. Deputowani burżuazyjni, liberalni i socjalistyczni stworzyli Komitet Wykonawczy Dumy Państwowej. Równocześnie zebrała się Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Car okazał się niezdolny do działania. Armia przyjęła z entuzjazmem wiadomość o wybuchu powstania w Piotrogrodzie. 15 marca car mianował księcia Gieorgija Lwowa, człowieka o liberalnych poglądach przewodniczącym Rady ministrów i jednocześnie abdykował na rzecz swego brata Michała. Wielki książę Michał, nie widząc żadnej możliwości przywrócenia porządku, natychmiast zrezygnował z tronu. Władza przeszła w ręce Komitetu Wykonawczego Dumy. Jej przewodniczący, Michaił Rodzianko, wspólnie z Gieorgijem Lwowem ogłosił już 16 marca listę ministrów, oraz amnestię obejmującą wszystkie czyny polityczne. Wprowadzono też wolność prasy, swobodę zrzeszania się i zapowiedziano program zmierzający do zniesienia różnic klasowych. Właściwie w ciągu jednej nocy dawna carska, a od niedawna republikańska, demokratyczna Rosja stała się bolszewicka, komunistyczną. Już 6 listopada robotnicy- czerwonogwardziści, marynarze i żołnierze zbuntowali się przeciwko Rządowi Tymczasowemu garnizonu piotrogrodzkiego, popierający Komitet Wojskowo- Rewolucyjny, kierowany przez L. Trockiego zajęli centralę telefoniczną i telegraficzną, pocztę, dworce i mosty. Dawnego pałacu carskiego, siedziby rządu bronili słuchacze szkół oficerskich, junkrzy i utworzony podczas wojny batalion kobiecy. W pałacu zimowym nadal obradował osaczony zewsząd Rząd Tymczasowy, ale już bez swego premiera- A. Kiereńskiego, który w samochodzie amerykańskiego ambasadora wymknął się z miasta. Szturm pałacu zaczął się późnym wieczorem, po wcześniejszym odrzuceniu skierowanego przez Trockiego do jego obrońców ultimatum. W tym samym czasie w Smolnym obradujący pod przewodnictwem W. Lenina kilkunastoosobowy wówczas komitet centralny partii bolszewickiej podjął decyzję o przejęciu władzy. O godz. 21.40 po sygnale z twierdzy pietropawłowskiej, zakotwiczony na Newie krążownik Aurora zaczął ostrzeliwać z dział okrętowych pałac zimowy. W sumie wystrzelono 35 pocisków, z których tylko dwa uderzyły w górne pietra. O godz. 23.00 oblegający zaczęli forsować barykady, by wreszcie o godz. 2.10 w nocy z 7 na 8 listopada zawładnąć pałacem. Aresztowano ministrów rządu tymczasowego, których przy groźnych okrzykach odprowadzono do cel twierdzy pietropawłowskiej. Tymczasem w Instytucie Smolnym obradował pod przewodnictwem Kamieniewa II Ogólnorosyjski Zjazd Rad Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Kilka godzin po północy wysłuchano meldunku o zdobyciu pałacu i aresztowaniu rządu. Ogłoszono przejęcie całej władzy przez Rady i proklamowano Rosję Republiką Radziecką. Zjazd zakończył się powołaniem nowego rządu- Rady Komisarzy Ludowych z W. Leninem na czele. Weszli do niej L. Trocki, A. Rykow, A. Łunaczarski, J. Stalin i inni wyłącznie bolszewiccy działacze.

TAJEMNICA CAŁUNU

1. BADANIE PYŁKÓW 17 NA 50 Z EUROPY, RESZTA Z PALESTYNY I TURCJI- SZWAJCAR, KRYMINOLOG

2. NA PŁÓTNIE BYŁY PIGMENTY, TO JEST OBRAZ- JEST CELULOZA, SPLOTY SPRZED 2000 LAT PRZED

CHRYSTUSEM

3. TRÓJWYMIAROWA INFORMACJA, CZŁOWIEK NIE MOŻE TEGO ZROBIĆ

4. NIE MA PLAM KRWI, KREW GRUPY AB 1260 - 1390

5. ZAWIERA BAKTERIE I GRZYBY, KTÓRE WYPACZYŁY BADANIA

6. KRÓTKI CZAS, PŁÓTNO DO CIAŁA, WYŁADOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE, MINIATUROWY ROZBŁYSK ENERGI

7. 100 LAT TEMU ZDJĘCIE było POZYTYWEM A NIE ODBITKĄ, BARDZO DOBRA JAKOŚĆ

8. LNU NIE BYŁO W EUROPIE, NIE BYŁ TAKI POPULARNY

1

16

---