NAZWA

• Episteme – (gr.) wiedza teoretyczna, prawdziwe i uzasadnione przekonanie

• Techne – (gr.) umiejętność praktyczna, służy do osiągnięcia celu

• Doksa – (gr.) mniemanie, złudne lub niepewne przekonanie lub poznanie

• Sciencia – (łac.) ogólniejsze pojęcie (obejmuje teologię)

• Social-science – nauki humanistyczne

PODZIAŁ NAUK:

• Praktyczne

• Teoretyczne

• Empiryczne – operują danymi

• Nieempiryczne – rozumowanie

• Formalne – matematyka, logika

  • Szkoła trivium – gramatyka, retoryka, diaklektyka

  • Szkoła kwadrium – arytmetyka, geometria, astronomia, muzykologia

• Faktualne – filozofia, chemia, biologia

„Światy” Poppera:

• Świat fizycznych przedmiotów

• Świat psychicznych przedmiotów

• Świat teorii naukowych, dzieł sztuk, matematyka

WYKRES NAUKI:

• Nauki empiryczne – fizyka, astronomia, chemia (nieempiryczne – matematyka, logika)

• Nauki przyrodnicze – biologia, geologia, meteorologia, genetyka

• Nauki o faktach społecznych – ekonomia, socjologia

• Nauki humanistyczne – teoria prawa, sztuki, literatury

• Nauka jako nauczanie – religia, przekonania polityczne

Uniwersalia – powszechniki – istnieją poza/przed rzeczami

Mathesis – metoda dedukcji

Wiedza pewna:

• Wyrażenie formalne

• Założenie

• Twierdzenie może być przyczyną innych twierdzeń

Euklides – jako pierwszy stworzył dedukcyjną teorię (sformułował dużo aksjomatów i twierdzeń)

Kartezjusz – twórca geometrii analitycznej, jeden z pierwszych filozofów nowożytnych

Kant – poznanie ludzkie jest aprioryczne (nie zależy od doświadczenia) wyraża się w matematyce

Kant i Platon – matematyka jest niezależna

Russel i Whitehead – matematyka to dzieło ludzkie, wymyślona przez człowieka

Newton, Leibniz – twórcy rachunku różniczkowego (niezależnie od siebie)

Platoniści – wg nich matematycy są odkrywcami

Konstruktywiści – wg nich matematycy są konstruktorami

Twierdzenie Godla – istnieje formuła nierozstrzygalna, tzn. formuła, która jest prawdziwa lub fałszywa, ale taka, że ani ona, ani jej negacja nie jest dowodliwa -> prawdziwości nie możemy rozstrzygnąć dowodami

Mathesis – przwidywalne, dostępne rozumowo

Fizyka – nieprzewidywalne, dostępne empirycznie

Galileusz – twórca współczesnej astronomii

Scheiner – obliczył powierzchnię Księżyca, zaobserwował satelity planet

Barudin – scholastyk francuski, wg niego są poruszyciele widzialni i niewidzialni

Fizyka scholastyczna:

• Ruchy – naturalne, wymuszone

Metamatematyka – bada systemy matematyczne

Arystoteles – IV w. p. n. e.

• Dobry matematyk, niezbyt dobry fizyk

• Rzeczywistość nadksiężycowa jest doskonała, zdeterminowana, niezmienna, ściśle powtarzalna

• Rzeczywistość podksiężycowa nie jest doskonała

• Zasady fenomenologiczne – zasady z uogólnienia danych empirycznych, nie wyprowadzone z aksjomatów

• Przy tym samym poryszycielu, ciała mniejsze poruszają się szybciej

• Ciało porusza się proporcjonalnie do siły poruszyciela

• Chciał sformułować pierwsze przyczyny zachowań w przyrodzie

Archimedes – III w. p. n. e.

• Twórca statyki

• Matematyk

• Osiągnięcia: obwód I pole koła, krzywe stożkowe, pierwsze przybliżenie liczby π, teoria środka ciężkości

Kartezjusz i Galileusz – początek astronomii XVII w.

Galileusz, Kepler, Newton – fizyka nowożytna

Tales z Miletu – pierwszy z kultury Europejskiej, który przewidział zaćmienie Słońca (wcześniej Chińczycy 2100 p. n. e. i w XII w. p. n. e.)

Danetos – (gr.) gwiazdy wędrujące, Kopernik nazwał je błędnymi, potem nazwano je stałymi

WSZECHŚWIAT

I generacja – płaska Ziemia przed tarczą Wszechświata (rysunek)

II generacja – czasy hellenistyczne, układ planetarny: we wszechświecie ziemia, słońce, księżyc i gwiazdy

Ekliptyka – płaszczyzna pozornej tarczy Słońca

Kalendarz słoneczny – o 11 dni dłuższy od księżycowego

Szkoła pitagorejska – wierzyli w zgeometryzowaną matematyczną postać wszechświata

Szkoła epikurejska – mgliste pojęcie, że wszystko krąży wokół jakiegoś ognia

Grecy – wierzyli, że Ziemia jest środkiem wszechświata

Arystach – uznawał układ heliocentryczny

XVII – odkrycie Uranu

XIX – odkrycie Neptuna

Newton – XVII w. prawo powszechnego ciążenia

Apoloniusz z Pergii – starożytny matematyk, dzięki niemu dość dokładnie określono geometrię ruchu planet

Eratostenes – w II w. w Egipcie, za pomocą kija wbitego w ziemię wiedział, że w jednym dniu w roku słońce świeci w zenicie, a w Aleksandrii w tym dniu tak nie jest

Paralaksa – efekt niezgodności różnych obrazów tego samego obiektu obserwowanego z różnych kierunków

1838 – błąd związany z paralaksą

III generacja – na miarę naszej galaktyki

1920 – odkryto kolejne galaktyki -> IV generacja

Zasada Kopernika – nie istnieje wspólny środek względem którego krążą sfery niebieskie (izotopowość wszechświata)

Punkt osobliwy – początek wszechświata, w III w. p. n. e. postrzegano go na miarę ziemską, od III w. p. n. e. do XVI w. na miarę układu planetarnego, w XX w. na miarę galaktyki

Galileusz

• młodszy od Kopernika o 2 pokolenia

• ruch Ziemi jest ruchem bezwładnym

• wierzył w teorię Kopernika

• zmarł na stosie

• był wizjonerem

• twierdził, że może być masa gwiazd i wokół ich planety z życiem

Giordano Bruno – twierdził, że Słońce to jedna z wielu gwiazd

Aleksander Wolszczan z Torunia – odkrył pierwsze pozasłoneczne układy planetarne

Tycho Brache

• obserwator, praktyk astronomiczny

• Król Danii ufundował mu obserwatorium

• Nie dostrzegł paralaksy -> nie był heliocentrystą

• Stworzył model hybrydowy

• Po śmierci króla Danii znalazł sponsora w Pradze, dostał gorszy sprzęt, ale mądrego i ambitnego pomocnika Keplera

Kepler

• Badał głównie Marsa

• 3 prawa:

  • Planeta porusza się wokół Słońca po elipsie, a Słońce znajduje się w jednym z ognisk orbity

  • W jednakowych odstępach czasu, promień wodzący planety poprowadzony od Słońca, zakreśla równe pola

  • Rozważając ruch 2 ciał po orbitach wokół Słońca, stosunek kwadratów ich okresów do sześcianów ich średniej odległości od Słońca jest stały

• Skutki: obalony dogmat o doskonałości w świecie nadksiężycowym (zamiast koła – elipsa)

POCZĄTKI DYNAMIKI

Galileusz (równolegle Scheiner)

• Odkrył fazy Wenus

• 4 księżyce Jowisza

• Nierówności Księżyca ziemskiego

Kartezjusz

• Teoria wirów kosmicznych

• Podstawy matematyki

Prof. Leszek Nowak – stwierdził, że kamień z wieży w Pizie zrzucał przeciwnik Galileusza, wyszła zgodność z fizyką Arystotelesa

Leibniz – metafizyk, podstawy rachunku różniczkowego i całkowego

Newton – gorzej sformułował rachunek różniczkowy i całkowy, ale wymyślił zastosowanie

Laplace – nie ma potrzeby pierwszego poruszyciela

Romer – obliczy prędkość światła

Einstein

• Czas płynie niejednakowo

• Nie da się przekroczyć prędkości światła c = 300 000 m/s

• Prędkość światła jest taka sama we wszystkich ośrodkach

• Inaczej sumuje się prędkości bliskie c

Hubble

• Wszechświat się rozszerza

• Galaktyki oddalają się od nas, dalsze oddalają się szybciej

Faza inflacyjna – bardzo szybkie rozszerzanie się świata, potem mniejsze i wolniejsze

Zasada odpowiedzialności (korespondencji) – dotyczy relacji między dwiema teoriami fizycznymi, z których jedna jest uogólnieniem bądź rozszerzeniem drugiej, wcześniejszej (klasycznej) teorii; głosi ona, że w pewnych warunkach równania teorii ogólniejszej stają się identyczne z równaniami teorii klasycznej

CHEMIA

• Praktyka góruje nad teorią

• Rozwój chemii wynika z przyczyn materialnych (poszukiwanie złota)

Anaksogenes – świat zbudowany jest z nieskończonej liczby małych cząstek

Empeddiles – 4 esencje

Arystoteles – 4 esencje + kwintesencja = 5 składników ciała (świata)

UKŁAD OKRESOWY:

• Starożytność – paręnaście pierwiastków

• Średniowiecze – ok. 30

• XVIII w. – 40 pierwiastków

Wg. Alchemii pierwiastek to coś niepodzielnego. Chemia i fizyka znalazła jeszcze mniejsze cząstki.

Koniec XVIII w. – spalanie – reakcja syntezy

Chemia:

• Organiczna – związki wytwarzane przez organizmy żywe i rzekomo nie mogące być wytwarzane inaczej

• Nieorganiczna

Dalton – każdy pierwiastek składa się z atomów tego samego rodzaju

Mendelejew

• Uporządkował układ okresowy w 1860

• Zostawił luki – przewidział odkrycie 3 nowych pierwiastków

• Ok. 1940 uzupełniono wszystkie luki – 94 pierwiastki występujące naturalnie

Curie – pierwiastki zmienne

1911 – model planetarny atomu

Zasada nieoznaczoności Heisenberga

Redukcja – zredukowano astronomię do fizyki, termodynamikę do fizyki statycznej