KSIĘGA AGGEUSZA

Wstęp do Księgi Aggeusza.

Ag 1. Wezwanie do odbudowy świątyni.

Ag 2. Przyszła chwała nowej świątyni. Budowa świątyni a dobrobyt kraju. Obietnica dana Zorobabelowi.

Wstęp do Księgi Aggeusza

Imię Chaggaj (LXX: Aggaios, Wlg: Aggaeus) przypomina dwa inne imiona: Chaggi (Rdz 46,16) i Chaggit (2 Sm 3,4) i wywodzi się zapewne od rzeczownika chag (= święto, uroczystość). Można zatem tłumaczyć to imię jako "świąteczny", czy też "uroczysty", "urodzony w święto".

Niewielka spuścizna literacka Aggeusza dotyczy przede wszystkim świątyni jerozolimskiej. W czterech mowach zawiera się wezwanie do odbudowy świątyni (Ag 1,1-15a), porównanie starej świątyni do nowej (Ag 1,15 b-2,9) oraz podkreślenie zależności dobrobytu w kraju od odbudowy Domu Pańskiego (Ag 2,10-19). Księgę kończy tajemnicza obietnica dana Zorobabelowi (Ag 2,20-23).

Aggeusz jest wspomniany tylko u Ezdrasza (Ezd 5,1; Ezd 6,14) jako ten, który wraz z Zachariaszem wzywał rodaków do odbudowy świątyni. Podobnie w samej Księdze Aggeusza nie ma żadnych bliższych danych o osobie Proroka. Septuaginta jego imię umieszcza w nagłówku do Psalmów 145-148, Peszitta dodaje jeszcze Ps 125 i 126 (a odejmuje 148); autorstwo Aggeuszowe tych Psalmów nie jest jednak pewne, skoro tekst hebrajski nie przypisuje mu żadnego Psalmu.

Wyjątkowo dobrze znamy natomiast rozpiętość czasu działania Proroka. Wszystkie cztery jego wystąpienia są dokładnie datowane na drugi rok rządów Dariusza I, tzn. na r. 520 przed Chr.: pierwsze wystąpienie dokonało się we wrześniu tegoż roku (Ag 1,1) - ostatnie w grudniu (Ag 2,20). Trzeba tu zaznaczyć, że prorok Zachariasz został powołany do swej misji w tym samym czasie, mianowicie w listopadzie r. 520 (Za 1,1).

Treść mów Aggeusza ukazuje nam go jako człowieka praktycznego, męża czynu, z całą energią zmierzającego do wytkniętego celu. Tym celem była odbudowa świątyni, zaniechana przez mieszkańców Judy w roku 536 z powodu intryg i urzędowego zakazu (Ezd 4,1-5) jak i własnej ich opieszałości. Klęski i niepowodzenia gospodarcze, trapiące kraj, uznał Prorok za wyraz kary Bożej, za zwłokę w odbudowie domu Bożego (Ag 1,11; Ag 2,17). Udało się mu pozyskać dla swej idei przywódców narodu, Zorobabela i Jozuego, a nawet porwać za sobą szerokie warstwy ludu (Ag 1,14). Podjęto odbudowę a Aggeusz gorliwie podtrzymywał ducha budowniczych wiążąc z nową świątynią najlepsze nadzieje (Ag 2,9.23). Na tym kończy się treść księgi i nasza wiedza o Aggeuszu. Być może, że Prorok nie dożył już szóstego roku rządów Dariusza, gdy dom Boży został ukończony w miesiącu Adar (Ezd 6,15).

Niezwykła szczupłość Księgi Aggeusza, dwa rozdziały (!), nie pozwala nam oczywiście poznać w pełni jego duchowej sylwetki jako teologa ST. W każdym razie z księgi wynika, że żarliwa troska o odbudowanie świątyni, czyli zainteresowania budowlano-rytualne nie przesłaniały mu prawdy o Bogu jako najgodniejszym czci (Ag 1,8) Opiekunie Izraela (Ag 2,5) i wszechmocnym Panu świata (Ag 1,11; Ag 2,17). Zapowiadając pokój - szalom (Ag 2,9), który jest sumą dóbr mesjańskich, ożywia Prorok oczekiwanie na Mesjasza; przy tym Zorobabel wydaje się być symbolem lub typem oczekiwanego potomka Dawida.

Księga jest napisana prozą. Pewne cechy dysputy prowadzonej z ludem i kapłanami przypominają trochę Jeremiasza (Jr 13,12; Jr 15,1) czy Ezechiela (Ez 18,1). Ta forma literacka została później udoskonalona przez Malachiasza. Język Aggeusza odznacza się wielką prostotą, nawet ubóstwem słownictwa. Brak mu wyraźnie swobody wysłowienia dawnych proroków, brak obrazowości ich wyrażeń i żywości narracji. Stąd niektórzy komentatorowie wnioskowali, że sam Aggeusz nie jest autorem księgi. Ale nie ma na to dowodu rozstrzygającego; nie jest nim bowiem fakt, że księga mówi o Proroku w trzeciej osobie.

Cytat z Księgi Aggeusza znajduje się w Księdze Mądrości Syracha (Syr 49,1n) oraz w Liście do Hebrajczyków (Hbr 12,26). Nigdy poważnie nie kwestionowano integralności oraz kanoniczności księgi.

Ag 1

Wezwanie do odbudowy świątyni

1 W drugim roku [rządów] króla Dariusza, w pierwszym dniu szóstego miesiąca, Pan skierował te słowa przez proroka Aggeusza do Zorobabela, syna Szealtiela, namiestnika Judy, i do arcykapłana Jozuego, syna Josadaka: Za 4,6-10 Za 3,1-9

1,1 szóstego miesiąca. Chodzi o sierpień 520 r.

1,1. Chronologia. Podawanie dokładnej daty we wprowadzeniu do narracji prorockiej jest zjawiskiem typowym dla pism z okresu powygnaniowego. Władcą, o którym tutaj wspomniano, jest Dariusz I, który zasiadł na tronie Persji 29 IX 533 przed Chr. Po tym wydarzeniu w państwie nastał prawie siedmiomiesięczny okres niepokojów, zapoczątkowany 11 marca buntem Gautama (1 lipca tego samego roku, po śmierci Kambyzesa próbował pretendować do korony). Nawet gdy Dariusz zdołał umocnić swoją władzę, bunty wybuchały nadal, co odnotowano w słynnej inskrypcji z Behistun. Datą podaną w Księdze Aggeusza jest 29 VIII 520 przed Chr.

1,1. Zorobabel. Zorobabel był dziedzicem tronu Dawida (wnukiem Jojakina; zob. komentarz do 2 Krl 24), ale pełnił tylko urząd namiestnika Judy za panowania Dariusza I. Z postacią Zorobabela wiązano wiele oczekiwań, z mesjańskimi włącznie. Niewątpliwie, niektórzy spodziewali się, że ustanowi on obiecane królestwo i wyzwoli naród z niewoli (perskiej). Chociaż jego urząd miał zasadniczo charakter świecki, w Księdze Ezdrasza został, wraz z arcykapłanem Jozuem, opisany jako ten, który przyczynił się do odbudowy świątyni w Jerozolimie. Pełniąc urząd namiestnika perskiego króla, Zorobabel odpowiadał za utrzymywanie wewnętrznego ładu oraz pobieranie podatków. Chociaż Zorobabel był ostatnim z potomków Dawida pełniącym urząd namiestnika, archeolodzy odkryli pieczęć Szelomit (wymienioną w 1 Krn 3,19 jako córkę Zorobabela), na której określono ją jako żonę Elantana, namiestnika, który mógł być następcą Zorobabela.

1,1. Jozue. Jozue był najwyższym kapłanem we wczesnym okresie powygnaniowym. Jego dziadek, Seracjasz, został stracony przez Nabuchodonozora, gdy Jerozolima została zdobyta przez Babilończyków (2 Krl 25,18-21; należy zwrócić uwagę, że również Ezdrasz pochodził z rodu Seracjasza (zob. Ag 7,1). Zorobabel, dziedzic tronu Judy, pełnił wprawdzie urząd namiestnika, ponieważ jednak jego kraj znajdował się pod panowaniem Persji, sprawowaną przezeń władzę poddano pewnym ograniczeniom (by nie wchodziła w kolizję z władzą perskiego króla). W konsekwencji, władza nad społecznością Judy podzielona była pomiędzy namiestnika a najwyższego kapłana, przy czym ten ostatni odgrywał bardziej prominentną rolę. Niewiele o nim wiadomo, z wyjątkiem tego, że należał do grona przywódców, którzy przyczynili się do odbudowy świątyni w Jerozolimie. Nie są znane pozabiblijne wzmianki na jego temat pochodzące z tego okresu.

2 Tak mówi Pan Zastępów: Ten lud powiada: Jeszcze nie nadszedł czas, aby odbudowywać dom Pański.

1,2 Jeszcze nie nadszedł. Według przekładów starożytnych. Tekst hebr. skażony.

3 Wówczas Pan skierował te słowa przez proroka Aggeusza: 

4 Czy to jest czas stosowny dla was, byście spoczywali w domach wyłożonych płytami, podczas gdy ten dom leży w gruzach? 2Sm 7,2

1,4. Domy wyłożone płytami. Hebrajskie słowo przetłumaczone jako „wyłożone płytami” może oznaczać „pokryte”, „zadaszone” lub „wyłożone panelami”, w każdym przypadku chodzi jednak o coś, co nadaje budowli ostateczny kształt. Domy dostojników nie znajdowały się „w budowie”, lecz zostały ukończone, podczas gdy świątynia leżała w gruzach. Omawiany termin nie wskazuje na zbytek owych domostw ani wielkie koszty budowy, chociaż pokrycie domu panelami mogło być kosztowne. Stosowanie drewnianych paneli w prywatnych rezydencjach byłoby czymś niezwykłym, ale sala tronowa [BT: „sala sądowa”] Salomona była „obłożona drzewem cedrowym” (1 Krl 7,7).

5 A teraz tak mówi Pan Zastępów: Zastanówcie się dobrze nad swoim postępowaniem! 

6 Siejecie wiele, lecz plon macie lichy; przyjmujecie pokarm, lecz nie macie go do syta; pijecie, lecz nie gasicie pragnienia; okrywacie się, lecz się nie rozgrzewacie; ten, kto pracuje dla zarobku, pracuje dla dziurawego mieszka. Oz 4,3+

7 Tak mówi Pan Zastępów: Zastanówcie się dobrze nad swoim postępowaniem.

1,7 Ten wiersz nie jest — jak się wydaje — na swoim miejscu, Możliwe, że w. 1-11 połączyły dwa fragmenty różne, lecz autentyczne: w. 1-6 i 8 oraz w. 7 i 9-11.

1,7. Rola proroków w odbudowie świątyni. W VII w. przed Chr. asyryjscy prorocy zachęcili królów Assarhaddona i Asurbanipala do odbudowania świątyń niektórych bóstw. Otrzymanie przesłania od bogów było uważane przez władców za ważny impuls do rozpoczęcia budowy świątyni. Nakazać rozpoczęcie budowy przybytku mogło jedynie bóstwo, które miało w nim zamieszkać.

8 Wyjdźcie w góry i sprowadźcie drewno, a budujcie ten dom, bym sobie w nim upodobał i doznał czci – mówi Pan.

1,8 w góry. Chodzi niewątpliwie o góry Judy.

9 Spodziewaliście się wiele, a urodziło się mało. Kiedy zaś znieśliście to do domu, Ja to rozproszyłem. Dlaczego tak się dzieje? – wyrocznia Pana Zastępów:

Z powodu mego domu, który leży w gruzach, podczas gdy każdy z was pilnie się troszczy o swój własny dom. 

10 Dlatego niebiosa nad wami zatrzymały rosę, a ziemia nie dała urodzaju. Kpł 26,19-20

1,10 rosę. Według tekstu hebr., gdzie dodane „na was”. BJ: „deszcz”, za Targumem.

11 Ja bowiem sprowadziłem suszę na ziemię i na góry, na pszenicę, na winne krzewy i na oliwki – na wszystko, cokolwiek może wydać gleba, na ludzi i na bydło, i na wszelką pracę rąk. 12 Zorobabel, syn Szealtiela, i arcykapłan Jozue, syn Josadaka, a także cała Reszta ludu usłyszeli wówczas głos Pana, Boga swego, i słowa proroka Aggeusza jako że wysłał go ich Pan, Bóg – a lęk przed Panem ogarnął lud.

1,12 Reszta ludu. Wyrażenie to w Ag i Za oznacza wierny lud, zgromadzony wokół Jerozolimy (por. Iz 4,3+).

13 Aggeusz zaś, wysłannik Pański, pełniąc to poselstwo Pańskie, przemówił do ludu tymi słowami: Ja jestem z wami! – wyrocznia Pana. 

14 Pobudził więc Pan ducha Zorobabela, syna Szealtiela, namiestnika Judy, i ducha arcykapłana Jozuego, syna Josadaka, a także ducha całej Reszty ludu; przyszli więc i wzięli się do pracy przy domu swego Boga, Pana Zastępów, Ezd 1,5

15 dnia dwudziestego czwartego, miesiąca szóstego, w drugim roku [rządów] króla Dariusza.

1,15. Chronologia. Podana tutaj data odpowiada przypuszczalnie 21 IX 520 przed Chr. - wydarzenie to miało zatem miejsce po upływie trzech i pół tygodnia od pierwszego proroctwa.

Ag 2

Przyszła chwała nowej świątyni

1 Dnia dwudziestego pierwszego, miesiąca siódmego Pan skierował te słowa do proroka Aggeusza:

2,1 miesiąca siódmego. Chodzi o październik 520 r., ostatni dzień Święta Namiotów.

2,1. Chronologia. Opisane wydarzenie miało miejsce 17 X 520 przed Chr., ok. siedem tygodni po pierwszym proroctwie.

2 Powiedz to Zorobabelowi, synowi Szealtiela, namiestnikowi Judy, i arcykapłanowi Jozuemu, synowi Josadaka, a także Reszcie ludu: 

3 Czy jest między wami ktoś, kto widział ten dom w jego dawnej chwale? A jak się on wam teraz przedstawia? Czyż nie wydaje się wam, jakby go w ogóle nie było? Ezd 3,10-13

4 Teraz jednak nabierz ducha, Zorobabelu – wyrocznia Pana – nabierz ducha, arcykapłanie Jozue, synu Josadaka, nabierz też ducha, cały ludu ziemi! – wyrocznia Pana. Pracujcie, bo Ja jestem z wami, wyrocznia Pana Zastępów.

2,3-4. Chwała świątyni i obecność Boża. Wspaniałość świątyni czyniła ją godnym miejscem obecności bóstwa. Godność wynikała z bogactwa i okazałości budowli oraz jej wyposażenia. Niektórzy mogli nawet sądzić, że wszystko to jest niezbędne, by świątynię można było uczynić domem bóstwa. Prorok Aggeusz rozwiewa te wątpliwości, zapewniając, że Pan zechce zamieszkać w świątyni „nie tak wspaniałej jak dawna” i sam napełni ją splendorem.

5 Zgodnie z przymierzem, które zawarłem z wami, gdy wyszliście z Egiptu, duch mój stale przebywa pośród was; nie lękajcie się!

2,5 Zgodnie z przymierzem... z Egiptu. Za tekstem hebr., czytając berît zamiast dabar, „słowo”. W BJ pominięte za grec. jako glosa.

6 Bo tak mówi Pan Zastępów: Jeszcze raz, [będzie to] jedna chwila, a Ja poruszę niebiosa i ziemię, morze i ląd. Hbr 12,26

2,6 W oczach Aggeusza tylko Bóg kieruje historią. W momencie zapowiedzenia katastrofy przez proroka (por. Am 5,18+; 8,9+), co ma rozpocząć nową erę, świat jest jeszcze w stanie pokoju pod panowaniem Dariusza. Bliski światowy wstrząs i odbudowa świątyni będą stanowić wstęp do ery mesjańskiej.

7 Poruszę wszystkie narody, tak że napłyną kosztowności wszystkich narodów, i napełnię chwałą ten dom, mówi Pan Zastępów. Iz 60,7-11

2,7 kosztowności. Dosł.: „to, co drogocenne”, „to, czego się pożąda” (1. poj. w znaczeniu zbioru). W Wulgacie dopatrzono się tu aluzji do Mesjasza i przełożono: „Et veniet Desideratus cunctis gentibus” („I przyjdzie Upragniony przez wszystkie narody”).

8 Do Mnie należy srebro i do Mnie złoto – wyrocznia Pana Zastępów. 9 Przyszła chwała tego domu będzie większa od dawnej, mówi Pan Zastępów; na tym miejscu Ja udzielę pokoju – wyrocznia Pana Zastępów.

2,9 tego domu. BJ: „tej świątyni”. Świątynia (por. 2 Sm 7,13+) dzięki Ezechielowi stała się centralnym tematem mesjańskim. Rzeczywiście, Chrystus pojawi się w drugiej świątyni, odbudowanej przez Heroda.

— W grec. dodane: „i pokój duszy, by zachować wszystkich tych, którzy będą kłaść fundamenty przy wznoszeniu tej świątyni”.

Budowa świątyni a dobrobyt kraju

10 Dnia dwudziestego czwartego, [miesiąca] dziewiątego, w drugim roku [rządów] Dariusza, Pan skierował te słowa do proroka Aggeusza:

2,10 Mowa o grudniu 520 r.

2,10. Chronologia. Podana data odpowiada 18 XII 520 przed Chr., czyli ponad trzy i pół miesiąca od czasu pierwszego proroctwa.

11 Tak mówi Pan Zastępów: Zapytaj kapłanów o rozstrzygnięcie takiej kwestii: 

12 Gdyby ktoś zawinął poświęcone mięso w róg swej szaty i dotknął tą szatą chleba albo gotowanej strawy, albo wina bądź oliwy, albo w ogóle jakiegoś pokarmu, czy wówczas będzie on poświęcony? Na to kapłani odrzekli: Nie. Kpł 22,4-7

2,12. Przekazywanie czystości. „Poświęcone mięso” uświęcało wszystko, czego dotknęło (np. róg szaty), jednak uświęcony przez nie przedmiot nie posiadał już takiej właściwości. Sytuacja przedstawiona w tym wersecie mogła być w tamtym okresie całkiem powszechna. Ołtarz został odbudowany w ciągu kilku lat od powrotu Izraelitów z niewoli babilońskiej (535 przed Chr.), lecz świątynia nadal leżała w gruzach. Oznacza to, że mięso składanych ofiar nie mogło być spożywane w przedsionkach świątyni, co kiedyś było normą - pokarm trzeba było przewozić w miejsce jego spożywania. Przepisów dotyczących przekazywania świętości nie ma w Piśmie Świętym, musiały być więc częścią izraelskiej tradycji ustnej. Prawo zawarte w Kpł 6,27 stanowi, że ten, kto dotknie mięsa ofiary za grzech, zostanie uświęcony, gdy zaś krew splami szatę, należy ją uprać.

13 Aggeusz więc pytał dalej: Gdyby ktoś nieczysty z powodu zmarłego dotknął się którejś z tych rzeczy, czy będzie zanieczyszczona? Na to kapłani odrzekli: Będzie zanieczyszczona.

2,13 „Nieczystość” wydaje się bardziej zaraźliwa niż „świętość”: jest to rytualny punkt widzenia.

2,13. Przekazywanie skalania. Rytualne skalanie było jednak przenoszone w drodze bezpośredniego kontaktu, podobnie jako choroba zakaźna (zob. komentarz do Kpł 11,8; 22,3-9). Dotknięcie zwłok zmarłego powodowało największe skalanie. Ludzie, którzy z tego powodu byli skalani rytualnie, nie mogli uczestniczyć w kulcie (np. Lb 9,6; zob. też komentarz do Lb 19,11), usuwano ich poza obręb obozu (Lb 5,2). Pokarm dotknięty przez człowieka skalanego też ulegał skalaniu.

14 Aggeusz zaś tak ciągnął dalej: Tak jest z tym ludem, tak z tym narodem przed moim obliczem – wyrocznia Pana. Tak też jest z każdym dziełem ich rąk; nawet i to, co składają tam w ofierze, jest nieczyste.

2,14 z każdym dziełem ich rąk. To jest z plonami (por. Pwt 24,19; 28,12; 30,9).

— Kult był kontynuowany na obszarze świątyni, gdzie ołtarz całopaleń odbudowano po 538 r. Aggeusz wyciąga wnioski z decyzji podanej w w. 13. Lud jest nieczysty i nieczyste są składane przezeń ofiary. To napomnienie, którego surowość kontrastuje z 2,1-9, zwrócone jest może do Samarytan (por. Ezd 4,1-5).

— W grec. dodane: „z powodu ich przedwczesnych zysków, cierpieć będą z powodu ciężkiej pracy, a wy nienawidziliście u bram tych, którzy ganili”.

15 Rozważcie tylko czasy obecne i minione. Zanim ułożono kamień na kamieniu w świątyni Pańskiej,

2,15-19 Ten fragment, uzupełniający 1,1-15, należy może czytać po l,15a.

16 zanim one były, gdy się przyszło do stogu na dwadzieścia [miar], było tam tylko dziesięć, gdy się przyszło do tłoczni, by zaczerpnąć pięćdziesiąt [miar], było ich tylko dwadzieścia. Oz 4,3+

2,16 zanim one były. Za tekstem hebr., dosł.: „z ich bycia”. BJ: „jaka była wasza sytuacja?”, za grec.

— gdy się przyszło. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „on przyszedł”.

— pięćdziesiąt [miar]. Po tym wyrażeniu w tekście hebr. dodane „prasa”, „tłocznia”, co jest glosą do „kadź”, „misa”, nieobecną w grec.

17 To Ja dotknąłem was zwarzeniem zbóż od gorąca, posuchą i gradem, [dotknąłem] wszelkie dzieło waszych rąk, a nie było między wami [nawracających się] do Mnie – wyrocznia Pana.

2,17 dotknąłem. Na zasadzie domysłu. Tekst hebr.: „dotknąłem was” (por. Am 4,6).

2,17. Rdza zbożowa, pleśń i grad [BT: „zwarzenie, posucha i grad”]. Trzy wyliczone tutaj kary były typową formą karcenia przez Boga starożytnego Izraela (zob. komentarz do Am 4,9). Hebrajskie określenie rdzy zbożowej [BT: „zwarzenie”) pochodzi od hebrajskiego słowa oznaczającego „palący wiatr”. Termin ten odnosi się zwykle do gorącego wschodniego wiatru wiejącego od pustyni i wskazuje na jego niszczące skutki: wysychanie i obumieranie roślin. Pleśń [BT: „posucha”] to choroba zboża wywołana przez grzyby. Sądzono, że powoduje ją susza i ulewne deszcze. Trzecim niesprzyjającym zjawiskiem pogodowym był grad, po którym pojawiał się silny wiatr niszczący zboże. Podobnie jak poprzednie, grad był często postrzegany jako sąd Boży (zob. komentarz do Joz 10,11).

18 Rozważcie tylko dobrze czasy obecne i przeszłe, od dnia dwudziestego czwartego, [miesiąca] dziewiątego do dnia, w którym położono [fundamenty] pod świątynię Pańską. Rozważcie tylko dobrze!

2,18 W nawiasie ostrym glosa częściowo niedokładna (por. 1,15).

2,18. Chronologia. Dzień 18 XII 520 przed Chr. (ta sama data pojawia się w Ag 2,10) opisany został tutaj jako dzień położenia fundamentów pod Świątynię Pańską. Data ta miała zatem wielkie znaczenie dla Aggeusza.

19 Czy nasienie jest jeszcze w spichlerzu? [Nie]. Ale ani winorośl, ani figowiec, ani drzewo granatu, ani oliwka nie przyniosły jeszcze owocu. Od tego dnia Ja będę wam błogosławił!

2,19 Czy nasienie jest jeszcze. BJ: „jeśli ziarna brakuje jeszcze”, „brakuje”, na zasadzie domysłu. W tekście hebr. pominięte.

— Ale ani... nie przyniosły jeszcze. BJ: „i jeśli jeszcze... nie przynoszą”, za grec. Tekst hebr.: „i aż do”.

— owocu. Za grec. W tekście hebr. pominięte.

Obietnica dana Zorobabelowi

20 Po raz drugi Pan skierował te słowa do Aggeusza dnia dwudziestego czwartego [tego] miesiąca: 21 Powiedz to namiestnikowi Judy, Zorobabelowi: Ja poruszę niebiosa i ziemię. 22 Wywrócę trony królestw i skruszę potęgę władczych narodów, przewrócę rydwan i jego woźnicę; padną konie i ich jeźdźcy, każdy polegnie od miecza swego brata.

2,22 władczych. BJ: „królów”, za grec. Tekst hebr.: „królestwa”.

23 W tym dniu wyrocznia Pana Zastępów – wezmę ciebie, sługo mój, Zorobabelu, synu Szealtiela – wyrocznia Pana – i uczynię z ciebie jakby sygnet, bo sobie upodobałem w tobie – wyrocznia Pana Zastępów. Za 6,12-13

2,23 wezmę ciebie. Wyrażenie zakłada Boży wybór do ważnej misji w historii zbawienia. Tak Jahwe „wziął” Abrahama (Joz 24,3), lewitów (Lb 3,12), Dawida (2 Sm 7,8). Zorobabel, następca Dawida, nawiązuje do dawnego mesjanizmu królewskiego (2 Sm 7,1+; Iz 7,14+) i wokół swej osoby „krystalizuje” oczekiwanie Prawa. Por. Za 6,12.

— sygnet. Pierścień z pieczęcią, służący do znakowania listów i dokumentów (1 Krl 21,8) był troskliwie strzeżony na szyi (Rdz 38,18) lub na palcu (Jr 22,24).

2,23. Pierścień sygnetowy. Hebrajski termin „sygnet” oznacza przypuszczalnie pieczęć - może być zatem pieczęcią cylindryczną umieszczoną na sznurku założonym na szyję lub pieczęcią sygnetową umieszczoną w pierścieniu (o niej jest tutaj mowa). Pierwszy typ pieczęci był bardzo rozpowszechniony w Mezopotamii, zaś drugi - w Izraelu. W Mezopotamii i Syro-Palestynie odnaleziono tysiące pieczęci, odpowiednio, cylindrycznych i sygnetowych. Pełniły one rolę znaku władzy, znaku tożsamości i znaku własności.