PODSTAWY KSZTAŁTOWANIA I OCHRONA ŚRODOWISKA
EDUKACJA EKOLOGICZNA
Edukacja ekologiczna (edukacja środowiskowa) – koncepcja kształcenia i wychowywania społeczeństwa w duchu poszanowania środowiska przyrodniczego zgodnie z hasłem myśleć globalnie - działać lokalnie. Edukacja ekologiczna definiowana jest także jako psychologiczno-pedagogiczny proces oddziaływania na człowieka w celu kształtowania jego świadomości ekologicznej. Edukacja ekologiczna obejmuje wprowadzanie do programów szkół wszystkich szczebli tematyki z zakresu ochrony środowiska i kształtowania środowiska, umożliwiającej łączenie wiedzy przyrodniczej z postawą humanistyczną, tworzenie krajowych i międzynarodowych systemów kształcenia specjalistów i kwalifikowanych pracowników dla różnych działów ochrony środowiska, nauczycieli ochrony środowiska, dokształcanie inżynierów i techników różnych specjalności oraz menedżerów gospodarki, a także powszechną edukację szkolną i pozaszkolną.
W potocznym rozumieniu są to wszelkie formy działalności skierowanej do społeczeństwa, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci i młodzieży, które mają na celu wpływanie na poziom świadomości ekologicznej, propagowanie konkretnych zachowań korzystnych dla środowiska naturalnego, upowszechnianie wiedzy o przyrodzie. Działania te prowadzone są przez szkoły, przez specjalistyczne placówki edukacyjne zarówno publiczne jak i niepubliczne, a także przez liczne organizacje ekologiczne.
Może przyjmować różne formy, np.:
kształcenie ustawiczne poprzez rozdawanie ulotek i programy edukacyjne
kształcenie dzieci i młodzieży w zakresie ekologii
zielone szkoły
Edukacja ekologiczna obecna jest w formalnym systemie kształcenia. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dn. 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, wprowadza edukację ekologiczną w postaci oddzielnej ścieżki edukacyjnej o charakterze wychowawczo-dydaktycznym począwszy od II etapu edukacyjnego (klasy IV-VI).
Cele edukacji ekologicznej skupiają się na:
- Poznawaniu motywów i sposobów ochrony środowiska,
- Kształceniu umiejętności dostrzegania zjawisk w ekosystemach,
- Przewidywaniu i ocenie pewnych następstw obserwowanych zjawisk przyrodniczych i czynów człowieka,
- Kształtowaniu emocjonalnego stosunku do określonych zjawisk i obiektów w środowisku człowieka,
- Formowaniu i wzmacnianiu pozytywnych przekonań i postaw wobec określonych zjawisk, obiektów przyrodniczych.
W literaturze wyszczególnione są różne metody zalecane do realizacji edukacji ekologicznej, wśród których aktywizującą rolę pełnią:
- obserwacja i pomiar,
- metoda problemowa,
- zabawy i gry,
- inscenizacja,
Edukacja formalna - obejmująca dzieci od wieku przedszkolnego, młodzież, studentów szkól wyższych, a także nauczycieli i specjalistów związanych z ochroną środowiska. 2000 rok- włączenie edukacji ekologicznej do programu przyrody, ścieżki międzyprzedmiotowe.
-wiek przedszkolny- wrażliwość, wiedza i świadomość środowiskowa
-pozostała młodzież- pomiar poziomu wiedzy
-nauczyciele- poziom wiedzy środowiskowej, ich zachowań, wartości i przyzwyczajenia
-szkoły wyższe- brak motywacji i doświadczeń do wdrażania treści o środowisku
Edukacja nieformalna - obejmująca młodzież i dorosłych, prowadzonej przez środki masowego przekazu oraz za pomocą różnych form tzw. samo edukacji indywidualnej i grupowej. Cele:
-ewolucja zachowań
-pomiar poziomu wiedzy i świadomości środowiskowej
-ewolucja wpływu na zachowanie i świadomość
Edukacja nieoficjalna- szkolenia kończące się otrzymaniem dyplomu w miejscu pracy.
Edukacja akcydentalna- w codziennych sytuacjach życiowych, niezaplanowanych.
Heteroedukacja- interwencja osób, instytucji, gdy ma miejsce świadome celowe oddziaływanie na jednostkę.
Autoedukacja- samoedukacja.
KARTKA Z WYKŁADÓW- STRONY: 21, 22, 23, 24
HISTORIA EDUKACJI EKOLOGICZNEJ
Lata’40 poczatki edukacji środowiskowej, 2 koncepcje użycia:
- 1948 na spotkaniu Międzynarodowego Związku Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych (IUCN), Paryż
- 1947- pojęcie wprowadzili Paul i Oecival Goodman w książce „Communitas”
IUCN- Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody i Jej Zasobów- obejmuje i koordynuje działania globalne na rzecz ochrony środowiska, powstała w Brukseli w 1948 r., zajmuje się szeroko rozumianą świadomością ekologiczną (publikacje, kongresy), np. Komisja Edukacji Środowiska
Cele IUCN:
utrzymanie w sklali światowej podstawowych procesów ekologicznych
zachowanie różnorodności gatunkowej roślin i zwierząt
zapewnienie trwałego użytkowania gruntów ornych
Największe osiągnięcie: Komisja Ochrony Gatunków Zagrożonych (księga czerwona: gatunki zagrożone, księga zielona: lista parków i rezerwatów)
1965 lansują edukacje formalną i nieformalną, spotkanie Komisji Edukacji Środowiskowej i IUCN
1968 Klub Rzymski- pozarządowe forum światowe wybitnych jednostek z różnych dziedzin, globalne podejście do współczesnego świata
1972 „Granice wzrostu” raport Meadowsa o wyczerpywaniu się surowców
„Ludzkość w punkcie zwrotnym” teoria wzrostu ograniczonego, podział świata ba regiony gospodarcze
6 raportów dotyczacych edukacji ekologicznej
1969„Człowiek i środowisko” raport U Thanta sekretarza generalnego ONZ, wizja katastroficzna, świadome działanie człowieka
Do końca 1999 roku 18 raportów
1970- międzynarodowa konferencja IUCN/UNESCO przyjęto definicję edukacji środowiskowej jako długotrwały proces rozwijania umiejętności, zachowan niezbędnych do zrozumienia i akceptacji wzajemnych relacji między człowiekiem a środowiskiem, praktyczne podejmowanie decyzji, sposoby zachowań promujących jakość środowiska
1972- konferencja sztokholmska Narodów Zjednoczonych (bez krajów socjalistycznych), deklaracja sztokholmska:
26 zasad dotyczących ochrony środowiska
międzynarodowy plan działania, 109 rekomendacji do działania na rzecz środowiska
postanowienia finansowe
każdy ma suwerenne prawo do korzystania z zasobów, ale racjonalnie, ponadnarodowe prawa o ochronie środowiska, uważać na transgraniczne zanieczyszczenia
1973 międzynarodowe warsztatyedukacji środowiskowej (Belgrad)
1975 światowy program Narodów Zjednoczonych (UNEP), karta belgradzka: wychowanie, wiedza, wzroce prośrodowiskowe
1977 (Tubilisi) I Międzynarodowa Konferencja Edukacji Środowiskowej, UNESCO i UNEP, deklaracja tubiliska (DT)- określa edukację środowiskową jako holistycznąm interdyscyplinarną, potrzeba edukacji na wszystkich poziomach nauczania, cele DT: nauczanie podstaw, zaszczepienie przestrzegania norm
1978Międzynarodowy Kongres UNESCO- UNEP (Moskwa) opracowanie wytycznych, strategii działania w zakresie wychowania i kształcenia ekologicznego
1980- światowa Strategia Ochrony Przyrody- edukacja jako narzędzie zrównoważonego rozwoju
1987- (Moskwa) Kongres poświęcony edukacji środowiskowej, szkolenie, o świadomości ekologicznej, Europejski Rok Środowiska
1988- intensywna promocja edukacji środowiskowej w UE, Międzynarodowa Strategia Ochrony Środowiska UNESCO/UNEP
II Światowa Konferencja Narodów Zjednoczonych „Środowisko i rozwój”
1992- „Szczyt Ziemi” w Rio de Janerio, wizja harmonii z przyrodą, 5 dokumentów- zagadnienie środowiska w rozwoju społeczno- gospodarczym
Deklaracja z Rio (Karta Ziemi) w sprawie środowiska i rozwoju, 27 zasad ekorozwoju, dążenie do twórczego życia w harmonii z przyrodą, nowa ekomonia ekologiczna
Agenda 21- globalny program działań
12 reguł warunkujących wprowadzenie nowego ładu społeczno- gospodarczego (rozwój psychiczny człowieka- główny cel życia...)
Każde państwo na suwerenne prawo do korzystania ze swoich zasobów naturalnych stosownie do własnej polityki
Państwa są odpowiedzialne za powodowanie zniszczeń
Wymiana naukowa pomiędzy państwami
Dostęp do informacji, prawo społeczeństwa do podejmowania decyzji
konwencja w sprawie zniam klimatu- ustabilizowanie zawartości gazów cieplarnianych w atmosferze
konwencja o zachowaniu różnorodności biologicznej
deklaracja wytyczajaca kierunki zrównoważonego rozwoju lasów, ich ochrony i użytkowania
1994 (Szwajcaria) konferencja- ocena stanu prac nad strategiami edikacji ekologicznej w krajach europejskich
1995- Ateny, UNESCO, „Edukacja ekologiczna na rzecz zrównoważonego rozwoju”, zmiana kierunku edukacji ekologicznej- eko-ekonomia
Czechy, „edukacja i świadomość społeczna na rzecz trwałego i zrównoważonego rozwoju”
1996- IV sesja Komisji Trwałego i Zrównoważonego Rozwoju ONZ
1997- Nowy Jork „Drugi Szczyt Ziemi”- wskazania na potrzeby szybkiego zwołania III światowej konferencji poświęconej ochronie środowiska
1998- konferencja w Aarhus (Dania)- Polska podpisuje konwencję o Dostępie do Informacji o Ochronie Środowiska
Lata ’60:powstanie edukacji środowiskowej, badania terenowe
Lata ’70: „edukacja srodowiskowa” zajecia praktyczne , nauczanie o problenie ochrony środowiska
Lata’80: skala globalna
Lata’90: zrównoważony rozwój, posrednie zachowania
2002 rok Johannesburg, III ekologiczna swiatowa konferencja ONZ, „Zrównoważony Rozwój Planety” (50-60 tys.uczestników), zbyt wiele o Afryce (silna presja państw), dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju świata uznano potrzebę stworzenia podstaw globalnej partnerskiej współpracy rzadów o społeczeństw obywatelskich, sprawy dostępu do źródel energii, wody
Deklaracja Johannesburska
Plan działania
2003 Europejska Konferencja Ministerst Ochrony Środowiska w Kijowie (ekologiczne strefy biznesu)
BADANIA NAD EDUKACJĄ EKOLOGICZNĄ
Lata’70- badania ilościowe
Lata’ 90- badania o charakterze jakościowo- metodologicznym (o poziomie wiedzy i świadomości prośrodowiskowej, społeczno- środowiskowej, działania, wzajemne zachowania)
Edukacja formalna:
wiek przedszkolny: wrażliwość, wiedza i świadomość środowiskowa
pozostała młodzież: pomiar poziomu wiedzy
nauczyciele: poziom wiedzy środowiskowej, ich zachowań, wartości i przyzwyczajenia
szkoły wyższe: brak motywacji i doświadczeń do wdrażania treści o środowisku
Edukacja nieformalna, cele:
ewolucja zachowań
pomiar poziomu wiedy i świadomości środowiskowej
ewolucja wpływu na zachowanie i świadomość
Deklaracja Tibiliska (cele edukacji ekologicznej w kategoriach: wiadomości, umiejętności, postawy)
uswiadomienie
umiejętności: zdolność do określania i rozwiązywania problemów
postawy: wybór wartości i motywacji
Cele edukacji ekologicznej wg. J.Frątczak (1995):
- stan wiedzy
- kształtowanie świadomości
- kształtowanie kultury ekologicznej
Poglądy- przeciwdziałanie ujemnym skutkom, gromadzenie danych
Cele: wiedza, poglądy, postawy, umiejętności, moralna odpowiedzialność za stan środowiska
Wspólne cele i założenia:
+ interdyscyplinarność kształcenia ekologicznego
+ wzory świadomości ekologicznej
+ zmmiana systemy wartości i stylu życia
+ kultura ekologiczna społeczeństwa
+ etyka ekologiczna
+ ekorozwój
EDUKACJA EKOLOGICZNA FORMALNA I NIEROFMALNA
1965- Komisja Edukacji Komitetu...
Edukacja ekologiczna formalna
2000 rok- włączenie edukacji ekologicznej do programu przyrody, ścieżki międzyprzedmiotowe
Metody nauczania:
+ wykłady i pogadanki
+ aktywne uczestnictwo (burza mózgów, dyskusje, gry, zabawy)
+ zajęcia w terenie (obserwacje, praca w ogrodzie, opieka nad zwierzetami)
metody nauczania powinny być wspierane przez organizacje i władze lokalne.
Wprowadzanie treści ekologicznych do programów nauczania:
Ochenduszko i Olaczek (brak dyżurnych przedmiotów i nauczycieli, nauczanie zintegrowane; Olaczek- edukacja zintegrowana, ale odrębny przedmiot)
Kozłowski (w treściach poszczególnych przedmiotach, a także osobny przedmiot nazwany „Człowiek i środowisko przyrodnicze”)
Ministerstwo Edukacji Narodowej (ścieżki międzyprzedmiotowe)
Nauczanie zintegrowane: kompleksowa wiedza przekazywana uczniom, wymaga bloków przedmiotowych
Jednoprzedmiotowe (wzbogacanie jednego przedmiotu treściami innych)
Wieloprzedmiotowe (multidyscyplinarne, rozpatrywanie problemów ekologicznych na różnych przedmiotach)
Międzyprzedmiotowe (interdyscyplinarne, tworzenie ścieżki wyjasniającej związki przyczynowo- skutkowe, wielostronna ocena obserwowanych zjawisk z gamą rozwiązań problemu; typowe lekcje, warsztaty, międzyprzedmiotowe projekty edukacyjne)
Początek edukacji ekologicznej formalnej wg. Małchowskiego w Polsce jest od końca lat ’70, w latach ’80 wdrażało się pierwsze modele.
Etapy kształcenia ekologicznego (1999)
Edukacja wczesnoszkolna (zintwgrowana, z dużą rolą nauczyciela, który planuje realizację celów i treści odpowiadające danemu programowi nauczania; zadania szkoły:opieka i warunki do rozwoju; uczeń poznaje zasady i prawidłowości funkcjonowania przyrody, co jest najtrudniejsze dla dzieci)
Edukacja środowiskowa w szkołach podstawowych (klasy 4-6, 3 drogi nauczania: nauczanie blokowe, ekologiczna ścieżka międzyprzedmiotowa, zajęcia pozalekcyjne; cele szkoły: rozwijanie wrazliwości na problemy środowiska, poznanie mechanizmów i skutków niepożądanych zmian środowiska)
Edukacja środowiskowa w gimnazjum (2 drogi edukacji: nauczanie przedmiotowe, czego najważniejsza jest biologia [poznanie działań człowieka w środowisku i ich konsekwencje] i geografia [wyrabianie poczucia odpowiedzialności za swoje środowisko, kształtowanie szacunku dla przyrody] oraz edukacja ścieżka ekologiczną; 3 drogi nauczania szkoły ponadgimnazjalnej: kształcenie przedmiotowe, edukacja ekologiczna- ścieżki międzyprzedmiotowe, aktywność pozalekcyjna)
Szkolnictwo wyższe (obejmuje kształcenie zawodowe przygotowujące specjalistów do pracy w zakresie środowiska, w latach ’80 wprowadzono zarządzanie ochroną i kształtowanie srodowiska
Uniwersytety średniego wieku- nieobligatoryjne kursy
Strategia problemowa i emocjonalna
problemowa- ustalenie problemu, formuowanie hipotez, weryfikacja, wysuwanie i uzasadnienie wniosków
emocjonalna- ma wpływać na uczucia
projekty lokalne- 2003 „Co nowego w szkolnym monitoringu środowiska”
2002 „Nie było nas, był las, nie będzie nas- czy będzie las?”
Najlepsze rezulaty dają obserwacje i pomiary wg Małachowskiego.
Dylematy edukacji środowiskowej:
Podstawy programowe zbyt ogólnie sformuowane
Likwidacja przedmiotów „środowisko społeczno-przyrodnicze”- pomijanie treści edukacji ekologicznej, wtórny analfabetyzm w wiedzy o środowisku
Stosowanie przez szkoły werbalnych metod kształcenia
Wnioski: szkoła nie może sprostać wyzwaniom współczesnego świata tylko częściowa realizacja ścieżek miedzyprzedmiotowych.
Edukacja ekologiczna do zrównoważonego rozwoju potrzebuje:
Holistycznego pojmowania srodowiska jako układ stosunków mięszy przyrodą, ekonomią, społeczeństwem i kulturą
Otwarcia drzwi do lasu ;)
Wprowadzenia w większym stopniu strategii projeków
Zmian w szkołach kształcących nauczycieli
Motywacji nauczycieli do wprowadzania innowacji dydaktycznych
Metody pracy
Studium przypadku
Dyskusja (swobodna, sterowana, zorganizowana)
Burza mózgów (czynność grupowa, której celem jest skoncentrowanie energii i nakierowanie na wytworzenia licznych pomysłów)
Ranking diamentowy (uczestnicy otrzymuja kartki z twierdzeniami i muszą uporządkować je według podanego kryterium)
Metoda 4 kątów (prezentacja problemów środowiska i 4 alternatywnych rozwiązań, omawia się przyczyny wybrania jednej z opcji)
Analiza SWAT (mocna strony, słabe strony, szanse, zagrożenia)
Mapa mentalna (metoda wizualnego przedstawienia zagadnień z wykorzystaniem rysunków, obrazków, zdjęć, symboli, słów logicznie ze sobą powiązanych)
Edukacja ekologiczna nieformalna
a) Wg. Kalinowskiej: instytucje, centra edukacyjne i informacyjne, muzea, parki
b) Wg. Machłowskiego: środki masowego przekazu, obserwacje, dane statystyczne, plakaty, filmy,czasopisma, raporty
Organizacje ekologiczne w Polsce: w 2003 roku około 600, aktywnych 60 (m.in. LOP, Polski Klub Ekologiczny)
Organizacje międzynarodowe w Polsce: Światowa Unia Ochrony Przyrody, Ekspercka Grupa IUCN Komisj Edukacji i Komunikacji, WWF
c) wg. Pyłki- Gutowskiej
rola organizacji: popularyzacja idei ochrony przyrody i środowiska, kształtowanie właściwego stosunku do środowiska, szerzenie zrozumienia celów
Podział grup ekologicznych:
- pozarządowe organizacje proekologiczne (np. LOP, Polski Klub Ekologiczny)
- towarzystwa proekologiczne (np. Polskie Towarzystwo Leśne, Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami)
- grupy i stowarzyszenia proekologiczne (np. Wolny Ruch Ekologiczny, Harcerski Ruch Ochrony Środowiska)
- stowarzyszenia regionalne (np. Społeczny Komitet Ochrony Wielkich Jezior Mazurskich, Orzysz)
d) wg. Małachowskiego
tylko 4 społeczne organizacje mają dobrze rozwinięte sieci w kraju (LOP, Polski Klub Ekologiczny, Federacja Zielonych, Ogólnopolskie Towarszystwo Ochrony Ptaków)
cele organizacji: zwiększenie świadomości społeczeństwa, działania w zakresie ochrony i kształtowania środowiska, wpływ na decydentów, tworzenie nowych koncepcji rozwoju gospodarczo- społecznego
Podział grup ekologicznych:
- organizacje zajmujące się ochroną przyrody (LOP, PTOP, Prontura)
- organizacje edukacyjne (np. Fundacja Wolne Inicjatywy Edukacyjne)
- organizacje specjalistyczne i eksperckie (np. Stowarzyszenie Nauczycieli Przedmiotów Przyrodniczych )
- organizacje nurtu „ekologii głębokiej” (np. Klub GAJA)
- organizacje broniące praw zwierząt i ruch wegetarian (np. Front Wyzwolenia Zwierząt)
- organizacje młodzieżowe (ZHP, ZHR, koła szkolne)
- organizacje paraartystyczne i artystyczne (Centrum Sztuki Współczesnej w Warszawie)
- środowiska religijne i parareligijne (Ruch Ekologiczny Św.Francisza z Asyżu)
Polskie Towarzystwo Turystyczno- Krajoznawcze
Polski Związek Wędkarski
Polski Związek Łowiecki
Związek Młodzieży Wiejskiej
Paryska Liga Ochrony Ptaków
GREENPEACE założone w 1971
e) wg. Frątczaka
dom rodzinny- wiedza przekazywana dzieciom
pozarządowe organizacje ekologiczne- wpływają na władze
centra edukacji ekologicznej
parki krajobrazowe- organizowanie wycieczek, ścieżki edukacyjne, zajęcia terenowe, zwraca się uwagę na walory i zasoby środowiska np. Zabroski Park Krajobrazowy
samorządy terytorialne
wojewódzkie służby ochrony środowiska (Wojewódzka Inspekcja Ochrony Środowiska, Wydział Ochrony Środowiska województwa kujawsko-pomorskiego)
środki masowego przekazu
zakłady pracy (kursy, szkolenia zawodowe)
Ośrodki i instytucje edukacji ekologicznej w województwie kujawsko-pomorskim
Kujawsko-pomorskie Centrum Edukacji w Myślęcinku
Ośrodek Edukacji Ekologicznej „Wilga” w Górznie
Regionalne Centrum Edukacji Ekologicznej w Przysieku
Włocławskie Centrum Edukacji Ekologicznej we Włocławku
Pozarządowe Organizacje Ekologiczne:PKE, Polska Zielona Sieć, Przyjaciele Ziemi, Pracownia na rzecz wszystkich istot, Federacja Zielonych „GAJA”, Fundacja Edukacji Ekologicznaj i Rozwoju
Źródła finansowania edukacji ekologicznej:
- Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
- Wojewódzkie i gminne fundusze ochrony środowiska
- Fundacja Ekofundusz
- Środki Globalnego Funduszu Środowiskowego
- funduszę na oświate gmin
- środki zagraniczne
Modele ekukacji ekologicznej na świecie:
Amerykański (powołanie struktury organizacyjnej w kótrej koordynatorem jest szkoła)
Szkocki (eksponuje odrebności kulturowo- przyrodnicze Szkocji)
Germański (kształcenie zawodowe)
Angielski (inspirowany terenem, charakter skautowski, duże nakłady finansowe)
Duński (racjonalny, samoograniczne społeczeństwa)
Fennoskandzki (walka z globalnymi zagrożeniami środowiska, szacunek dla środowiska)