WYKŁAD 11 – SCHIZOFRENIA, ZABURZENIA TYPU SCHIZOFRENII(SCHIZOTYPOWE) I UROJENIOWE [F20-F29]
Schizofrenia
Przewlekła choroba psychiczna, przebiegająca z objawami dezintegracji psychicznej i prowadząca do upośledzenia funkcjonowania indywidualnego i społecznego.
Twórca terminu „schizofrenia” : Bleuler – 1911 – Schizofrenia (Schizophrenia), gr. Schizein (rozszczepić) + phren (dusza)
Etiologia: (choroba biednych i bogaczy)
- czynniki genetyczne
- czynniki przed- i okołoporodowe
- układy neuroprzekaźnikowe ocen
- czynniki psychodynamiczne i rodzinne
- stres i czynniki psychospołeczne
- hipoteza predyspozycji – stresu
Czynniki genetyczne:
- Przekazywana jest skłonność do całego spektrum zaburzeń, przejawiających się trudnościami przystosowania, cechami lub zaburzeniami osobowości, a nawet innymi psychozami (CHAD)
- geny odpowiedzialne za lateralizację i kompetencje językowe w pseudoautosomalnym regionie chromosomów
- badania adopcyjne i badania bliźniąt
Czynniki przed- i okołoporodowe:
- infekcje wirusowe w drugim trymestrze ciąży (drobne wady ektodermalne – linie papilarne, oun)
- urazy okołoporodowe – hipoksja
Neuroprzekaźniki
- koncepcja dopaminowa (nadczynność projekcji DA do układu limbicznego, niedoczynność projekcji DA ze śródmózgowia do kory)
- koncepcja serotoninowa (5-HT) (hamowanie projekcji DA mezo-fostalnej (?)za pośrednictwem receptora 5-HT2A)
- rola innych neuroprzekaźników: GABA, Glu, NA.
Czynniki psychodynamiczne i rodzinne
- fiksacja paranoidalno-schizoidalna (Klein) na wczesnych stadiach rozwoju, uruchomienie prymitywnych mechanizmów obronnych
- nieprawidłowe wzorce komunikacji w rodzinie
- silnie naładowany emocjonalnie i krytykujący styl komunikacji w rodzinie (natarczywy, ingerujący, wywołujący poczucie winy)
Stres i czynniki psychospołeczne
- DISTRES
- nadmierna stymulacja bodźcami psychospołecznymi (przy niskiej kompetencji)
- brak stymulacji – pogłębienie objawów ubytkowych
- emigranci, status społeczny
Wykres
Czynniki genetyczne + okołoporodowe + inne biologiczne
Nieprawidłowości neurorozwojowe niektórych struktur
Zaburzenia przetwarzania informacji „metabolizmu informacyjnego” + osłabienie procesów wywołanych negatywnymi bodźcami
Niewłaściwy rozwój kompetencji społecznych + czynniki rodzinne i środowiskowe
Osobowość przedchorobowa (schizoidalna, schizotypowa) + stres (najczęściej przy zmianie ról społecznych)
SCHIZOFRENIA
Klasyfikacja ICD-10:
F20 –schizofrenia
F21 – zaburzenia typu schizofrenii (schizotypowe)
F22: uporczywe (utrwalone) zaburzenia urojeniowe
F23: Ostre i przemijające zaburzenia psychotyczne
F24: Indukowane zaburzenia urojeniowe
F25: Zaburzenia schizoafektywne
F28: Inne nieorganiczne zaburzenia psychotyczne
F29: Nieokreślona psychoza nieorganiczna
Ogólne kryteria wg ICD-10:
G1 – występowanie przez większość czasu przez co najmniej miesiąc:
Co najmniej jednego z następujących:
Echo myśli, nasyłanie, odciąganie lub odsłonięcie myśli
Urojenia oddziaływania, wpływu, owładnięcia, spostrzeżenia urojeniowe
Głosy komentujące, dyskutujące lub wychodzące z wnętrza ciała
Inne utrwalone urojenia o treści absurdalnej
Co najmniej dwa z następujących:
Utrwalone omamy wszelkiej modalności, przez co najmniej miesiąc lub z towarzyszącymi urojeniami bez wyraźnej treści afektywnej lub utrwalonymi myślami nadwartościowymi
Neologizmy, przerwy lub wstawki w toku myślenia prowadzące do rozkojarzenia lub oderwanych wypowiedzi
Zachowanie katatoniczne typu: pobudzenie, zastyganie, gibkowości, negatywizm, mutyzm, stupor
Objawy negatywne, jak apatia, zubożenie wypowiedzi, spłycone, niedostosowane reakcje emocjonalne pod warunkiem, że nie są przejawem depresji lub leczenia LPP.
G2 – najczęstsze przesłanki wykluczające:
Jeżeli pacjent spełnia równocześnie kryteria epizodu maniakalnego lub depresyjnego, to kryteria G1(1) i G2(2) muszą być spełnione przez rozwinięciem się zaburzeń nastroju
Zaburzenie nie jest uwarunkowane organiczną chorobą mózgu (F00-F09), zatruciem (F1x0), uzależnieniem (F1x2) lub odstawieniem (F1x3/4) alkoholu lub innych środków.
Zaburzenia myślenia, procesów poznawczych oraz mowy:
- urojenia
- trudności z uwagą i koncentracją
- problemy z pamięcią
- zaburzenia rozumowania abstrakcyjnego
- upośledzenie percepcji społecznej
- luźne skojarzenia
- blokowanie myśli
- neologizmy
- sałatka słowna
- mutyzm
Urojenia
(łac. Delusiones) – zaburzenia treści myślenia polegające na fałszywych przekonaniach, błędnych sądach, odpornych na wszelką argumentację i podtrzymywane mimo obecności dowodów wskazujących na ich nieprawdziwość
Podstawowe kategorie urojeń
- wielkościowe
- oddziaływania / owładnięcia
- prześladowcze
- ksobne
- depresyjne
- hipochondryczne
- zniekształcenia ciała (dysmorfobia)
Halucynacje
(omamy) – zaburzenia spostrzegania definiowane jako fałszywe doświadczenia umysłowe, patologiczne postrzeganie przedmiotów, które w rzeczywistości nie znajdują się w polu percepcji jednostki, któremu towarzyszy silne przekonanie o realności doznań.
Zaburzenia myślenia
Zaburzenia treści: urojenia (np. prześladowcze, ksobne, wielkościowe, oddziaływania); myślenie magiczne – przypisywanie myśleniu mocy sprawczej
Zaburzenia toku myślenia:
- brak logiki
- spowolnienie
- przyspieszenie – liczne, bogate skojarzenia, gonitwa myśli, słowotok
- rozkojarzenie – gubienie wątku wypowiedzi, brak logicznego związku między fragmentami wypowiedzi, sałata słowna
- zahamowanie wątku myślowego
- splątanie – porwanie wątku myślowego, powierzchowne skojarzenia
- echo myśli
- perseweracje
- zatamowanie – nagła przerwa toku wypowiedzi, niekiedy w środku zdania
Cechy pisma
Dziwaczy styl i „specyficzny” język z bezsensownymi słowami, specyficzna ortografia i nadużywanie znaków przestankowych oraz dużych liter, litery łamane w różnych kierunkach, opuszczanie lub powtarzanie liter, słów i znaków, łączenie słów w jedno, pismo „ozdobione” rysunkami, szkicami, znakami symbolicznymi.
Postacie kliniczne
-paranoidalna
- hebefreniczna / zdezorganizowana
- katatoniczna
- niezróżnicowana
- depresja poschizofreniczna
- rezydualna
- prosta
Schizofrenia prosta [F20.6] (3-5% przypadków)
- stopniowo narastająca apatia, zobojętnienie; obniżenie nastroju
- coraz gorsze wyniki w nauce, upośledzone funkcjonowanie w codziennym życiu
- spędza czas na bezsensownych czynnościach lub bezczynności
- stroni od ludzi, wobec bliskich staje się daleki i obcy, zimny, obojętny
- upór, ponurość, drażliwość
- mędrkowanie, pseudofilozoficzne rozważania, dziwaczność
- dominuje pustka
Schizofrenia hebefreniczna [F20.1] (schizofrenia zdezorganizowana; 1-2% przypadków schizofrenii)
- występuje rzadko
- początek w młodym wieku (w okresie pokwitania dość szybki rozwój i złe rokowania)
- ruchliwość, brak dystansu, wygłupianie się nieadekwatne do sytuacji (głupie miny, drażliwość, gruboskórność, wesołkowatość, grymasowanie)
- kłopoty wychowawcze początkowo tłumaczone „złym wpływem kolegów” – upomnienia ani kary nie działają
- dynamika wesołkowatości jest monotonna
- wyczuwa się pustkę, oderwanie od rzeczywistości
Schizofrenia katatoniczna [F20.2] (8-10% wszystkich przypadków schizofrenii)
- postać hipokinetyczna – aktywność spada stopniowo, potem motoryka – chory z niczym nie może nadążyć, na pytania odpowiada bardzo powoli, cicho, z dłuższymi przerwami, powtarzaniem słyszanych słów (echolalia), perseweruje pojedyncze słowa, w końcu dochodzi do mutyzmu.
- postać hiperkinetyczna – dziwaczne, niezrozumiałe, bezładne ruchy, agresja, samookaleczanie. Brak aktywności celowej. Może wystąpić postać z podwyższoną temperaturą, pogarszającym się stanem ogólnym – tzw. Ostra śmiertelna katatonia.
Schizofrenia paranoidalna [F20.0]
- najczęstsza postać schizofrenii (70-85%)
- spełnione ogólne kryteria schizofrenii
- nasilone urojenia i omamy (tj. urojenia prześladowcze, odnoszące, wysokiego urodzenia, szczególnej misji, zmiany postaci ciała, głosy zagrażające lub nakazujące, omamy węchowe lub dotykowe, wrażenia seksualne lub cielesne innego rodzaju)
- spłycenie lub niedostosowanie afektu, objawy katatoniczne lub rozkojarzenie wypowiedzi nie dominują w obrazie klinicznym, choć mogą występować z mniejszym nasileniem
Przebieg i rokowania:
- przewlekły
- 15-20% - pełne wyleczenie po pierwszym epizodzie
- 20% - objawy nigdy w pełni nie ustępują
- 60% - przebieg remitujący
Prognostycznie pomyślnie:
- płeć żeńska
- partner
- dobre funkcjonowanie i prawidłowa osobowość przechorobowa
- ostry początek wywołany czynnikiem stresowym
- starszy wiek zachorowania
- burzliwe objawy psychotyczne
- od początku wyraźne objawy pozytywne
- dobra odpowiedź na LPP
- prawidłowy obraz TK głowy
- brak innych objawów uszkodzenia oun
- zażywanie leków
- niskie EE w środowisku rodzinnym
Leczenie
Metody biologiczne
- farmakoterapia
- TEW- tylko katatonia lekooporna!!
- śpiączki insulinowe
2. Metody psychologiczne
- terapia neuropsychologiczna
- psychoterapia podtrzymująca
- terapia kognitywno-behawioralna
- terapia rodzin
- socjoterapia
Cechy malarstwa
Malarstwo schizofreników charakteryzuje się:
Dziwacznymi, manierycznymi, barokowymi formami, natłokiem form i postaci, ścisłym wypełnieniem po brzegi kompozycji, włączeniem elementów pisma, powtarzających się kształtów, symboli w danym obrazie, czy motywów z serii obrazów, geometryzacją, schematyzacją formy, dekompozycją ludzkich oraz zwierzęcych postaci, zwielokrotnieniem części ciała postaci
Av terapia -> malowanie przez schizofreników