Skały węglanowe ( zawierają ponad 50% minerałów węglanowych):

• Wapienie (minerały skałotwórcze- kalcyt, aragonit(w osadach młodych):

Pochodzenia chemicznego – powstają w wyniku reakcji chemicznych takich jak wytracanie)

Pochodzenia organicznego- materiałem budującym ten rodzaj skał są szczątki organiczne zbudowane z węglanu wapnia.(bioklasty -szczątki organiczne- pancerzyki, skorupy)

• Dolomity (minerał skałotwórczy – dolomit):

Pochodzenia chemicznego

Nazwa skały	Zawartość [% wag.} CaCo3 CaMg(CO3)2
Wapień Wapień dolomityczny Wapień dolomitowy Dolomit wapienny Dolomit wapnisty Dolomit	95-100 75-95 50-75 25-50 5-25 0-5

Wapienie pochodzenia chemicznego- są skałami o lokalnym rozprzestrzenianiu. Powstają na obszarach występowania np. gorących źródeł. Część wapieni tworzy się również na skutek wytrącania się węglanu wapnia z wody morskiej.

• Wapienie masywne- zbudowane z drobnokrystalicznego kalcytu wytrącanego z wody morskiej

• Wapienie oolitowe- zbudowane z owalnych form poniżej 2mm o budowie koncentryczno- promienistej. Tworzą się w spokojnych przybrzeżnych warunkach jeziornych lub morskich.

• Martwica wapienna (nawara) – powstaje podczas wypływu wód zasobnych w Ca na roślinach wytrąca się węglan wapnia- aragonit. Jest skałą porowatą często ze śladami dobrze zachowanych fragmentów roślin porastających obszary wokół aragonitu w kalcyt). Jest skałą zwięzłą i porowatą

• W wyniku przeobrażenia gipsów i anhydrytów – w wyniku tego przeobrażenia wydziela się S rodzima a Ca łączy się z CO2 i powstaje kalcyt

• Ewaporaty wapienne – stalaktyty i stalagmity

Wapienie pochodzenia organicznego- stanowią dużą grupę skał:

Nazwy pochodzą od nazw budujących je organizmów

• Muszlowce- zbudowane z muszli mięczaków.

• Wapienie rafowe – zbudowane z organizmów prowadzących osiadły tryb życia – koralowce ,gąbki, mszywioły.

• Wapienie otwornicowe- zbudowane z otwornic.

• Wapienie krynoidowe – zbudowane z liliowców.

• Kreda pisząca – powstaje w środowisku morskim zbudowana z kokailitów (odmiana glonów wapiennych i pyłu kalcytowego, który pełni funkcję spoiwa.( w przypadku każdej skały zwięzłej pochodzenia organicznego oprócz bioklastu jest obecny kalcyt o genezie nieorganicznej pełniący funkcję spoiwa).

• Kreda jeziorna (wapień jeziorny) Podobna do kredy piszącej. Zbudowana ze szczątków organizmów słodkowodnych ( mięczaków) oraz pyłu węglanowego.

Składniki wapieni- w składzie węglanowych możemy wyróżnić składniki ziarnowe , które dzielą się na dwie zasadnicze grupy : allochemiczne i ortochemiczne

Allochemiczne – pełnią funkcję szkieletu

• ooidy- formy kuliste, kuliście wydłużone. Należą do nich oolity – o budowie koncentryczno promienistej. Niektóre z nich mogą zawierać detryczne jądro które otoczone jest koncentrycznymi powłokami,
  onkolity – nie posiadające budowy promienistej.

• intraklasty-osad zwięzły , bardzo miękki, fragmenty mułu węglanowego , nie całkiem zdiagenezowanego , które zostały wyrwane z dnia zbiornika i przemieszczone na niewielką odległość ( nie został przetransportowany poza zbiornik sedymentacyjny

• peloidy, pellety (grudki, gruzełki) drobne węglanowe twory o kształcie okrągłym zbudowane z mikrokrystalicznego kalcytu ( nie posiadają budowy koncentryczno promienistej)

• elementy szkieletowe (bioklasty) – o różnych kształtach

• ekstraklasty- składniki nie węglanowe, ziarna terygeniczne kwarcu, materiał piroklastyczny

Ortochemiczne – pełnią funkcję spoiwa- minerały pochodzenia autigenicznego

• Sparyt – grubokrystaliczny węglan Ca i Mg

• Mikryt – mikrokrystaliczny węglan Ca i Mg , poszczególne kryształy nie są dobrze rozróżnialne

• Minerały autigeniczne nie węglanowe – opal , chalcedon , siarczany

Klasyfikacja skał węglanowych

Klasyfikacja folka – w zależności od udziału poszczególnych składników wyróżnia się wapienie – składniki allochemiczne , ortochemiczne.

Dolomity – są skałami pochodzenia chemicznego . Dolomity trudno odróżnić od wapieni pochodzenia chemicznego zwłaszcza że istnieją ogniwa przejściowe dolomity wapniste i wapienie dolomityczne/

Dolomity dzielą się na:

• Pierwotne – utworzone w wyniku wytracania z wód morskich lub jeziornych . Tworzą pokłady o dość jednolitym wykształceniu litologicznym i niekiedy wyraźnym uławiceniu. Są zazwyczaj drobnokrystaliczne (mikrytowe) i równokrystaliczne. Często zawierają nagromadzenia pirytu tramboidalnego i substancji organicznej. Mają teksturę masywną niekiedy równoległą.

• Wtórne – (metasomatyczne, epigenetyczne) powstają w wyniku metasomatycznych przemian wapieni i margli. Metasomatoza zachodzi pod wpływem krążących szczelinami wód zasobowych w Mg i polega na częściowym wyparciu węglanu wapnia i zastąpieniu go przez węglan magnezu. Przeobrażenie często powoduje zmniejszenie objętości dlatego dolomity wtórne są często porowate , ponadto są grubokrystaliczne( sparytowe) nierówno krystaliczne i często okruszcowanie siarczkami Zn, Pb, Cu.

Struktury i tekstury – klasyfikacja uproszczona

Struktury :

• W skałach o genezie organicznej – struktury organiczne (składniki zachowane w całości) organodetrytyczne (składniki pokruszone).

• W skałach o genezie chemicznej struktury mikrytowe i sparytowe.

Tekstury:

• Nieuporządkowane (bezładne) , uporządkowane (równoległe).

• Masywne , porowate.

Wapienie- występowanie

• Dolny Śląsk – w ok. Wojcieszowa występują skały węglanowe silnie zdiagenezowane, tzw. Marmuty wojcieszowskie.

• Śląsk opolski – wapienie triasowe.

• Rejon Śląsko Krakowski – ok. Dębnika ,Siewierza , Krakowa i Czatkowic;

• Góry Świętokrzyskie – wapienie dewońskie ( Nowiny, Sitkówka , Chęciny)

• Wyżyna Lubelska – LZW, Chełm , Rejowiec.

• Karpaty – Cieszyn , Goleszów.

Dolomity– występowanie

• Dolny Śląsk – Rędziny k. Kamiennej Góry , Ołdrzychowice k. Kłodzka

• Góry świętokrzyskie Radkowie , Jurkowice

Skały siarczanowe i solne :

• zwane też ewaporatami

• osady powstałe w zbiornikach wodnych (morskich, jeziornych) w wyniku odparowania rozpuszczalnika
  (wody) i krystalizacji ze stężonych solanek (iloczyn rozpuszczalności) – tzw. Proces ewaporacji

• w Polsce tworzyły się w permie , triasie, jurze i miocenie

• przeciętne zasolenie wód morskich wynosi 3,5% ( Bałtyk 0,78% Morze Czerwone 4%, Morze Martwe 26%)

• Sole rozpuszczone w wodzach morskich pochodzą z lądu fazie są gdzie są ługowanie skał w czasie wietrzenia i transportowane do morza przez rzeki . Pewna część soli może pochodzić także z ekshalacji wulkanicznych o pierwotnej atmosfery

• cyklonem solnym – kolejność krystalizacji minerałów w procesie ewaporacji zależy od ich rozpuszczalności w wodzie. Skały siarczanowe rozpoczynają syklotem solnym ; zalegają bezpośrednio na wapnieniach, następnie krystalizuje halit…

Skały siarczanowe- anhydryty i gipsyty (skały te występują często wspólnie, wzajemnie się przewarstwiając)

• zbudowane są głównie z minerałów siarczanowych – anhydrytu, gipsu , domieszki- kwarcu autigeniczny, minerały węglanowe(kalcyt, dolomit) minerały ilaste, wodorotlenki Fe , substancje bitumiczne.

• -krystalizacja anhydrytu i/lub gipsu zależy od stężenia roztworu jego temperatury, w niższych temp tworzy się głównie gips , a w wyższych – anhydryty.

• -skały gipsowe i anhydrytowe są często utworami mono mineralnymi, zawartość anhydrytu bądź gipsu sięga nawet 99% objętości.

Sól kamienna- halityt

Skała niemal mono mineralna. Składają się głownie z halitu, któremu mogą towarzyszyć inne minerały solne. Np. sylwin, kizeryt, polihalit, itp. Oraz gips, anhydryt a także minerały ilaste, substancja organiczna pochodzenia roślinnego.

Barwa: biała , szara , różowa , niebieska .

Struktura: drobno lub średnio krystaliczna , tekstura masywna , bezładna.

Skała typowo ewaporatowa , produkt krystalizacji z wody morskiej w środowisku lagunowym , lub powstaje w płytkich morzach odciętych od oceanów .

W Polsce złoża soli kamiennej eksploatuje się z utworów Cechsztyńskich na obszarach kujaw oraz Miceńskich na Podkarpaciu ( Wieliczka, Bochnia).

Sole potasowe i potasowo magnezowe:

Zbudowane głownie z minerałów solnych tj. chlorków i siarczanów K i Mg , np. sylwiny KCl (sylwinit), karnalitu KMgCl x 6H₂O (karnalityt), polihalitu K₂Ca₂Mg[SO₄] x 2H₂O (polihalityt) itp. W każdej z tych skał składnikiem głównym jest tez halit ( Na Cl).

Barwa: różnorodna: biała, niebieska, żółta, czerwona, brunatno-czerwona.

Struktura: drobnokrystaliczna.

Tekstura: zazwyczaj warstwowana .

Występują rzadziej niż sól kamienna, ponieważ tworzą w końcowym etapie krystalizacji . W Polsce znane są ze złóż Kujawskich ( Kłodowa , Inowrocław)