Zagadnienia na obronę prac dyplomowych - Melezini
1. Pojęcie prawa karnego
Prawo karne (materialne)- dziedzina prawa określająca czyny będące przestępstwami, kary grożące za popełnienie przestępstw, środki karne i środki zabezpieczające stosowane w związku z naruszeniem prawa karnego oraz zasady odpowiedzialności karnej
Prawo karne procesowe- dziedzina prawa określająca reguły postępowania organów państwowych w procesie karnym. Działalność zmierzająca do ustalenia, czy i przez kogo popełnione zostało przestępstwo i do osądzenia sprawcy przestępstwa. Określa uprawnienia i obowiązki osób uczestniczących w procesie karnym
Prawo karne wykonawcze- reguluje tryb wykonywania kar orzeczonych za przestępstwo oraz uprawnienia osób skazanych.
Prawo penitencjarne- zawiera przepisy odnoszące się do wykonywania kary pozbawienia wolności
Prawo karne skarbowe- reguluje problematykę odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia skarbowe, tzn. czyny naruszające interesy Skarbu Państwa w zakresie podatków, ceł, obrotu dewizowego oraz gier losowych i totalizatorów
Prawo karne wojskowe- określa przestępstwa wojskowe, tzn. przestępstwa żołnierzy łączące się z obowiązkiem służby wojskowej i dyscypliną wojskową.
2. Definicja przestępstwa
Definicję przestępstwa możemy interpretować na podstawie przepisów kodeksu karnego. Na gruncie obecnego stanu prawnego, przestępstwem jest czyn zawiniony i społecznie szkodliwy (w stopniu większym niż znikomy), zabroniony pod groźbą kary przez obowiązującą ustawę karną opisującą jego znamiona. Nasz system prawa karnego korzysta z tzw. materialno-formalnej definicji przestępstwa. Jej elementem materialnym jest społeczna szkodliwość, jej elementami formalnymi – cała reszta (czyn, bezprawność, wina).
Elementy definicji przestępstwa. Do cech konstytutywnych przestępstwa należy:
to, że jest czynem zabronionym;
to, że jest czynem bezprawnym;
to, ze jest zawinione;
to, ze jest społecznie szkodliwe.
3. Podział przestępstw na zbrodnie i występki
W art.7 k. k. zawarty jest podział przestępstw na zbrodnie i występki. Podział ten ma istotne znaczenie z punktu widzenia rozmaitych instytucji prawa karnego, mi. inn. przedawnieniu czy nadzwyczajnym złagodzeniu kary, także przy rozróżnianiu umyślności i nie umyślności. Podział na występki i zbrodnie przeprowadzony jest według kryterium wysokości ustawowego zagrożenia karą. Zbrodniami są przestępstwa najcięższe, zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat trzech albo karą surowszą zbrodnią jest np. wszczęcie wojny napastniczej ( art.117),zamach na niepodległość Rzeczpospolitej Polskiej ( art.127 ), zabójstwo (art.148 )Należy podkreślić że granica trzech lat dotyczy kary grożącej za dany czyn, a nie faktycznie. Skazanie np. na karę 5 lat pozbawienia wolności za kradzież z włamaniem nie powoduje zakwalifikowania tego czynu jako zbrodni. Występkami są w zasadzie te wszystkie przestępstwa, które nie są zbrodniami. W celu odgraniczenia ich od wykroczeń, określono art.7 dolną granicę ustawowego zagrożenia, powyżej której czyn jest traktowany jako występek, czyli jest przestępstwem Otóż występkami są jedynie te czyny zabronione, za które przewidziana jest grzywna powyżej 30 stawek dziennych, a także kara ograniczenia wolności i kara pozbawienia wolności wyższa niż miesiąc W art.8 k. k. zawarta została zasada identyczna jak w k. k. z 1969 r. a mianowicie, że przypisania zbrodni zawsze wymagana jest umyślność, natomiast występek w sytuacjach określonych w ustawie może być również popełniony nieumyślnie. Nie używa się w kodeksie pojęcia winy umyślnej i nieumyślnej, lecz pojęcia umyślności i nieumyślności. Ustawodawca stanął w ten sposób na stanowisku, że umyślność i nieumyślność są elementami strony podmiotowej czynu zabronionego i nie należy ich utożsamiać z winą. Jest to również związane z tym, że kodeks dystansuje się od którejkolwiek z teorii winy. Dla przypisania popełnienia zbrodni należy zawsze wskazać umyślność po stronie sprawcy. Podobnie w przypadku występków, z tym że niektóre, sciśle określone w ustawie występki, mogą być również popełnione nieumyślnie. Jeżeli ustawa nie przewiduje odpowiedzialności za nieumyślne popełnienie danego występku, to znaczy, że warunkiem odpowiedzialności jest umyślność jego popełnienia.
4. Podmiot przestępstwa
Podmiotem przestępstwa może być tylko osoba fizyczna, która ukończyła w chwili popełnienia czynu 17 lat.
Czynów popełnionych przez osoby nieletnie (poniżej 17 lat) nie nazywa się przestępstwami.
Wyjątki:
a) w pewnych wypadkach odpowiedzialność karną może ponieść nieletni, który ukończył 15 lat. Jest to możliwe przy spełnieniu warunków odnoszących się do rodzaju popełnionego czynu oraz od właściwości i okoliczności sprawy. (są to: zamach na prezydenta, zabójstwo umyślne zwykłe lub morderstwo, umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu typu podstawowego i kwalifikowanego)
b) nieletni, który po ukończeniu 15 lat popełnił jedno z wymienionych przestępstw może odpowiadać wg przepisów KK, jeżeli przemawiają za tym okoliczności sprawy oraz właściwości i warunki osobiste sprawcy, a zwłaszcza jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne
5. Umyślność
Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, tj. chce go popełnić.
Zamiar:
strona intelektualna - świadomość wszystkich znamion strony przedmiotowej;
strona woluntatywna - decyzja woli.
Wyróżniamy:
1. zamiar bezpośredni (chęć) - sprawca uświadamia sobie, że wypełnia znamiona czynu zabronionego albo, że jego zachowanie się może te znamiona wypełnić - chce jego popełnienia;
2. zamiar ewentualny (godzenie się) - sprawca możliwość popełnienia czynu zabronionego przewiduje i się na to godzi. Godzenie się oznacza, że sprawca ani chce, ani nie chce, jest mu to obojętne;
zamiar bezpośredni nagły - decyzja podejmowana jest w krótkim czasie;
zamiar bezpośredni przemyślany - powstaje w wyniku kształtowania się przez jakiś czas decyzji, często połączonego ze stworzeniem planu popełnienia przestępstwa;
3.zamiar ogólny - sprawca nie precyzuje w swoich przeżyciach psychicznych skutku, który chce spowodować.
Opublikowano dnia: czerwca 18, 2009
6. Nieumyślność
Nieumyślność - znamię strony podmiotowej czynu zabronionego.
Normatywna teoria winy przyjmuje, że nieumyślność jest znamieniem podmiotowym charakteryzującym nastawienie psychiczne sprawcy wobec realizacji znamion typu czynu zabronionego. Wskazuje na nastawienie psychiczne sprawcy wobec znamion przedmiotowych opisujących typ czynu zabronionego.
Wypełnienie przez sprawcę znamienia podmiotowego nieumyślności nie przesądza kwestii winy. Stanowi podstawę wartościowania tego zachowania sprawcy.
Zawsze jest wywołana błędem sprawcy co do któregokolwiek ze znamion typu czynu zabronionego.
Występuje w postaciach:
świadomej - sprawca popełnia nieumyślnie czyn zabroniony na skutek niezachowania reguł ostrożności wymaganych w danych okolicznościach; gdy przewiduje możliwość popełnienia czynu zabronionego; w zakresie strony intelektualnej nie różni się od zamiaru ewentualnego;
nieświadomej - sprawca popełnia nieumyślnie czyn zabroniony na skutek niezachowania reguł ostrożności wymaganych w danych okolicznościach, gdy nie przewidywał możliwości jego popełnienia (choć mógł ją przewidzieć).
Mógł przewidzieć oznacza pewną obiektywną możliwość (popełnienie czynu było normalnym następstwem takiego zachowania).
Obie postaci łączy strona woluntatywna - brak zamiaru realizacji znamion typu czynu zabronionego; sprawca nie chce zrealizować znamion przedmiotowych typu czynu zabronionego oraz nie można stwierdzić, iż na realizację tych znamion się godzi.
Nie jest możliwe wystąpienie klauzuli nieumyślności w wypadku zbrodni.
7. Formy zjawiskowe popełnienia przestępstwa
Formy popełnienia przestępstwa – w prawie karnym
formy, w jakich może dojść do popełnienia czynu zabronionego, a z którymi ustawa wiąże odpowiedzialność karną.
Formy zjawiskowe – rola poszczególnych osób w dokonaniu przestępstwa, formy
współdziałania osób:
- Sprawstwo,
- Podżeganie,
- Pomocnictwo.
Sprawstwo określone jest w art. 18§1 k.k. Wyróżniamy
następujące formy sprawstwa:
- Sprawstwo indywidualne,
- Współsprawstwo,
- Sprawstwo kierownicze,
- Sprawstwo równoległe.
Podżeganie polega na nakłanianiu innej osoby do dokonania czynu zabronionego.
Pomocnictwo polega na ułatwieniu innej osobie dokonania czynu zabronionego.
8. Współsprawstwo
Współsprawstwo – jedna z postaci sprawstwa. Polega na zrealizowaniu ustawowych znamion czynu zabronionego wspólnie i w porozumieniu z inną osobą (lub osobami). Konstrukcja ta pozwala na przypisanie odpowiedzialności każdemu ze współsprawców za to, co uczynili pozostali, jeżeli pozostawało to w ramach porozumienia.
Jego zasadniczym elementem jest istniejące między współsprawcami porozumienie, obejmujące wspólną realizację ustawowych znamion czynu zabronionego. Forma porozumienia jest dowolna, istotne jest tylko, aby porozumienie rzeczywiście istniało. Możliwe jest popełnienie we współsprawstwie zarówno przestępstw umyślnych, jak nieumyślnych. W tym ostatnim wypadku porozumienie obejmuje wspólne naruszenie reguł ostrożności.
Możliwe jest współsprawstwo zarówno przestępstw z działania, jak z zaniechania.
Każdy ze współsprawców odpowiada w granicach własnego zamiaru lub nieumyślności.
Zakres odpowiedzialności współsprawców zależy od treści wiążącego ich porozumienia. Każdy z nich odpowiada za wszystko to, co popełnili pozostali, jeżeli było to zgodne z porozumieniem. Nie odpowiada natomiast za zachowania pozostałych współsprawców wykraczające poza ramy porozumienia (eksces).
9. Podżeganie
Podżeganie – jedna z form popełnienia przestępstwa (forma zjawiskowa). Podżeganie polega na nakłanianiu innej osoby do dokonania czynu zabronionego (art. 18 § 2 KK). Podżeganie jest zawsze zachowaniem umyślnym, popełnić je można jedynie w zamiarze bezpośrednim, w formie działania (niemożliwe jest podżeganie w formie zaniechania).
Podżeganie polega na nakłanianiu do popełnienia czynu zabronionego osoby indywidualnie oznaczonej (zwracanie się np. do grupy osób nie będzie podżeganiem a publicznym nawoływaniem do popełnienia przestępstwa - art. 255 KK). Obojętna jest forma nakłaniania. Podżegać można zatem słowem (mówionym lub pisanym), bądź gestem. Powinno być to jednak aktywne zachowanie zmierzające do wywołania u bezpośredniego sprawcy zamiaru dokonania czynu zabronionego. W doktrynie sporne jest, czy jeżeli osoba podżegana miała zamiar dokonać czynu zabronionego, to czy zachodzi podżeganie, czy też tak zwane pomocnictwo psychiczne. Również wiele kontrowersji wywołuje kwestia, w którym momencie podżeganie jest dokonane. Zgodnie z trzema dominującymi poglądami (patrz Kodeks karny. Komentarz pod red. A. Zolla), o dokonanym podżeganiu można mówić wtedy, kiedy: 1) podżegacz zakończył czynność nakłaniania ale osoba podżegana nie powzięła zamiaru dokonania czynu; podżegacz odpowiada za usiłowanie podżegania; 2) podżegacz zdołał wywołać u bezpośredniego sprawcy zamiar dokonania i osoba podżegana dokonała czynu zabronionego; 3) osoba podżegana usiłowała popełnić czyn zabroniony; 4) osoba podżegana nie usiłowała popełnić czynu zabronionego (tj. powzięła zamiar, ale nic z nim nie zrobiła albo gdy jej działanie zakończyło się na etapie przygotowania).
10. Formy stadialne popełnienia przestępstwa
Formy stadialne – stadia zaawansowania, realizacji przestępstwa:
- Przygotowanie,
- Usiłowanie,
- Dokonanie.
Istota przygotowania sprowadza się do czynności
mających stworzyć warunki do popełnienia określonego czynu zabronionego.
Usiłowanie zachodzi wtedy, gdy sprawca w zamiarze popełnienia
czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania,
które jednak nie następuje (art. 13§1 k.k.).
Dokonanie następuje wtedy, gdy zrealizowano wszystkie
znamiona ustawowe czynu.
11. Pomocnictwo
W prawie karnym i prawie wykroczeń jedna z form popełnienia przestępstwa lub wykroczenia (forma zjawiskowa). Polega na ułatwieniu innej osobie popełnienia czynu zabronionego (art. 18 § 3 K.k., art. 13 K.w). Pomocnictwo jest zawsze zachowaniem umyślnym, popełnić je można zarówno w zamiarze bezpośrednim, jak w zamiarze ewentualnym. Możliwe jest pomocnictwo w formie działania, a także w formie zaniechania. W tym ostatnim wypadku dopuścić się go może jedynie osoba, na której ciąży szczególny prawny obowiązek niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego (gwarant).
Pomocnictwa można się dopuścić zarówno przed popełnieniem czynu przez bezpośredniego sprawcę, jak w trakcie jego popełniania. Nie jest możliwe pomocnictwo po zakończeniu czynu, zachowanie takie może jednak stanowić odrębny czyn zabroniony (najczęściej poplecznictwo lub paserstwo).
Forma udzielenia pomocy jest bez znaczenia, istotne jest tylko, czy pomocnictwo zmierzało do ułatwienia bezpośredniemu sprawcy popełnienia czynu. Przepis art. 18 § 3 KK wymienia kilka postaci pomocnictwa, jednak jest to tylko wyliczenie przykładowe. Wyróżnia sie pomocnictwo fizyczne (np. udzielenie sprawcy narzędzia lub środka transportu) oraz psychiczne (np. udzielenie rady lub informacji).
12. Przygotowanie
przygotowanie do popełnienia przestępstwa - zgodnie z art. 16 § 1 KK przygotowanie zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia działania zmierzającego bezpośrednio do dokonania tegoż czynu zabronionego, w szczególności w tymże celu wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania;
Co do zasady przygotowanie do popełnienia przestępstwa jest niekaralne, chyba że ustawa (kodeks karny) stanowi inaczej (art. 16 § 2 KK) - przykładowo karalne jest przygotowanie do przestępstwa fałszowania pieniędzy, czy też przygotowanie do popełnienia niektórych przestępstw przeciwko podstawowym interesom politycznym i gospodarczym państwa;
13. Usiłowanie
Usiłowanie zachodzi wtedy, gdy sprawca w zamiarze popełnienia
czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania,
które jednak nie następuje (art. 13§1 k.k.).
Usiłowanie – art. 13 § 1 KK z pojęciem usiłowania wiąże występowanie trzech przesłanek:
Zamiar popełnienia czynu zabronionego.
Zachowanie bezpośrednio zmierzające ku jego dokonaniu.
Brak jego dokonania.
W literaturze prawniczej rozróżnia się kilka rodzajów usiłowania:
usiłowanie ukończone - sprawca uczynił wszystko, co zamierzał, lecz nie zdołał dokonać czynu (np. oddał strzał do pokrzywdzonego, ale nie trafił).
usiłowanie nieukończone - sprawca nie zdołał wykonać wszystkiego, co zamierzał.
usiłowanie kwalifikowane - sprawca usiłując dokonać jednego czynu zabronionego, niejako "po drodze" dokonał innego (np. chciał zabić pokrzywdzonego, a jedynie go zranił).
usiłowanie zwykłe (tzw. udolne) to takie, które w chwili rozpoczęcia daje sprawcy szansę na dokonanie
usiłowanie nieudolne - takie, które od samego początku nie może doprowadzić do dokonania, lecz sprawca o tym nie wie (np. usiłowanie otrucia przy użyciu cukru, o którym sprawca myśli, że jest to trucizna). Dzieli się ono na:
bezwzględnie nieudolne (dokonanie jest niemożliwe, w każdych warunkach)
względnie nieudolne (dokonanie jest niemożliwe, ale tylko w tej konkretnej sytuacji, w jakiej podjął je sprawca);
karalne (jeżeli usiłowanie jest nieudolne ze względu na użycie środka niezdatnego do popełnienia czynu lub brak jest przedmiotu, na którym można popełnić czyn)
bezkarne - wszystkie inne wypadki usiłowania nieudolnego.
Usiłowanie zagrożone jest taką samą karą jak przestępstwo dokonane (art. 14 § 1 KK). W praktyce, kary wymierzane za usiłowanie są z reguły niższe od kar wymierzanych za dokonanie przestępstwa. W wypadku usiłowania nieudolnego karalnego sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia (art. 14 § 2 KK). Usiłowanie nieudolne bezkarne nie niesie ze sobą żadnych konsekwencji dla sprawcy.
Sprawca usiłowania nie podlega karze jeżeli dobrowolnie odstąpił od dokonania lub dobrowolnie zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego (czynny żal). Jeżeli sprawca dobrowolnie starał się zapobiec skutkowi, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary (bezskuteczny czynny żal).
14. Obrona konieczna
Polski kodeks karny gwarantuje prawnie każdemu człowiekowi prawo do obrony siebie samego , swoich bliskich , osób trzecich oraz własnego mienia . Takie działanie jest nie tylko w pełni legalne, lecz także społecznie korzystne i pożądane. Obwarowania prawne określające granice obrony koniecznej oraz okoliczności umożliwiające prawo do skorzystania z tego kontratybu (okoliczności włączających karalność czynu ) zostały zamknięte w art.25 Kodeksu Karnego w rozdziale III :
Art.25.1.Nie popełnia przestępstwa , kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni , bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem .
2.Wrazie przekroczenia granic obrony koniecznej , w szczególności gdy sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu , sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary , a nawet odstąpić od jej wymierzenia .
3.Sąd odstępuje od wymierzenia kary , jeżeli przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okoliczności zamachu .
Istotą działania w obronie koniecznej jest odpieranie zamachu. Adresatem tych działań jest tylko napastnik i jego dobro. Odpieranie zamachu kosztem dobra osoby trzeciej nie będzie działaniem w ramach obrony koniecznej, lecz może w tym przypadku zachodzić stan wyższej konieczności.
Zasada obrony koniecznej sformułowana w Kodeksie karnym nie stawia wymogu, aby dobro zagrożone zamachem przedstawiało większą wartość niż dobro zaatakowane przez broniącego się. Natomiast wartość chronionego dobra powinna mieć wpływ na charakter (środki) podjętej obrony. Im bardziej wartościowe, ważkie jest dobro chronione, tym ostrzejsze środki obrony są dopuszczalne, włącznie z ciężkim naruszeniem ciała lub zabiciem napastnika. Istnieje jednak warunek umiarkowania obrony – nie może wystąpić rażąca dysproporcja między dobrem zaatakowanym zamachem a dobrem napastnika, przeciwko któremu skierowane jest działanie obronne. Prawo do obrony koniecznej jest prawem samoistnym, toteż przysługuje również wówczas, gdy istnieje możliwość uniknięcia zamachu (np. ucieczka, wezwanie policji).
15. Stan wyższej konieczności
termin stosowany w prawie karnym. Według art. 26 Kodeksu Karnego, polega na: poświęceniu jednego dobra w celu ratowania drugiego dobra w momencie bezpośredniego niebezpieczeństwa, a dobro ratowane przedstawia wartość wyższą niż dobro poświęcone.
Elementy stanu wyższej konieczności [edytuj]
zagrożenie (niebezpieczeństwo):
rzeczywiste – musi zachodzić w faktycznie obiektywnej rzeczywistości;
bezpośrednie – musi stwarzać natychmiastowe zagrożenie;
skierowane przeciwko dobru prawnie chronionemu;
może pochodzić od człowieka, od zwierzęcia, lub poprzez działanie sił naturalnych.
Działanie podjęte w celu ratowania dobra musi być:
zgodne z zasadą subsydiarności – poświęcenie jednego dobra w celu uratowania dobra drugiego musi być jedynym wyjściem. Dla ratującej osoby nie może być innego alternatywnego rozwiązania;
zgodne z zasadą proporcjonalności – dobro ratowane musi przedstawiać wartość wyższą niż dobro poświęcone.
Stan wyższej konieczności to sytuacja, gdy człowiek stając w obliczu zagrożenia jakiegoś dobra, aby je ratowac, musi poświęcic inne dobro.
16. Niepoczytalność
Niepoczytalność, termin prawny oznaczający niemożność odpowiadania za swoje czyny z powodu choroby psychicznej,
niedorozwoju umysłowego lub in. zakłóceń stanu psychicznego. Zakłócenia te nie muszą mieć charakteru patologicznego (patologia). Człowiek niepoczytalny nie popełnia przestępstwa i nie może być karany. W mniejszym nasileniu tych zaburzeń można mieć do czynienia z poczytalnością ograniczoną. Sąd może, ale nie musi, w tym wypadku zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
Osoba niepoczytalna - osoba która dokonała czynu zabronionego przez ustawę pod groźbą kary, ale w czasie czynu nie mogła rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych.
Niepoczytalność jest stwierdzana orzeczeniem sądowym wydanym na podstawie opinii biegłych lekarzy psychiatrów oraz psychologa.
Zakłócenie czynności psychicznych może wynikać m.in. z wprawienia się w stan odurzenia. W doktrynie istniało kilka konstrukcji zawinienia w związku z tym:
konstrukcja actio libera in causa (z łac. działanie wolne w przyczynie) - występowała m.in. w polskim kodeksie karnym z 1932 roku; sprawca był traktowany jako osoba poczytalna, jeżeli wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia, by popełnić czyn zabroniony. Konstrukcja była krytykowana, ponieważ zakładała realizację przez sprawcę w stanie ograniczonej poczytalności tego, co zamierzał będąc poczytalny;
konstrukcja Rauschdelikt - sprawca ponosi odpowiedzialność za to, że w sposób zawiniony wprawił się w stan niepoczytalności, a nie za popełniony czyn. Przyjmuje pewną fikcję prawną;
konstrukcja ochrony społecznej - sprawca ponosi pełną odpowiedzialność karną, dopuszcza nawet możliwość zaostrzenia kary, konstrukcja ta oznacza rezygnację z zasady winy, na rzecz zasady obiektywnej odpowiedzialności karnej.
17. Pojęcie kary
Kara kryminalna - przewidziana przez prawo reakcja na czyn przestępny, w ktorej wyraża się dezaprobata czynu i jego sprawcy.
Kary orzekane za wykroczenia nie mają charakteru kar kryminalnych. Wyłączną podstawą stosowania kar jest wina ustalona i przypisana sprawcy przestępstwa w określonym przez prawo trybie.
Funkcje kary:
prewencja ogólna
prewencja indywidualna
odpłata za popełnione przestępstwo
Rodzaje :
kary
środki karne
Ad.a.
grzywna
graniczenie wolności
pozbawienie wolności
25 lat pozbawienia wolności
dożywotnie pozbawienie wolności
Ad.b.
pozbawienie praw publicznych
zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej
zakaz prowadzenia pojazdów
przepadek przedmiotów
obowiązek naprawienia szkody
nawiązka
świadczenie pieniężne
podanie wyroku do publicznej wiadomości
Kary:
samoistne
niesamoistne (środki karne stosowane obok samoistnych w przypadku przewidywanych w ustawie)
18. Katalog kar
grzywna
ograniczenie wolności
pozbawienie wolności,
25 lat pozbawienia wolności,
dożywotnie pozbawienie wolności.
Art. 32 kodeksu karnego
19. Kara grzywny
Grzywna to kara kryminalna o charakterze majątkowym orzekana za przestępstwa, przestępstwa skarbowe, wykroczenia lub wykroczenia skarbowe. Po raz pierwszy w polskim kodeksie karnym zaliczono ją do kar zasadniczych w 1932 roku. Zgodnie z hierarchią kar z art. 32 kk jest najłagodniejszą karą przewidzianą przez polski kodeks karny. Jej główną zaletą jest charakter wolnościowy .
Obecnie w Polsce karę grzywny wymierza się w systemie stawek dziennych inaczej systemie dniówkowym. Sąd wymierza karę w dwóch niezależnych od siebie etapach. Jest to bardzo ważne, ponieważ przyzwyczajenia z poprzedniego systemu mogą komplikować wymiar tej kary. W pierwszym etapie sąd wymierza ilość stawek dziennych na podstawie czynu, który popełnił sprawca. Bierze także pod uwagę winę i społeczną szkodliwość czynu. Zgodnie z art. 33 § 1 najniższa liczba stawek wnosi 10, zaś najwyższa 540. W drugim etapie sąd określa wysokość jednej stawki dziennej. Tu znaczenie mają możliwości płatnicze sprawcy (ile zarabia, jakie ma dochody), jego warunki osobiste i rodzinne. Stawka dzienna nie może być mniejsza niż 10 zł oraz nie może przekraczać 2000zł (art. 33 § 3 kk). Grzywna, którą skazany musi uiścić wynika z przemnożenia ilości stawek dziennych (X) przez wysokość jednej stawki (Y).
X x Y = właściwa grzywna
20. Kara ograniczenia wolności
Kara ograniczenia wolności stanowi polską odmianę znanej porządkom prawnym wielu państw kary pracy na cele społecznie użyteczne. Stanowi nieizolacyjną alternatywę dla krótkoterminowego pozbawienia wolności. Stosowana jest wyłącznie za stosunkowo drobne występki. Jej zaletą jest to, że sprawca drobnego przestępstwa nie trafia do zakładu karnego, gdzie mógłby ulec dalszej demoralizacji, natomiast wynikający z niej obowiązek pracy, lub potrącanie części wynagrodzenia za pracę stanowi dla niego realną dolegliwość.
Te właśnie zalety przesądziły o tym, że polski ustawodawca zdecydował się nie tylko na szerokie wprowadzenie jej do kodeksu karnego z 1997 r, lecz także dopuścił orzekanie jej wtedy, kiedy czyn zabroniony zagrożony jest tylko karą pozbawienia wolności (do lat 5 - art. 58 § 3 k.k.).
W polskim prawie karnym, kara ograniczenia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 12 miesięcy, wymierza się ją w miesiącach. W wypadku nadzwyczajnego obostrzenia kary lub wymierzenia kary łącznej wymiar jej nie może przekroczyć 18 miesięcy. W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu. Skazany w tym czasie jest zobowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd. Jest ona nieodpłatna, kontrolowana i wykonywana na cele społeczne. Wykonuje się ją w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, w instytucji lub organizacji charytatywnej lub na rzecz społeczności lokalnej, co ustala sąd po uprzednim wysłuchaniu skazanego. Wymiar tej pracy to 20 do 40 godzin miesięcznie (dokładnie ustala go sąd, po wysłuchaniu skazanego - art. 35 § 1 i 3 k.k.).
W przypadku skazanego zatrudnionego można w miejsce obowiązku pracy orzec potrącanie od 10 do 25% wynagrodzenia miesięcznego na rzecz Skarbu Państwa lub na inny wskazany przez sąd cel społeczny. Taki skazany nie może w okresie trwania kary bez zgody sądu rozwiązać stosunku pracy (art. 35 § 2 k.k.).
Skazany na karę ograniczenia wolności ma obowiązek udzielania sądowi wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary (art.34 kk).
Sąd może wreszcie nałożyć na niego inne obowiązki, w postaci obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, przeproszenia pokrzywdzonego, powstrzymywania się od nadużywania alkoholu lub używania środków odurzających, naprawienia szkody lub uiszczenia świadczenia pieniężnego (art. 36 § 2 k.k.).
W celu zapewnienia prawidłowego przebiegu wykonywania kary sąd może oddać skazanego na czas jej trwania pod dozór kuratorski (art. 36 § 1 k.k.).
Wykonanie kary ograniczenia wolności można warunkowo zawiesić na okres od 1 do 3 lat.
21. Kara pozbawienia wolności
to jeden z najpowszechniejszych rodzajów kar polegający na przymusowym umieszczeniu skazanej osoby na określony czas w zamkniętym i strzeżonym zakładzie karnym. Oprócz konieczności przebywania w zakładzie karnym, dalsze dolegliwości dla osoby skazanej polegają na poddaniu jej rygorom regulaminu więziennego, ograniczeniom w dostępie do niej osób spoza zakładu karnego oraz w kontaktach z takimi osobami, ograniczeniom lub braku możliwości wyjścia na wolność w ramach przepustek oraz stosowaniu kar regulaminowych za przewinienia przeciw dyscyplinie.
Kara pozbawienia wolności jest od dawna stosowana w systemach prawnych. W historii prawa wykonywano ją m.in. przez wtrącenie do lochu (pomieszczenia w podziemiach) lub zamknięcie w wieży. Obecnie wykonuje się ją w wyspecjalizowanych strzeżonych kompleksach – zakładach karnych (potocznie: więzieniach).
W polskim prawie karnym, kara pozbawienia wolności może być wymierzona na okres od jednego miesiąca do 15 lat (przepis art. 37 kk); wymierza się ją w miesiącach i latach, przy czym przepisy szczególne określają górne i dolne granice kar za poszczególne przestępstwa oraz zasady wymiaru kary. Odrębnymi karami w polskim prawie karnym, o charakterze szczególnym, są kara 25 lat pozbawienia wolności i dożywotniego pozbawienia wolności. Odrębną karą, polegającą na tym samym, co kara pozbawienia wolności, jest kara aresztu, wymierzana w Polsce w wymiarze od 5 do 30 dni za niektóre wykroczenia. Analogiczną do pozbawienia wolności karą jest kara aresztu wojskowego, stosowana wobec żołnierzy.
W polskim i wielu innych systemach prawnych, okres, na jaki wymierza się karę pozbawienia wolności, musi być dokładnie określony. Odbywanie kary kończy jej wykonanie, po upływie przewidzianego terminu, albo warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kary, o ile nie zostanie ono odwołane. W niektórych innych systemach prawnych istnieje możliwość określenia jedynie minimalnego okresu, przez który kara musi trwać, natomiast decyzja o zwolnieniu lub nie skazanego po upływie tego okresu pozostawiona jest do każdorazowej decyzji sądu. W niektórych systemach prawnych istnieje również możliwość kumulatywnego orzekania kary łącznej pozbawienia wolności, której okres może przekroczyć np. 100 lat (w polskim prawie granice orzekania kary łącznej pozbawienia wolności są takie same, jak kary pozbawienia wolności).
W Polsce, karę pozbawienia wolności wykonuje się w następujących odrębnych rodzajach zakładów karnych, w zależności od skazanej osoby: zakładach karnych dla młodocianych, zakładach karnych dla odbywających karę po raz pierwszy oraz zakładach karnych dla recydywistów penitencjarnych (osób, które uprzednio odbywały już taką karę). Żołnierze odbywają karę aresztu wojskowego również w odrębnym rodzaju zakładu karnego. Karę pozbawienia wolności wykonuje się w Polsce w jednym z trzech systemów: zwykłym, programowanego oddziaływania (polegającego na realizacji przez skazanego programu resocjalizacyjnego oraz terapeutycznym (dla skazanych z zaburzeniami psychicznymi, uzależnieniami, niepełnosprawnych lub upośledzonych umysłowo).
22. Zakaz prowadzenia pojazdów
to środek karny orzekany wobec sprawców przestępstw lub wykroczeń skierowanych przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji. Tymi czynami zabronionymi są: spowodowanie wypadku drogowego lub katastrofy w komunikacji albo sprowadzenie jej bezpośredniego niebezpieczeństwa, prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, pełnienie w takim stanie czynności związanych z bezpieczeństwem ruchu, a także dopuszczenie do ruchu pojazdu w stanie bezpośrednio zagrażającym bezpieczeństwu ruchu.
Zakazem mogą być objęte wszystkie pojazdy lub poszczególne ich rodzaje.
Naruszenie zakazu prowadzenia pojazdów stanowi przestępstwo z art. 244 Kodeksu karnego.
Prawo karne
Zakaz orzeka się na okres od roku do 10 lat bądź dożywotnio. Termin liczy się od daty oddania przez sprawcę dokumentu uprawniającego do kierowania danym typem pojazdów (prawo jazdy, pozwolenie tramwajowe itp.), jednak zakaz obowiązuje bezwzględnie już od daty uprawomocnienia się wyroku skazującego.
Sąd ma możliwość orzeczenia zakazu prowadzenia pojazdów określonego rodzaju w razie skazania osoby uczestniczącego w ruchu za przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, zwłaszcza jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji
Sąd ma obowiązek orzeczenia zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów albo pojazdów mechanicznych określonego rodzaju w razie popełnienia jednego z wyżej wymienionych przestępstw w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub ucieczki sprawcy z miejsca wypadku bądź katastrofy komunikacyjnej,
Sąd ma możliwość orzeczenia dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w razie spowodowania wypadku lub katastrofy w komunikacji, których następstwem była śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu, przez sprawcę znajdującego się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, lub który uciekł z miejsca zdarzenia
Sąd ma obowiązek orzeczenia dożywotniego zakazu w razie ponownego skazania osoby w warunkach określonych w pkt 3.
23. Recydywa
(powrót do przestępstwa) - słowo to wywodzi się z języka łacińskiego, od słów: recidivus co oznacza – powrotny, powtórny, od recidere - popadać w coś na nowo, wracać. W prawie karnym najprościej można by ją nazwać ponownym popadnięciem w sytuację zakazaną pod groźbą kary, a więc powrotem do przestępstwa. W ustawodawstwach historycznych, czy innych państw, spotykamy różne sposoby wyodrębnienia prawno-karnej recydywy. Podziały te mają na celu zastosowanie odpowiednich środków represyjnych i wychowawczych.
24. Warunkowe zawieszenie wykonania kary
warunkowe zawieszenie wykonania orzeczonej kary - jeden z przewidzianych w prawie karnym środków probacyjnych, polegający na wstrzymaniu realizacji orzeczonej represji prawnokarnej na ściśle oznaczony okres próby, którego przebieg decyduje, czy represja ta zostanie ostatecznie zastosowana.
Podstawową przesłanka do warunkowego zawieszenia kary jest przekonanie sądu, że kara w takiej postaci osiągnie cele oczekiwane wobec sprawcy.
Z warunkowym zawieszeniem można orzec tak karę pozbawienia lub ograniczenia wolności, jak i karę grzywny. Przy wymierzaniu kary pozbawienia wolności Kodeks karny nakazuje orzec karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy jest to bezwzględnie konieczne (gdy żadna inna kara nie jest w stanie spełnić celów kary wobec sprawcy).
Zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia i wynosi:
od 2 do 5 lat - w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności;
od roku do 3 lat - w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania grzywny lub kary ograniczenia wolności;
od 3 do 5 lat - w wypadku warunkowego zawieszenia kary pozbawienia wolności wobec sprawcy młodocianego lub multirecydywisty.
25. Warunkowe przedterminowe zwolnienie
w wymiarze sprawiedliwości, nadzorowane zwolnienie więźnia przed ukończeniem kary. Różni się od amnestii tym, że wyrok nadal jest ważny i możliwy jest powrót do więzienia w przypadku nieodpowiedniego zachowania w społeczeństwie.
Zasady udzielania warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia części kary pozbawienia wolności określa kodeks karny, zaś podstawy odwoływania zawarte są w kodeksie karnym wykonawczym. Skazanego na karę pozbawienia wolności można zwolnić tylko wtedy, gdy jego postawa, właściwości i warunki osobiste, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa, okoliczności jego popełnienia oraz zachowanie po popełnieniu przestępstwa i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, iż skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego.
Skazany może zostać zwolniony najwcześniej po odbyciu co najmniej połowy kary, lecz nie wcześniej niż po 6 miesiącach. W przypadku skazania w warunkach recydywy wymagany okres wydłuża się do 2/3 długości kary, a w razie multirecydywy do 3/4 długości kary. W obu ostatnich przypadkach zwolnienie nie może nastąpić wcześniej niż po upływie roku od rozpoczęcia odbywania kary. Skazany na karę 25 lat pozbawienia wolności może uzyskać warunkowe przedterminowe zwolnienie po upływie 15 lat, a skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności po 25 latach. W indywidualnych przypadkach sąd wydając wyrok skazujący może zaostrzyć powyższe wymagania czasowe. W razie udzielenia warunkowego przedterminowego zwolnienia czas pozostałej do odbycia kary stanowi okres próby. Ponadto możliwe jest warunkowe przedterminowe zwolnienie skazanego, który odbył co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności i przez 1 rok korzystał z przerwy w odbywaniu kary, zaś sama kara nie przekraczała 3 lat. Warunkowe przedterminowe zwolnienie ulega odwołaniu, jeśli skazany w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został skazany na karę pozbawienia wolności. Możliwość taka istnieje również, jeśli skazany w inny sposób rażąco narusza porządek prawny.
26. Przestępstwo zabójstwa: typ podstawowy i typy uprzywilejowane
Zabójstwo – świadome, zamierzone zachowanie skutkujące śmiercią innej osoby.
Może być spowodowane silną determinacją wyładowania agresji, korzyściami majątkowymi sprawcy kosztem ofiary, efektem sprzecznych interesów zabójcy i ofiary lub aktem spowodowanym zaburzeniami psychicznymi (np. w wyniku choroby lub wpływu substancji psychoaktywnej).
zabójstwo w afekcie (w stanie silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami) - zagrożone karą pozbawienia wolności na czas od roku do 10 lat (art. 148 § 4 k.k.).
dzieciobójstwo – zagrożone karą pozbawienia wolności na czas od 3 miesięcy do lat 5 (art. 149 k.k.)
zabójstwo na żądanie i pod wpływem współczucia – zagrożona karą pozbawienia wolności na czas od 3 miesięcy do lat 5 (art. 150 k.k.).
27. Przestępstwo zabójstwa: typ podstawowy i typy kwalifikowane
Zabójstwo – świadome, zamierzone zachowanie skutkujące śmiercią innej osoby.
Może być spowodowane silną determinacją wyładowania agresji, korzyściami majątkowymi sprawcy kosztem ofiary, efektem sprzecznych interesów zabójcy i ofiary lub aktem spowodowanym zaburzeniami psychicznymi (np. w wyniku choroby lub wpływu substancji psychoaktywnej).
Kwalifikowane typy zabójstwa, niekiedy popularnie określane jako "morderstwa", to czyny kwalifikowane ze względu na sposób działania sprawcy, względnie związek z popełnieniem innego przestępstwa lub określoną motywacją sprawcy albo rozmiar skutków zabójstwa. Do dnia publikacji wyroku TK z dnia 16 kwietnia 2009r. w przypadku typów kwalifikowanych orzekana była alternatywnie kara 25 lat pozbawienia wolności lub kara dożywocia. Stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny niekonstytucyjności zakwestionowanego przepisu art 148§2 k.k. w zaskarżonym zakresie powoduje utratę mocy obowiązującej przez ten przepis w części dotyczącej sankcji. Pozbawiony sankcji art. 148 § 2 KK nie może być bowiem stosowany do czasu nowelizacji tego przepisu przez parlament zmierzającej do przyporządkowania typowi czynu zabronionego opisanemu w art. 148 § 2 KK sankcji mieszczącej się w porządku konstytucyjnym. W następstwie niniejszego wyroku sfera dyskrecjonalnej władzy sędziego w zakresie sankcji za zabójstwo kwalifikowane zostaje poszerzona w porównaniu z dotychczasowym stanem prawnym. Do czasu nowelizacji art. 148 § 2 KK niezmiennie pozostaje w mocy art. 148 § 1 KK, co stwarza sędziemu możliwość wymierzania kary nie tylko 25 lat pozbawienia wolności oraz dożywotniego pozbawienia wolności, ale też w indywidualnych sytuacjach kary od 8 lat do 15 lat pozbawienia wolności. (Wyrok TK z 16.4.2009 r., P 11/08)
Sprawca zabójstwa dokonanego w celu wrogim RP na osobie funkcjonariusza publicznego lub działacza politycznego ponosi surowszą karę za zamach terrorystyczny. Surowiej są też karane zabójstwa dokonywane jako udział w zbrodniach wojennych.
.tzw. zabójstwa ciężkie (kwalifikowane).
- zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem (art. 148 § 2 pkt 1 k.k.),
- zabójstwo w związku z wzięciem zakładnika (art. 148 § 2 pkt 2 k.k.),
- zabójstwo w związku ze zgwałceniem (art. 148 § 2 pkt 2 k.k.),
- zabójstwo w związku z rozbojem (art. 148 § 2 pkt 2 k.k.),
- zabójstwo w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie (art. 148 § 2 pkt 3 k.k.),
- zabójstwo z użyciem broni palnej lub materiałów wybuchowych,
- zabójstwo więcej niż jednej osoby,
- zabójstwo dokonane przez osobę wcześniej skazaną prawomocnym wyrokiem za to przestępstwo.