17.04.2012 Prawo konstytucyjne. Temat wykładu: prawo wyborcze.

1. Wyróżniamy prawo wyborcze w dwóch znaczeniach:

a)przedmiotowym – całokształt regulacji prawnych obowiązujących w Polsce dotyczących organizacji i przebiegu wyborów.

b)podmiotowym – przepisy zawarte w ordynacjach(szczególna nazwa właściwa dla ustawy zawierającej przepisy związane z wyborami), kodeksie, ustanawiające prawo jednostki do wybierania i do bycia wybieranym; termin prawo podmiotowe oznacza uprawnienia obywatela. Prawo wyborcze w znaczeniu podmiotowym wynika z art. 62. Konstytucji.

2. Pojęcie systemu wyborczego.

Mianem systemu wyborczego nazywamy regulacje prawne, które dotyczą wyborów, jego przebieg, liczenie głosów, etc.. System wyborczy obejmuje ponadto praktykę, w której te przepisy działają. System wyborczy – pojęcie te występuje także jako synonim proporcjonalności albo większościowego systemu wyborczego. Do Sejmu – system proporcjonalny, do Senatu – większościowy.

3.Kształtowanie się prawa wyborczego po roku 1989.

a) na początku lat 90. obowiązywały odrębne ordynacje wyborcze, tzn. odrębna do Sejmu i odrębna do Senatu. Do Sejmu to była ordynacja wyborcza z 1993 roku, zaś do Senatu – z roku 1991. Obowiązywały także osobne ordynacje wyborcze do innych organów, np. ordynacja wyborcza na urząd Prezydenta RP z roku 1990.

b) w 2001 roku została uchwalona wspólna ordynacja wyborcza do Sejmu i Senatu

c) w styczniu 2011 roku wszystkie dotychczasowe ordynacje wyborcze zostały uchylone, a zamiast tych aktów prawnych wprowadzono jeden kodeks wyborczy. Poza kodeksem wyborczym znajduje się nadal ustawa o referendum ogólnonarodowym (2003 r.) oraz ustawa o referendum lokalnym (2000r.) Kodeks przed wejściem w życie został zaskarżony do TK (wyrok z 20 lipca 2011 roku K9/11).

ZASADY PRAWA WYBORCZEGO

1. Zasada powszechności prawa wyborczego.

2. Zasada bezpośredniości prawa wyborczego.

3. Zasada równości prawa wyborczego.

4. Zasada proporcjonalności prawa wyborczego.

5. Zasada tajności wyborów (w znaczeniu aktu głosowania).

Zasady te stosuje się zawsze w wyborach do Sejmu, natomiast w wyborach do Senatu nie stosuje się zasady proporcjonalności i równości. W wyborach Prezydenta nie stosuje się zasady proporcjonalności.

Poza powyższymi wyróżnia się także zasadę wolnych wyborów. W Polsce tę zasadę wprowadzała ordynacja wyborcza do Senatu (1991), a następnie tę zasadę wolnych wyborów powtórzyła Mała Konstytucja z 1992 roku. W 1997 roku tę zasadę usunięto, zarówno z Konstytucji, jak i z ordynacji wyborczej do Senatu. Zasada polegała na tym, iż wykluczone są jakiekolwiek naciski na treść głosu obywatela. Tę zasadę rozumiano w Polsce tak, jak była rozumiana na gruncie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (1950, Polska 1991). Obecnie w Konstytucji przyjmuje się, że zasada wolnych wyborów jest wyrażone implicite (pośrednio, fr.)

Zasada powszechności prawa wyborczego

Obywatelowi nie przysługuje bierne prawo wyborcze w dwóch przypadkach: (art. 99.3 K) osobom skazanym prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego. Drugim przypadkiem jest obywatel, który jest kłamcą lustracyjnym, czyli osoba skazana prawomocnie za złożenie fałszywego oświadczenia lustracyjnego (dot. osób urodzonych przed 1973 rokiem). Oświadczenie lustracyjne polega na przyznaniu się do prawdy, niezależnie od tego jaka ona jest.

Obywatelowi nie przysługuje bierne oraz czynne prawo wyborcze, w dwóch przypadkach: ubezwłasnowolnienie (odebranie zdolności do czynności prawnych) oraz odebranie praw publicznych wyrokiem sądu karnego (nie jest to kara, tylko środek karny).

Osoby wymienione w art. 103.2 Konstytucji także nie mają biernego prawa wyborczego w wyborach do Sejmu i do Senatu (to jest niewybieralność) – sędzia, prokurator, żołnierz zawodowy, policjant, itd.

W prawie wyborczym występują cenzusy wyborcze, czyli ograniczenia. W Polsce na gruncie ordynacji wyborczej prezydenckiej z 1990 roku wymagano 5-letniego okresu zamieszkiwania w Polsce jako przesłanki do kandydowania na Prezydenta RP. Kodeks wyborczy wprowadził parytet wyborczy (35%). Cenzusy są dyskusyjne, ponieważ są odstępstwem od zasady równości. Cenzusów nie ma w prawie wyborczym, ograniczenia, które występują są w Konstytucji/ustawach.

Gwarancje powszechności wyborów

1. Istnieje rejestr wyborców oraz spis wyborców. Rejestr wyborców jest stałym spisem osób uprawnionych do głosownia w gminie. Spis wyborców to lista wyborców uprawnionych do głosowania w tych konkretnych wyborach. Są one sporządzane przez gminę z urzędu.

2. Wybory są wyznaczane na dzień wolny od pracy. Od wyroku K9/11 wybory są jednodniowe (co do zasady). Dwudniowe mogą być jedynie do Parlamentu Europejskiego i samorządu.

3. Wprowadzono możliwość głosowania przez pełnomocnika wyborczego, instytucję tę wprowadzono najpierw w wyborach do Parlamentu Europejskiego w noweli z 2009 roku z ustawy z 2004 roku, w 2010 roku wprowadzono pełnomocnika wyborczego do wyborów prezydenckich, w 2011 roku instytucja ta została wprowadzona do wszystkich wyborów w kodeksie wyborów. Pełnomocnik wyborczy jest traktowany przez Trybunał jako wyjątkowa forma głosowania. Nie jest to alternatywny sposób głosowania do głosowania osobistego. Pełnomocnika wyborczego może ustanowić osoba, która ukończyła 75 rok życia i osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.

4. Kodeks wyborczy wprowadził zupełnie nowe urządzenie – głosowanie korespondencyjne. Może mieć nowość we wszystkich wyborach. Dotyczy dwóch grup obywateli: przebywających za granicą, ale ujętych we właściwym spisie wyborczym, a także osoby niepełnosprawne, a zwłaszcza niewidome. To także nie jest alternatywna forma głosowania wobec zwykłego, są to raczej wyjątki (niedopuszczalne jest głosownie korespondencyjne przez obywateli przebywających w Polsce)