ERGONOMIA jest to nauka stosowana, zmierzająca do optymalnego dostosowania narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii i organizacji materialnego środowiska pracy oraz przedmiotów powszechnego użytku do wymagań i potrzeb fizjologicznych człowieka. ( Polskie Towarzystwo Ergonomiczne)

ERGONOMIA zajmuje się związkami zachodzącymi pomiędzy człowiekiem a jego zajęciem, sprzętem i otoczeniem (materialnym) w najszerszym znaczeniu, włączając w to pracę, wypoczynek, sytuacje w domu i w podróży. (Międzynarodowe Towarzystwo Ergonomiczne), czyli najprościej mówiąc ergonomia to m. Inn. dostosowanie np. stanowiska pracy do możliwości człowieka.

Bezpieczeństwo to stan w którym ryzyko odniesienia obrażeń przez osoby lub spowodowania szkody zostało ograniczone do akceptowalnego poziomu.

BHP to:- zespół warunków, które muszą być zachowane aby ludzie mogli pracować bezpiecznie czyli bez wypadku i bez szkody dla zdrowia, - zespół przedsięwzięć obejmujący wszystkie działania i angażowane w nie środki służące zapobieganiu urazom (wypadku przy pracy), - stan warunków i organizacji pracy oraz zachowań pracowników zapewniający wymagany poziom ochrony zdrowia i życia przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy.

Posługując się metodami poszczególnych dziedzin składowych ergonomia:

- przeprowadza analizę relacji zachodzących miedzy pracownikiem a pozostałymi elementami pracy,

- stawia diagnozę dotyczącą stanu, przyczyny i znaczenia,

- określa na tej podstawie w sposób systemowy, syntetyczny projekt rozwiązań optymalnych.

Cele i przyczyny działań ergonomicznych - dążenie do podwyższania ergonomicznej jakości obiektów technicznych nie ma nic wspólnego z działalnością idealistyczną i charytatywną wręcz przeciwnie – celem działalności ergonomicznej jest zwiększenie efektywności działań ludzkich w tym pracy zawodowej lecz nie kosztem zwiększonego wysiłku czy innych obciążeń człowieka.

Wyższa jakość ergonomiczna (ergonomiczność) urządzeń technicznych, którymi posługuje się człowiek w procesie pracy sprzyja:

- lepszej i wydajniejszej pracy,

- zmniejszeniu biologicznych kosztów pracy,

- zmniejszeniu liczby kosztów braków oraz błędów popełnianych w pracy,

- zwiększeniu bezpieczeństwa pracy i eliminacji chorób zawodowych,

- lepszemu wykorzystaniu czasu pracy,

- ograniczeniu absencji chorobowej,

- zwiększeniu satysfakcji z pracy oraz pozytywnej motywacji,

- odczuwaniu zadowolenia i przyjemności z kontaktu z urządzeniami technicznymi

Praktyczne działania ergonomii dzieli się tradycyjnie na korekcyjne i koncepcyjne.

Ergonomia korekcyjna zajmuje się naprawą sytuacji istniejących.

Ergonomia koncepcyjna to wprowadzanie zasad ergonomii już w trakcie projektowania systemów. Proces projektowania obejmuje również fazy wykonania i badania prototypu, w których trzeba korzystać z diagnostycznych metod ergonomii korekcyjnej.

Ergonomia należy do nauk stosowanych i kompleksowych. Oznacza to że czerpie z teoretycznego i praktycznego dorobku nauk szczegółowych w celu rozwiązywania teoretycznych i praktycznych problemów pojawiających się podczas współdziałania człowieka (ludzi) i środków technicznych (narzędzi, maszyn, pojazdów, sprzętów , aparatów i innych urządzeń technicznych). Jest również nauką interdyscyplinarną wiążącą nauki o człowieku, nauki techniczne i ścisłe oraz organizacji pracy.

Nauki o człowieku jest to ogólna nazwa dużej grupy nauk humanistycznych i przyrodniczych, które zajmują się budową i funkcjonowaniem człowieka jako jednostki oraz funkcjonowaniem człowieka jako składowej cząstki człowieczeństwa. Zasadnicze znaczenie dla ergonomii maja takie nauki szczegółowe jak: psychologia i fizjologia pracy, antropometria, dyscypliny medyczne, toksykologia, socjologia i prawo.

Składowe ergonomii:

RYSUNEK 1

Nauki techniczno- organizacyjne	Nauki o człowieku
Technika i technologia	Fizjologia pracy
Nauka organizacyjna pracy	Psychologia inżynieryjna
Analiza ekonomiczna pracy	Antropometria
Normowanie pracy	Higiena pracy

Człowiek wykonujący czynności zawodowe znajduje się pod wpływem wielu czynników występujących w środowisku pracy, nie zawsze korzystnych dla jego zdrowia. Ekspozycja na te czynniki spowodować może ujemne skutki objawiające się w postaci stresów, nerwic lub stanów chorobowych.

Utrzymanie właściwego dobrostanu fizycznego związane jest z zapewnieniem pracownikowi takich warunków pracy, które nie zakłócają naturalnych (fizjologicznych) procesów życiowych przebiegających w organizmie i tym samym zapewniają utrzymanie jego homeostazy.

Homeostaza to przede wszystkim utrzymanie stałości składu, objętości, ciśnienia osmotycznego, pH i temperatury wewnątrz ustroju człowieka na stałym poziomie warunkującym prawidłowe funkcjonowanie organizmu.

Homeostaza jest więc stanem równowagi wewnętrznej organizmu. Organizm jest wyposażony w wewnętrzny system automatycznej kontroli wielu procesów życiowych, którego działanie umożliwia utrzymanie odpowiedniej temperatury ciała, objętość płynów ustrojowych, ciśnienia parcjalnego tlenu i stężenia glukozy we krwi.

RYSUNEK 2

Obciążenie człowieka pracą zawiera dwa odmienne ilościowo i jakościowo komponenty:

- wynikający jedynie z obciążenia go samymi czynnościami roboczymi,

- zależy od warunków środowiska, w którym proces pracy ma miejsce oraz od charakteru reakcji i ustroju pracownika.

Obciążenie człowieka pracą może mieć charakter fizyczny lub psychiczny.

Efektem obciążenia człowieka pracą może być zarówno uciążliwość jaki i szkodliwość.

Ze względu na systemy biorące udział w wykonywaniu jakiejś czynności przyjęto w ergonomii stosować następujące określenia:

- praca fizyczną określa się sytuację, kiedy występuje przewaga organu wykonawczego – mięśni (efektorów),

- pracę umysłową – kiedy w przeważającym stopniu zaangażowany jest system nerwowy człowieka.

Ze względu na procesy zachodzące w efektorach, pracę fizyczną różnicuje się na:

- statyczną, gdy występuje jedynie napięcie mięśni bez ich ruchu,

- dynamiczną, kiedy mięśnie wykonują ruch (kurczenie i rozciąganie)

Przy projektowaniu całych stanowisk pracy duże znaczenie mają te aspekty fizjologii człowieka, które związane są z praca zarówno dynamiczną jak i statyczną. Bierze się w niej pod uwagę obciążenie fizyczne, dynamiczne, statyczne, monotypię ruchów i ocenia jego poziom.

Przy obciążeniu dynamicznym poddaje się również wartość wydatku energetycznego netto na zmianę roboczą. Pomiar wydatku energetycznego jest jednym ze sposobów oceny ciężkości pracy.

Praca fizyczna dynamiczna jest definiowana jako praca wykonywania z przeważającym udziałem skurczów izotonicznych i krótkotrwałych skurczów izometrycznych mięśni (chód, bieg, jazda na rowerze).

SKURCZ IZOTONICZNY – zachodzi wtedy, jeśli jeden z przyczepów mięśnia jest wolny i w wyniku pobudzania następuje jego skracanie z maksymalną szybkością. Napięcie mięśnia w tej sytuacji nie zmienia się.

SKURCZ IZOMETRYCZNY – gdy obydwa przyczepy mięśni są unieruchomione, a opór przekracza wielkość siły maksymalnej skurczu, co w efekcie powoduje w mięśniu pobudzonym wzrost napięcia, a jego długość nie zmienia się. Taki typ skurczu przeważa w wysiłku statycznym.

Do oceny obciążeń statycznych bierze się pod uwagę następujące czynniki:

- zajmowana pozycja ciała i stopień jej wymuszenia,

- obecność operacji roboczych wymagających istotnych napięć statycznych,

- wielkość rozwijanych sił podczas napięć statycznych,

- czas trwania obciążeń.

Realizacja tych postulatów w każdym przypadku wymaga dodawania jakościowej i ilościowej oceny występowania elementów statycznych podczas pracy.

Ze względu na stopień rozpowszechnienia i negatywne następstwa obciążenia typu statycznego są one przedmiotem szczególnego zainteresowania w działaniach zmierzających do optymalizacji metod i warunków pracy. Istnieją powody, aby zmniejszać obciążenie pracą statyczną tam, gdzie to jest możliwe, lub co najmniej ograniczać negatywne skutki wynikające z tego rodzaju obciążeń. Realizacja tych postulatów w każdym przypadku wymaga dokonania jakościowej i ilościowej oceny występowania elementów statycznych podczas pracy.

Zasięg normalny – strefa optymalna dla manipulacji

Zasięg maksymalny – środek dłoni przy ruchu wyprostowanej kończyny wokół stawu łokciowego

Zasięg wymuszony – to zasięg maksymalny z pochyleniem tułowia. Jego granice wyznaczają fizyczną możliwość sięgania i utrzymania równowagi.

Wysokość pola pracy jest uzależniona od precyzji wykonywanej pracy i siły jakiej trzeba użyć.

Optymalna wysokość pracy uzależniona jest od rodzaju wykonywanej pracy i uzależniona jest od wysokości łokciowej.

Prawie wszystkim czynnościom towarzyszy postrzeganie wzrokowe. Trzeba dostosować stanowisko do cech wzroku.

Im bardziej precyzyjna praca, np. zegarmistrz, jubiler, to miejsce pracy (biurko) musi być wyżej – czyli bliżej oczu.

Jak oglądamy TV to musi on być na wysokości oczu, nie wyżej niż linia pozioma!

Normalne nachylenie spojrzenia w czasie pracy stojącej i siedzącej według Lehmanna, Stiera

Pozycja siedząca np. w pracy jest lepsza od stojącej , a najlepsza jest pozycja zmienna!!!

Bardzo niekorzystna jest pozycja pochylona i pozycja skręcona, zła taż jest pozycja wymuszona.

OBCIĄŻENIE NARZĄDU WZROKU.

WIDZENIE – analiza amplitudy długości fali i rozmieszczenia źródeł światła w zakresie fali 380 – 760/780 nm (nanometrów).

OKO:

-urządzenie wyposażone w układ optyczny, przekształca przestrzeń przedmiotową w obrazową;

- układ mający aparat receptorowy, zachodzi przemiana energii kwantów promieniowania widzialnego w impuls nerwowy oraz analiza obrazu przez siatkówkę.

BUDOWA OKA:

BUDOWA SIATKÓWKI (w kolejności wynikającej z przebiegu światła):

- komórki nerwowe;

-komórki zwojowe;

-komórki bipolarne;

- komórki horyzontalne;

-pręciki;

-czopki.

W siatkówce oka ludzkiego znajduje się 7 mln czopków (3 podstawowe barwy) i 130 mln pręcików (nie rozróżniają barw). Mają około 1/100 mm długości, a przekrój ich wynosi około 1/1000 mm.

SCHEMAT BUDOWY SIATKÓWKI OKA:

Uproszczony schemat budowy siatkówki oka
A - czopki i pręciki podłączone do włókna nerwowego;
B - pojedyncze czopki podłączone do włókna nerwowego;
C - grupa pręcików podłączona do włókna nerwowego

W siatkówce są 3 rodzaje czopków, które różnią się wrażliwością na różne długości fal.

Wszystkie widziane przez nas barwy są złożone.

Kodowanie informacji zbieranej przez siatkówkę odbywa się poprzez zmianę częstotliwości wyładowań w nerwie wzrokowym. Częstotliwość wyładowań komórek zwojowych zależy od kombinacji pobudzeni całej grupy pręcików i czopków a nie od pobudzenia pojedynczych komórek.

Widzenie przestrzenne wynika z tego, że obraz rejestrowany przez każde oko jest nieznacznie odmienny. Para oczu umożliwia dokładną orientacje w przestrzeni – zbieżność (konwergencja) osi oczu dla obiektów bliższych jest większa niż dla dalszych

Akomodacja – zdolność soczewki do zmiany zdolności skupiającej. Zmiana kształtu soczewki osiągana jest dzięki mięśniom rzęskowym.

Akomodacja pozwala na ostre widzenie przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach od oka.

Zmęczenie wzroku spowodowane pracą z komputerem może mieć różne podłoże:

Może zależeć od sprawności wzroku tj. czynników wewnętrznych lub może pochodzić od czynników zewnętrznych czyli warunków ergonomicznych środowiska pracy.

Wśród czynników wewnętrznych wyróżnia się:

- zmęczenie kontroli akomodacji oka;

-zmęczenie elementów biorących udział w procesie widzenia;

- wpływ ogólnego stanu pobudzenia i wytężonego wysiłku w czasie pracy.

Na obciążenie narządu wzroku wpływają też niekorzystne warunki zewnętrzne:

- zła jakość monitora ( nieostre znaki, migotanie, niewłaściwy kształt liter),

- różnice luminancji i odległości miedzy powierzchniami pracy tj. ekranu, klawiatury, dokumentu,

- niewłaściwe usytuowanie monitora związane z tym olśnienie powstające z różnych odbić .połyskujących powierzchni,

- zbyt duża temperatura barwowa światła;

-nieodpowiedni mikroklimat panujący w otoczeniu.

Ważną rolę odgrywa też rodzaj wykonywanej pracy. Spośród operatorów monitorów ekranowych najczęściej skargi zgłaszają osoby wprowadzające dane oraz pracujące w trybie interakcyjnym. W rzeczywistości największego wysiłku wymaga praca programisty.

Subiektywne objawy zmęczenia wzroku to:

- wzrokowe zamazywanie obrazu lub czytanego tekstu

- oczne pieczenie, zmęczenie i zaczerwienienie oczu, które prowadzić mogą do wystąpienia bólu oczu jako następstwo przeciążenia mięsni ocznych po dłuższym okresie pracy wzrokowej,

- bóle i zawroty głowy, zaburzenia żołądkowe, skurcze mięśni;

- czynnościowe, światłowstręt, niemożność długiego czytania, nawet po zastosowaniu korekcji okularowej, te dolegliwości mają podłoże psychologiczne Kobiety częściej niż mężczyźni zgłaszają skargi na zmęczenie wzroku. Częściej skarżą się osoby stosujące korekcje okularową, szczególnie gdy dotyczy to astygmatyzmu.

Najmniej na trudności w pracy skarżą się programiści. Dolegliwości oczne i wzrokowe budzą niepokój głównie młodych pracowników, szczególnie kobiety.

U operatorów komputerów najistotniejsze są te funkcje wzroku, które pozostają w stałym pobudzeniu w czasie pracy. Są to:

- ostrość wzroku – siła widzenia plamkowego

- akomodacja – nastawność, zdolność oczu do wyraźnego widzenia przedmiotów z bliska i daleka, pomiędzy punktem bliży i dali.

-szybkość spostrzegania;

- foria – równowaga mięśni zewnętrznych oczu, przy patrzeniu w dal linie widzenia biegną równolegle, a przy skierowaniu oczu do bliży przecinają się na obserwowanym obiekcie, zez jawny lub ukryty.

OSTROŚĆ WZROKU – to precyzyjna ocena szczegółów obserwowanego obiektu.

WADY WZROKU: KRÓTKOWIDZ, DALEKOWIDZ, ASTYGMATYZM.

OSTROŚĆ WZROKU jest lepsza im większy kontrast między znakami a tłem.

Podstawowe wady wzroku: krótkowzroczność, dalekowzroczność (nadwzroczność)astygmatyzm.

Zakres akomodacji: od punktu dalekiego ( D ) do bliskiego ( B )

Refrakcja oka: od punktu dalekiego (S_D)R=1/S_D.

Dla oka normalnego R=0, krótkowzrocznego R<0, dla dalekowzrocznego R>0.

Proces zwężenia zakresu akomodacji – prezbiopia-starczowzroczność – nie powoduje zmiany refrakcji.

Astygmatyzm (soczewka ma różne zdolności skupiające w różnych płaszczyznach).

WIEK A AKOMODACJA OKA:

1.WIEK: 10 LAT - PUNKT BLIŻY: 7cm;

2. WIEK:20- PUNKT BLIŻY 10 cm;

3. WIEK:30- PUNKT BLIŻY 14 cm;

4. WIEK:40- PUNKT BLIŻY 22 cm;

5. WIEK:50- PUNKT BLIŻY 50 cm;

6. WIEK:60-70- PUNKT BLIŻY100 cm;

FUNKCJE WZROKU WSPOMAGAJĄCE PRACĘ Z MONITORAMI EKRANOWYMI:

Dla określenia wpływu pracy na wzrok lub oceny przydatności kandydatów do pracy z monitorami sprawdzono funkcje układu wzrokowego takie jak:

- wrażliwość na kontrast;

- zdolność rozpoznawania barw;

-pole widzenia;

- zdolność adaptacji do zmian natężenia oświetlenia.

Wrażliwość na kontrast jest to zdolność spostrzegania najmniejszych różnic jasności (jaskrawości, luminacji) między obiektami w przestrzeni lub miedzy częściami obserwowanego przedmiotu.

W życiu codziennym umożliwia rozróżnianie kształtów otaczających nas obiektów. Wykazano osłabienie czucia kontrastu u operatorów po 3 godzinach pracy z komputerem wiążąc te objawy z przemijającą krótkowzrocznością, której trwanie określono na około 7 minut.

Zdolność rozpoznawania barw łączy się z funkcją aparatu czopkowego siatkówki.

Aby móc czytać tekst, potrzebne jest zachowanie odpowiedniego kontrastu między tłem a literami, a barwa nie odgrywa istotnej roli. Zdolność rozpoznawania barw jest bardzo pomocne przy programowaniu oraz projektowaniu wspomaganym komputerem.

Pole widzenia jest tą częścią otoczenia, które możemy objąć wzrokiem nie poruszając ani głowa ani oczami. Widzimy tylko bardzo wyraźnie w obrębie małego stożka w miarę jak przedmioty znajdują się dalej staja się mniej wyraźne i bardziej zamazane.

Przy czytaniu bez poruszania oczami widzimy ostro tylko część liter. Plamka zapewnia widzenie w obszarze niewielkim, pole widzenia przy nieruchomym oku jest znacznie większe. Pole okalające ograniczane jest przez głowę, nos, policzki. Pole widzenia ma znaczenie przy pracach, gdzie są nagłe lub ciągłe zmiany zachodzące w przestrzeni. Uwzględniając obszar jaki zajmuje zestaw aparatury komputerowej jest to również bardzo ważne.

WYDOLNOŚĆ WZROKOWA.

Jakość widzenia charakteryzuje się na podstawie oceny dokładności i szybkości wykonywania czynności niekiedy z uwzględnieniem stopnia wydatkowania energii. Na postawie tak określonej wydolności wzrokowej ustalono dwie grupy czynników decydujących o jakości widzenia

- pierwsza grupa są to czynniki fizjologiczne (np. akomodacja, adaptacja) na które oświetleniowiec nie ma wpływu ( ale niektóre z nich powinien brać po uwagę przy projektowaniu oświetlenia (w szczególności wiek użytkowników).

- Druga grupa są to czynniki fizyczne, które zależą od cech spostrzeganych szczegółów i ich otoczenia. Zalicza się do nich:

- luminacją przedmiotu pracy wzrokowej i jego kontrast z tłem;

- rozkład luminacji (zadania wzrokowego, otoczenia, tła) dla danego poziomu natężenia oświetlenia różnice w luminacji wynikają z różnic w odbiciach strumienia świetlnego od powierzchni;

- czas przeznaczony na spostrzeganie.

Na podstawie analizy wyników badań dotyczących wydajności wzrokowej sformułowano następujące wnioski:

- przedmiot pracy wzrokowej jest tym łatwiej spostrzegany im większy jest kontrast luminancji np. czarne litery na białym tle. Wówczas gdy kontrast jest mały natężenie oświetlenia musi być tak zwiększone aby zagwarantować łatwość rozpoznania obiektu

- poprawa kontrastu luminancji obserwowanych obiektów ma większy wpływ na wydolność wzrokową niż znaczący wzrost natężenia oświetlenia.

- wzrost natężenia oświetlenia ma wpływ na poprawę wydolności widzenia i to wpływ ten jest bardziej znaczący przy małym kontraście niż przy dużym;

- zmniejszanie się z wiekiem wydolności wzrokowej uwydatnia się szczególnie przy niższych poziomach natężenia oświetlenia;

- taki sam wzrost poziomu natężenia oświetlenia spowoduje wyższy stopień poprawy wydolności wzrokowej u osoby w wieku np. 45 lat niż u osoby w wieku np. 30 lat/

Wynika stąd postulat zapewnienia pracownikom ze starczowzrocznością odpowiednio wyższych poziomów natężenia oświetlenia.

Najczęstszą wadą wzroku, która powstaje przy pracy z monitorami ekranowymi jest krótkowzroczność. Polega ona na załamywaniu się promieni świetlnych przed siatkówką

Objawy to:

- ból oczu lub głowy;

- pieczenie lub palenie pod powiekami;

- słaba ostrość widzenia;

- niemożność czytania wieczorem i w złym oświetleniu.

OŚWIETLENIE.

Światło jest promieniowaniem widzialnym (elektromagnetycznym) zdolnym do wywoływania bezpośrednio wrażeń wzrokowych, z których wynika widzenie. Przyjmuje się, że promieniowanie widzialne zawiera się w przedziale 380 – 780 nm.

ZAKRES PROMIENIOWANA WIDZIALNEGO.

Światło jest promieniowaniem widzialnym (elektromagnetycznym) zdolnym do wywoływania bezpośrednio wrażeń wzrokowych, z których wynika widzenie. Przyjmuje się, że promieniowanie widzialne zawiera się w przedziale 380 ÷ 780 nm.

W widmie światła widzialnego istnieją przedziały o różnych długościach fal, które oko ludzkie odbiera jako wrażenie różnych barw, np.:

• przedział o długości fali od 380 nm do  436 nm  - fiolet,

• przedział o długości fali od 436 nm do  495 nm  - niebieski,

• przedział o długości fali od 495 nm do  566 nm  - zielony,

• przedział o długości fali od 566 nm do  589 nm  - żółty,

• przedział o długości fali od 589 nm do  627 nm  - pomarańczowy,

• przedział o długości fali od 627 nm do  780 nm  - czerwony.

      Najlepiej widzimy w środku zakresu promieniowania widzialnego a najgorzej na końcach zakresu.

PODSTAWOWE FUNKCJE I RODZAJE OŚWIETLENIA.

Światło na stanowisku pracy i w jego otoczeniu wpływa bezpośrednio na szybkość i pewność widzenia oraz określa w jaki sposób widzimy formy, sylwetki, barwę i właściwości powierzchni przedmiotów tam występujących.

Wymagania oświetleniowe wynikają z uwzględnienia trzech podstawowych potrzeb człowieka:

- wygody widzenia, przy której pracownicy mają dobre samopoczucie, wpływa to również na wzrost wydajności pracy;

- wydolności wzrokowej, przy której pracownicy są w stanie wykonywać zadania wzrokowe nawet w trudnych warunkach i w wydłużonym czasie;

- bezpieczeństwa.

GRAFICZNE PRZDSTAWIENIE ŚWIATŁOŚCI- Światłość (I) jest to gęstość kątowa strumienia świetlnego źródła światła w danym kierunku. Światłość charakteryzuje rozsył strumienia świetlnego w przestrzeni, czyli ilość strumienia świetlnego wysyłanego przez źródło światła w niewielkim kącie bryłowym otaczającym określony kierunek. Światłość wyznacza się ze wzoru: I = F/w, gdzie w - jest to kąt bryłowy, który na powierzchni kuli o promieniu r, zakreślanej z wierzchołka tego kąta ogranicza pole S = r². Jednostką światłości jest kandela cd = lm/sr, gdzie: sr - steradian to jednostka kąta bryłowego.

Rys. Graficzne przedstawienie światłości

PODSTAWOWE PARAMETRY OKREŚLAJĄCE OTOCZENIE ŚWIETLNE TO:

- natężenie i równomierność oświetlenia;

- rozkład luminacji;

- olśnienie;

- oddawanie barw;

- migotanie;

- światło dzienne.

NATĘŻENIE OŚWIETLENIA.

Natężenie oświetlenia (E) jest to gęstość powierzchniowa strumienia świetlnego padającego na daną płaszczyznę, czyli jest to stosunek strumienia świetlnego padającego na płaszczyznę do jej pola powierzchni E = F/S.

Jednostką natężenia oświetlenia jest luks (lx), gdzie lx= I m/m².

Natężenie oświetlenia ma wpływ na szybkość, bezpieczeństwo i komfort spostrzegania i wykonania zadania wzrokowego. Wartości natężenia oświetlenia podane w normie zapewniają wygodę widzenia i potrzebę wydolności.

GRAFICZNE PRZEDSTAWIENIE JEDNOSTKI NATĘŻENIA OŚWIETLENIA.

Wybór odpowiedniego rodzaju oświetlenia powinien być uzależniony od wymaganego poziomu natężenia oświetlenia . Dla poziomów natężenia oświetlenia powyżej 200 lx zaleca się stosowanie oświetlenia ogólnego.

Dla poziomów natężenia oświetlenia z przedziałów 200 – 750 lx zaleca się stosowanie oświetlenia ogólnego jako wyłącznego rodzaju oświetlenia, wtedy gdy występuje potrzeba jednakowego lub prawie jednakowego oświetlenia danej przestrzeni.

Natomiast dla poziomów natężenia oświetlenia powyżej 750 lx (luksów) zaleca się stosowanie oświetlenia złożonego (ogólne oraz miejscowe.

WYRÓŻNIA SIĘ TRZY PODSTAWOWE RODZAJE OŚWIETLENIA:

1. OŚWIETLENIE OGÓLNE – równomierne oświetlenie pewnego obszaru bez uwzględnienia szczególnych wymagań dotyczących oświetlenia niektórych jego części;

2. OŚWIETLENIE MIEJSCOWE – dodatkowe oświetlenie przedmiotu pracy wzrokowej z uwzględnieniem szczególnych potrzeb oświetleniowych, w celu zwiększenia natężenia oświetlenia, uwidocznienia szczegółów itd., załączane niezależnie od oświetlenia ogólnego;

3. OŚWIETLENIE ZŁOŻONE – oświetlenie składające się z oświetlenia ogólnego i oświetlenia miejscowego.

Drugie kryterium minimalnego poziomu natężenia oświetlenia wynika, że natężenie oświetlenia na poziomej płaszczyźnie roboczej, które można zaakceptować w pomieszczeniach w których ludzie przebywają przez długi czas niezależnie od tego jakie jest wykonane zadanie wzrokowe powinno wynosić 200 lx.

Przy stopniu trudności pracy wzrokowej większym od przeciętnego, przy utrudnieniach w wykonywaniu pracy, przy wymaganiu zapewnienia dużej wygody widzenia i gdy pracownikami są osoby powyżej 40 lat należy przyjmować poziom natężenia oświetlenia o stopień wyższy niż poziom minimalny dopuszczalny podany w normie.

Poziom natężenia oświetlenia potrzebny do wykonania określonej pracy wzrokowej dobiera się w zależności od stopnia trudności.

O STOPNIU TRUDNOŚCI PRACY WZROKOWEJ DECYDUJE:

- współczynnik odbicia przedmiotu pracy;

- wielkość kontrastu jaskrawości szczegółu przedmiotu z jego tłem. Im mniejszy jest współczynnik odbicia (tzn. bliższy zeru) i kontrast szczegółu z tłem, tym większy jest stopień trudności pracy wzrokowej. Wymagania szczegółowe dla różnego rodzaju stanowisk pracy są podane w załącznikach do normy oświetlenia.

Równomierność oświetlenia (d) na danej płaszczyźnie wyznacza się jako iloraz najmniejszej zmierzonej wartości natężenia oświetlenia występującej na danej płaszczyźnie (Emi) do średniego natężenia oświetlenia na tej płaszczyźnie (Eśr) :

d=Emin/Eśr gdzie Eśr=(E1+E2+E3…..+En)/nj

n – liczba punktów pomiarowych

E1 – En – wyniki pomiarów w kolejnych punktach pomiarowych.

W normie ustalono minimalne dopuszczalne wartości równomierności oświetlenia w polu zadania i w polu bezpośredniego otoczenia. Przyjmuje się, że równomierność oświetlenia na płaszczyźnie roboczej (w polu zadania) powinna wynosić co najmniej 0,7 a w polu bezpośredniego otoczenia co najmniej 0,5.

Luminancja (L) jest to fizyczna miara jaskrawości. Zależy ona od natężenia oświetlenia na obserwowanym obiekcie, właściwości odbiciowych powierzchni obiektu ( barwa, stopień chropowatości), oraz od jego pola pozornej powierzchni świecącej.

Pozorna powierzchnia świecąca jest to wielkość postrzeganej przez obserwatora powierzchni płaszczyzny świecącej uzależniona od kierunku jej obserwacji. Pozorna powierzchnia świecąca jest to zarówno płaszczyzna świecąca w sposób bezpośredni (oprawa oświetleniowa) jak i płaszczyzna świecąca w sposób pośredni (np., ściana, przez odbicie światła

Rozkład luminancji w polu widzenia wpływa na poziom adaptacji wzroku i tym samym na widzialność zadania.

Właściwie dobrana luninancja adaptacji jest niezbędna dla wzrostu:

- ostrości widzenia;

- czułości kontrastowej; (rozróżnianie małych, względnych różnic luminacji);

- sprawności funkcji ocznych jak akomodacja, zwężenie źrenic, ruchy oczu.

Rozkład luminancji wpływa również na wygodę widzenia. Aby ją zapewnić zalecane jest unikanie:

- zbyt wysokich luminancji, które mogą powodować wzrost olśnienia,

- zbyt wysokich kontrastów, które mogą spowodować zmęczenie ze względu na ciągłą readaptację wzroku.

- zbyt niskich luminancji i zbyt niskich kontrastów luminacji, przy których tworzy się monotonne środowisko pracy.

Rozkład luminancji stanowi również w znacznym stopniu o nastroju we wnętrzu i jego dekoracyjności.

Rys. Przykładowe wartości luminancji otaczających nas na co dzień źródeł światła

RÓZNICA MIĘDZY NATĘŻENIEM OŚWIETLENIA A LUMINANCJĄ:

E= 500 lx E= 500 lx

p≡0,82 p≡0,1

L = 130 cd/m² L = 16 cd/m²

Rozkład luminancji we wnętrzu określa się przez podanie charakterystycznych dla wnętrza ilorazów luminancji (zwanych kontrastami) wyodrębnionych pól

Wyodrębnia się w tym celu pola występujące w bliższym i dalszym otoczeniu użytkownika (sąsiedztwie zadania wzrokowego). Pośrednio luminancje mogą być określane współczynnikiem odbicia i natężeniem oświetlenia na określonych powierzchniach.

Olśnienie nazywa się pewien przebieg (stan) procesu widzenia przy którym występuje uczucie niewygody lub zmniejszenie zdolności rozpoznawania przedmiotów, czy jedno i drugie w wyniku niewłaściwego rozkładu luminancji lub niewłaściwego zakresu luminancji albo nadmiernych kontrastów w przestrzeni lub w czasie. Olśnienie jest doznaniem wywołanym jaskrawymi powierzchniami występującymi w polu widzenia.

Z punktu widzenia występujących skutków wyróżnia się następujące rodzaje olśnienia:

- Oślepiające – olśnienie tak silne, że przez pewien zauważalny czas żaden przedmiot nie może być spostrzeżony. Jest to skrajny przypadek olśnienia przeszkadzającego

- przeszkadzające;

- olśniewające – tak silne, że przez pewien zauważalny czas żaden przedmiot nie może być spostrzeżony. Jest to skrajny przypadek olśnienia przeszkadzającego;

- przykre – uczucie przykrości, niewygody, rozdrażnienia oraz wpływające na brak koncentracji bez zmniejszenia zdolności widzenia.

Olśnienie to zależy od: luminancji poszczególnych źródeł olśniewających, luminancji tła.

RODZAJ OLŚNIENIA ZE WZGLĘDU NA:

- bezpośrednie, np. jaskrawy przedmiot;

- odbiciowe.

BARWY ŚWIATŁA I ODDAWANIE BARW.

Wybór barwy światła jest kwestia psychologii, estetyki, tego co nazywa się naturalnością, wybór tez zależy od poziomu natężenia światła, barw pomieszczenia, mebli, klimatu i zastosowań oświetlenia

Dlatego ważny jest dobór odpowiedniego stopnia oddawania barw do danego rodzaju pracy. Dla wydolności wzrokowej, odczuć wygody i dobrego samopoczucia ważne jest aby barwy w otoczeniu obiektów i ludzkiej skóry były oddawane naturalnie.

KLASYFIKACJE ŹRÓDEŁ ŚWIATŁA:

- żarówki,

- lampy wyładowcze.

MIGOTANIE I EFEKTY STROBOSKOPOWE:

Migotanie powoduje dekoncentrację i może wywołać fizjologiczne skutki takie jak ból głowy, zmęczenie wzroku.

Efekt stroboskopowy może wystąpić w przypadku oświetlenia stanowiska pracy z wirującymi elementami, źródłami wyładowczymi (świetlówki, rtęciówki, sodówki).

Mogą powstać niebezpieczne sytuacje w wyniku zmian w postrzeganiu maszynowych ruchów obrotowych. Występuje wtedy pozorny bezruch wirujących elementów. Działania ograniczające lub eliminujące występowanie tego efektu polegają m.inn. na zasilaniu żarówek prądem stałym.

ŚWIATŁO DZIENNE.

Może być w pełni wykorzystane do oświetlenia zadań wzrokowych. Kreuje specyficzny rozkład luminancji wywołany niemal poziomym kierunkiem wchodzenia światła przez okna.

Okna zapewniają kontakt wzrokowy ze światłem zewnętrznym.

Oświetlenie miejsc pracy z monitorem ekranowym powinno być właściwe dla wszystkich rodzajów zadań wykonywanych na stanowisku pracy np. do czytania z ekranu, drukowanego tekstu, pisania na papierze, pracy z klawiaturą.

Urządzenie wyposażone w monitor i w pewnych okolicznościach klawiatura mogą być miejscami gdzie powstają odbicia światła wywołujące olśnienia przeszkadzające i przykre.

HAŁAS I PROCES SŁYSZENIA.

Ucho przetwarzanie sygnałów informacyjnych związanych z falą akustyczną na ciągi impulsów bioelektrycznych przekazywanych nerwem słuchowym do ośrodkowego układu nerwowego.

Na cały proces słyszenia składają się:

- źródło drgań czyli źródło informacji;

- fala dźwiękowa czyli nośnik informacji;

- ucho, czyli przetwornik sygnałów;

- ciąg impulsów bioelektrycznych w nerwie słuchowym, czyli nośnik informacji;

- układ nerwowy, czyli odbiorca informacji.

BUDOWA UCHA.

Ucho zewnętrzne:

• Małżowina uszna,

• Przewód słuchowy zewnętrzny

Ucho środkowe:

• Błona bębenkowa,

• Jama bębenkowa,

• Kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko, strzemiączko,

• Trąbka słuchowa

Ucho wewnętrzne :

• Błędnik kostny: ślimak, kanały półkoliste,

• Błędnik błoniasty,

• Narząd Cortiego

ŚLIMAK. - zwinięty kanał zawierający właściwy narząd słuchu. Jego funkcja to odbieranie drgań cieczy wzbudzanie impulsów nerwowych, które nerwem słuchowym biegną do ośrodka słuchu.

NARZĄD CORTIEGO.

NARZĄD CORTIEGO - spiralna struktura w ślimaku ucha wewnętrznego człowieka i ssaków, odbierająca bodźce dźwiękowe. Składa się z nabłonka zmysłowego, występującego na całej długości blaszki błoniastej przewodu ślimakowego, i komórek zmysłowych, mających na powierzchni rzęski, bardzo wrażliwe na fale dźwiękowe w granicach od 16 Hz do 20 000 Hz, i przekazujących impulsy nerwowe do ośrodków słuchu w mózgu przez włókna nerwów słuchowych.

DŹWIĘKI – dźwięk jest falą mechaniczną.

PRĘDKOŚCI DŹWIĘKU:

- w powietrzu ok. 350 m/s;

- w wodzie 1500 m/s;

- w miedzi 3500 m/s.

Drganie cząsteczek powietrza prowadzi do zmian ciśnienia.

Ciśnienie akustyczne -Ciśnienie akustyczne, zmienne w czasie ciśnienie panujące w ośrodku wywołane przez zaburzenia o charakterze drgań. Ciśnienie akustyczne opisuje się jako falę rozprzestrzeniającą się lub stojącą, sumuje się je z ciśnieniem statycznym ośrodka (np. atmosferycznym).
Ciśnienie akustyczne odbieramy jako dźwięki. Dźwięki słyszalne dla człowieka to ciśnienia akustyczne mieszczące się w przedziale od 2·10^-5 Pa do 2 Pa.

Z fizycznego punktu widzenia dźwięki to drgania mechaniczne ośrodka sprężystego (gazu, cieczy lub ośrodka stałego).

PODZIAŁ DŹWIĘKÓW ZE WZGLĘDU NA CZĘSTOTLIWOŚĆ:

CECHY DŹWIĘKÓW:

- wysokość związana z częstotliwością;

-głośność związana z natężeniem;

- barwa związana z widmem dźwięku.

PRÓG SŁYSZALNOŚCI – 0 dB

PRÓG BÓLU – 120 dB

Ludzkie ucho słyszy w zakresie 20 – 20000 Hz.

POZIOM CIŚNIENIA AKUSTYCZNEGO

Poziom ciśnienia akustycznego określa, jak wielki hałas panuje w niektórych środowiskach. Jeśli charakteryzuje się zarówno wysokimi wartościami szczytowymi, jak i wysokim poziomem średnim, może powodować poważne uszczerbki na zdrowiu. Maksymalna wartość poziomu ekspozycji określona przez UE wynosi 85 dB(A). Jednak w niektórych krajach podczas imprez publicznych takich jak np. koncerty, nie może przekraczać 96 dB(A). Średni poziom ciśnienia akustycznego nie jest parametrem istotnym jedynie w zakładach produkcyjnych. Może osiągać także wysoki poziom np. w przedszkolach.

Poziom ciśnienia akustycznego w pomieszczeniu zależy od mocy źródła dźwięku, układu pomieszczenia oraz liczby i jakości powierzchni dźwiękochłonnych.

NORMA HIGIENICZNA HAŁASU WYNOSI 85 dB

Poziom dźwięku A – poziom ciśnienia akustycznego skorygowany według charakterystyki częstotliwościowej A

Maksymalny poziom dźwięku A – maksymalna wartość skuteczna poziomu dźwięku A występująca w czasie obserwacji.

Szczytowy poziom dźwięku C – maksymalna wartość skuteczna poziomu dźwięku C występująca w czasie obserwacji.

HAŁAS USTALONY – poziom dźwięku A zmienia się nie więcej niż o 5 dB.

HAŁAS NIEUSTALONY – poziom dźwięku A zmienia się więcej niż o 5 dB.

Hałas słyszalny jest oceniany wg następujących kryteriów: dokuczliwości, uciążliwości, rozumienia mowy, ochrony słuchu, szkodliwości

HAŁAS - dźwięki zazwyczaj o nadmiernym natężeniu (zbyt głośne) w danym miejscu i czasie[1], odbierane jako: "bezcelowe, następnie uciążliwe, przykre, dokuczliwe, wreszcie szkodliwe”. Reakcja na hałas w dużym stopniu zdeterminowana jest nastawieniem psychicznym. Na ochronę przed hałasem, organizm zużywa ogromne ilości energii. Do hałasu nie można się przyzwyczaić i jeśli nawet nie odbieramy go świadomie, to "zawsze przeżywamy go najgłębiej", a zamiast przyzwyczajenia co najwyżej następuje "adaptacja patologiczna"[2]. Przyczyną hałasu mogą być dźwięki zarówno intensywne, jak również wszelkiego rodzaju niepożądane dźwięki wpływające na tło akustyczne, uciążliwe z powodu długotrwałości, jak na przykład stały odgłos pracujących maszyn lub muzyki.

Skutki hałasu dla organizmu:

1.NATĘŻENIE HAŁASU: ok. 70 dB, reakcja organizmu: niekorzystne zmiany wegetatywne w organizmie;

2. NATĘŻENIE HAŁASU: powyżej 75 dB, reakcja organizmu: rozmaite uszkodzenia organiczne i choroby, m.in. nadciśnienie tętnicze, zaburzenia pracy żołądka, wzrost wydzielania adrenaliny, wrzody żołądka, przyspieszenie procesu starzenia3. NATĘŻENIE HAŁASU: od 90 dB, reakcja organizmu: osłabienie i ubytek słuchu

4. NATĘŻENIE HAŁASU: od 120 dB, reakcja organizmu: niebezpieczeństwo mechaniczne uszkodzenia słuchu

5. NATĘŻENIE HAŁASU: 130 dB, reakcja organizmu: granica bólu.

Hałas może być szkodliwy dla zdrowia człowieka, ponieważ jego zbyt duże natężenie może prowadzić do uszkodzenia narządu słuchu. Mniejsze wartości natężenia hałasu, lecz występujące długotrwale lub posiadające nieodpowiednie widmo akustyczne (np. za wysokie, lub za niskie), a także drażniące w inny sposób (np. jednostajne, długotrwałe, przenikliwe, rozpraszające, mające miejsce w nieodpowiednim miejscu lub czasie itd.) mogą wpływać negatywnie na psychikę. Im dokuczliwość dźwięku jest większa i dłuższa (a bodźce akustyczne odbierane są przez ucho nawet w czasie snu), tym poważniejsze są konsekwencje: od zdenerwowania, poprzez agresywność, po depresje i zaburzenia psychiczne. U dzieci długotrwały hałas powoduje zaburzenia rozwoju umysłowego. Z niebezpieczeństwa hałasu dla ludzkiego zdrowia zdano sobie sprawę bardzo wcześnie.

HAŁAS SŁYSZALNY JEST OCENIANY WEDŁUG NASTĘPUJĄCYCH KRYTERIÓW:

- dokuczliwości;

- uciążliwości;

- rozumienia mowy;

- ochrony słuchu;

- szkodliwości.

15 - 16.000 Hz zakres słyszalności ludzkiego ucha

60 – 65 dB – poziom natężenia mowy ludzkiej (poziom bezpieczny), żeby mowa była zrozumiała, to poziom natężenia (hałasu, tła, np. w biurze) musi być o 10 dB mniej, czyli jeśli mowa 60 – 65 dB, to tło 50 – 55 dB.

Skutki działania hałasu na organizm rozpatruje się w aspekcie słuchowym i poza słuchowym. Jego działanie na narząd słuchu zależy od następujących czynników:

1. Parametrów fizycznych opisujących warunki w jakich przebywa człowiek , tzn:

• poziomu ciśnienia akustycznego bodźce o poziomie L < 75 dB nie mają negatywnego wpływu nawet po długim okresie działania, w miarę wzrostu poziomów emitowanego dźwięku wzrasta jego negatywne działanie najpierw w postaci czasowego podwyższenia progu słyszenia , który później przeradza się w stały dla dużych poziomów lub nagłych zmian może nastąpić uszkodzenie struktur anatomicznych ucha (perforacja błony),

• najbardziej niebezpieczne są dźwięki o średniej i wysokiej częstotliwości, gdyż dla nich największa jest czułość ucha,

• hałas impulsowy jest szczególnie szkodliwy ze względu na dużą bezwładność mechanizmów ochronnych narządum które w tak krótkim czasie nie mogą być uruchomione.

2. czasu narażenia na hałas

- ekspozycja ciągła na hałas jest bardziej szkodliwa niż przerywana, wiąże się to z regeneracja słuchu,

- czasu przerw. Największa regeneracja słuchu występuje w pierwszych minutach przerwy gdyż taka jest dynamika pracy

2. Wieku, płci narażonego:

• Wraz z upływem lat życia występuje tzw. Fizjologiczny ubytek słuchu na skutek sztywnienia błon i połączeń kostnych,

• Wraz z upływem lat życia zmniejsza się górny zakres częstotliwości słyszalnych,

• Kobiety gorzej reagują na dźwięki niskie, a mężczyźni na wysokie, jest to uwarunkowane fizjologicznie.

2. Psychofizycznych odporności i wrażliwości człowieka,

3. Uwarunkowań genetycznych i stanu zdrowia.

Przy 70 – 90 dB występuje odruch strzemiączkowy – usztywnienie mięśni – ograniczenie drgań kosteczek słuchowych.

SKUTKI WPŁYWU HAŁASU NA ORGAN SŁUCHU DZIELI SIĘ NA:

• uszkodzenia struktur anatomicznych narządu słuchu (130 – 140 dB),

• upośledzenie sprawności słuchu w postaci podwyższenia progu słyszenia, w wyniku długotrwałego narażenia na hałas (przekracza 80 dB),

Podwyższenie progu może być odwracalne lub trwałe (stały ubytek słuchu).

POZASŁUCHOWE SKUTKI DZIAŁANIA HAŁASU (powyżej 75 dB):

a) Zaburzenia układu nerwowego.

• Wpływ na układ krwionośny( zwężenie naczyń krwionośnych, zaburzenie pracy serca, wzrost ciśnienia tętniczego krwi, choroba wieńcowa),

• W czynnościach wydzielniczych gruczołów ( zaburzenia poziomu cukru, przyspieszenie przemiany materii),

• Narządu równowagi,

• Wpływ na układ trawienny, choroby wrzodowe,

• Zmniejszenie i spowolnienie ruchu narządów zbudowanych z mięśni gładkich,

• Spadek sprawności pamięci, spostrzegania, stopnia uwagi, zdolności orientacji w przestrzeni oraz wzrost czasu reakcji (55 – 75 dB),

• Wystąpienie reakcji alarmowych, tj, marszczenie, mrużenie powiek, drgania ciała, spadek ostrości wzroku.

2. Wzrost podatności na zachorowania

3. Gospodarcze

• Szybsze zużywanie się środków produkcji,

• Zmniejszony eksport,

• Zmniejszenie przydatności terenów zagrożonych hałasem pod budownictwo specjalne, szpitalne, sanatoria, przedszkola, szkoły, mieszkania.

Wśród pozasłuchowych skutków działania hałasu należy jeszcze wymienić jego wpływ na zrozumiałość i maskowanie mowy czy dźwiękowych sygnałów bezpieczeństwa. Utrudnione porozumiewanie się ustne w hałasie (80 – 90 dB), maskowanie sygnałów ostrzegawczych zwiększa uciążliwość warunków pracy i zmniejsza jej wydajność, może być też przyczyną wypadków w pracy. Kryterium zrozumiałości mowy stanowi jedno z ważniejszych kryteriów oceny hałasu w środowisku.

HAŁAS MOŻE BYĆ:

• Umiarkowany – do 60 dB w dzień, do 50 dB w nocy,

• Znośny – do 70 dB w dzień, do 60 dB w nocy,

• Dokuczliwy – do 80 dB w dzień, do 70 dB w nocy,

• Nieznośny – do 90 dB w dzień, do 80 dB w nocy.

Współcześnie coraz częściej praca staje się skrajnie nienaturalna, bo pozbawioną różnorodnej aktywności i zmiennego wysiłku. Wykonywane czynności narzucają zatrudnionym długotrwałą, statyczną pracę mięśniową, która jest niezbędna do stabilizacji i zrównoważenia postawy ciała oraz wykonywania precyzyjnych zadań. Większe jest także obciążenie narządu wzroku. Konsekwencją tych obciążeń są problemy zdrowotne które powodują najczęściej dolegliwości mięśniowo szkieletowe i astenopię czyli subiektywne objawy dyskomfortu lub dolegliwości wzroku.

Na zmęczenie, bóle, kurcze i stany chorobowe układu Rychu uskarża się coraz więcej pracowników. Dolegliwości te występują najczęściej w okolicy szyi i barków oraz lędźwiowo – krzyżowym odcinku kręgosłupa.

Główne czynniki ryzyka związane ze sposobem wykonywania pracy sa nienaturalne pozycje, pozycje statyczne, nieprzystosowanie ruchów do naturalnych rytmów, uciski mechaniczne na tkankę miękką.

Ekspozycja pracownika na te czynniki zmniejsza skuteczność jego działania, zwiększa zagrożenie i może powodować problemy zdrowotne. Zapewnienie ergonomicznego rozwiązania stanowiska pracy i właściwej organizacji pracy, które spełniają wszystkie wymagania bezpieczeństwa pracy może zmniejszyć lub wyeliminować występujące zagrożenia i zapobiegać problemom zdrowotnym pracowników. Pracodawca ma obowiązek zapewnienia BHP oraz wyznaczenia w formie regulaminów zasad BHP ustalonych dla danego przedsiębiorstwa. Po stronie pracownika leży przestrzeganie zasad BHP.

Aktualnie podstawowym sposobem aktywnego monitorowania środowiska pracy, który pozwala wyeliminować bądź ograniczyć zagrożenia zanim jeszcze wystąpią ich negatywne następstwa jest ocena ryzyka zawodowego.

Nowe podejście di BHP (głównie w małych zakładach)i w podejściu systemowym (w dużych zakładach) opiera się na ograniczeniu zagrożeń na wejściu, tzn. przed pojawieniem się niebezpiecznego zdarzenia. Ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy zakłada, że skuteczne zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy polega głównie na umiejętności przewidywania i zapobiegania pojawieniu się problemów, a nie działaniu dopiero wtedy, gdy one wystąpiły i spowodowały niekorzystne skutki.

RYZYKO ZAWODOWE – prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności niekorzystnych skutków zdrowotnych u pracowników w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub wynikających ze sposobu wykonywania pracy.

SPOSÓB WYKONYWAINA PRACY (metoda pracy) – to rzeczywisty sposób postępowania konkretnego człowieka podczas ciągu czynności wykonywanych na stanowisku pracy zdeterminowanych parametrami wyposażenia stanowiska, organizacją pracy i warunkami materialnymi środowiska pracy.

Optymalna metoda pracy powinna zapewniać bezpieczna pracę i ekonomicznie opłacalną. Nie przestrzeganie warunków BHP powoduje ryzyko powstawania wypadków, urazów i chorób zawodowych i stwarza zagrożenie dla zdrowia i życia pracownika.

Obecnie najpełniej zagrożenia BHP są sprecyzowane w obszarze wymagań higienicznych określają je miedzy innymi wartości największych dopuszczalnych stężeń ( NDS ) i natężeń ( NDN ) ustalonych normatywnie dla człowieka. Należy także pamiętać , że celem oceniania zagrożeń znajdujących się w srodowisku pracy i ryzyka zawodowego jest nie tylko wskazanie zagrożeń, ich poziomu lecz także określenie środków umożliwiających jego ograniczenie.

TAK WIĘC OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO ODBYWA SIĘ W TRZECH ETAPACH I OBEJMUJE KOLEJNO:

1.identyfikację zagrożeń i ich wielkości,

2.ocenę poziomu zagrożeń,

3.opracowanie planu poprawy warunków pracy.

Obowiązek oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach został zapisany w kodeksie pracy i spoczywa on na wszystkich pracodawcach.

Pracodawca zgodnie z art. 226 Kodeksu Pracy powinien informować pracowników o ryzyku zawodowym jakie wiąże się z wykonywana pracą. Jest to obowiązek o charakterze ciągłym , aktualizuje się zawsze wtedy gdy pracodawca uzyska nowa wiedzę na temat ryzyka zawodowego wykonywanych u niego prac.

Pracodawcy dużych przedsiębiorstw przeważnie wprowadzili system zarządzania BHP, który ułatwia monitorowanie wdrożonego systemu i pozwala na jego doskonalenie, a pracodawcy małych zakładów liczących po kilka, czy kilkanaście stanowisk pracy, którym łatwiej ogarnąć problemy BHP pozostali przy ocenie ryzyka zawodowego stanowisk mając na uwadze, że jest to proces ciągły i musi podlegać doskonaleniu.

28 KWIECIEŃ – Międzynarodowa Organizacja Pracy proklamowała ŚWIATOWY DZIEŃ BEZPIECZEŃSTWA I OCHRONY ZDROWIA W PRACY.

KAMPANIE W KAŻDYM ROKU MAJĄ INNĄ TEMATYKĘ:

• Bezpieczne budowanie (2004 r.)

• Stop hałasowi (2005 r.)

• Młodzi pracownicy – bezpieczny start (2006 r)

• Mniej dźwigaj (2007 r.)

• Zarządzanie ryzykiem w środowisku pracy (2008 r.)

Dzień 28 kwietnia uchwała Sejmu RP z 2003r. (Mon, pol 37, poz 513) został ustanowiony Dniem Bezpieczeństwa i Ochrony Pracy

CELEM PRACY jest ergonomiczna ocena stanowiska pracy nauczyciela w pracowni przedmiotowej chemii dla określenia występujących uciążliwości. Dla realizacji celu analizie poddano obciążenie pracą nauczyciela i jego narządu głosu oraz czynniki środowiska w zakresie mikroklimatu, oświetlenia i hałasu. Przy wykonywaniu pomiarów czynników środowiska posłużono się metodami badawczymi określonymi przez polskie normy. Do oceny obciążenia pracą i narządu głosu wykorzystano technikę wywiadu.

BHP – to minimalne warunki.

ERGONOMIA – optymalne warunki.

ZADANIA WYKONYWANE NA STANOWISKU NAUCZYCIELA:- prowadzenie zajęć dydaktycznych;

- podnoszenie wiedzy merytorycznej;

- kształtowanie umiejętności i wspieranie rozwoju psychofizycznego uczniów;

- przeprowadzenie doświadczeń mających na celu zobrazowanie zagadnień;

- dbałość o pomoce dydaktyczne;

- zapewnienie bezpieczeństwa uczniom.

PONADTO NAUCZYCIEL POWINIEN:

- znać zasady BHP w szkole oraz podstawowe akty prawne z zakresu BHP;

- posiadać wiedzę dotyczącą ergonomicznych warunków pracy oraz umiejętność oceny zagrożeń czynnikami szkodliwymi i niebezpiecznymi w szkole;

- znajomość zagadnień przeciwpożarowych i zasad ewakuacji;

- wiedzieć jak postępować w razie wypadku i sytuacjach zagrożenia oraz umieć udzielić pierwszej pomocy.

CHOROBY ZAWODOWE NAUCZYCIELI – są to choroby określone w wykazie chorób zawodowych, jeżeli zostały spowodowane działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy. Są to :

- choroby narządu głosu (97,4%);

- choroby narządu słuchu (około 0,5 %);

- dolegliwości mięśniowo – szkieletowe (około 0,1 %).

CHOROBY ZAWODOWE NAUCZYCIELI W POLSCE (2005 rok):

- choroby narządu głosu (21%); - pylice płuc (20,7%);

-choroby zakaźne lub pasożytnicze (18,9 %).

WYMAGANIA HIGIENICZNE PRACY NAUCZYCIELA:

- mikroklimat (wilgotność, zapylenie, ruch powietrza, temperatura);

- hałas;

- oświetlenie.

TEMPERATURA ( w sali lekcyjnej) – najniższa jest rano, potem wzrasta, (optymalna to około 20⁰C).

WILGOTNOŚĆ (w sali lekcyjnej) – największa jest rano, potem maleje (do godziny 11⁰⁰ jest najlepsza wilgotność – około 60 – 70 %).

OŚWIETLENIE – współczynnik oświetlenia dziennego powinien wynosić około 2% (czyli przynajmniej 2% tego oświetlenia co na zewnątrz).

TYPOWE ZAGROŻENIA ZWIĄZANE Z PRACĄ NAUCZYCIELA TO:

- fizyczne obciążenie narządu głosu – spowodowane jest nieprzestrzeganiem zasad higieny głosowej i brakiem umiejętności operowania głosem jako narzędziem pracy. Skutkiem tego zagrożenia jest choroba zawodowa gardła i strun głosowych, proponuje się wprowadzenie do programu nauczania nauczycieli szkoleń w zakresie pracy głosem.

- obciążenie psychiczne – związane jest z pracą wychowawczą i pedagogiczną oraz z odpowiedzialnością za zdrowie i życie uczniów.

- hałas – zagrożenie hałasem spowodowane jest przez uczniów rozmawiających i biegających w trakcie przerw, a także akustycznymi właściwościami budynku szkolnego. Skutkami narażenia na hałas jest pogorszenie ostrości słuchu, a tym samym głośniejsza rozmowa, a także znużenie i bóle głowy. Konsekwencją tych zagrożeń są najczęściej choroby gardła i strun głosowych. SŁUCH – ochrona i leczenie. HAŁAS – zwalczanie.

Działaniem profilaktycznym jest stałe podnoszenie świadomości i umiejętności, wykonywanie ćwiczeń zawsze według określonych instrukcji. Dla nauczyciela są wskazane: trening, rozwiązywanie problemów w grupie, asertywność, łagodzenie napięć, pokonywanie własnej agresji, negocjacji.

SCHEMAT OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO:

1.Przygotowanie do oceny stanowiska- ustalenie wymagań ogólnych dla pomieszczenia, stanowiska pracy i pracownika. Identyfikacja zagrożeń i stosowanych środków ochrony.

2.Karta pomiaru ryzyka zawodowego:

A/.szacowanie sumarycznej kategorii ryzyka w zależności od spełnienia wymagań ogólnych i stosowanych środków ochrony;

B/.porównanie sumarycznej kategorii ryzyka ustalonej przez pracodawcę z kategorią określoną przez ekspertów (twórców metody).

3.Dokumantacja programu naprawczego:

A/.opracowanie plany działań korygujących i zapobiegawczych;

B/.zapoznanie pracowników z wynikami oceny;

C/.ustalenie daty następnej oceny.

WYMAGANIA OGÓLNE DLA POMIESZCZENIA STANOWISKA PRACY PRACOWNIKA:

POMIESZCZENIA PRACY Z ZALEŻNOŚCI CZASU PRZEBYWANIA PRACOWNIKÓW DZIELĄ SIĘ NA:

- przeznaczone na stały pobyt pracowników (przebywanie w ciągu doby dłużej niż 4 godziny);

- przeznaczone na czasowy pobyt pracownika (od 2 do 4 godzin);

- nie przeznaczone na pobyt pracowników (łączny czas krótszy niż 2 godziny w ciągu doby, np. WC)

Nauczyciel będzie pracowała zarówno w pomieszczeniu, klasie i na terenie całej szkoły.

POMIESZCZENIA SZKOLNE POWINNY ODPOWIEDAĆ NASTĘPUJĄCYM WARUNKOM:

1.Wysokość:

A/.minimum 3 metry, jeśli w pomieszczeniu nie występują szkodliwe czynniki;

B/.minimum 3,3 metry w świetle, jeśli występują substancje szkodliwe dla zdrowia;

C/.minimum 2,5 metra w świetle w przypadku odstępstw określonych w przepisach.

2.Podłoga:: - stabilna, niepyląca, równa, nieśliska i odporna na ścieranie oraz nacisk, a także łatwa do utrzymania w czystości.

3.Kubatura – minimum 13 m² wolnej objętości pomieszczenia na jednego pracownika.

4.Powierzchnia robocza 0 minimum 2 m² wolnej powierzchni podłogi na jednego pracownika.

5.Rozmieszczenie szaf, innych urządzeń takie, aby przejścia między nimi wynosiły:

- 75 cm – w przypadku 1 – ego pracownika,

- 100 cm – w przypadku ruchu dwukierunkowego, np. przejścia między rzędami ławek.

6.Drogi ewakuacyjne – szerokość drogi ewakuacyjnej to 1,4 m (dopuszcza się zmniejszenie szerokości poziomej drogi ewakuacyjnej do 1,2 m, jeżeli jest ona przeznaczona do ewakuacji nie więcej niż 20 osób).

7.Oświetlenie:

A/.dzienne, najlepiej górne. W przypadku oświetlenia bocznego (okna) powinien być zachowany stosunek wielkości okien w świetle ościeżnic do powierzchni podłogi jak 1:8 (czyli 1 m okna na 8 m podłogi);

B/.elektryczne – w zależności od rodzaju pomieszczenia pracy (minimum):

- ustępy, szatnie – 100 lx (Luksów);

- jadalnie, świetlice – 200 lx w całym pomieszczeniu, 300 lx w miejscu pracy;

- sale wykładowe, pracownie, laboratoria – 300 lx;

- sale gimnastyczne – 200 lx.

8.Wentylacje- naturalna w zależności od potrzeb, lecz nie mniej niż 0,5 wymiany w ciągu godziny albo łącznie mechaniczna i naturalna w zależności od potrzeb.

9.Temperatura – w zależności od rodzaju prac (ciężkości) pomieszczenie pracy, w którym znajduje się stanowisko pracy nauczyciela powinno mieć temperaturę minimum 18⁰C.

STANOWISKO PRACY – przestrzeń pracy wraz z wyposażeniem w środki i przedmioty, w której pracownik lub zespół wykonuje pracę. Stanowisko pracy powinno spełniać podstawowe wymogi w zakresie BHP.

Rozmieszczenie wyposażenia powinno zapewnić bezpieczne wykonywanie czynności.

NA WŁAŚCIWĄ ORGANIZACJĘ STANOWISKA PRACY MA WPŁYW:

- prawidłowe rozmieszczenie urządzeń na stanowisku;

- usytuowanie i sposób rozmieszczenia pomocy naukowych w zasięgu rąk pracownika uwzględniając kolejność stosowania;

- kolejność i metody wykonywania czynności;

- rytmika i czas pracy;

- warunki środowiska oddziałujące na środowisko pracy.

WYPOSAŻENIE STANOWISKA PRACY – do wyposażenia stanowiska nauczyciela będą należały, zależnie od potrzeb:

- stół, krzesło spełniające wymogi ergonomii;

- niezbędne pomoce naukowe;

- urządzenia nagłaśniające;

- szafy, regały;

- urządzenia, przyrządy stanowiące wyposażenie pracowni, laboratorium.

ORGANIZACJA PRACY – na stanowisku pracy powinny się znajdować instrukcje dotyczące:

- obsługi urządzeń technicznych;

- postępowania z materiałami szkodliwymi i niebezpiecznymi dla zdrowia;

- udzielania pierwszej pomocy;

- zasad postępowania w razie powstania nieprzewidzianych sytuacji powodujących poważne zagrożenia dla pracowników.

INSTRUKCJE POWINNY OKREŚLAĆ:

- czynności jakie należy wykonać przed rozpoczęciem danej pracy;

- zasady i sposoby wykonywania danej pracy;

- czynności do wykonania po jej zakończeniu;

- zasady dla życia postępowania w sytuacjach awaryjnych stwarzających zagrożenie dla życia lub zdrowia pracowników.

POMIARY CZYNNIKÓW SZKODLIWYCH I UCIĄŻLIWYCH:

1.zgodnie z zakresem ustalonym przez pracodawcę, nie później niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności pracodawca na własny koszt jest zobowiązany do wykonania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia;

2.badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia występującego w środowisku pracy nie przeprowadza się, jeśli wyniki dwóch ostatnio przeprowadzonych badań i pomiarów nie przekroczyły 0,1 NDS/NDN, a w warunkach występowania danego czynnika nie dokonała się zmiana;

3.w przypadku występowania w środowisku pracy czynnika szkodliwego dla zdrowia (innego niż rakotwórczy) badania i pomiary przeprowadza się:

A/.co najmniej raz w roku, jeśli krotność NDS, NDN jest większe od 0,5;

B/.co najmniej raz na 2 lata, jeśli krotność NDS, NDN zawiera się w przedziale od 0,1 do 0,5;

C/.w każdym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkach występowania tego czynnika.

Rejestry i karty przechowywane są przez 40 lat, a wyniki badań i pomiarów przez 3 lata.

INSTALACJA I URZĄDZENIA ELEKTRYCZNE – instalacja elektryczna powinna być sprawna. Okresowo przeprowadzane pomiary ochrony przeciwpożarowej instalacji elektrycznej przez uprawnionych elektryków, powinny być nie rzadziej niż co 5 lat.

PRZYGOTOWANIE ZAWODOWE PRACOWNIKA:

- dyplom (licencjat, magister);

- przygotowanie pedagogiczne;

- instruktaż ogólny w zakresie BHP;

- instruktaż stanowiskowy w zakresie BHP;

- pierwsze szkolenie okresowe do 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy;

- wstępne badania lekarskie;

- okresowe badania lekarskie.

IDENTYFIKACJA ZAGROŻEN NA STANOWISKU PRACY NAUCZYCIELA – omówienie wszystkich istotnych na stanowisku zagrożeń zawodowych:

- wypadki;

- choroby zawodowe;

- awarie.

CZYNNIKI NIEBEZPIECZNE:

- zagrożenia elementami ruchomymi i luźnymi;

- zagrożenia elementami ostrymi i wystającymi;

- zagrożenia związane z przemieszczaniem się ludzi;

- zagrożenia porażeniem prądem elektrycznym.

CZYNNIKI SZKODLIWE I UCIĄŻLIWE:

1.czynniki fizyczne: hałas, mikroklimat;

2.czynniki biologiczne: mikroorganizmy roślinne i zwierzęce (bakterie, wirusy, grzyby, pierwotniaki) i wytworzone przez nie toksyny i alergeny;

3.czynniki psychofizyczne:

- obciążenie fizyczne (statyczne i dynamiczne),

- obciążenie psychonerwowe.

PRZEPISY PRAWNE WARUNKUJĄCE OCENĘ RYZYKA ZAWODOWEGO – do najważniejszych wymagań prawnych, które akcentują obowiązek oceny ryzyka zawodowego zaliczamy:

- dyrektywę ramową nr. 89/391/EWG;

- kodeks pracy;

- rozporządzenia (np. ministra pracy i polityki socjalnej, rady ministrów, ministra gospodarki i pracy, ministra zdrowia).

INFORMACJE POTRZEBNE DO OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO – do oceny ryzyka zawodowego potrzebne są informacje na temat:

- lokalizacji stanowiska pracy i realizowanych na nim zadań;

- osób pracujących;

- stosowanych materiałów i środków pracy;

- wykonywanych czynności z uwzględnieniem czasu trwania i sposobu wykonywania;

- zagrożeń, ich środków i możliwych skutków.

ŹRÓDŁEM TEGO RODZAJU INFORMACJI MOGĄ BYĆ:

- dane techniczne wykorzystywanych maszyn i urządzeń;

- procedury technologiczne;

- instrukcje obsługi;

- wyniki pomiarów czynników szkodliwych, niebezpiecznych i uciążliwych;

- rejestry wypadków i chorób zawodowych;

- akty prawne i normy techniczne;

- literatura naukowa.

DO IDENTYFIKACJI ZAGROŻEŃ WYKORZYSTUJE SIĘ:

- listy kontrolne;

- dokumentację techniczną;

- normy określające wymagania bezpieczeństwa pracy;

- dokumenty pomiarów czynników środowiska pracy.

SZACOWANIE RYZYKA ZAWODOWEGO – należy ustalić:

- jakie mogą być szkodliwe następstwa zagrożenia;

- jakie jest prawdopodobieństwo wystąpienia zagrożenia.

CIĘŻKOŚĆ SZKODLIWYCH NASTĘPSTW ZAGROŻENIA I PRAWDOPODOBIEŃSTW ICH WYSTĄPIENIA MOŻNA OKREŚLIĆ STOSUJĄC WSKAŹNIKI:

- do następstw o małej szkodliwości (stłuczenia, zranienia, podrażnienia oczu, bóle głowy);

- do następstw o średniej szkodliwości (oparzenia II – ego stopnia na małej powierzchni ciała, alergie skórne);

- do następstw o dużej szkodliwości (oparzenia III-ego stopnia, amputacje, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenie słuchu, astma, zaćma);

- do mało prawdopodobnych zaliczamy następstwa zagrożeń, które nie powinny wystąpić podczas całego okresu aktywności zawodowej;

- do prawdopodobnych zaliczamy takie, które mogą wystąpić kilkakrotnie podczas całego okresu aktywności zawodowej.

WYZNACZENIE DOPUSZCZALNOŚCI RYZYKA ZAWODOWEGO – czy ryzyko zawodowe jest akceptowalne, czy nie? Jeżeli w wyniku oceny ryzyka zawodowego zostaje stwierdzone, że:

- spełnione są wymagania obowiązujących przepisów;

- uwzględniono wymagania norm;

- zasady ograniczenia ryzyka zawodowego są właściwie stosowane.

Wtedy uznaje się ryzyko za kontrolowane i dopuszczalne.

OGÓLNE ZASADY WYZNACZANIA DOPUSZCZALNOŚCI RYZYKA ZAWODOWEGO ORAZ ZALECENIA DOTYCZĄCE DZIAŁAŃ WYNIKAJĄCYCH Z OCENY TEGO RYZYKA:

OSZACOWANIE RYZYKA ZAWODOWEGO	DOPUSZCZALNOŚĆ RYZYKA ZAWODOWEGO	NIEZBĘDNE DIZAŁANIA
DUŻE	NIEDOPUSZCZALNE	- trzeba natychmiast podjąć działania zmniejszające ryzyko; - praca nie może być rozpoczęta do czasu zmniejszenia ryzyka do poziomu dopuszczalnego.
ŚREDNIE	DOPUSZCZALNE	- zaplanowanie i podjęcie działań w celu zmniejszenia ryzyka zawodowego.
MAŁE	DOPUSZCZALNE	Zapewnienie, że ryzyko pozostaje najwyżej na tym samym poziomie.

Podstawową zasadą, która kierujemy się podejmując działania zmierzające do ograniczenia zagrożeń jest eliminacja zagrożenia u źródła oraz stosowanie środków, które jednocześnie będą chronić jak najwięcej pracowników.

ŚRODKI OCHRONNE POWINNY BYĆ STOSOWANE W NASTĘPUJĄCEJ KOLEJNOŚCI:

- środki techniczne ograniczające lub eliminujące zagrożenie u źródła;

- środki ochrony zbiorowej;

- środki organizacyjne;

- środki ochrony indywidualnej.

PLAN DZIAŁAŃ KORYGUJĄCYCH I ZAPOBIEGAWCZYCH POWINIEN BYĆ ZAKOŃCZONY ANALIZĄ STWIERDZAJĄCĄ CZY:

- proponowanie działania doprowadzą do osiągnięcia zamierzonego celu;

- po zrealizowaniu działań nie powstaną nowe zagrożenia, jeśli powstaną to, czy ryzyko z nich wynikające będzie do zaakceptowania;

- można wybrać środki bardziej skuteczne;

- pracownicy zaakceptują podjęte działania i wynikające z nich zmiany.

CELE WYNIKAJĄCE ZE ZREALIZOWANEGO PLANU DZIAŁAŃ KORYGUJĄCYCH I ZAPOBIEGAWCZYCH UZNAJE SIĘ OSIĄGNIĘTE WÓWCZAS, GDY:

- zagrożenia zostaną zlikwidowane;

- ryzyko powodowane przez zagrożenie zostanie zmniejszone;

- zastosowane środki ochronne są odpowiednie do rodzaju wykonywanej pracy;

- dostosowane są środki ochrony osobistej, którymi pracownik zobowiązany jest posługiwać się po wcześniejszym przeszkoleniu;

- informacje zawarte w instrukcjach wykonywania pracy są wystarczające i zrozumiałe;

- użycie maszyn i urządzeń jest zgodne z ich przeznaczeniem;

- pracownicy posiadają odpowiednie kwalifikacje, organizowane są odpowiednie szkolenia wraz z ich udokumentowaniem.