BUDOWA ZIEMI

1.Litosfera skorupa ziemska. grubość 4-8km(oceany) 30-80km (kontynenty) g= 2,3-3g/cm³

Powierzchnia MOHO pow. Przy której występuje zmiana właściwości skalnych, zmienia się prędkość rozchodzenia się fal sejsmicznych.

2.Astenosfera zew. część płaszcza ziemskiego. gr. 80-150 km g=3,3g/cm³

Ośrodek skalny tworzą skały w stanie półplastycznym gdzie powstają wolne prądy konwekcyjne wywołane zmianami temp i gęstości skał.

3.Mezosfera płaszcz ziemski

a)górny gr-do 410km; g=3,3-4g/cm³;

p=0,5*10⁵ MPa; T=1200-1500⁰C

b)strefa przejściowa gr-410-1000km g=5g/cm³ p=0,4*10⁵MPa T~2000⁰C

v_S(pr fali sejsmicznej)=7,8-8,9 km/s

c)dolny gr=1000-2900km g=6g/cm³ p=1,3*10⁵MPa T~3000⁰C

STREFY 1+2+3a+3b=TEKTONOSFERA-strefa istnienia ognisk wszystkich trzęsienia ziemi a w jej górnej części)astenosfera) znajduje się mechanizm wszystkich ruchów tektonicznych planety.

4.Barysfera jądro ziemi

a)jądro zew. gł=2900=4900km

g=9,6-11,2 g/cm³ T=4000-8000⁰C p=2-2,8*10⁵MPa V_s=8,1-10,4 km/s

składa się z roztopionej masy skalnej w której istnieją silne prądy konwekcyje przemieszczające głównie roztopione minerały z zawartością żelaza. Jest płynne.

b)strefa przejściowa gł=4900-5100 km vs=9,5-10,4 km/s

c)wew gł=5100-6370km g=16g/cm³ p=4*10⁵MPa T=6000⁰C vs=11,1 km/s

dwudzielność budowy jądra(płynne, stałe) oraz nałożony ruch wirowy planety wytwarza naturalne pole magnetyczne ziemi o charakterze dwubiegunowym.

TYPY LITOSFERY

I Typ kontynentalny

1-strefa skał osadowych gr=0-16km g=2,3-2,6g/cm³ vs=2,2-5,0km/s

2-strefa skał granitowych gr=15-20 km

g~2,7g/cm³ vs=5,9-6,3 km/s

STREFA WZROSTU PRĘDKOŚCI FALI SEJSMICZNEJ POW. CONRADA

3-strefa bazaltowa gr=20-30km

g=3g/cm³ vs=6,2-7,5 km/s

POW. MOHO

4-astenosfera

II Typ oceaniczny(występuje w obrębie oceanów a nie mórz)

~warstwa wody morskiej(nie jest cz. płyty) gr=3,8km(4-5)

1-strefa skał osadowych gr=0-2km

2-strefa przejściowa gr=do 2km vc=4-6km/s Zbud. ze skał poprzecinanych zyłami bazaltowymi.

3-strefa bazaltowa gr=5-8km vs=6,7-7,2km/s >MOHO>ASTENOSFERA

IZOSTAZJA zjawisko utrzymywania się płyt tektonicznych w równowadze na plastycznej astenosferze. Ruchy izostatyczne to ruchy płyt które są zawsze pionowe.

SKŁADNIKI LITOSFERY

1)SKAŁY WULKANICZNE-64,7% powstają w wyniku zakrzepnięcia płynnego stopu minerałów. a)skały głębinowe(plutoniczne zastygają powoli, są to skały krystaliczne np. granit,gabro. b)skały wylewne (ekstruzywne) magma zastyga na pow ziemi, są odgazowane, zastygają szybko.

2)SKAŁY OSADOWE powstają na pow ziemi wskutek osadzania się transportowanych prądami wodnymi lub powietrznymi cząstek skalnych różnej wielkości lub powstają w wyniku reakcji chem.(np. wytrącenie się z roztw wodnego

3)SKAŁY METAMORFICZNE skały wulkaniczne albo osadowe które dostały się w warunki wysokich ciśnień i temp i uległy przemianie strukturalnej a z czasem także chemicznej.

4)SKAŁY ORGANOGENICZNE powstają z nagromadzenia organicznych i nieorganicznych szczątków roślin i zwierząt. a)akaustobionity(niepalne) b)kaustobionity(palne)

Stratygrafia geologiczna zajmuje się wydzielaniem warstw i skał, badaniem zależności pomiędzy tymi warstwami oraz określeniem ich wieku. Metody:

-litostratygrafia-litologii skał

-biostratygrafia-zawartych w nich skamieniołościach

-chronostratygrafia-czasu powstania

DATOWANIE WZGLĘDNE

1)zasada superpozycji(nadległości) w normalnej sekwencji warstw ich wiek wzrasta ku dołowi tzn że dana warstwa jest młodsza od warstwy podścielającej a starsza od nadległej. Jeżeli w profilu geologicznym okaże się ze warstwy leżą pod kątem mniejszym niż 5⁰ to zasada superpozycji może nie działać.

2)zasada pierwotnego ułożenia warstw wszystkie warstwy skał osadowych i niektóre wulkaniczne mają początkowo ułożenie poziome lub prawie poziome.

3)zasada ciągłości obocznej powstałe warstwy osadowe wykazują w przestrzeni ograniczoną ciągłość poziomą. Ciągłość warstwy może być przerwana z powodu zmiany facji warstwy(przejścia z jednego typu litologicznego skały w drugi). Ciągłość oboczna nie działa w nieskończoność i kiedy powstają dwa różne rodzaje skały.

4)zasada przyczynowości(z przecinaniem) jeśli dana warstwa jest przecięta przez uskok, intruzję lub została zdeformowana tektonicznie to musi być ona starsza od procesów które powodowały jej deformację lub przecięcie. Dane zjawisko geologiczne jest młodsze od najmłodszej warstwy, która została nim objęta i starsze od najstarszej która nie została nim objęta

5.wiek skał występujących w warstwie-zawsze starsze od skał budujących warstw.

6. zasada następstwa warstw(prawo Walthera) stwierdza że w profilu pionowym mogą występować tylko takie warstwy(takie facje) które jednocześnie sąsiadują ze sobą w poziomie(mają kontakt lateralny).

FACJA część jednostki stratygraficznej (skalnej) wyróżniona od pozostałych jednostek różnicami w litologii, tekstury, barwy, zawartością i rodzajem skamieniałości, strukturami sedymentacyjnymi, geometrią przestrzenna. Określony rodzaj skał(facji) powstaje(jest związany) z określonym środowiskiem sedymentacyjnym tzn z warunkami powstawania osadu w skałach

LITOTOP miejsce(strefa) charakteryzująca się stałymi warunkami gdzie powstaje ten sam rodzaj skały(osadu, ta sama facja)

LITOSOM (ciało skalne) przestrzenna bryła o różnej charakterystycznej formie dla skał o tej samej facji.

POZIOMY IZOCHRONICZNE tworzą cienkie warstwy w postaci horyzontów które powstały w krótkim czasie ale na wielkiej przestrzeni.

OZNACZANIE WIEKU BEZWZGLĘDNEGO

skala czasu bezwzg. oparta jest o wyniki datowania radiometrycznego wykorzystującego zjawisko połowicznego rozpadu niektórych par izotopów występujących w minerałach oraz ich ilości określanych za pomocą spektrometrów masowych co pozwala określić czas jaki minął od powstania skał głównie magmowych lub zaistnienia niektórych zjawisk geologicznych.

PIĘTRO STRUKTURALNE zespół warstw oddzielony od innych pięter struk. powierzchnią niezgodności kątowej.

Powierzchnia niezgodności erozyjnej nie rozdziela pięter strukturalnych. każda powierzchnia niezgodności kątowej jest równocześnie powierzchnią erozyjną ale nie każda powierzchnia erozyjna jest powierzchnią niezgodności kątowej

TEKTONIKA PŁYT LITOSFERY ukazuje skorupę ziemską podzieloną na płyty tektoniczne, kontynentalne i oceaniczne, które przesuwają się względem siebie z różną prędkośćią i posiadają następujące typy granic:

1)granice DYWERGENTNE(z rozciągania)

doliny ryftowe(morskie/kontynentalne); uskoki transformujące

2)granice KONWERGENTNE(z kolizji)

-kolizja płyty oceanicznej z kontynentalną

-kolizja płyty oceanicznej z oceaniczną

- kontynentalnej z kontynentalną

W dolinach ryftowych następuje oddalanie się fragmentów płyt oceanicznych od siebie, przyczyną tego są wznoszące prądy konwekcyjne w astenosferze. Prędkość tego ruchu zmienia się od kilku mm kilkunastu cm na rok.

uskoki transformujące powstają wskutek pęknięć w skorupie ziemskiej wzdłuż dolin ryftowych i nałożenia ruchu wirowego ziemi. Uskoki te przebiegają mniej lub bardziej prostopadle do rozciągłości ryftów.

Kolizja płyty oceanicznej z kontynentalną- ta pierwsza zanurza się pod płytę kontynentalną wzdłuż strefy subdukcji wciągając skały osadowe z pryzmy osadowej. Na głębokości 180-200km następuje ich przetopienie i powstanie magm andezytowych przebijających się ku górze i tworzących łuk wulkanów równolegle do strefy kolizji. Strefę kolizji płyt wyznacza rów oceaniczny. Czoło płyty kontynentalnej ulega podniesieniu i sfałdowaniu co wytwarza pasmo gór fałdowych i rozciągłości prostopadłej do ruchu płyt.

Kolizja płyty oceanicznej z oceaniczną jedna z nich zanurza się pod drugą wzdłuż stromej strefy subdukcji mieszczącej ogniska trzęsień ziemi sięgające do 800km w głąb. Część płyty subdukującej ulega przetopieniu a wydostająca się magma buduje łuk wulkanów podmorskich które mogą z czasem wytworzyć łuk wysp wulkanicznych.

Kolizja płyty kontynentalnej z kontynentalną- następuje deformacja strefy kolizji w postaci utworzenia pasm górskich(najczęściej typu fałdowego) oraz podniesienie zagórskiej strefy płyty kontynentalnej. Głęboka strefa kolizji jest aktywna tektonicznie wytwarzając trzęsienia ziemi.

Cykl geologiczny składa się on z sekwencji stale powtarzających się procesów geologicznych o ustalonej kolejności.

Cykl skalny obejmuje następstwo procesów geologicznych wytwarzających w sposób ciągły nowe skały.

PLATFORMA PROTEROZOICZNA-STARA jest częścią płyty kontynentalnej zbudowanej z podłoża który tworzą sfałdowane skały metamorficzne oraz różnego typu intruzje magmowe wieku archaik i proterozoik. Na fundamencie tym spoczywają poziomo lub prawie poziomo warstwy osadowe paleozoiku oraz cienka pokrywa warstw mezozoicznych.

Elementy starej platformy:

TARCZA-fr. platformy prekambryjskiej gdzie fundament skał wulkanicznych występuje na powierzchni.

PŁYTA-strefa platformy gdzie podłoże wulkaniczne przykryte jest skałami osadowymi różnego wieku.

Jednostki niższego rzędu

ANTYKLIZA część płyty platformy proterozoicznej o szer. kilku dziesięciu km gdzie następuje podniesienie fundamentu(podłoża) i równoczesna redukcja miąższości nadległych skał osadowych.

SYNEKLIZA jest strefą płyty gdzie następuje obniżenie podłoża prekambryjskiego a nadległe skały osadowe osiągają pełne lub prawie pełne miąższości.

Piętra strukturalne

-PREKAMBRYJSKIE/PROTEROZOICZNE tworzy fundament starej platformy złożony z prekambryjskich skał metamorficznych i wulkanicznych bardzo bogatych w złoża surowców mineralnych.

-PALEOZOICZNE tworzą skały osadowe Cm O S D C czasem P w strefach syneklizy. Natomiast w strefach antykliz występuje dolny paleozoik(Cm O S)

MEZOKENOZOICZNE tworzy pokrywa płasko leżących warstw osadowych T i J (czasem Cr) o niewielkiej miąższości oraz cienka pokrywa skał kenozoiku.

PLATFORMA PALEOZOICZNA (WARYSCYJSKA) MŁODA fragment płyty kontynentalnej której fr został ukształtowany w prekambrze ale ostatecznie w dolnym paleozoiku. Spoczywają na nich bardzo duże miąższości skały osadowe górnego paleozoiku i mezozoiku.

Jednostki niższego rzędu

ANTYKLINORIUM część młodej platformy o zarysie pasowym w której fundament jest podniesiony a warstwy osadowe nadległych pięter posiadają zredukowane miąższości.

SYNKLINORIUM część młodej platformy o zarysie pasowym w której fundament jest podniesiony a warstwy osadowe nadległych pięter osiągają pełne miąższości.

Piętra strukturalne

PREKAMBRYJSKIE tworzą sfałdowane i zmetamorfizowane skały wieku prekambryjskiego oraz skały wulkaniczne

DOLNOPALEOZOICZNE zbud. jest z silnie sfałdowanych i słabo zmetamorfizowanych skał Cm O i S

GÓRNOPALEOZOICZNE zbud. jest ze słabo sfałdowanych(fałdy szerokopromienne) osadów D i C

PERMSKO-MEZOZOICZNE zbud. jest z szerokopromiennych fałdów skał osadowych a miąższości kilku tys m

KENOZOICZNE zbud jest z cienkiej pokrywy trzecio i czwarto rzędowych zaw czasem w spągu bardzo cienkie warstwy grn Cr.

PAS EPIGEOSYNKLINY tworzą najczęściej góry fałdowe jako efekt kolizji płyt i likwidacji geosynkliny

Geosynklina zbiornik sedymentacyjny gdzie w ciągu dziesiątek mln lat powstaje profil skał osadowych o miąższ. kilku km

FLISZ zespół osadów. Osady fliszowe to kilku km miąższości kompleks skał osadowych powstały w ciągu kilkudziesięciu mln lat sedymentacji osadów typu łupki, mułowce, piaskowce które powstają cyklicznie bardzo wiele razy

MEGASTRUKTURY GEOLOGICZNE POLSKI

I PLATFORMA PROTEROZOICZNA STARA w obszarze Polski występuje zachodni kraniec wielkiej platformy wschodnio-europejskiej której granicę zachodnią stanowi linia T-T(Tornquiste’a-Teyssese’a) która biegnie od zachodniego krańca półwyspu Skandynawskiego przez Bałtyk a w Polsce od Koszalina przez Bydgoszcz, Wa-we do Zamościa i dalej SE na Ukrainę i ku E ciągnie się do Uralu. W jej obrębie występują duże tarcze( skandynawska i ukraińska)

W Polsce

A-wyniesienie Łeby-antykliza

B-synekliza perybałtycka podnosząca się stopniowo w kier wsch w płn-wsch

C-wyniesienie Mazursko Suwalskie jest największą obszarową jednostką platformy której podłoże znajduje się na głębokości 200-500km. w strefie tej zostały odkryte bogate złoża Fe.

D-obniżenie podlaskiegdzie podłoże znajduje się na głęb. pow 3tys m a granice jednostki mają charakter tektoniczny (uskoki o dużym zrzucie)

E-wyniesienie Zrębowe Podlasko Lubelskie które tworzy zespół rowów i zrębów

II SUDETY oraz blok przedsudecki stanowią N fragment masywu czeskiego i zbud. są ze zmetamorfizowanych skał proterozoicznych i dolnego paleozoiku.

W Polsce: Sudety i blok przedsudecki zbudowane są ze skał prekambryjskich. Strefę tę od platformy paleozoicznej oddziela granica tektoniczna w postaci uskoku Odry. Blok przedsudecki –występują intruzje granitowe wieku C, eksploatowane w Strzelinie i Strzegoni. Ku płn wsch następuje obniżenie proterozoiku które wypełniają głównie osady karbonu zagłębia Ostrawskiego. W zach części niecce Żytowskiej występuje rów tektoniczny podłoża prekambryjskiego wypełniony osadami lądowymi miocenu które zaw pokłady węgla brunatnego.

III PLATFORMA ZACHODNIOEUROPEJSKA (młoda-paleozoiczna) ciągnie się od linii T-T ku W obejmując większość Europy płn. i morza północnego. W Polsce znajduje się wsch kraniec platformy zachodnioeurope.

W Polsce

A-Synklinorium Brzeżne jest pierwsz jednostką NE młodej platformy stanowiąc równocześnie przejście pokryw osadowych w strefę starą platformy. Dzieli się na synklinorium pomorskie warszawskie i lubelskie.

B-Antyklinorium Środkowo-Polskie dzieli się na antyklinorium pomorskie i i antyklinorium kujawskie(występują wysady solne)

C-Antyklinorium Gielniowskie stanowiące obrzeżenie gór świętokrzyskich

D-Antyklinorium Świętokrzyskie zbudowane z warstw Cm O S D

E-Antyklinorium dolnego Sanu centralną część tworzą zmetamorfizowane mułowce (fyllity wieku prekambru otoczone są one skałami dolnego paleozoiku i mezozoiku)

F-Synklinorium Szczecińsko-Łódzko-Niechowskie. Nieckę szczecińską od niecki Łódzkiej oddziela podniesienie zwane ryglem Obornik. Nieckę Łódzką od miechowskiej podniesienie zwane ryglem radomska. Niecka Miechowska kontynuuje się ku południowi będąc przykryta nasuniętymi utworami Karpat Fliszowych.

IV KARPATY Są najmłodszą megastrukturą Polski uformowaną podczas fałdowań alpejskich w 2 gł stadiach:

a)przełom Cr i Tr

b)przełom Pg i Ng

Dzielą się w Polsce na 2 części:

1)Karpaty wew. składają się z :

a-Tatry b-niecka podhalańska

c-pieniński pas skałkowy(PPS)

TATRY składają się z podniesionego bloku intruzji granitowej(karbonu) budującej Tatry wysokie oraz spoczywającej na niej utworów T i J strefy wierchowej i reglowej

NIECKA PODHALAŃSKA jest strefą obniżenia się podłoża mezozoicznego do głębokości 2-3tys m które przykrywa kompleks piaskowo-łupkowy eocenu i oligocenu ciągnąc się od Zakopanego do PPS. Duże znaczenie posiadają wody termalne pochodzące z infiltracji w strefie Tatr i ogrzewane w podłożu niecki ciepłem starego wulkanizmu karbońskiego.

PPS jest strefą ciągnącą się od Wiednia do Rumuni w postaci silnie zredukowanej tektonicznie strefy do kilku km mezozoiku. Płn granica PPS ma charakter tektoniczny (uskoku)który oddziela Karpaty zew od wew .

2)Karpaty zew-zbudowane są ze sfałdowanych i nasuniętych ku N i ku NE utworów fliszu. Stanowią one kompleks o miąższości ponad 6 tys m cyklicznie powtarzających się osadów piaskowców mułowców i łupków. Wiek tych utworów od Cr dolnej do oligocenu. Po sfałdowaniu i nasunięciu na odległość 30-50 km tworząc nakładające się na siebie płaszczowiny wydzielone jako jednostki tektoniczne Karpat fliszowych.

A-jednostka(płaszczowina) magurska będąca płaskim nasunięciem które w wielu miejscach posiada tzw okna tektoniczne.

B-płaszczowina(jednostka) śląska o największym rozprzestrzenieniu ciągnąca się od Cieszyna do Baligrodu

C-jednostka(płaszczowina) podśląska zbud gł. z ilasto marglistych skał, rozpoznana jest od strefy Sanoka do okolic Tarnowa.

D-jednostka Dukielska występująca we wsch części wsch Karpat i ciągnie się od południowego wsch w kier Dukli.

F-jednostka Skolska która ciągnie się od wschodniej granicy państwa klinem w kier SW do rejonu Pilska..

Czoło nasunięcia Karpackiego ciągnie się od Ciszyna przez Bielsko, Wieliczkę, Bochnię, Tarnów, Rzeszów, Przemyśl tworząc tzw liczne zatoki tektoniczne jak zatokę Gdowską, zat Pilznieńską , zat Rzeszowską. w strefach tych występują utwory miocenu.

ZAPADLISKO PRZEDKARPACKIE jest genetycznie związane z ze sfałdowanymi Karpatami fliszowym. Jego podłoże stanowią południowe części jednostek platformy zachodnioeuropejskiej.

PAS MONOKLIN obejmuje on osady piętra permsko-mezozoicznego które nachylone są w kier płn wsch i wsch w zw z czym od bloku przedsudeckiego ku NE ukazują się na pow coraz młodsze warstwy.

A-monoklina przedsudecka

1)znaczenie surowcowe posiadają utwory dolnego cechsztynu w postaci łupków miedzionośnych-czarne łupki okruszowane Cu i Ag

2)Piaskowcowe utwory dolnego permu jako potencjalne skały zbiornikowe złóż ropy naftowej.

B-monoklina Krakowsko-Śląska od NE ograniczona jest niecką miechowską, od S utworami Karpat i zapadliska przedkarpackiego, od S i W niecką górnośląską. Znaczenie surowcowe miały utwory Triasu okruszcowane minerałami Zn Ag Pb. Niecka górnośląska jest basenem paleozoicznym którego odnoga SW ciągnie się na S od Ostrawy, na pograniczu Sudetów i Karpat w Polsce. Na podłożu prekambryjskim oraz karbońsko dewońskim rozwinięta jest gruba seria osadów jeziorno-morskich karbonu górnego zaw liczne pokłady węgla kamiennego. Ku południowi występują na większej głębokości przechodzą na węgle koksujące. Od S na strefę tę nasunięte są utwory fliszu karpat.

PROCES GEOLOGICZNY zespół zjawisk wywołujących na pow ziemi lub w jej wnętrzu zmiany strukturalne lub fizykochemiczne.

CZYNNIKI GEOLOGICZNE są przyczynami przebiegu procesów geologicznych. Powodowane są siłami działającymi wew i na zew ziemi.

a)sił powstałych ze zjawisk fizykochem zachodzących wew Ziemi

b)własnych sił grawitacyjnych Ziemi, Księżyca i Słońca

PROCESY ENDOGENICZNE wywołane są one czynnikami działającymi wew Ziemi> Nadają one litosferze rysy pionowe i poziome dążąc do jej zróżnicowania i deformacji.

DIASTROFIZM wywołany przez zespół czynników powodujących deformacje oraz przemieszczenia pionowe i poziome w litosferze

RUCHY IZOSTATYCZNE ruchy pionowe, ruchy lądów, wywołane zmieniającym się ich obciążeniem.

RUCHY EUSTATYCZNE zmiany położenia w linii brzegowej mórz i oceanów obserwowane na lądach.

OROGENEZA powstawanie pasma górskiego w sensie podniesienia morfologicznego i niezależne od jego budowy geologicznej.

TEKTOGENEZA tworzenie się pasma górskiego w określonym mechanizmie tektonicznym, warunkującym jego budowę tektoniczną(góry fałdowe, góry zrębowe)

EPEJROFOREZA obejmuje poziome przemieszczanie się płyt litosfery.

PLUTONIZM proces tworzenia się w górnym płaszczu i litosferze stopów glinokrzemianowych(stopów magmy) przemieszczanie się i tworzenie różnego typu intruzji magmowych.

WULKANIZM tworzenie się w litosferze stopów glinokrzemianowych i wydobywanych na pow w postaci lawy gazów wulkanicznych i pyłów wulkanicznych.

METAMORFIZM proces zmian cech fizycznych i chem. skał litosfery pod wpływem temp i ciśnienia w trakcie ich pogrążania. wyróżnia się 3 strefy:

epi/mezo/kata metamorfizm

PROCESY EGZOGENICZNE wywołane są czynnikami działającymi na zew Ziemi i dążą do zróżnicowania pow litosfery.

a)procesy niszczące

WIETRZENIE prowadzi do zaniku zwięzłości skały i do jej rozpadu

-wietrzenia mechaniczne(fizyczne) powodowane jest przez sezonowe dobowe zmiany temp(insolacja, zamróz), mechaniczne działanie wód wiatru lodowców.

-wietrzenie chemiczne-polega na reakcjach skał i minerałów z wodą, tlenem i dwutlenkiem węgla, kwasami humusowymi(powst przy rozpadzie roślin)

EROZJA proces niszczenia podłoża skalnego przez dynamiczne oddziaływanie wody, lodowców i wiatru wraz z naniesionym materiałem skalnym.

-e. rzeczna(fluwialna)

-e.wiatrowa(eoliczna)

-e. lodowcowa(glacjalna)

-e. morska

b)procesy twórcze

SEDYMENTACJA proces który polega na osadzaniu się materiału okruchowego niesionego przez wodę, wiatr lodowce albo wytrącania się zw chem z roztworu.

-depozycja;-repozycja;-akumulacja;

DIAGENEZA obejmuje wszystkie zmiany fiz i chem zachodzące od momentu depozycji i powoduje powstanie osadów sypkich

KOMPAKCJA proces zagęszczania osadów pod wpływem nacisku nadległych warstw. Polega na zmniejszeniu się porowatości osadów i zwiększaniem się jego gęstości.

CEMENTACJA proces wytrącania się z wód porowych zw chem które wiążą ziarna skały spoiwem.

Budowa Litosfery I TYP KONTYNENTALNY - 1)Strefa skał osadowych : gr : 0-16km, d : 2,3 - 2,6 g/cm3, Vs : 2,2-5 km/s

2)Strefa granitowa - gr - 15-20km, d=2,7g/cm3, vs=5,9-6,3km/s---pow Conrada----- 3)Strefa Bazaltowa - gr=20-30km,d=3g/cm3,Vs=6,2-7,5km/h-------MOHO------ d=3,3g/cm3, sklad glownie perydotyt

II TYP OCEANICZNY -warstwa wody oceanów -gr=3,8 km, Vs=1,5 km/s 1) strefa skał osadowych 0-2km 2) Strefa przejsciowa-zbudowana ze skal osadowych poprzecinanych zylami bazaltu lub pokladami law poduszkowych gr=2km, Vs=4-6km/s 3) Strefa Bazaltowa -zbudowana ze skal typu bazalt, gabro , gr =5-8km, Vs =6,7-7,2km/s

Budowa Ziemii 1) Litosfera gł. 4-8 km w strefach oceanow, 30-80 km w strefach kontynentow, d=2,3-3,0 g/cm3 -------MOHO-------- 2)Mezosfera 2a) Astenosfera - gr=80-150(200km) gdzie skaly wystepuje w stanie polplastycznym umozliwiajacym istnienie pradow konwekcyjnch wywolanych zmiania temp i cisnienia d=3,3 g/cm3 2b) plaszcz grn - do 410km, d=3,3-4 g/cm3, p=0,05*10^5, t=1200-1500C 2c) Strefa przejsciowa gl=410-1000km, d = 5g/cm3, p=0,4 *10^5MPa, t=2000C 1+2a+2b+2c - tektonosfera-strefa wystepowania wszystkich ognisk trzesien ziemii a w jej gornej czesci znajduje sie mechanizm wszystkich ruchow tektoniecznych planety

2d)plaszcz dln gl-1000-2900km,d=6g/cm3,p=1,3*10^5MPa,t=3000C

3)Barysfera 3a) Jadro zew-zawiera w sobie stropy magmowe w stanie plynnym a roznica temp i gestosci wywoluja intensywne prady konwekcyjne gl-2900-4900, d= 9,6-11,2g/cm3, p=2,0-2,8MPa, t=4000-8000C, V=8,1-10,4km/s 3b) strefa przejsciowa-gl 4900-5100km, V=9,5-10,4 km/s 3) jadro wew gl=5100-6370km. Jadro wew jest cialem stalym zbudowanym z zewnetrznych skal o duzej gestosci : d=15-16g/cm3, p =4*10^5 MPa, v= 11,1 km/s, t=6000C

Skladniki litosfery . A) Skaly wulkaniczne -64,7% - Skaly plutoniczne (wglebne ) - powstale w wyniki zakrzepniecia magmy w glebi Ziemii mniej lub bardziej krystaliczne(granit) , Skaly wylewne - powstaja w wyniku zastygniecia lawy na pow Ziemii (bazalt)

Skaly wulkaniczne(granity 16%, granoitidy i dioryty 17%, bazalt+gabro 66%, sjenity 0,6%, perydotyty 0,3 %

B)Skaly osadowe - 7,9% - powstaja tylko na powierzchni litosfery w wyniku osadzania materialu okruchowego niesionego pradami wodnymi,powietrznymi lub lodowiec, lub w wyniku wytracania sie z roztworu jako skaly chemiczne(skaly osadowe - muly, mulowce,lupki 82%, piaskowce 12% wapienie + ewaporyty 6%(sk chemiczne) wapien, dolomit. Cyklotem skal ewaporycznych - Weglany(CaCo3, CaMg(CO3)2 ->Siarczany(CaSO4*2H2O, gips + anhydryt->Chlorki NaCl-> Sole Potasowe C) Skaly metamorficzne 27,4%-sa skalami osadowymi lub wulkanicznymi ktore ulegly przeobrazeniu pod wplywem temp i cisnienia

Genetyczny podzial skal osadowych - 1)Skaly klasyczne, 2) Skaly ilaste - związki minerałów ilastych, np. kaolin, illit, skały ziarnowe o średnicy poniżej 0,03 mm (matriks skalny) 3) Skaly chemiczne 4) Skaly organogeniczne - w wyniku nagromadzenia sie szczatkiw organicznych lub nagromadzenie sie szczatkow nieorganicznych tworzacych szkielety organizmow zywych - niepalne(akaustobiolity) -wapienie rafowe, muszlowce palne(kaustobiolity) torfl, w bruantny, w kamienny, antracyt

Bituminy, - asfalty - ropa naft, - gaz ziemny

Makrostruktury geologiczne Polski - I Platforma wschodnio-europejska jak platforma proteroziczna (stara) II Platforma zachodnio-europejska - paleozoiczna (mloda) Strefa ich kontaktu - linia TT. Wglebny ich kontakt - strefa TESZ ( manifestuje sie glebokim polozeniem pow MOHO wskazujacym na pogrubienie litosfery, Nad MOHO osiagajace 50-60m, w stefie platform 30-45km)

III Sudety oraz blok przedsudecki bedace polnocna czescia wielkiego masywu czeskiego (prekambr) IV Karpaty z zapadliskiem Przedkarpackim bedace najmlodsza makrostruktura w Polsce pokrywajaca jednostki platformy palozoicznej

ADI 1)Wyniesienie Łeby (antyklina) obejmuje czesc ladu i dna baltyku posiadajac podniesienie podloza prekam. 2) Synekliza Przedbaltycka (3000-4000 obnizenie fundamentu) wystepuja duzej miazosci osad dolnego paleozoiku i mezozoiku. 3) Wyniesienie Mazursko-Suwalskie - najwieksza jednostka starej platformy w Polsce ktorej polozenie stropu Prekambru zmienia sie od ponad 200m w rejonie suwalk do 2000-3000m na W,Sw. W jednostce tej wystepuje najstarsze skaly w Polsce 1,8-1,6 GY. Ich wystepowanie zwiazane jest z bogatymi zlozami zelaza wystepujacymi w anortozytach prekampryjaskich w strefie na W i PD od Suwalk. 4) Obnizenie Podlaskie - waska synekliza posiadajaca ograniczenia uskokowe. 5) Wyniesienie zrebowe podlasko-lubelskie

AD2 Jednostki platformy palo ukladaja sie pasowo w kierunku NWSE zwanym kierunkiem laramijskim co oznacza ostateczny czas uformowania sie tych jednostek 1) Synklinorium brzezne bedace strefa przejsciowa miedzy stara i mloda platforma w obrebie paleozoiku. Synkinorium to dzieli sie na : syn. pomorskie, syn. warszawskie, syn. lubelskie rys. 2) Antyklinorium Srodkowopolskie dzieli sie na a)antyklinorium pomorskie, b) antyklinorium kujawskie w ktorym wystepuja utwory soli grn permu, c) ant,. gielniowskkie , d) ant. swietokrzyskie zbudowane glownie ze skal paleo. od Cm do D, d) ant dolnego sanu ktore zbudowane jest z fyllitu wieku Prekambru , ograniczonych od NE i SW utworami S,D, Mezozo. Obecnie ant. przykrywaja osady Miocenu zapadliska przedkarpackiego. 3) Synklinorium Szczecinsko-Łodzko-Miechowskie - jest to pas niecek wypelnionych osadami mezeozoiku ktore sa oddzielone od siebie podniesieniami zwanymi ryglami, 4) Monoklina przedsudecka i monoklina krakowsko-slaska Znacznie surowcowe : zloza rud miedzi i metali rzadkich w utworach P3. Zloza gazu ziemnego w utworze P1- czerw. spagowiec. Zloza rud Zn,Pb,Au w utworach T monokliny slasko-krak. , zloza w. brunatnego w dolny Miocen pokrywy Kenozoicznej monoliny przedsudeckiej - rejoj Legniny. 5) Nieska gornoslaska - obszerny basen wypelniony osadami paleoz. a glownie C3 w postaci paskowcow i mulowcow zawierajacych liczne poklady w. kamiennego. Max miazszosc C3 przekracza 3km. Osady te powstaly w warunkow przybrzezno-ladowych. Obecna struktura niecki rozciaga sie od Ostrawy do Tar. Gor i na zachod od Krakowa, a na poludniu ogranicza ja plaszczowina nasunietych Karpat V karpaty sa najmlodsza makrostruktura Polski uformowana ostatecznie naprzelomie Ol-M. W Polsce Karpaty dziala sie na : 1) Karpaty wew - a) Tatry skladajace sie z trzonu granitowego i skal metamorficznych wieku C praz wystepujacych od strony serii wierchowej-ryglowej w postaci skal osadowych wieku T,J,K1 b) niecki podhalanskiej ktorej podloze mezozoiczne zalega do gl ponad 25km i przykryte jest osadami Pg ktorych serie piaskowcowe tworza wysokie wzniesienia c) Pieninski pas skalkowy jest waska strefa silnie sfaldowanych i zdyslokowanych skal wieku T,J,K1, ktore od strony N ogranicza wielka dyslokacja basenow Karpat Zew.

2) Karpaty Zew - zwane Fliszowymi-zbudowane sa ze skal osadowych wieku Cr1, najwyzszy Ol w postaci cyklicznie ulozonych piaskowcow,mulowcow i lupkow (cykl) o sumarycznej miazszosci ponad 6km. Osady te zwane Fliszem zostaly sfaldowane dwukrotnie na przelomie OL i M. W ostatnim przypadku zostaly oformowane wielkie plaszczowiny ktore zotaly nasuniete na polnosc (30-50km) spoczywajac na sobie. Tworza one nastepujace jednost ki tekotniczne karka zew- od PD - a)j. magurska, b) j. slaska,c) j. dukielska, d) j.podskaska skolska ktorej tylko NW czesc wystepuje w Polsce

3)Zapadlisko przedkarpackie ktore wystepuje pod czolem nasunietych Karpat i ciagnie sie w Polsce od Cieszyna po Przemysl, Zapadliska tworza : 1) jedn. stebnicka w postaci sfaldlowanych osadow dolnego M, b) Miocenu autochtonicznego w postaci osadow molasowych o miaz od kilkuset m na zach do 3km w rejonie przemysla.

Czynniki i procesy geo . Proces geol jest to zespol zjawisk wywolujacych na pow Ziemii lub w jej wnetrzu zmiany strukturalne i fiz-chem. Czynniki geol. sa przyczynami przebiegu procesow geol i powodowane sa silami dzialajacymi wewnatrz i na zewnatrz Ziemii.

a) Sil powstalych z zjawisk fiz-chem zachodzacych wew ziemii

b) wlasnych sil grawitacyjnych Zimii, Slonca, Ksiezyca

c)Oddzialywanie na pow. litosfery promieniowania slonecznego oraz atmosfery, hydrosfery i biosfery. Procesy dzielimy na

IProcesy Endogeniczne -- - wywolane sa czynnikami zilajacymi wewnatrz ziemii II Procesy egzogeniczne wywolane sa czynnikami dzilajacymi na zewnatrz sziemii. Daza one do wyrownania powierzchi litosfery.ad I ) Diastrofizm - zespol procesow powodujacych deformacje oraz przeszczanie poz i pion. - ruchy izostatyczne - pion ruchy skorupy ziemskiej wywowalen zmiennym jej obciazenie - ruchy eustatyczne - zmiany poloznia lini brzegowej wskutek zmiany ilosci wody w oceanie - ruchy gorotworcze ( orogeneza :proces powskatawania lancucha gorskiego niezaleznie od rodzaju sil tektoniczynch i budowy geol. landucha gorskiego, tektogeneza:powstawanie pazma gor przy udziale okreslonego typu sil tektonicznych co skutkuje powstawaniem gor o okreslonej budowie geol, -epejroforeza :zespol precesow powodujacych poziome przemieszczanie sie plyt litosfery. 2) Plutonizm - zepol procesow powodujacych powstanie i przemieszczanie magmy w glebi litosfery jak tez jej zastyganie , 3) Wulkanizm - przemieszczanie sie magmy w litosferze i jej wydostawanie sie jako lawy w strefach ryftowych i wul.

4) Metamorfizm - proces zmiany cech fiz. i che. skal pod wplywem temp i cisnienia w trakcie pograzania ( Epimetamorfizm - gl 6-10km,p=100-200 MPa, t= 100-300C, Mezomorficzna gl-10-20km,t=300-600C,p=200-450MPa, Katamorfizm gl=20-30km, t=600-1000C,p=450-1000mPa..) Ad2) Procesy nisczace (wietrzenie , erozja, powierzchniowe ruchy masowe, blacja + Pocesy tworcze - sedymetnacja = Transport (proc fiz) -> Zrownania (peneplenizacja)

Wietrzenie - (fizyczne ,chemiczne) , Erozja - dynamiczny proces niszczenia skal polaczone z transportem i uzyciem niesionego materialu jako czynnik niszczacy. - e.rzeczna ( wglebna, boczna), e.wiatrowa (eoliczna), e. lodowcowa, e.morska. Powierzchniowe ruchy masowe - przemieszczanie mat. skalnego czesto prodkutow wietrzenia i erozji spowodowane grawitacja i nasyceniem wody

Ablacja - proces zmywania gleby przez wody opadowe

Transport - 1)przesuwanie, 2) toczenie, 3)saltacja, 4) Zawiesina, 5) transport jonowy. Sedymentacja - depozycja, redepozycja , akumulacja Diageneza - proces rozp. sie w mieszaninie depozycji osadow a konczacy sie na duzych glebokosciach po ich pograzeniu . Prowadzi to do powstawania nowych skal np skaly luzne przechodza w skaly zwiezle (piaski -> piaskowce )

Epejroforeza -> Orogeneza -> przyspieszenie procesow egzogeniczynch (wietrzenie, erozja) -> wzrost temp. sedymentacji -> wzrost akumulacji -> zaburzenie rownowagi w litotosferze i na granicy z astenosfera -> wzrost akumulacji procesow endogenicznych -> Epejroforeza.

Pojecia : Synkina - w srodku najmodsze, na skrzydlach najstarsze,

Antyklina- w srodku najstarsza, na skrzydlach najmlodsze,

Monoklina- warstwy wystepuja pod tym samy katem nachlenia wystepuja coraz mlodsze wraz z kierunkiem nachylenia monokliny

Granice plyt litosfery : 1) granice dywergentne a) ryfty oceaniczne i kont. b) uskoki transformujace 2) granice konwergentne a) kolizja plyty oceanicznej z kont, b) kolizja p. ocean. z p. ocean, c) kolizja p. kont z p. kont. Granice konwergente - w wyniku kolizji p. ocen z p. kont. , plyta oceaniczna wsowa sie pod p.kont wzdloz strefy subdukcji, ktora jest rownoczesnie strefa silnych trzesien ziemii, siegajace gl 200-400m. Na pow oceanow strefe subducki wyznacza rown oceaniczny. W wyniku kolizji plyt czolo p. kont i czesc pryzmy osadowej zostaje sfaldowane i wydzwigniete tworzac pasmo gor faldowych. Gory te przeciete sa ciagiem wulkanow o przebiegu rownoleglym do strefy kolizji. W wulkanach tych wyrzucana jest lawa powstajaca z wczesniejszego stopnienia plyty oceanicznej i osadow.

b) kolizja plyty oceanicznej z oceaniczna - W wyniku wytwatrza si strefa subdukcji o duzym nachylenia do gl 80-100 km. So to naglebsze ogniska trzesien ziemii i granica tektonosfery. Na pow wytwarza sie lu wysp wulkanicznych wypukly zgonie z kierunkiem kolizji.

Strefa subdukcj- tarcie o sobie dwóch płyt

W wyniku kolozji płyty oceanicznej z kontynentalna płyta oceaniczna wsuwa się pod płytę kontynentalną wzdłuż strefy subdukcji, która jest równocześnie strefą silnych trzęsień Ziemii sięgającyh do głębokości 200-.Na pow oceanu strefę subdukcji wyznacza rów oceaniczny. W wyniku kolizji płyt czoło p. kont. I część pryzmy osadowej zostaje sfałdowane i wydźwignięte tworząc pasmo gór fałdowych. Góry te przecięte są ciągiem wulkanów o przebiegu równoległym do strefy kolizji. W wulkanach tych wyrzucana jest lawa powstająca ze wcześniejszego stopienia płyty oceanicznej i osadów.

Kolizja płyty oceanicznej z oceaniczną-w wyniku tego wytwarza się strefa subdukcji o dużym nachyleniu sięgająca do głębokości 800-1000km. Są to najgłębsze ogniska trzęsień ziemii wyznaczające dolną granicę tektonosfery na pow. Wytwarza się łuk wysp wulkanicznych wypukły zgodnie z kierunkiem kolizji.

Mega struktury geol ziemii : Platforma prekambryjska (stara) -czesc plyty kontynentalnej ktorej podloze zostalo uksztaltowane w prekambrze a zbudowane jest ze skal wulkanicznych i metamorficznych czesto sfladowanych i zawierajacych intruzje magmowe. Fundament ten przykrywaja warstwy skal osadowych wieku paleozoicznego i mezo. wykazujac poziome, lub prawie poz. ul.Elementy platformy prekm. - – płyta – fragment platformy proterozoicznej, gdzie fundament metamorficzno – wulkaniczny przykryty jest płaskoleżącymi warstwami osadowymi o różnej gęstości.– tarcza – fragment platformy proterozoicznej, gdzie fundament prekambryjski znajduje się na powierzchni.

Elementy plyty– antekliza – fragment platformy, zazwyczaj o wyrysie owalnym, w którym fundament prekambryjski jest podniesiony a w pokrywie osadowej występuje silnie zredukowana miąższość skał paleozoicznych (czasem tylko dolny paleozoik). – synekliza – część platformy prekambryjskiej, której fundament jest obniżony a nadległe skały osadowe osiągają pełne miąższości.Piętra strukturalne:– prekambryjskie/proterozoiczne – tworzy fundament starej platformy złożony z prekambryjskich skał metamorficznych i wulkanicznych bardzo bogatych w złoża surowców mineralnych (rudy metali). – paleozoiczne – tworzą skały osadowe kambru, ordowiku, syluru, dewonu, karbonu (czasem permu) w strefach syneklizy, natomiast w strefach antekliz występuje dolny paleozoik (kambr, ordowik, sylur). – mezokenozoiczne – tworzy pokrywa płaskoleżących warstw osadowych triasu i jury (czasem kredy) o niewielkiej miąższości oraz cienka pokrywa skał kenozoiku.

platforma paleozoiczna (waryscyjska) – młoda Fragment płyty kontynentalnej, której fragment został ukształtowany w prekambrze, ale ostatecznie w dolnym paleozoiku, spoczywają na nich bardzo dużej miąższości skały osadowe górnego paleozoiku i mezozoiku. Jednostki niższego rzędu: – antyklinorium – część młodej platformy o zarysie pasowym, w której fundament jest podniesiony a warstwy osadowe nadległych pięter posiadają zredukowane miąższości. – synklinorium – część młodej platformy, przeważnie o zarysie pasowym, gdzie fundament jest obniżony a warstwy osadowe nadległych pięter osiągają pełne miąższości.Piętra strukturalne: prekambryjskie – tworzą sfałdowane skały metamorficzne oraz intruzje magmowe wieku archaik – proterozoik. – dolnopaleozoiczne – tworzą silnie sfałdowane skały osadowe kambru, ordowiku i syluru. – górnopaleozoiczne – tworzą sfałdowane warstwy osadowe dewonu i karbonu często zaburzone uskokami oraz ścięte erozyjnie. – permomezozoiczne – tworzy kompleks dużej miąższości skał osadowych permu, triasu, jury i częściowo dolnej kredy. W piętrze tym występują deformacje tektoniczne wywołane przemieszczaniem się mas soli kamiennej ku górze tworzących wysady solne (diapiry). – kenozoiczne (górnokredowokenozoiczne) – tworzy go cienka pokrywa skał osadowych trzeciorzędu oraz lodowcowych czwartorzędu. Lokalnie piętro to podścielone jest bardzo cienkimi osadami górnej kredy.