Ekonomiczno- ustrojowe podstawy życia społecznego wykład I
Dr Przemysław Pluciński
p 131, IH, zakład historii gospodarcze poniedziałek 11-12
Literatura:
T. Kowalik – systemy gospodarcze – efekty i defekty reform zmian ustrojowych . Warszawa 2005, wyd. Innowacja
Grzegorz Kołotko – Wędrujący świat
Stiglitz – szalone lata dziewięćdziesiąte
Egzamin – jedno pytanie z książki otwarte, charakter jakościowy; test z wykładów jednokrotnego wyboru a b c, pytania definicyjne – podanie definicji, jedno zdanie; typologia, klasyfikacja np. 3 elementy jakiejś struktury.
Ewolucja – wygrywa osobnik najlepiej przysposobiony do środowiska
H. Spencer – Darwinizm, ewolucja społeczna – społeczeństwo ludzkie jako wariancja życia biologicznego. Systemowość ewolucjonizmu - system zamknięty myślowo.
Ewolucja nadorganiczna to ewolucja społeczna. Założenia tego sposobu myślenia:
Ewolucja to przechodzenie od formy niespójnej do bardziej spójnej. Wzrastając a integracja społeczeństwa. Na wzór organizmu zmieniają się również społeczeństwa.
Wzrasta złożoność struktury. Funkcjonalna dyferencjacja – funkcjonalne zróżnicowanie – wykształcanie coraz nowych funkcji realizowanych przez nowe instytucje.
Założenie o liniowym charakterze rozwoju – nie zakłada regresji, tylko postęp jest istotny.
E. Taylor – przeżytki – survivals, społeczeństwa mogą się zatrzymać po pewnym etapie rozwojowym.
Problemy myślenia ewolucyjnego: było uwikłane w etnocentryzm – pozytywnie waloryzowało postęp. Pewne społeczeństwa są lepiej rozwinięta. Nadrzędne są cele – należy nieść kulturę innym ludom.
W latach 50 odracza się z powrotem ewolucjonizm pod postacią teorii modernizacji. Teoria ta jest zapleczem ideologicznym niesienia globalizacji. Walka o wpływy, podział świata po II W. Ś. Konkurencja socjalizmu. Zachód. Ideologia, która pozwala walczyć o wpływy w III świecie, walka z ideologia socjalistyczną.
Modernizacja, unowocześnienie, dążenie do nowoczesności – to zjawisko stopniowalne, dlatego można wyróżnić pewnie konitunum, kraje zmodernizowane i niezmodernizowane na jego biegunach. Kraje zmodernizowane w latach 50 – Wielka Brytania, Stany Zjednoczone, Japonia; kraje niezmodernizowane – Indie i Chiny.
Proces modernizacyjny zaczyna się w momencie kontaktu – wypierane są gorsze rozwiązania na rzecz lepszych.
Cechą krajów zmodernizowanych jest zawsze to, ze dążą do zmodernizowania krajów, które nie są nowoczesne, należy nieś cywilizacje, nowoczesność.
Podobieństwo krajów niezmodernizowanych i zmodernizowanych w pewnych etapach unowocześniania.
Katalog cech, które charakteryzują kraje niezmodernizowane:
Niski stopień specjalizacji – nie nastąpiła dyferencjacją funkcjonalna
Autarkiczność – zamknięcie gospodarki, gospodarowanie w obrębie państwowego rynku.
Kulturowe normy oparte na tradycji.
Partykularyzm norm – reguły nie mają charakteru uniwersalnego
Małe znaczenie pieniądza i rynku
Stosunki pokrewieństwa i nepotyzm
Przepływ jednokierunkowy – ze wsi do miasta, to co przetworzone nie wraca już na wieś. Wieś dostarcza jedynie surowców
Dwusektorowość gospodarki, przemysł, rolnictwo
Zacofane rolnictwo
Siła i słabość myślenia ewolucyjnego:
Rzecznicy –siła – kraje niezmodernizowane mogą uczyć się na błędach krajów zmodernizowanych, mogą uniknąć pewnych sytuacji, czerpią z ich doświadczenia
Krytyka – efekt sakli – trudno konkurować z gospodarka rozwinięta. Sam moment startu jest tutaj niezwykle ważny – kraje zmodernizowane są w stanie uciec szybciej niż kraje niezmodernizowane są w stanie je dogonić. Dystans się nie zmienia.
Walt Whitman Rostow – przedstawiciel wolnorynkowości, liberalizmu. Wspierał się Marksem i Gunnar’em Myrdal’em Marks miał rację mówiąc, że historia ma sens. Sens wyznaczają prawa ekonomii. Gospodarka jako kluczowa podstruktura. Kapitalizm triumfuje. Każde społeczeństwo przechodziło przez 5 etapów:
Społeczeństwo tradycyjne – społeczeństwo, które produkuje tylko żywności i koncentruje się na przetrwaniu. Po skonsumowaniu społeczeństwo nie ma nadwyżek. Skupienie się na sektorze rolniczym. Niski rozwój technologii. Ma charakter ekstensywny – wzrost produkcji – poszerzenie areału. Nadwyżka powoduje wzrost demograficzny. Społeczeństwo to zaklęty kręg ubóstwa. Przerwanie tego typu społeczeństwa - etyka protestancka.
Przygotowanie do startu – rozwój rynku wzrasta stopa inwestycji, wykształcenie staję się zasobem, rozwija się instytucjonalnie proces edukacji.
Start - I Rewolucja Przemysłowa, proces industrializacji.
Osiąganie dojrzałości – II Rewolucja Przemysłowa, komputeryzacja, robotyzacja produkcji.
Dojrzałość, era masowej konsumpcji – społeczeństwo osiąga ten stan ok. 60-70 lat po starcie. Każde społeczeństwo w tym etapie staje przed dylematem rozwojowym:
Opcja supremacji nad innymi, mocarstwowa – inwestycja w system zbrojeniowy.
Ścieżka socjaldemokratyczna – koncepcja państwa socjalnego, pewnie usługi społeczne są dla poszczególnych klas społecznych.
Teoria konwergencji –upodabnianie się do siebie organizmów z różnych grup systematycznych w związku z wymogów otoczenia. W sensie socjologicznym – lata 70, upodabnianie się do siebie dwóch różnych, konkurujących ze sobą systemów. R. Aron – jedna cywilizacja przemysłowa, brak podziału na społeczeństwa socjalizmu i kapitalizmu. Upodabnianie się tych dwóch rodzajów systemów.
Wykład II
ECLA – powołana w Chile
R. Prebis –
Podział strukturalny: podział świata na centrum i peryferia. Powiązane są ze sobą siatką wymiany handlowej. Powiązania są nierówne – to wywołuje zależność.
Zależność :
Stan narzucony z zewnątrz
Stan utrwalony
Napływ nadwyżek ekonomicznych z centrum do peryferiom
Globalny podział znajduje odzwierciedlenie w samym państwie – metropolia, peryferia
Pojęcie rozwoju: nieutożsamianie rozwoju z postępem.. Under development – niedorozwój, mal development. Andrea Gunder Frank – tezy – oskarżenie o niedorozwój oskarża kraje zacofane (błąd myślenia - ignoruje to kontekst historyczny – dziedzictwo kolonializmu) naśladownictwo niekoniecznie zainicjuje rozwój. To nie ekonomia, gospodarka zadecydowała o tym, że zachód jest rozwinięty. Badał Inie i Chiny – nie były wcale zacofanymi krajami – kulturowo i gospodarczo rozwinięte. Przewaga zachód polega na dominacji militarnej. Podsumowują Gunder Frank stwierdzał, że mówienie o krajach trzeciego świata jest – mówił o niedorozwoju. Sądził, ze jest to stan narzucony.
TOT – terms of trade, warunki wymiany. Liberalizacja rynku w kierunku ich otwarcia. Opiera się na teorii kosztów komparatywnych – David Ricardo – dwa kraje, które produkują dwa dobra, których koszt wytwarzania jest różny, powinny skupić się na produkowaniu tego, który produkt jest tańszy w produkcji. Spowoduje to wzrost PKB. Nożyce cen – surowce w okresie długim – cena maleje, produkty wysoko przetworzone – cena wzrasta. Negatywny bilans wymiany handlowej. Radzenie sobie z nierównymi mechanizmami w obrębie ECLA: Mechanizm oparty na koncepcjach nacjonalizmu gospodarczego – mechanizm protekcjonizmu narodowego – cła, import.
Zależność kolonialna – kontrola zasobów, surowców krajów skolonizowanych, kontrola ziemi, kopalń, ludzi,
Zależność finansowo – przemysłowa – wytworzenie pewnego mechanizmu, wprowadzenie w życie koncepcji gospodarek monokulturowych
Zależność technologiczno – przemysłowa – opaczne zmodernizowanie krajów trzeciego świata, niska technologia, nie przynosząca dużych korzyści.
Paul Baran – ustalenia dotyczące kolonizacji w Indiach. Przewaga militarna, narzucenie władzy przez Wielką Brytanię. Lata 50 –bawełna. Podporządkowanie manufaktur przez Brytyjczyków. Kolonizacja była przeprowadzana siłą. Etapy kolonizacji:
Splądrowanie bogactw
Przejęcie kontroli nad aparatem produkcyjnym – przemysł tekstylny, miało to ograniczać konkurencyjność
Świadoma polityka dezindustralizacji – uczynienie Indii krajem jedyni surowcowym
Silna ingerencja w indyjski system polityczny i w kulturę – utrzymywanie pokoju i bezpieczeństwa transferu nadwyżki produkcyjnej,
Wykształcenie klienckiej klasy społecznej – elity, która była lojalna wobec Wielkiej Brytanii, przekazali im przywileje społeczne, decyzje polityczne
Świadoma polityka edukacyjna – celowe utrzymywanie ciemnoty – szerokie masy nie miały przywilejów uczęszczania do szkół.
Pułapka długów – P. Sweezy – mechanizm kredytowania krajów zależnych w taki sposób, że nie są wstanie spłacić pierwotnego kredytu, i muszą zaciągać kolejne kredyty na rzecz spłaty pierwszego. Kredyty są obostrzone eksportowo.
World – system theory twórca - Immanuel Wallerstein. Krytyka zależności. Ulepszona koncepcja. Krytyka: zbyt uproszczony podział – peryferia, centrum. Wprowadził kategorię – pół peryferia (obszary peryferyjne). Fascynował się teorią modernizacji – krytyk, linia krytyczna pisana w duchu dependystycznym. Koncepcja nacjonalizmów gospodarczych.
Teoria imperializmu zawarta w marksizmie – Lenin, Róża Luksemburg(krytyka Marksa, granicami kapitalizmu są zewnętrzne rynki zbytu; pierwsza dr ekonomii, internacjonalistka)
Szkoła Annales Fernard Brandel – koncepcja długiego trwania – aby wyjaśniać życie społeczne należy patrzeć na zdarzenia historyczne np. 50-100 lat
Interdyscyplinarność - historia nie wyjaśnia życia społecznego, należy wpleść inne nauki – ekonomii, socjologii, filozofii.
Główne założenia systemu świata: Wallersteina: system – podstawowa jednostka analizy, musi ona spełniać trzy warunki:
W obrębie systemu występuje pełen podział pracy
Każdy system ma własną kulturę
Ewolucja systemu nie zależy od jego układów zewnętrznych. System jest zamknięty, rozwija się sam sobie, dzięki sobie.
Mini systemy – izolowane społeczności zbieracko – łowieckie
Systemy światy (dwie formy:
Imperia – całości zamknięte w sobie, oparte na zcentralizowanej władzy politycznej, silna władza polityczna. Imperia upadły – nastawienie na redystrybucje – nadwyżki – aparaty biurokratyczne, aby go wzmacniać –
Kapitalistyczna gospodarka świata – forma systemu społecznego, która ma dzisiaj miejsce XV wiek, powstała w miastach włoskich i bardzo szybko rozniosła się po całym świecie i raz zapoczątkowany proces stal się globalnym w okolicach połowy XIX wieku – zakończenie procesu kolonizacji
„Modern World- System” PL jako laboratorium peryferności – przegranie szansy cywilizacyjnej.
Centrum (core –rdzeń) wyoska stopa inwestycji, duża akumulacja kapitału, reinwestowanie nadwyżki, potentat jeśli chodzi o wysoko rozwinięte technologie – nastawianie na high- tech., globalna koncentracja wysoko wykwalifikowanej siły roboczej, silne wskaźniki urbanizacji, specyficzna rola organizmu państwowego, nie jest państwo-centryczna, państwo ma być gwarantem ładu własnościowego – gwarantowanie praw własności, przestrzegania tych praw,
Pół-peryferia – stabilizator, dzięki nim system się nie rozprzęga, przyjmują pewne inwestycje wtedy, kiedy w centrum są zbyt wysokie koszty pracy, siła robocza jest relatywnie dobrze opłacona
Peryferia – bardzo słabe organizmy państwowe, fasadowe, niestabilne, nisko wykwalifikowana siła robocza, obszary zruralizowane, siła robocza półwolna, niewolna,
Terytoria zewnętrzne – przestały istnieć w połowie XIX wieku.
Nie ma alternatywy dla kapitalizmu
Cykle:
Cykl logistyczny – 150-300 lat, charakteryzuje gospodarkę globalną
Cykl Kondratiewa – 50 lat, każdy cykl kończy się i zaczyna się wytworzeniem pewnego dobra, które związane jest z całą gałęzią produkcji. Maszyna parowa – rozpoczęcie cyklu – przemyśl stalowy, kolej – 1900 – przemysł chemiczny i elektrochemiczny – 1950 – ropa, przemysł motoryzacyjny
3 typy strategii do awansowania:
Wykorzystanie okazji – wykorzystanie kryzysu
Strategia zaproszenia – zapraszanie centrum do siebie i zręcznie to wykorzystać.
Oparcie się na własnych siłach
Ekonomiczno – ustrojowe podstawy życia społecznego – wykład III
Milton Friedman – koncepcje monetarystyczne.
Polityka gospodarcza – pochodna ekonomii jako nauki teoretycznej. PG – świadome oddziaływanie władz państwowych, publicznych na gospodarkę narodową na dynamikę tej gospodarki, strukturę (podziały sektorowe), na stosunki gospodarcze w państwie i relacje z zagranicą. Synonim – polityka ekonomiczna – podkreślenie konieczności uwidocznia połączenia zagadnieniem ekonomicznych i społecznych. Podmiot – władza państwowa – oddziaływuje PG – poprzez swoje organy: centralne – na poziomie ministerialnym i – organy samorządu terytorialnego (gmina, powiat, województwo) = ponad narodowe podmioty polityki ekonomicznej (np. Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy). Ingerencja władzy publicznej i instytucji ponad narodowych oznacza pewne ograniczenia swobody działania jednostek, przedsiębiorstwach. W demokratycznych państwach te ingerencji powinny być uzasadnianie wspólny dobrem i podejmowane ostrożnie. Władz publiczna powinna działać racjonalnie – celowo, rozważnie i oszczędnie. Błędna PG powoduje ogromne strat – tym większe im większa skala działania.
Polityka gospodarcza w naukowym ujęciu. Jest to nauka zajmująca się badanie form, celów, sposobów oddziaływania państwa na gospodarkę. Związana jest z ekonomią polityczną.
Normatywne
Pozytywne
Lub nauki teoretyczne i stosowane.
Nauka charakter pozytywny – skupia się na poznawaniu rzeczywistości, opisie i wyjaśnieniu. Odpowiada na pytanie – jak się sprawy mają.
Nauka, charakter normatywny – skuteczne sposoby zmieniania rzeczywistości. Wyobrażenie ładu, który próbujemy osiągnąć. (socjologia, polityka ekonomiczna, jako nauka normatywna).
Mikroekonomia
Makroekonomia
PG – działa na poziomie makroekonomii. Zajmuje się metodologią przygotowania, podejmowania i realizowania decyzji organów publicznych. Odpowiada na pytanie – jak poradzić sobie z inflacją, lub z problemem bezrobocia w danym okresie.
Związek PG z innymi naukami pomocniczymi. Powiązanie, korzystanie z ekonomii teoretycznej jak i z działów szczegółowych ekonomii – ekonomiką (handlu międzynarodowego, rolnictwa), geografia ekonomiczna, nauki o finansach (głównie publicznych), prakseologia – meta nauka – założenia o skutecznym działaniu, jak i cały kompleks nauk społecznych – socjologia, psychologia, psychologia społeczna, ekonomia behawioralna – założenie o racjonalności podejmowania decyzji konsumentów, nauki prawne.
Metody polityki gospodarczej – oddziaływanie empirii, posługiwanie się tą sama metodą co nauki empiryczne – przyglądanie się zjawiskom i posługiwanie się dedukcją. Badania empiryczne w kontekście metody polityki gospodarczej:
Obserwacja – obserwowanie wycinka rzeczywistości pod kontem rozpoznania możliwych, realnych oddziaływań państwa na gospodarkę,
Wyodrębnianie z tego pewnych zjawisk, które się powtarzają i ustalanie związków pomiędzy tymi zjawiskami.
Konkretyzacja – wyodrębnienie zmiennych, istotnie wpływających na problem, który nas interesuje.
Prócz teraźniejszości bogatego materiału dostarcza historia, przede wszystkim gospodarcza. Problemy gospodarcze wynikają najczęściej w uwarunkować historycznych – np. dependyzm – spuścizna kolonializmu jako przyczyny kryzysów.
Eksperyment – wprowadzanie innowacji ekonomicznej i próbujemy kontrolować skutki, które wykonuje. Pilotaż do modyfikacji systemowych. Zmiany wprowadzane w pewnych rejonach. Obserwowanie wyników np. testowanie prywatyzacji przedsiębiorstw kapitałowych, spółek pracowniczych; Szwecja – współzarządzanie (również w HCP)
Quasi- eksperyment – symulacja, operowanie na modelach gospodarki (statystyka, ekonometria) oraz wprowadzanie do modelu pewnych zmiennych i symulowanie zmiennymi.
Korzystanie z doświadczeń innych krajów – analiza, ocena prowadzonej PG w różnych krajach; ważne by gospodarki były podobne.
Metoda prób i błędów, „operacja na żywym organizmie” – stosowana najgęściej wtedy, gdy nie wiadomo co zrobić, jest novum, bez precedensu w przeszłości. Przykładanie różnych scenariuszy działań, tak by prowadzić do uzgodnionego celu.
Zakłada się, że sam ustrój gospodarczy to kwestia kluczowa, to on decyduje w długim okresie czy społeczeństwo będzie bogate, czy biedne. Założenie, że pewne typy ustrojów hamują rozwój, a inne powoduję wzrost. I połowa XX wieku, wierzenie, że gospodarka planowa, jest bardziej efektywną i zapewni w długi okresie dobrobyt. Zastąpienie druga wiarą – w nieomylność rynku (doktryna neoliberalna).
Perspektywa Balickiego – są to reguły prawne, które przesądzają o tym, komu i jakie przysługują prawa do posiadania oraz kto i jakie może, bądź musi wykonywać czynności gospodarcze. Nacisk na porządek własnościowy (podmioty prywatne); kwestie monopoli.
Ujęcie profesora Winiarskiego - ~system ekonomiczny – to system, zbiór powszechnie obowiązujących norm prawnych oraz ogólnie akceptowanych zasad regulujących działania wszystkich procesu gospodarczego. System ekonomiczny określa trzy dziedziny:
Kto i jak decyduje o tym – które dobra powinny być wytwarzane i w jakich ilościach
W jaki sposób wytwarzanie uzupełniających się produktów –ma być bilansowane, aby zaspokajać potrzeby społeczne.
W jaki sposób dokonać podziału – poszczególnych produktów (polityka fiskalna)
Dwa główne kryteria wyodrębniania:
Ad. 1. Kto jest podmiotem podejmowania decyzji gospodarczych. Dwa typy ustrojów:
Ustroje indywidualistyczne –(kapitalistyczne), podstawową formą własności środków produkcji jak i trwałych dóbr konsumpcyjnych jest własność jednostkowa, a decyzje podejmują jednostki lub zrzeszenia ( np. rodzina, gospodarstwo domowe).
Ustroje kolektywistyczne – dominuje własność publiczna, państwa.
Ad. 2. Wyróżnienie dwóch typów ustroju:
Kompetetywne – konkurencyjne, systemy gospodarki rynkowej, działania poszczególnych aktorów są regulowane przez rynek. Gra popytu i podaży, która kształtuje ceny. Zakłada się, że istnieją pewne ograniczenia decyzji władzy publicznej.
Ustroje gospodarki regulowanej – poprzez administrację. Ustroje planowe.
Zestawiając oba kryteria otrzymujemy 4 podstawowe modele systemów ekonomicznych. Założenie – nie istnieją czyste modele.
Indywidualistyczno – konkurencyjny. Kapitalizm rynkowy.
Indywidualistyczno – planowy. Kapitalizm regulowany przez państwo. Centralne planowanie państwowe. Chiny.
Kolektywistyczno – planowy. Przykład realnego socjalizmu. Wspólna własność i zarządzanie poprzez plan Polska.
Kolektywistyczno – kompetetywny. Socjalizm rynkowy
Rola państwa w gospodarce. Podstawową funkcją jest zabezpieczenie zasad i ich przestrzegania. Porządku społeczno gospodarczego. Państwo strzeże ładu gospodarczego, wolności gospodarczej, dba o swobodę przedsiębiorczości, zapewnianie bezpieczeństwa zewnętrznego (wojsko) i wewnętrznego (utrzymanie aparatu policyjnego), wymiar sprawiedliwości, edukacja i system szkolnictwa, dbanie o system pieniężny. Państwo musi posiadać pewny wpływy – gdyż posiada wydatki publiczne. Wpływy kształtują budżet państwa.
Wzrost wydatków budżetowych pociąga za sobą:
Wzrost obciążeń podatkowych
Wzrost zadłużenia publicznego
Państwo jako emitent papierów dłużnych, obligacji.
Współcześnie mamy do czynienia z pewna ewolucją – państwo bierze na siebie dodatkowe obowiązki – skupia się na podnoszeniu efektywności gospodarki (bardziej efektywna gospodarka oznacza większe wpływy budżetowe). Instytucje także zajmują się likwidacją nierówności w podziale produktu (Janosik). Państwo również zainteresowane jest stabilizacją cyklu koniunkturalnego.
Niedoskonałość konkurencji, skłonność kapitalizmu do powstawania monopoli – brak dostępności informacji rynkowej – Stiglitz – koncepcja asymetrii rynkowej.
Interwencja na rynku – ustawodawstwa antymonopolowe, decyzje, które stanowią o wolnej konkrecji, by przeciwdziałać monopolizacji.
Koszty zewnętrzne/społeczne –naruszanie przez prywatne firmy stanu środowiska naturalnego, produkowanie jak najtaniej.
Brak zainteresowania ze strony prywatnych przedsiębiorców produkcją pewnych dóbr (dobra publiczne) –
strategia subsydiowania produkcji, dotacje celowe na produkowanie określonych dóbr, czy też usług.
Nierówności dochodów – rynek nie zawsze jest społecznie sprawiedliwy.
Walka z nierównym podziałem dóbr, progresja podatkowa, system zasiłków społecznych
Niestabilność gospodarki – skłonność do wahań, kryzysów, ryzyko recesji. Może to być związane z niskim tempem wzrostu, wysoka stopa bezrobocia i inflacji.
Działania stabilizacyjne, regulacja podaży pieniądza – zmiana stopy procentowej, zachęty w systemie podatkowym dla inwestorów, inwestycje publiczne – jako walka z bezrobociem (Keynes).
Polityka pieniężna – monetarna – głównym celem jest manipulacja podaży pieniądza. Najczęściej mamy do czynienia z regulacją stopy procentowej przez Bank Centralny – zwiększenie podaży pieniądza powoduje obniżenie stopy procentowej – skoro jest dużo pieniądza, jest on tańszy, zachęca to do podejmowania decyzji inwestowania; prowadzi do wzrostu zatrudnienia co prowadzi do zwiększenia popytu globalnego. Zwiększanie podaży pieniądza może prowadzić do spadku jego wartości – uruchomienie procesu inflacyjnego. (dbanie by pieniądz był dobry, stabilny). Ważne jest uniezależnienie BC od wpływów politycznych.
Emituje pieniądz gotówkowy
Jest bankiem banków – jest kredytodawcą dla banków komercyjnych
Jest bankiem państwa – sterowanie podażą pieniądza – operowanie stopą procentową ( cena, jaką płaci pożyczkobiorca, posiadaczowi kapitału. Dwie funkcje stopy procentowej : 1. Indykator – wskaźnik tego, czy rząd skłania się ku polityce ekspansywnej czy restrykcyjnej. 2. Funkcja bodźcowa – funkcja zachęcająca lub zniechęcająca do pewnych działań.
ograniczenia:
- różne reakcję na zmiany stóp procentowych, korporacje są mniej czułe na wahania stóp procentowych – posiadają duży kapitał własny
- pewne inwestycje są prowadzone bez względu na oprocentowanie kredytu np. modernizacja sektora usług, informatycznego
- efektywność związana jest z oceną rentownością inwestycji w długim okresie
- inflacja – osłabia restrykcyjność stopy procentowej
- system podatkowy
Związki pomiędzy stopą procentową a wymianą międzynarodową
Zbyt liberalna polityka pieniężna może prowadzić do deprecjacji waluty krajowej.
Zbyt restrykcyjna sprawia, że waluta staje się wartościowsza.
Instrumenty wpływające na płynność bankową
Instrumenty administracyjne
Ad.1. Instrumenty wpływające na płynność bankową.
Skupiają się na manipulacji kosztami kredytów. Posługiwanie się stopą dyskontową – to stopa, którą musi zapłacić bank komercyjny, zaciągając pożyczkę w Banku Centralnym.
Operacje wolnego rynku - operacje związane z papierami wartościowymi, z obligacjami. Bank centralny, albo kupuje, albo sprzedaje papiery wartościowe. Sprzedaż – zmniejsza rezerwy banków komercyjnych; skupowanie – zwiększanie się rezerw banków komercyjnych.
Rezerwy obowiązkowe – bank centralny może zwiększać lub zmniejszać obowiązkową stopę rezerw. Jest to ta część rezerw, która z mocy prawa nie może być przeznaczona na udzielanie kredytów.
By zwiększyć podaż pieniądza -> obniżanie stóp procentowych -> obniżanie wskaźnika rezerw obowiązkowych
Ad.2. Instrumenty administracyjne
Racjonowanie kredytów – decyzja władzy, ministra finansów. Stosuje się w przypadkach wysokiej inflacji, ograniczanie kredytu w warunkach wysokiej inflacji. Ma przeciwdziałać udzielania zbyt ryzykowanych kredytów.
Selektywna polityka kredytowa –kredyty o preferowanej stopie procentowej dla pewnych grup odbiorców – nisko oprocentowane kredyty studenckie.
Powołanie Unii Walutowej 1999, wprowadzenie wspólnego pieniądza,
Utworzenie Europejskiego Banku Centralnego, siedziba Frankfurt nad Menem– celem jest dbanie o stabilność euro, ochrony jego siły nabywczej utrzymywanie stabilności cen w całej strefie euro, emituje wszystkie monety i banknoty
Polityka fiskalna – polityka budżetowa. Budżet – ogólny plan dochodów i wydatków organów administracji państwowej. Sporządzany na okres 1 roku kalendarzowego. Zawiera stałe, szacowane wpływy do budżetu. Jest rachunkiem ekonomicznych, jak i również przestawia pewne cele społeczne, polityczne. Prezentuje program działania rządu. Jest też pewnym miernikiem, udziały budżetu państwa w ogólnym rachunku PKB.
PBK - suma ( inwestycje, oszczędności, wydatki rządowe)
F. alokacyjna – związana jest zgromadzeniem dochodów i dokonywanie wydatków przez państwo. Podkreśla, że państwo alokuje część dochodów, decyduje o rozmieszczeniu w różnych sektorach pewnych środków. Wyraża się poprzez świadczenie usług zapomnianych.
F. stabilizacyjna – wykorzystanie dochodów i wydatków budżetowych do osiągania makroekonomicznych celów gospodarczych. Cele: wysokie wykorzystanie potencjału wytwórczego, środków produkcji, ograniczenie bezrobocia, stabilność ogólnego poziomu cen – przeciwdziałanie inflacji, zrównoważone tempo wzrostu gospodarczego, stabilność bilansu płatniczego – wymiana międzynarodowa. J. M. Keynes – zadaniem państwa jest doprowadzenie państwa do stanu pełnego zatrudnienia. Dokonanie się tego poprzez: zmniejszenie podatku (zmniejsza dochody) lub zwiększenie wydatków państwa (polityka deficytu budżetowego, emitując papiery wartościowe). Keynes zakłada koncepcję mnożnika – każda jednostka wydana z budżetu przynosi w kolejnych latach więcej niż jednostkę dochodu. Sprawia to, że państwo pobudza wzrost gospodarzy. Krytyka Keynesa - efekt wypychania/ wypierania – drożeje kredyt, przenoszenie w czasie decyzji inwestycyjnych.
F. redystrybucyjna - sprowadza się do świadomego oddziaływania państwa na ostateczny podział indywidualny. Funkcjonuje na trzech płaszczyznach: od najbardziej bezpośrednich do pośrednich:
Najbardziej bezpośrednia – polityka redukowania i uzupełniania. Ograniczenia dochodowe określonych grup. Np. podatki, dodawanie pewnym grupom. Bezpłatne lub częściowo płatne usługi w zakresie sektora usług społecznych – oświata i ochrona zdrowia. oddziaływanie na warunki w których dokonuje się pierwotny podział dochodów. Np. wydatki państwa na szkolenia zawodowe.
Podatek – dokonywany przez władzę publiczną przymusowe pobranie, którego podstawowym celem jest pokrycie obciążeń publicznych. Podział zaś uwzględnia zdolności podatkowe obywateli. Traktowany jest jako narzędzie kształtowania popytu.
Formuły podatkowe – koncepcje, jak powinny wyglądać system podatków indywidualnych:
Podatek liniowy – pobierany jest w stałej proporcji do dochodów
Podatek progresywny – stawka podatkowa jest wyższa im wyższy jest dochód
Podatek degresywny – osoby o niskim dochodzie – pomoc państwa, otrzymywanie pewnych dopłat
Podatek stały – zryczałtowany
System podatkowy – zespól podatków pobieranych w każdym państwie. Lata 90 – wprowadzony podatek od osób fizycznych, zwiększenie udziału podatków pośrednich (VAT, akcyza, podatki od gier).
Keynes – perspektywa pełnego zatrudnienia. Krzywa Philipsa
Krzywa Laffera
Nowa gospodarka – Stiglitz, logika przejścia do nowej ekonomii, new economy.
Polityka społeczna – taktowana jako odłam polityki rządowej i samorządowej. Zakres przedmiotowy – wąskie i szerokie rozumienie polityki społecznej.
Wąsko rozumiana polityka społeczna – sfera transferów socjalnych, wspomaganie obywateli w czasie gdy nie pracują,
Szeroko rozumiana – uwzględnia zabezpieczenie społeczeństw, ubezpieczenia, stosunki pracy, kwestia zdrowia.
Uwarunkowania polityki społecznej – wiążą się z pewnymi warunkami ekonomicznymi, demograficznymi. Można je podzielić na
Wewnętrzne – dotyczą stosunków w danym państwie narodowym
Zewnętrzne – sytuowane są poza państwem
Ad. 1. Uwarunkowania polityki społecznej – wewnętrzne
Ustrojowo- polityczne – 3 zasady:
Demokracji parlamentarnej – dotyczy powinności gospodarki w zakresie polityki społecznej, ustawodawstwa w tymże zakresie, podstaw prawnych dot. wysokiej władzy
Samorządności lokalnej – przekazanie pewnych funkcji samorządom, uprzywilejowani są mieszkańcy aglomeracji
Społecznej gospodarki rynkowej – angażowanie środków publicznych, które mają ułatwiać obywatelom korzystanie z tych świadczeń
Materialne – dotyczą przede wszystkim rozwoju gospodarczego,
wskaźnik HDI – wskaźnik rozwoju społecznego.
Problemy – mieszkalnictwo, ochrona środowiska naturalnego,
Związane z czynnikiem ludzkim – problem – starzenie się ludności – prognozy, wzrost liczy rozwodów, urodzenia pozamałżeńskie, gwałtowne zwiększanie emigracji, słabość postaw obywatelskich – niska kultura, nieufność wobec instytucji publicznych, traktowane jako nieskuteczne,
Związane z zastanym model polityki społecznej – polityka społeczna – reagowanie na skutki reform, częściowa komercjalizacja,
Style uprawiania polityki społecznej. Nastawienia wobec adresata do odbiorcy.
Aby skutecznie interweniować to w momencie diagnozy trzeba sobie odpowiedzieć na pytanie dlaczego ludzkie działania odbiegają od tego co pożądane. Dwie możliwe odpowiedzi:
Warunki – zewnętrzne ograniczania, ludzie nie mogą
Kompetencje / motywacja – ludzie nie potrafią i/lub nie chcą działać w pożądany sposób
Liberalny – zakłada, że podmioty, ludzie, potrafią i chcą działa lać w pożądany sposób, ale nie mogą, np. stypendia dla dzieci z rejonów nieuprzywilejowanych ekonomicznie, stypendia studenckie
Opiekuńczy – stosuje się kiedy ludzie nie potrafią ale chcą (lub nie chcą – wtórna adaptacja do warunków, „sparzenie się” w przeszłości), przywrócenie sprawności, samodzielności.
Bodźcowy – jeżeli ludzie podejmują pewne działania to oczekują nagrodę, podejmują działania o ile dostaną nagrodę – np. dostawanie wynagrodzenia za pracę, które rzeczywistości się nie lubi wykonywać.
Rygorystyczny – zakłada się, że jednostki mogą ale nie chcą i coś im przeszkadza, jednostki są w stanie przejawiać pożądane zachowania lub niepożądane, ale sankcja musi być dolegliwa, np. problematyka uzależnień.
Polityka konsumpcyjna – kształtowanie się dostępu do dóbr konsumpcyjnych przez pewne regulacje, sterowanie popytem, jego zdolnością. Regulacje – dostęp do pracy zarobkowej, zasad wynagrodzenia za pracę, opodatkowania dochodów, polityka cen – ustalanie pewnych cen minimalnych, maksymalny), zasady udzielania kredytów), ochrona konsumenta, kształtowanie presumpcji (wytwarzanie samodzielnie dóbr)
Kształtowanie stosunków własnościowych – określanie praw właścicieli do zasobów, do przekazywania własności, ochrona praw własności
Instrumenty prawne – prawo wolności obywatelskiej (Konstytucja, Karta Praw Obywatelskich itd.). dwie dziedziny prawa:
Prawo rodzinne
Prawo pracy
Instrumenty informacyjne – trzon stanowią informacje, są wynikiem efektywnego zaspokajania potrzeb przez konsumentów. Interesują nas przekazy, które są częściom systemu szkolnictwa, masowego przekazu, poradnictwa indywidualnego – np. szkolenia.
Instrument kadrowe – związane z ludźmi:
Ludzie, którzy decydują o kształcie i kierunkach polityki społecznej, eksperci i politycy różnych szczebli na poziome centralnym, jak i samorządowym, członkowie jak i działacze ruchów społecznych
Ludzie, którzy świadczą usługi profesjonalne – np. nauczycieli, pedagodzy, kuratorzy, rehabilitanci, pracownicy socjalni, wolontariusze itd.
Instrumenty dotyczące kształtowania przestrzeni
Instrumenty gospodarowania czasem
Wykład IV
Minimum socjalne – możliwość reprodukcji sił życiowych, utrzymywanie więzi społecznych, wydatki na kulturę, rekreację, 865 zł/ os
Minimum egzystencji (biologicznej) – najniższy standard życia, poniżej – zagrożenie biologicznych procesów, nie zaspokojone podstawowe potrzeby.
Żywność
Mieszkanie
Edukacja
Odzież i obuwie
Ochrona zdrowia
Higiena osobista
Pozostałe wydatki – kilkanaście złotych
Metodologia: dla jednoosobowego gospodarstwa: 413 zł, dla 5 osobowego gospodarstwa 1804,70 zł, (360 zł/ osobę).
HDI – human development index (Ul Haq, A. Sen) wskaźnik rozwoju społecznego/ ludzkiego. Porównania międzynarodowe, najpowszechniejszy wskaźnik. Składniki:
Średnia długość życia (Islandia, Norwegia, Kanada)
Ogólny wskaźnik scholaryzacji na wszystkich poziomach nauczania
Wskaźnik umiejętności czytania i pisania
Wysokość PKB per capita
HPI – humen poverty index – wskaźnik lepszy od HDI
Prawdopodobieństwo śmierci przed 60 rokiem życia
Odsetek funkcjonalnych analfabetów
Długotrwałe bezrobocie
Odsetek ludności żyjących poniżej połowy średniego dochodu
GINI – index, współczynnik Giniego, - miara nierówności społecznych, oparta o nierówności dochodowe, wartości od 0 do 1:
0 - pełna równomierność rozkładu (absolutna równość, brak różnic)
>0 – wzrost nierówności społecznej
Polska – 0,34
Rosja – 0,45
Wielka Brytania – 0,36
najniższe: Niemcy, Finlandia, Czechy, Belgia, Szwecja
GEM –gender empowerment measure – miernik statusu płci, uczestnictwo kobiet i mężczyzn w życiu publicznym, polityczny jak i gospodarczym
Relacje między partnerami społecznymi, którymi najczęściej są związki zawodowe, organizacje pracodawców. Relacje dwustronne – gdy dogadują się obie strony, trójstronne – dwie strony + organizacja państwowa, Komisja Trójstronna Do Spraw
Przedmiotem jest współkształtowanie się stosunków pracy, rozwiązywanie sporów zbiorowych (dotyczących warunków pracy, płacy, świadczeń socjalnych). Wyrażają się za pomocą konsultacji społecznych, metodą negocjacyjną. Wynikiem powinno być porozumienie. Dialog powinien być prowadzony metodami pokojowymi.
Lokaut – prawo do zwolnień przez pracodawców.
Dialog na zasadzie komunikacji pomiędzy grupami, celem ma być wynegocjowanie konkretnych rozwiązań, które są odpowiedzią na konkretne problemy. Forma zinstytucjonalizowana.
Dialog autonomiczny – dwie zainteresowane strony
Najbardziej jednak powszechny jest dialog trójstronny, ILO – Międzynarodowa Organizacja Pracy, jako pośredni uczestniczy państwo.
Forma wielostronna – praktyka rad społeczno- gospodarczych – dodatkowe ciała, które próbują pośredniczyć.
Ujęcie formalno prawne – Konstytucja, art. 20, ustawa Trójstronnej Komisji do spraw Społeczno- Gospodarczych i Wojewódzkich Komisjach Dialogu Społecznego z dn. 6.07.2001,
Ustawa o minimalnym wynagrodzeniu
Ustawa o kształtowaniu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej
Ustawa o kształtowanie wynagrodzeń w sektorze przedsiębiorstw
Kodeks pracy
Ustawa o zawiązkach zawodowych
Ustawa o organizacjach pracodawców
Ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych
Strona rządowa – pośrednik, reprezentacji, przedstawiciele Rady Ministrów, desygnowani przez prezesa i w liczbie przez niego wskazanych
Strona pracownicza – przedstawiciele największych / reprezentatywnych związków zawodowych, NSZS - Solidarność, OPZZ forum związków zawodowych
Strona pracodawców – Konfederacja Pracodawców Polskich, Business Center Club, Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych – Lewiatan, Związek Rzemiosła Polskiego
Realizuje zadania określone w ustawie,
O negocjacyjnym charakterze kształtowania przyrostu wynagrodzeń u przedsiębiorców
Realizacja zadań w państwowej sferze budżetowej
O kształtowaniu minimalnych wynagrodzeń
Prowadzenie dialogu społecznego w sprawach wynagrodzeń i świadczeń społecznych, oraz innych sprawach społeczne-gospodarczych
Udział w pracach nad projektem ustawy budżetowej (opiniowanie zakładanych w budżecie wielkości makroekonomicznych).
Zasadą naczelną jest zasada pokoju społecznego.
Komisja jest trójstronna, ale może działać w formie dwustronnej. Działa wtedy tak, kiedy jedna ze stron przyjmuje stanowisko drugiej. Członkowie mają prawo do wezwania każdej ze stron do zajęcia określonego stanowiska.
Posiedzenie plenarne – reprezentacji każdej ze stron, zwołuje je przewodniczący na wniosek prezydium. Odbywa się co najmniej raz na dwa miesiące. Jeśli są podejmowane decyzje, to przyjmują formę uchwał. Posiedzenie może posługiwać się głosami doradczymi: reprezentantami GUS, NBP i przedstawicieli Samorządu Terytorialnego.
Prezydium - skład: przewodniczący (reprezentant strony rządowej, wskazany przez Premiera), oraz dwóch wiceprzewodniczących. Zadaniem jest kierowanie pracami posiedzenia plenarnego oraz zespołów problemowych.
Zespoły problemowe - zajmują się pracami nad kwestiami, które są powierzone przez Prezydium, np. rozpatrują projekty ustaw, akty wykonawcze, prace nad programami rządowymi. Działa 9 stałych zespołów problemowych.
Trójstronne zespoły branżowe – niezależne instytucje, skupiają się na działalności sektorowej. Działają od 2001/2002. Przedstawiciele odpowiednich resortów. Przedmiotem działania są problemy prywatyzacji i restrukturyzacji pewnych branż.
Naczelna Rada Zatrudnienia – organ opiniodawczy, przy Ministerstwie Właściwym ds. Pracy Polityki Rynku Pracy. Powstała w 1991 roku, na mocy ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu. Cele działania:
Inspirowanie przedsięwzięć, które mają służyć polityce pełnego zatrudnienia
Przedsięwzięcia ds. rozwoju zasobów ludzkich
Opiniowanie sprawozdań rocznych z działalności Funduszu Pracy
Opiniowanie aktów prawnych dotyczących zatrudnienia
Ekonomia klasyczna
Ekonomia neoklasyczna
Keynesizm
Renesans koncepcji liberalnych i konserwatywnych
Instytucjonalizm
Marksizm
Adam Smith – laissez faire – pozwólcie działać, gospodarować. Wolnokonkurencyjna gospodarka sama się reguluje. Niewidzialna ręka rynku. Rynek decyduje o optymalnej alokacji zasobów. Perspektywa indywidualizmu metodologicznego – procesy społeczne są wypadkową pewnych działań indywidualnych. Tylko wolna, nieskrępowana inicjatywa jednostek, kierująca się egoistycznym interesem przyczynia się do dobrobytu społecznego.
J.B.Say – twórca ekonomii podażowej. Podaż stwarza sobie popyt. Założenie o neutralności pieniądz – pieniądz jest neutralny, tzn. zmiany jego ilości w obiegu (podaż pieniądza) nie wpływają na zmiany wielkości realnych, a tylko na zmiany wielkości nominalnych. Wartości realne – wielkość produkcji, zatrudnienia, wartości nominalne – cena.
krytyka
– T. Malthus – przyrost ludności w tempie geometrycznym a przyrost żywności – tempo arytmetyczne.
- J.S. Simondi – odwracał prawo Say. Popyt tworzy podaż. Stymulowanie popytu.
Zajęła się w dużym stopniu próbą matematyzacji, tego co klasycy interpretowali intuicyjnie.
Szkoła austriacka (E. Bomm-Bawerk) i szkoła Lozańska (L. Walras, V, Pareto – optimum Pareto – nie jest możliwa taka relokacja zasobów, powiększająca dobrobyt którejkolwiek jednostki bez jednoczesnego zmiejszenia dobrobytu innej). Pojęcie równowagi.
Keynesizm – J.M. Keynes. Cykliczne kryzysy, które doprowadziły do Wielkiego Kryzysu oraz monopolizacja gospodarki – przyczyny powstania tego prądu. Tzw. ekonomia dobrobytu – laissez faire nie gwarantuje maksimum dobrobytu społecznego, dopuszcza działalność interwencyjność. Krytyka neoklasyków. Popyt efektywny – pełne wykorzystanie czynników produkcji. Zrywał z indywidualizmem metodologicznym. Nastawienie makroekonomiczne, interesują go wielkości zagregowane. Według niego zmiana obiegu pieniądza będzie wpływać na ceny, wielkość produkcji, bezrobocia. Zwrócił uwagę, że nie można skupić się na czynnikach endogennych – gospodarka nie wrócić sama do równowagi, przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych. Keynes – działania mające na celu obniżenie stopy procentowe, co powoduje zwiększenie inwestowania; progresja podatkowe – zwiększenie opodatkowania tych najwyższych dochodów, przy jednoczesnym zwiększeniu świadczeń dla ludzi mniej wyposażonych; inwestycje infrastrukturalne z długu publicznego.
Założenia Keynesa – liberalne
Odłamy keynesizmu:
Neo keynesizm – synteza neoklasyczna
Post keynesizm
Neo – keynesizm – J.R. Hick, Samuelson, Modigliani, J. Tobin,
Keynesiści w analizie krótkookresowej i monetaryści w analizie długookresowej. W krótkim okresie czasu spadek popytu będzie powodować recesję a państwo powinno działać stabilizacyjnie wykorzystywać instrumenty polityki fiskalnej. W długim okresie – gospodarka wróci do normy.
J . Tobin – koncepcja „podatek Tobina”
Post keynesizm – Harrod, M. Kalecki. J. Robinson.
Niemożliwość połączenia neoklasycyzmu i keynesizmu. Wierzą, że mechanizm rynkowy nie jest w stanie wrócić do równowagi zarówno w krótkim jak i długim okresie czasu.
Monetaryzm – Milton Friedmann i jego uczniowie – G. Becker „ekonomiczna teoria rodziny”
Powrócenie do tezy o neutralności pieniądza – zmiana ilości pieniądza na zmianę cen, nie wpłynie na gospodarkę, na produkcję
Celem polityki makroekonomicznej powinno być dbanie o „dobry, stabilny pieniądz”, ochrona przed inflacją
Wzrost podaży 3-4% rocznie
Koncepcja naturalnej stopy bezrobocia – liczba bezrobotnych, którzy są bezrobotni z własnej, nieprzymuszonej woli. Określał ją na ok. 3%.
Interwencje państwa zakłócają naturalną grę sił rynkowych ( ryzyko opóźnionej reakcji)
Nowa ekonomia klasyczna – G. Lukas, N. Barro,
Założenie o pełnej elastyczności rynku – jeśli nie ma interwencji to wszelkie stany równowagi są natychmiast likwidowane poprzez ceny czyszczące rynek.
Teoria racjonalnych oczekiwań – krytyka dotychczas przyjętej hipotezy oczekiwań adaptacyjnych. Dokonywanie wnioskowania z przyszłości na przyszłość, teraźniejszość. Barro dodatkowe uwzględnia– obserwacje i przyglądanie się prognozą. Dopiero te informację pozwalają podjąć racjonalne decyzję.
Monetarystyczna teoria inflacji ( za M. Friedmann)
Nowa szkoła austriacka – Mises, Hayek – rynek jako miejsce porządkowania interesów, przywrócenie parytetu złota.
Ekonomiczna teoria polityki – polityczne ramy, w których podejmowane są decyzje gospodarcze.
~teoria wyboru publicznego, nowa ekonomia polityczna. K. Arrow, J. Buchanan. Silne podkreślanie zasady indywidualizmu metodologicznego. Zasada ta zostaje przedłużona na rząd, grupy interesu itd. organem decyzyjnym nie jest żadne kolegium, ale jednostka działająca w obrębie instytucji politycznych, i ona podejmuje decyzje nie w zgodzie w interesem ogółu, ale względem interesu egoistycznego, lub grupy do której ta jednostka należy. Teoria wyboru publicznego zakłada, że państwo może interweniować, ale wtedy, kiedy istnieją dowody, na to, że koszty interwencji będą identyczne jak koszty ingerencji rynku. Państwo, jako równoprawny aktor życia społecznego.
Polityczny cykl koniunkturalny – państwo, nie tyle wygasza cykliczności, ale generuje go, ze względu na cykliczność wyborów. Czynnikiem sprawczym jest cykl wyborczy.
Ekonomia podaży – krytyka interwencjonizmu państwowego, impulsy państwowe źle wpływają na decyzje alokacyjne. Państwo zniechęca do działalności. Zmniejszanie podatku, ograniczanie sektora publicznego,
Ad. 5. Instytucjonalizm – Schmoller, Sombart, Weber człowieka nie można sprowadzić do homo-economicus, człowiek podejmuje decyzję pod wpływem impulsu. Veblen, J.K. Galbraith, ekonomia nie powinna ograniczać się tylko do analizy rynku. Są indukcjonalistami – obserwacja rzeczywistości i dokonywanie uogólnień.
Ad. 6. Marksizm -