CHRZĄSZCZE
Rząd: CHRZĄSZCZE – COLEOPTERA

Jeden z najliczniejszych rzędów owadów, jego liczebność szacuje się na świecie na ponad 400 000 gatunków. W Polsce występuje około 6500 gatunków.

Olbrzymia różnorodność spowodowana jest przystosowaniem do najróżniejszych środowisk. Mają szeroki zasięg geograficzny, obejmujący wiele stref klimatycznych i ekologicznych.

Najmniejsze chrząszcze z rodziny piórkoskrzydłe (Ptiliidae) osiągają wielkość zaledwie 0,4 - 1,2 mm, a największe z rodziny kózkowate (Cerambycidae) prawie 20 cm.

Największym chrząszczem żyjącym w Polsce jest
jelonek rogacz, osiąga wielkość do 8 cm.

MORFOLOGIA CHRZĄSZCZY

W cyklu rozwojowym chrząszczy wyróżniamy stadium:
- jaja,
- larwy,
- poczwarki,
- owada dorosłego.

Rozwój z przeobrażeniem zupełnym – holometabolia.

W rozwoju larwy wyróżniamy kilka stadiów (co najmniej dwa). Ich liczba jest stała (np. u biegaczowatych) lub różna w zależności od jakości pokarmu, wilgotności, temperatury (np. u kózkowatych). Między poszczególnymi stadiami larwa linieje, następuje wzrost i zmiana oskórka.

Larwy chrząszczy można podzielić na dwa typy:
- oligopodialne,
- apodialne.

Larwy oligopodialne - mają dobrze wykształcone odnóża tułowiowe
- 3 pary. Do tej grupy należą np. larwy chrząszczy blaszkorogich, biegaczowatych, kusakowatych, pływakowatych, biedronkowatych.

Larwy apodialne - nie mają wykształconych odnóży tułowiowych ani przydatków na segmentach odwłoka, często żyją wewnątrz tkanek roślinnych. Należą do nich np. larwy bogatkowatych, kózkowatych, ryjkowcowatych.

Larwy wszystkich chrząszczy mają przeważnie dobrze rozwinięty gryzący aparat gębowy.

Poczwarka jest stadium spoczynkowym, nieruchomym, w którym dochodzi do całkowitej przebudowy narządów larwalnych w narządy dorosłego owada.

U chrząszczy występują poczwarki wolne oraz zamknięte.

SYSTEMATYKA

W obrębie rzędu Coleoptera wyróżnia się cztery podrzędy:

- Adephaga – chrząszcze drapieżne

- Polyphaga – chrząszcze wielożerne

- Archostemata

- Myxophaga.

Rząd chrząszczy obejmuje około 170 rodzin.

Chrząszcze wielożerne stanowią 90% opisanych gatunków.
Żywią się różnorodnym pokarmem, wykazują rozmaitość specjalizacji i adaptacji, w większości żyją w środowisku lądowym.

WYBRANE GATUNKI CHRZĄSZCZY

Typ: Stawonogi – Arthopoda
Podtyp: Sześcionogi – Hexapoda
Gromada: Owady – Insecta
Rząd: Chrząszcze – Coleoptera
Rodzina: Chrabąszczowate – Melolonthidae
Gatunek: chrabąszcz majowy (Melolontha melolontha)
Gatunek: chrabąszcz kasztanowiec (Melolontha hippocastani)
Gatunek: guniak czerwczyk (Amphimallon solstitale)

CHRABĄSZCZ MAJOWY

- długość 25-35 mm
- ciało owalne, nieco wydłużone, czarne z białymi plamami na bokach odwłoka
- czułki, pokrywy skrzydłowe i odnóża brunatne
- silny gryzący aparat gębowy
- jaja białawe, składane w złożach po 25-30 sztuk
- larwy oligopodialne - 3 pary nóg tułowiowych, białe, grube, charakterystycznie zgięte w podkowę nazywane pędrakami, do 5 cm długości
- poczwarka wolna
- lot imagines trwa od maja do końca czerwca
- dorosłe chrząszcze oraz pędraki zimują w glebie na głębokości 1 metra
- okres rozwoju jednego pokolenia: 4 lata
- stadium szkodliwe – larwy i imago
- naturalni wrogowie: ptaki, dzik, borsuk, kret, ryjówka, jeż

Larwy są typowymi polifagami, żerują na korzeniach roślin zielnych, krzewów
i drzew; mogą uszkadzać system korzeniowy młodych roślin, w burakach
i bulwach ziemniaka wygryzają dziury;
z punktu widzenia człowieka są szkodnikami szkółek, upraw oraz trawników. Najmniej szkodliwe są larwy w pierwszym i drugim stadium L1 i L2
(pierwsza i druga wylinka), żywią się głównie butwiejącymi resztkami roślinnymi i korzeniami, dopiero w ostatnim stadium L3 (trzecia wylinka) podgryzają żywe rośliny.

Rozwój
Chrząszcze chrabąszcza majowego i kasztanowca pojawiają się w maju, aby po trwającym kilka tygodni żerowaniu ponownie zakopać się w glebie, w celu złożenia jaj. Larwy pozostają w glebie przez cztery lata odżywiając się w tym samym czasie korzeniami roślin. W czwartym roku kończą żerowanie, przepoczwarzają się,
ale młode chrząszcze pozostają w glebie do wiosny następnego roku.

Szkodliwość
Chrząszcze żerują na liściach zjadając je częściowo lub całkowicie. W przypadku wystąpienia dużej liczby osobników dorosłych dochodzi do gołożeru. Pędraki ogryzają z zewnątrz korzenie.

Zwalczanie
Z młodych drzewek należy otrząsać chrabąszcze majowe na rozłożone na ziemi płachty (należy robić to rankiem, kiedy są odrętwiałe po nocnym obniżeniu temperatury). Sparzone wrzątkiem i wysuszone są doskonałą karmą dla ryb, drobiu i trzody chlewnej.
Na polach zapędraczonych należy stosować orkę zimową w celu niszczenia stadiów zimujących. Larwy można wyłapywać jesienią, zakopując gotowane warzywa, które po kilku dniach niszczy się wraz z pędrakami.

Chrabąszcz kasztanowiec jest nieco mniejszy od chrabąszcza majowego, a jego pygidium jest rozszerzone w końcowej części i zakończone guziczkowato.

Pojawia się nieco wcześniej niż chrabąszcz majowy i występuje mniej licznie.
Okres rozwoju jednego pokolenia trwa 5 lat. Szkodliwość larw i imago.

Guniak czerwczyk jest najmniejszy z rodziny chrabąszczy,
osiąga długość do 1,8 cm. Pokrywy żółtobrązowe, owłosione.
Rozwój podobny jak u chrabąszczy, jednak krótszy - 3 lata. Postacie dorosłe latają od czerwca do sierpnia. Szkodliwość larw i imago.

Typ: Stawonogi – Arthopoda
Podtyp: Sześcionogi – Hexapoda
Gromada: Owady – Insecta
Rząd: Chrząszcze – Coleoptera
Rodzina: Rutelowate - Rutelidae
Gatunek: ogrodnica niszczylistka (Phyllopertha horticola)
Gatunek: nierówienka listnik (Anomala aenea)

OGRODNICA NISZCZYLISTKA

- ciało osiągające długość 10 - 12 mm
- ubarwienie pokryw brunatne
- głowa, przedplecze i nogi ciemnozielone z metalicznym połyskiem, spód ciała również zielony
- całe ciało pokrywają krótkie włoski.
- dorosłe osobniki żerują przede wszystkim na liściach i kwiatach drzew owocowych i róż
- okres rozwoju pokolenia trwa 1 – 2 lata
- larwy dorastają do 2 cm długości, rozwijają się w glebie żywiąc się korzeniami traw i innych roślin
- z końcem maja masowo wylęgają się postacie dorosłe
- lot imagines odbywa się od maja do lipca
- szkodliwość larw oraz imago
- zwalczanie podobnie jak u chrabąszczy
- zaleca się też uprawę gryki, która zawiera taniny, związki niekorzystne dla pędraków

NIERÓWIENKA LISTNIK

- ciało lekko wydłużone, długości 9 – 14 mm
- przednia część ciała ciemno ubarwiona i gęsto owłosiona
- pokrywy żółtobrunatne lub czerwonobrunatne, u samic z ciemną plamą przy tarczce
- odwłok pokryty gęsto jasnymi i przylegającymi włoskami
- cykl rozwojowy trwa dwa lata
- lot imagines trwa krótko w maju lub czerwcu
- samice zagrzebują się płytko lub wciskają pod grudki gleby, gdzie składają jaja
- larwy żerują przez dwa sezony wegetacyjne, przepoczwarzając się wiosną drugiego roku
- chrząszcze zgryzają kwiaty i świeżo wykształcone ziarna zbóż ozimych i traw
- pędraki żerują na podziemnych częściach tych roślin

Typ: Stawonogi – Arthopoda
Podtyp: Sześcionogi – Hexapoda
Gromada: Owady – Insecta
Rząd: Chrząszcze – Coleoptera
Rodzina: Ryjkowcowate – Curculionidae
Gatunek: naliściak srebrnik (Phyllobius argentatus)
Gatunek: naliściak gruszowy (Phyllobius piri)
Gatunek: naliściak pączkojad (Phyllobius oblongus)
Gatunek: tutkarz bachusek (Rchynchites bacchus)
Gatunek: tutkarz ogonkowiec (Coenorrhinus puxillus)

NALIŚCIAK SREBRNIK

NALIŚCIAK GRUSZOWY

NALIŚCIAK PĄCZKOJAD

- niewielkie chrząszcze długości do 6 mm
- stosunkowo krótki ryjek i wyraźnie uwypuklone pokrywy
- naliściak pączkojad o brązowych pokrywach
- naliściak srebrnik pokryty krótkimi, owalnymi, zielonymi łuskami
- jaja owalne, kremowe, stopniowo brązowiejące
- larwa do 7 mm długości, beznoga, rogalikowato zagięta, z brązową głową
- chrząszcze pojawiają się w maju, po kilkutygodniowym żerowaniu samice składają jaja do gleby na głębokość ok 2 cm
- larwy po wylęgu zagrzebują się w glebie na głębokość nie większą niż 25 cm, żerują na korzeniach drzew owocowych
- larwy pozostają w glebie do następnego roku, a ich przepoczwarzenie odbywa się w kwietniu
- naliściak pączkojad wyjada wnętrze rozwijających się pąków oraz zjada liście
- naliściak gruszowy oraz naliściak srebrnik uszkadzają liście wyjadając wzdłuż brzegu niewielkie, zatokowe otwory

TUTKARZ BACHUSEK

- niewielki chrząszcz wielkości 5 mm
- purpurowoczerwony ze złocistozielonym odcieniem
- jaja białe, długości 1 mm
- larwa biała, beznoga, rogalikowato zagięta, z brązową głową, do 9 mm długości
- rośliny żywicielskie: czereśnie, wiśnie, jabłonie, śliwy, morele i wiele innych
- wiosną chrząszcze wygryzają otwory w pąkach, a w późniejszym okresie w zawiązkach owoców i owocach, które na skutek uszkodzeń ulegają deformacji
- larwy zerują i rozwijają się wewnątrz zawiązków
- zaatakowane owoce często porażane są przez brunatną zgniliznę
- chrząszcze zimują w spękaniach kory oraz ściółce, zimowe kryjówki opuszczają w kwietniu i rozpoczynają żerowanie na pąkach i liściach
- po złożeniu jaj samica podcina szypułkę pąka
- w czerwcu larwa opuszcza miejsce żerowania, schodzi do gleby i przepoczwarza się, część larw pozostaje w glebie przez dwa lata

TUTKARZ OGONKOWIEC

- chrząszcz długości 2-3 mm, o ciele ciemnoniebieskim lub zielonym z metalicznym połyskiem
- jaja bezbarwne, owalne
- larwy białe, beznogie, z brązową głową, osiągają długość 4 mm
- rośliny żywicielskie: jabłonie, grusze, czereśnie, śliwy
- wiosną chrząszcze wyjadają otwory w pąkach
- larwy żerują wewnątrz ogonków liściowych lub głównych nerwów, powodując więdnięcie i opadanie liści
- zimują chrząszcze w spękaniach kory i innych naturalnych kryjówkach, które opuszczają w kwietniu
- samice składają jaja do ogonków liściowych u podstawy blaszki liścia, po zakończeniu rozwoju larwy przepoczwarzają się w glebie

Typ: Stawonogi – Arthopoda
Podtyp: Sześcionogi – Hexapoda
Gromada: Owady – Insecta
Rząd: Chrząszcze – Coleoptera
Rodzina: Kózkowate – Cerambycidae
Gatunek: naśliwiec lilipucik (Tetrops praeusta)

NAŚLIWIEC LILIPUCIK

- Chrząszcz długości 3,5 – 5,5 mm, o wydłużonym, wąskim ciele
- głowa i tułów czarne, pokrywy żółtobrunatne
- czułki długie, czarne, składające się z 11 członów
- jaja wrzecionowate, wydłużone, około 1 mm długości
- larwa o cylindrycznym ciele, biała, beznoga, wydłużona, 6 – 7 mm
- chrząszcze żerują na dolnej stronie liści, wygryzając nerw główny oraz boczne, nie naruszają przy tym blaszki liściowej, uszkodzone nerwy zasychają, kurczą się, co powoduje zwijanie się i pękanie liścia, tkanki wzdłuż nerwów brunatnieją, a po pewnym czasie zasycha cały organ
- larwa żeruje w łyku, miazdze i zewnętrznej warstwie drewna, wygryza chodnik o długości do 8 cm
- w kwietniu drąży krótki, 1-centymetrowy tunel, w którym się przepoczwarza
- zimują larwy w chodnikach wygryzionych latem i jesienią poprzedniego roku
- przepoczwarzają się w kwietniu, w pierwszej połowie maja pojawiają się imago
- samice składają po jednym jaju pod korę gałązek
- występują w starych, zaniedbanych sadach
- należy systematycznie usuwać zasychające i chore pędy