„Jak ocalał świat”
CZAS I MIEJSCE AKCJI
Wydarzenia rozegrały się w przeszłości, której jednak nie można bliżej określić: „Świat po dziś dzień pozostał już cały podziurawiony nicością”, w domu konstruktora Trurla.
BOHATEROWIE
konstruktor Trurl - wynalazca maszyny, która umiała zrobić wszystko na literę „n”. Motywem jego działania jest pragnienie sławy i uznania;
maszyna - sprytna i przebiegła, nie potrafi stwarzać rzeczy na inną literę niż „n”, ale umie zniszczyć wszystko, co istnieje na świecie, ponieważ ta czynność kryje się pod słowem „nicość”. Uczy Klapaucjusza, że nieprzemyślane decyzje naukowców mogą się zakończyć wielką katastrofą;
konstruktor Klapaucjusz - zawistny naukowiec, który chce udowodnić, że wynalazek jego kolegi nie jest doskonały. Motywem jego działania jest zazdrość.
PLAN WYDARZEŃ
Testowanie przez jej konstruktora nowej maszyny do robienia rzeczy na „n”.
Zawiść Klapaucjusza.
Życzenia zazdrosnego konstruktora.
Znikanie kolejnych elementów świata.
Odwołanie trzeciego życzenia.
STRESZCZENIE
Konstruktor Trurl zbudował maszynę do robienia rzeczy na „n”. Zrobiła na jego polecenie nimby, nausznice, neutrony, nurty, nosy i nimfy. Nie umiała zrobić natrium - nie znała bowiem łaciny. Zrobiła też niebo. Dumny Trurl zaprosił więc do siebie konstruktora Klapaucjusza. Zawistny naukowiec postanowił sprawdzić maszynę. Na jego polecenie zrobiła ona naukę (są nią naukowcy piszący księgi, drący je i kłócący się), potem nice, a więc drugą stronę wszystkiego (antyprotony, antyelektrony, antyneutrony itd.), wreszcie Nic.
Początkowo wydawało się, że maszyna nie zaczęła pracy. Gdy naukowcy kłócili się, maszyna powiedziała im, żeby ostatni raz przyjrzeli się światu. Znikały bowiem kolejne rzeczy: natągwie, nupajki, nurkownice, nędzioły, nałuszki, nędasy, potem niesmak, nienawiść, niewiara, niedosyt, wreszcie kambuzele, wytrzopki, gryzmaki, trzepce, pćmy i inne rzeczy.
Przestraszony Klapaucjusz po ponagleniach maszyny poprosił o zaprzestanie niszczenia świata. Błagał ją o zrobienie murkwi, niestety, maszyna może zrobić tylko rzeczy na literę „n”. Od tej pory świat jest pełen ohydnych czarnych dziur, pełen Nicości, która wypełnia otchłanie między gwiazdami. W ten sposób przez zawiść Klapaucjusza „nie będzie już nigdy takich wspaniałych zjawisk, jak pćmy i murkwie - po wiek wieków”.
PROBLEMATYKA
Morał bajki Jak ocalał świat jest jasny do odczytania. Zawiść i zazdrość Klapaucjusza powodują zniszczenie wielu pięknych rzeczy i zjawisk na świecie. Prowadzi do unicestwienia rzeczy dobrych. Jest siłą niszczącą. Zazdrość człowieka bardzo często jest powodem wojen, sporów, waśni. Zawsze prowadzi do złego. Dlatego należy się jej wystrzegać.
Stanisław Lem na potrzeby swojego opowiadania wymyślił wiele nowych, nieznanych wyrazów: kambuzele, pćmy, wytrzopki, ściśnięta, gryzmaki, rymundy, trzepce, murkwie, natągwie, nędasy, nupajki, nurkownice, nędzioły, nałuszki, niedostópki. Kojarzą się one z nazwami egzotycznych zwierząt.
Zostały wymyślone po to, by pokazać, że te istoty są nam absolutnie nieznane, nigdy się z nimi nie zetknęliśmy, bo... zniknęły na zawsze zniszczone przez maszynę. Świat, który ocalał, to nasz świat. Trzeba się troszczyć o to, by już więcej nie zmieniał swojej postaci i nie tracił żadnego ze swoich elementów.
„Bajka o maszynie cyfrowej, co ze smokiem walczyła”
CZAS I MIEJSCE AKCJI
Wydarzenia rozgrywają się w nieokreślonej przyszłości, na planecie Kybera i na Księżycu.
BOHATEROWIE
Król Kybery - Poleander Partobon, wielki wojownik i miłośnik cybernetyki. Myśląc tylko o swojej pasji, omal nie doprowadził do zagłady Kybery. Na szczęście wydarzenia związane z elektrosmokiem uczą króla, że nie można dopuścić, by wynalazki techniczne wymknęły się spod kontroli człowieka.
Maszyna cyfrowa na Księżycu - wykonywała polecenia króla, nie myślała i nie czuła, była bezwolnym narzędziem w jego rękach.
PLAN WYDARZEŃ
Pasja króla Poleandra.
Zbudowanie maszyny cyfrowej.
Niebezpieczeństwo zagłady planety.
STRESZCZENIE
Król Kybery był rozmiłowany w sztuce wojennej, a także w cybernetyce. Połączył swoje zainteresowania i jego podziemne zbrojownie wypełnione były cyberbronią: cyberarmatami, cyberkaemami oraz strategiczną maszyną cyfrową o niezwykłej wprost waleczności. Oprócz tego, całe jego królestwo słynęło z maszyn myślących.
Przyroda również była udoskonalona cybernetycznie. W cybergajach latały cybermuchy i cyberosy, w rzekach można było spotkać cyberraki.
Poleander był jednak bardzo nieszczęśliwy, ponieważ nie miał z kim walczyć. Rozkazał swym inżynierom, by budowali sztucznych napastników, z którymi wiódł zwycięskie bitwy. Ludność zamieszkująca Kyberę była z tego powodu niezadowolona, przemarsze cyberwrogów i wojenne potyczki przyczyniały się do zniszczeń w okolicznych osadach.
Wkrótce królowi znudziły się gry wojenne na własnej planecie. Marzył o kosmicznych wojnach. Nałożył na swych poddanych wielkie podatki, by zdobyć fundusze na realizację nowej zachcianki. Inżynierowie zbudowali na Księżycu wspaniałą maszynę cyfrową, zdolną do tworzenia wojska i broni. Pewnego razu król chciał ją wypróbować. Wysłał rozkaz telegraficznie - wykonać elektroskok. Niestety, zniekształcono treść depeszy i maszyna zrobiła elektrosmoka. Ten zaś pochłonął ją i stał się dla króla groźnym przeciwnikiem. Co więcej, smok pożerał po kawałku Księżyc i przerabiał go na własne ciało. Poleander wpadł w panikę. Udał się po ratunek do starej maszyny cyfrowej, która była w pałacowych podziemiach. Błagał ją o pomoc.
Mądra maszyna postanowiła użyć podstępu w celu zniszczenia smoka. Nakazała mu, by wykonał trzy operacje matematyczne - dzielenie, pierwiastkowanie i odejmowanie na sobie samym. Z elektrosmoka zostało zero. Król był uszczęśliwiony.
Wtedy maszyna zwróciła się przeciw niemu. Postanowiła przemienić się w elektrosmoka, wypędzić króla i objąć władzę w królestwie. Na szczęście była już stara. Pomieszała programy. Zamiast w elektrosmoka zamieniła się w elektrosmołę.
Król przeżył bardzo to doświadczenie i zmienił swoje postępowanie. Zrezygnował z wojen, zajął się cybernetyką cywilną.
PROBLEMATYKA
Jest to opowieść fantastyczno-naukowa mająca charakter baśni. Spotkamy w niej bowiem wyznaczniki tego gatunku literackiego: występowanie magicznych przedmiotów i niezwykłych zdarzeń, umieszczenie akcji w nieokreślonej przyszłości, szczęśliwe zakończenie i morał. Pojawia się też baśniowy motyw wędrowny - postać smoka.
Charakterystyczne dla S. Lema jest żartobliwe ujęcie tematu. Stworzył on wiele humorystycznych nazw, będących wynikiem łączenia słów istniejących we współczesnej polszczyźnie i fantastycznych określeń, np. cybergąszcze, cyberszafy. Mimo, że jest to bajka fantastyczna, zawiera ważne przesłanie dla teraźniejszości. Ostrzega przed zbytnią technizacją świata i buntem maszyn, które mogą zwrócić się przeciw człowiekowi - ich twórcy. Utwór zawiera też wyraźne potępienie wojen narzucanych przez agresywnych władców, samowolnych i zaborczych. Niejednokrotnie nie licząc się z wolą i sytuacją własnego narodu, zakupują nowoczesną broń służącą do zabijania setek ludzi w okrutny sposób, aby zaspokoić swe zachcianki.
biografia autora
Stanisław Lem urodził się w 1921 r. we Lwowie. Studiował medycynę. Początkowo pisywał w prasie lekarskiej, ale później zajął się literaturą. Jest prozaikiem, eseistą. Pierwszą swoją książkę wydał w 1946 r., była to powieść Człowiek z Marsa. Od tego czasu uważa się go za najwybitniejszego przedstawiciela polskiej fantastyki naukowej. Jako pisarz, który odnowił literaturę science fiction (czyt. sajens fikszyn) zyskał międzynarodową sławę. Jego książki przetłumaczono na 25 języków. Jest członkiem wielu organizacji międzynarodowych, zrzeszających pisarzy tego gatunku i laureatem wielu nagród literackich.
Lem to autor o ogromnej wyobraźni, bardzo solidnej wiedzy technicznej i niezwykłych pomysłach fabularnych. W swoich książkach porusza różnorodne problemy natury etycznej i filozoficznej. Umieszczanie postaci literackich w różnorodnych miejscach w kosmosie, narażanie ich na liczne niebezpieczeństwa, w których muszą dokonywać niejednokrotnie trudnych wyborów, staje się źródłem interesujących przemyśleń Lema.
W swoich utworach zadaje pytanie o sens życia i rozwoju cywilizacji, zastanawia się, jakie są granice ludzkiego poznania, snuje refleksje o związkach rozwoju nauki z ewolucją człowieka.
Jego znane utwory to powieści: Astronauci, Obłok Magellana, Eden, Powrót z gwiazd; opowiadania: Dzienniki gwiazdowe, Księga robotów, Bajki robotów, Cyberiada, czy, wydane w 1968 roku, Opowieści o pilocie Pirxie. To tylko niektóre pozycje z niezwykle bogatego dorobku tego pisarza.
Bardzo ciekawe są również opowiadania: Dzienniki gwiazdowe, Bajki robotów i powieść Powrót z gwiazd. To utwory, które rozwijają wyobraźnię i pomagają poszerzyć wiedzę z zakresu fizyki, matematyki, astronomii.
Autor skłania w nich czytelnika do stanowienia się nad tym, do czego zmierza nasza cywilizacja i jak będzie wyglądało życie w przyszłości.