WON 1
Nazwa: w filozofii greckiej:
episteme – (gr) wiedza teoretyczna, prawdziwe i uzasadnione przekonanie. Platon wiąże ją z poznawaniem rozumowym
techne – (gr) umiejętność praktyczna, służy do osiągnięcia celu
doksa – mniemanie, złudne lub niepewne przekonanie czy też poznanie. Platon wiąże ją z postrzeganiem zmysłowym.
po łacińsku: sciencia – (łac) – ogólniejsze pojęcie (np. obejmuje teologię). Otrzymała nowe znaczenie: science – nauka ścisła.
social-science – nauki humanistyczne
po polsku: tylko nauka .
Nauki dzielimy na
praktyczne
teoretyczne (np. fizycy przed skonstruowaniem atomówki dążyli do rozdzielenia jądra atomów, ale z innych pobudek)
Dzielimy też na
empiryczne – operują danymi
nieempiryczne – rozumowanie; formalne nauki, grają językiem
przykład techne: Chińczycy przewidywali zaćmienie Słońca tylko dla celów rolniczych – nie było tam episteme
początkiem nauk empirycznych była astrologia i astronomia.
Nauki biologiczno-chemiczne operują na twardych faktach (choć nie są bardzo „zmatematyzowane”, więc zaliczamy je do science.
WON 2
„Wykres nauki”
1) nauki empiryczne (wszystkie wymienione oprócz matematyki, logiki): matematyka, logika, fizyka, astronomia, chemia
2) inne nauki przyrodnicze: biologia, geologia, meteorologia, genetyka
3) nauki o faktach społecznych : ekonomia, socjologia
4) nauki humanistyczne: teoria prawa, sztuki, literatury
5) nauka jako nauczanie: religia, przekonania polityczne (doksa, doktrina)
Inna klasyfikacja nauk:
formalne (matematyka, logika; tyczy się formy istnień a nie ich materializmu), które dzielimy ze względu na wprowadzenie języka na:
szkoła trivium: trzy drogi tj. gramatyka, retoryka, diaklektyka
szkoła kwadrium: cztery drogi tj. arytmetyka, geometria, astronomia, muzykologia
faktualne (filozofia, chemia, biologia)
Jeszcze inna klasyfikacja, choć nie do końca nauk: „Światy” Poppera
świat fizycznych przedmiotów
świat psychicznych przedmiotów (np. pamięć, sposób postrzegania)
świat teorii naukowych , dzieł sztuki, matematyka
np. gdyby wszyscy zapomnieli teorię względności to ona by cierpliwie czekała właśnie tam na odkrycie.
Pierwsze dwa światy nie zawierają wszystkiego co jest w trzecim.
Uniwersalia (powszechniki) istnieją poza/przed rzeczami
mathesis – (V- VI w. p.n.e.) - metoda dedukcji
przełom dorycki
wiedza pewna jest zatomizowana (?), jest wyrażana twierdzeniami
wyrażenie formalne
założenie
twierdzenie może być przyczyną innych twierdzeń
teoria wszechświata jest skomplikowana conajmniej jak wszechświat, czyli nieprzydatna
Filozofowie uwierzyli, że episteme siedzi w matematyce.
Euklides jako pierwszy stworzył dedukcyjną teorię (sformułował dużo aksjomatów i twierdzeń)
Kartezjusz – twórca geometrii analitycznej, jeden z pierwszych filozofów nowożytnych.
matematyka jest samooczywista, „prawdonośność”
Kant – poznanie ludzkie jest aprioryczne (nie zależy od doświadczenia, nieempiryczne) i wyraża się z matematyce.
(stąd: sądy syntetyczne a priori – mówią coś o świecie, ale nie wynikają z doświadczenia)
Wg Kanta i Platona – matematyka jest niezależna.
Wg Russela i Whiteheada – matematyka jest dziełem ludzkim i przez człowieka jest wymyślona (patrz wybór aksjomatów przez człowieka).
Aksojmaty powinny być nie arbitralne ale samooczywiste (tego nie da się sprawdzić) – wtedy mamy Wielką Matematykę.
Matematyka jest przedmiotem formalnym.
Dzięki niej możemy potwierdzić/wykluczyć fakty (np. chemiczne, biologiczne).
wracając do światów Poppera – matematyka jest ulokowana w 3 świecie i używana jest przez światy 1 i 2 (np. niesamowicie przydaje się fizykom)
WON 3
Matematyka dawno temu:
odnosząca się do rzeczywistości
idealna
Matematyka średniowieczna:
jest tylko językiem
„Byty matematyczne występują po rzeczach a nie w rzeczach”
przed Platonem traktowano jako tylko elementy
przełom dorycki (wcześniej metoda empiryczna, po nim dedukcyjna – mathesis)
byty matematyczne następują po rzeczach a nie w nich
aksjomaty ===(prawa dedukcji)====> twierdzenie
Newton, Leibniz – twórcy rachunku różniczkowego (niezależnie od siebie)
Matematyka formalna jest „martwa”, nic nowego się nie dzieje, nie rozwija się.
Matematykę dawniej uważano za system aksjomatyczno-dedukcyjny, ale tak nie jest.
Matematyka „prawdziwa” -nieosiągalna tylko poprzez dedukcję.
„Elementy geometrii” Euklidesa – 465 twierdzeń
Spojrzenie na matematyków:
Platoniści – wg nich matematycy są odkrywcami
Konstruktywiści – wg nich matematycy są konstruktorami – dopuszczają tylko to i dowody konstruktywne (czyli wiemy, że coś istnieje i jest określone)
PRAWDA
Prawda – dla matematyków prawdziwość tezy odnosi się do prawdziwości aksjomatów
Twierdzenie jest prawdziwe => aksjomat jest prawdziwy
powyższa implikacja nas jakby cofa
poczucie samoprawdziwości?
Matematykę:
szyjemy na miarę (realiści)
tworzy dużo (fabryka?) i niektóre się przydaję (nominaliści)
Pogląd platoński: szyjemy dużo, ale kiedyś wszystko będzie miało odnośnik do rzeczywistości.
XX w – delta Diraca – funkcjonał
<delta, fi>:=fi(0)
delta - „szycie na miarę” - dopasowanie do doświadczeń z mechaniki kwantowej
jesteśmy bliżej średniowiecznemu podejściu do matematyki tj. że matematyka jest w rzeczach
Twierdzenie Gödla – istnieje formuła nierozstrzygalna, tzn. formuła, która jest prawdziwa lub fałszywa, ale taka, że ani ona, ani jej negacja nie jest dowodliwa.
Z tego wynika, że prawdziwości nie możemy rozstrzygać dowodami.
Tarski - „Pojęcie prawdy w dziedzinie nauki”
to co w naszym umyśle odpowiada rzeczywistości
prawdziwe wg Tarskiego jest to, co ma model
Mathesis – przewidywalne, dostępne rozumowo
Fizyka – nieprzewidywalne, dostępne empirycznie
Filozofowie jońscy byli nazywani fizykami – przyroda dostępna jest empirycznie
Galileusz – twórca współczesnej astronomii
Scheiner (jezuita w Nysie) – dzięki (…) obliczył powierzchnię księżyca
zaobserwował satelity planet
okazało się, że wbrew wcześniejszym przekonaniom, byty astronomiczne nie są doskonałe
Podział przyrody na
podksiężycową
nadksiężycową (z księżycem włącznie)
Nauki empiryczne „ przeszły od podsłuchiwania przyrody do jej przesłuchiwania ” (XVII w n.e.)
Fizyka scholastyczna:
ruchy:
naturalne (ciężkie – w dół, lekkie (iskra, płomień, dym, balon) – w górę)
wymuszone, nienaturalne (wymagają „poruszyciela”)
Barudin – scholastyk francuski: są poruszyciele widzialni (np. /ręka) i niewidzialni („impetus”)
formalnie jest to zgodne z I prawem Euklidesa (coś co się porusza, jest poruszane przez coś innego)
Fizyka dopiero od około 300 lat jest ukształtowana naukowo – nauka nowożytna: fizyka \ {statyka Archimedesa}
WON 4
teoria matematyczna nie opisuje rzeczy materialnych
matematyka stosowana odpowiednio zinterpretowana empirycznie opisuje rzeczy materialne
w XIX w. zaczęto odróżniać matematykę stosowaną od formalnej (teoretycznej, czystej)
metamatematyka – bada systemy matematyczne
Bywają różne logiki np. „buddyjska” jest różna od „chrześcijańskiej” (od Euklidesa)
Euklides ← mathesis (nie matematyka empiryczna)
VI-IIIw. p.n.e. - abstrakcyjna matematyka zgeometryzowana od antycznych Greków
Za czasów antycznej Grecji wiedza była na dużo wyższym poziomie niż nawet jest teraz.
Dzieła ocalały nierzadko przez przypadek.
Rzymienia niewiele zrozumieli z dorobku intelektualnego Grecji
Chrześcijan nie interesował dorobek pogan
Później: Euklides się przydawał, Platona wykorzystał św. Augustyn
Arystoteles IV w. p.n.e. - niezbyt dobry fizyk (ale dobry matematyk); mocno postawił na obiektywność fizyki
Archimedes III w p.n.e. - twórca statyki
VII – VI w p.n.e. - powstaje określenie FIZYKA
to co obecnie nazywamy fizyką dawniej było techne – nikt tego nie nazywał nauką
rzeczywistość wg Arystotelesa:
nadksiężycowa jest doskonała, zdeterminowana, niezmienna, albo przynajmniej świśle powtarzalna (a zatem przewidywalna)
podksiężyowa nie jest doskonała
zasady fenomenologiczne – nie wyprowadzane z aksjomatów, tylko będące uogólnieniema danych empirycznych.
Arystoteles uważał, że:
przy tym samym poruszycielu, ciała mniejsze poruszają się szybciej
ciało porusza się proporcjonalnie do siły poruszyciela
Arystoteles:
chciał sformułować pierwsze przyczyny zachowań w przyrodzie (przykład z ciężką i lekką kulką w miodzie)
jego modele dla warunków naturalnych sprawdzają się bardzo dobrze
jego teoria jest jednak mało ogólna – no ale tym czym dysponował to i tak dobrze
Socjolog działa sposobem Arystotelesa – tylko ujawnia jakieś ankiety a nie buduje na nich teorii i praw naukowych.
Archimedes:
był traktowany głównie jako matematyk
osiągnięcia:
obwód i pole koła
krzywe stożkowe
pierwsze przybliżenie liczby pi
teoria środka ciężkości
zajmował się też statyką, ale dawniej ciężko to było nazwać fizyką...
pod koniec starożytności nie powstała kinematyka, bo nikt (przynajmniej nic o tym nie wiadomo) nie wpadł na to, żeby czas przedstawić na prostej.
Astronomia – początek w XVIIw. - Kartezjusz i Galileusz
Fizyka nowożytna: Galileusz, Kepler i Newton
inne podejście do doświadczenia
przesłuchiwanie przyrody (a nie podsłuchiwanie)
zaczęto stosować doświadczenia laboratoryjne
1603-1687 – fizyka zaczyna „zbliżać się” do astronomii.
WON 5
obserwacja obiektów niebieskich - po co?
bojaźń Boga
nawigacja, geodezja
ustalanie świąt religijnych
względy estetyczne
przewidywanie przyszłości
Tales z Miletu – pierwszy z kultury Europejskiej, o którym mówi się, że przewidział zaćmienie Słońca
2100 p.n.e. - mówi się, że Chińczycy przewidzieli zaćmienie słońca, potem w XII w p.n.e. ( mniej więcej jak wyjście Izraelitów z egiptu)
gr: danetos – gwiezdy wędrujące – Kopernik nazywał je gwiazdami błędnymi, potem nazywano je gwiazdami stałymi
Wszechświat:
płaska Ziemia przed tarczą wszechświata (rysunek) – starożytność ( I generacja )
układ planetarny: we wszechświecie ziemia, słońce, księżyc i gwiazdy – czasy hellenistyczne ( II generacja )
ekliptyka – płaszczyzna pozornej tarczy słońca
kalendarz słoneczny – o 11 dni dłuższy od księżycowego, trudniejszy do wyznaczenia
aż do XVII w. astronomowie nie mieli do dyspozycji teleskopów, posiadano tylko przyrządy geometryczne i niedokładne pomiary czasu (np. klepsydra)
szkoła pitagorejska , Platon wierzyli w zgeometryzowaną matematyczną postać wszechświata
szkoła epikurejska – mgliste pojęcie, że wszystko krąży wokół jakiegoś ognia, który jest (?)
Grecy uważali, że Ziemia jest środkiem wszechświata.
nie wszyscy: np. Arystach – jego prace zaginęły, ale on uznawał heliocentryczny układ.
„Wielki system/struktura” - dzięli muzułmanom ocalał, podobne jak inne działa greckie
Dawniej ciała miały poruszać się po kołach (sferach) ruchem jednostajnym !
Znano 6 planet (włącznie z ziemią)
WON 6
Układy sfer 2 i 3 rzędu (epicykle, ekfanse, dyferensy) przecinając się tworzyły w sumie
72 figury w geocentrycznym w starożytności
27 figur w heliocentrycznym Kopernika
Kepler odszedł od platońskiego poglądu o poruszaniu się ciał ruchem jednostajnym po sferze
XVII w. odkrycie Uranu
XIX w. odkrycie Neptuna
XVII w. Newton – prawo powszechnego ciążenia
Apoloniusz z Pergii – starożytny matematyk, dzięki niemu dosyć dokładnie określono geometrię ruchu planet
Fizyka – za Arystotelesa była postrzegana jako dziedzina ogólnych związków przyczynowo-skutkowych (a astrologia jako dziedzina matematyki)
pierwszy pomiar ziemi
za pomocą kija wbitego w ziemię Eratostenes w Egipcie w II w p.n.e. wiedział, że w jednym dniu w roku słońce świeci w zenicie a w Aleksandrii w tym dniu tak nie jest
pominięcie błędu, że ten pomiar nie był na jednym południku, bo był dosyć blisko
wyszły 2 trójkąty podobne
pomylił się o 2-3% w stosunku to tego co teraz wiemy
Skoro znano rozmiary ziemi, można było próbować znaleźć odległości i rozmiary Księżyca i Słońca
wiemy o ile Słońce jest dalej niż Księżyc od Ziemi (rysunek), ale to i tak bardzo niedokładnie – wyszło że tylko kilkadziesiąt razy a tak naprawdę ponad 500
skoro znamy proporcje odległości to możemy oszacować promienie Księżyca i Słońca (rysunek)
W III r p.n.e. w szkole aleksandryjskiej (2 generacja wszechświata) zauważyli, że kosmos jest bardzo duży (i to trzymało do czasów Kopernika)
Paralaksa - efekt niezgodności różnych obrazów tego samego obiektu obserwowanych z różnych kierunków.
1838r – zaoberwowano błąd związany z paralaksą
przejście to 3 generacji wszechświata – na miarę naszej galaktyki
Gdy zauważono błąd związany z paralaksą, stworzyła się III generacja widoku na Wszechświat –galaktyczna.
W 1920 roku odkryto kolejne galaktyki, wtedy możemy mówić o IV generacji . Potem V, VI...
WON 7
72->27 sfer (Kopernik)
Zasada Kopernika : nie istnieje wspólny środek względem którego krążą sfery niebieskie (izotropowość wszechświata)
punkt osobliwy (w kosmologii) to początek wszechświata. Na przestrzeni czasów różnie go postrzegano:
III p.n.e. - na miarę ziemską
III p.n.e. - XVI n.e. - na miarę układu planetarnego
XX p.n.e. – na miarę galaktyki (czyli Drogi Mlecznej)
paralaksa roczna jest poniżej błędu pomiaru (bo wszechświat jest taki ogromny)
Kopernik wyprzedził swoją epokę jako praktyczny metodolog nauki – skonstruował nieznany empirycznie model, który badał
Galileusz
młodszy o 2 pokolenia od Kopernika
stwierdził że ruch Ziemi jest ruchem bezwładnym – teraz wiemy że tak nie jest
bardzo wierzył w teorię Kopernika
zmarł na stosie
wizjoner – nie był stricte astronomem
stwierdził, że może być masa gwiazd i wokół nich planety a tam życie
Giordano Bruno – twierdził, że Słońce to jedna z wielu gwiazd (wizjoner)
Aleksander Wolszczan (z Torunia) odkrył pierwsze pozasłoneczne układy planetarne
Tycho Brache
obserwator, praktyk astronomiczny, dogadał się z królem Danii, który ufundował mu obserwatorium
miał mega postęp w dokładności pomiarów, ale paralaksy nie dostrzegł
nie był więc heliocentrystą
stworzył hybrydowy model (rysunek)
po śmierci króla duńskiego musiał szukać innego sponsora – znalazł go w Pradze. Dostał tam gorszy sprzęt, ale ambitnego, mądrego pomocnika: Keplera
Mimo niezbyt starego wieku zjadł coś, wypił i w bólach zmarł.
Najpopularniejsza legenda mówi, że na przyjęciu królewskim nabawił się poważnego zapalenia pęcherza. Zachowanie dobrych manier nie pozwalało na opuszczenie stołu przed królem, nawet jeśli spożyło się olbrzymie ilości praskiego piwa (do dziś prascy piwosze mawiają „nie chcę umrzeć jak Tycho Brahe”, gdy opuszczają towarzystwo udając się do toalety).
Kepler
głównie badał Marsa
3 prawa:
I : planeta porusza się wokół Słońca po elipsie, a Słońce znajduje się w jednym z ognisk orbity.
II : w jednakowych odstępach czasu, promień wodzący planety poprowadzony od Słońca, zakreśla równe pola
III : rozważając ruch dwóch ciał po orbitach wokół Słońca, stosunek kwadratów ich okresów do sześcianów ich średniej odległości od Słońca jest stały
skutki:
obalony dogmat o doskonałości w świecie nadksiężycowym ( zamiast koła mamy elipsę )
początki dynamiki
Galileusz (i równolegle Scheiner)
odkrył fazy Wenus
4 księżyce Jowisza
Nierówności Księżyca ziemskiego
Kartezjusz
wprowadził teorię wirów kosmicznych
podstawy matematyki... (?)
prof. Leszek Nowak stwierdził bezsprzecznie, że kamyk z wierzy w Pizie zrzucał przeciwnik Galileusza i wyszła zgodność z fizyką Arystotelesa
Do wyliczenia orbit eliptycznych itp. potrzeba było różniczki (fluksji) ...
Leibniz – metafizyk, podstawy rachunku różniczkowego i całkowego (nie był fizykiem, więc nie wpadł na zastosowanie tego)
Newton – gorzej sformułował rachunek różniczkowy i całkowy, ale wymyślił zastosowanie
Laplace
nie ma potrzeby pierwszego poruszyciela
Rømer
obliczył prędkość światła śledząc opóźnienie pojawiania się Saturna do księżyca w stosunku do tego kiedy miały się pojawiać wg obliczeń
Później (XVIII, XIX w) powstawały nowe działy fizyki, ale nadal uważano, że fizyka wystarcza do zrozumienia wszystkiego i jest niesprzeczna z sobą.
Następnie zauważono sprzeczność między mechaniką klasyczną a elektrodynamiką... Rozwiązała to szczególna teoria względności .
Einstein
wymyślił, że czas płynie niejednakowo
nie da się przekroczyć prędkości światła c – 300000 m/s
stwierdził, że prędkość światła jest taka sama we wszystkich ośrodkach
inaczej sumuje się prędkości bliskie c.
Hubble
zauważył, że wszechświat się rozszerza
spostrzegł, że galaktyki oddalają się od nas i to te dalsze szybciej
faza inflacyjna – bardzo szybkie rozszerzanie się świata, potem mniejsze i wolniejsze
jeszcze przed 2 laty nie mogli dojść do porozumienia czy wszechświat nadal będzie się rozszerzać, czy kurczyć czy co? Dawniej uważano że zapadnie się za 50 mln lat.
Obecnie badanie wskazują, że zbliżamy się do stanu stabilnego (czyli nie będzie collapse'u).
Zasada odpowiedniości ( zasada korespondencji ) – zasada dotycząca relacji pomiędzy dwiema teoriami fizycznymi, z których jedna jest uogólnieniem bądź rozszerzeniem drugiej, wcześniejszej (klasycznej) teorii. Głosi ona, że w pewnych warunkach równania teorii ogólniejszej stają się identyczne z równaniami teorii klasycznej.
WON 8 - CHEMIA
W chemii góruje praktyka nad teorią.
Rozwój chemii wynika m.in. z przyczyn materialnych (poszukiwano złota).
Anaksogenes z Kladzonemai pierwszy wysunął koncepcję, że świat zbudowany jest z niemal nieskończonej liczby małych cząstek.
Później atomiści – rodzajów atomów jest bardzo dużo => rodzajów pierwiastków też.
Empeddiles (4 esencje)
Arystoteles (4 esencja + kwintesencja = 5 składników ciała (świata))
Układ okresowy
starożytność – paręnaście pierwiastków
średniowiecze – około 30
XVIII – 40 pierwiastków
Wg alchemii pierwiastek to coś niepodzielnego. Chemia i fizyka znalazła jeszcze drobniejsze cząstki.
Do końca XVIIIw nie było wiadomo czym jest spalanie. Dopiero po odkryciu tlenu wykazano że jest to reakcja syntezy a nie analizy. W XIX, po wyjaśnieniu tego, zaczyna rozwijać się chemia:
osobno chemia organiczna – związki wytwarzane przez organizmy żywe i rzekomo nie mogące być wytwarzane inaczej
oraz chemia nieorganiczna.
Wtedy też skończyła się alchemia.
Dalton - każdy pierwiastek składa się z atomów tego samego rodzaju.
Mendelejew
uporządkował układ okresowy w 1860r.
Mendelejew zostawił luki: przewidział laboratoryjnie odkrycie 3 nowych pierwiastków
Ok 1940 uzupełniono wszystkie luki – 92 pierwiastki naturalnie występujące.
Curie – pierwiastki zmienne.
1911 – model planetarny atomu.
zasada nieoznaczoności Heisenberga
Redukcja
nie wiedziano czemu planety się poruszają, wtedy zredukowano astronomię do fizyki
tak samo w 1920 roku i teorii kwantów zredukowano chemię do fizyki
chemia jest jednak oddzielną nauką laboratoryjną. Język jest jednak używany taki sam jak w fizyce.
Termodynamikę zredukowano do fizyki statystycznej
elektrodynamikę inną od mechaniki klasycznej do szczególnej teorii względności
korpuskularno-falowa natura światła – mechanika kwantowa
Co zmieniła redukcja
o świecie nie można wiedzieć za dużo
nie można poznać jego przyszłości
WON 9 – BIOLOGIA
Początki biologii
zbieractwo, myślistwo, hodowla, rolnictwo, lecznictwo
Systematyka zaczęła się z Arystotelesem i jego szkołą - „O częściach zwierząt” - uczyli tam o tym
przełom XVIII/XIX w. - pierwsze użycie słowa biologia, wcześniej: przyroda, historia przyrody, historia naturalna
1953 – odkrycie helisy DNA
redukcjonizm – życie sprowadza się do białka
stanowisko witalistyczne – dusza jest czymś innym. Nie da się sprowadzić jej do nauki.
atomiści – uznawali, że dusza składa się z atomów
neokreacjonizm, teoria inteligentnego projektu – kontynuacja witalizmu
w niektórych fragmentach język biologii jest mocno zmatematyzowany, ale teoria jest mało ścisła.
Ponieważ biologia jest mało ścisła to zdarzają się biologiczne cuda .
XIX – Pasteur stwierdził, że żywe może się wziąć tylko z żywego
Laboratoria biologiczne – jak fizyczne, chemiczne, lecz ciężko o takie same warunki początkowe.
z czego bierze się życie?
Skąd człowiek?
Szkoła jońska - z wody (+ błony między palcami)
Kant - ewolucja z małp (badano anatomię człowieka krojąc małpy)
małpy to niekulturalni ludzie...
więc Darwin nie wymyślił wiele nowego a szerzej omówił.
Linneusz tyle wyszczególnił 136 rzędów, jako stworzone przez Boga, a inne wyewoluowały
Dzisiaj np. prof. Lenartowicz to podtrzymuje (neokreacjonizm)
neokreacjonizm – nie zgadzają się że z jednego zdarzenia rozwinęło się wszystko to, co jest teraz
Historia biologii:
Linneusz – systematyka roślin (ale to nie było do końca zgodne z jego podglądami – że jest „tak” i się nie zmienia)
Ljall (?) – powolne ruchy skorupy ziemskiej
Darwin – teoria ewolucji biologicznej (idąca za zmianami geologicznymi) inteligentne zwierzęta mają zdolność do samodoskonalenia się
Cririer – francuz; nie zawsze na ziemi było tak jak teraz, ale zmiany zachodzą na drodze rewolucji, a nie ewolucji
Darwin – 5 lat podróżował statkiem Beatle, odkrył torbacze, stekowce (dziobak, kolczatka) w Australii
1859r – publikacja „O powstawaniu gatunkówn
Calles zgłosił te same pomysły 2 lata wcześniej co Darwim, ale stwierdził lojalnie, że Darwin dużo wcześniej o tym myślał i zebrał większy materiał naukowy.
Tezy Darwina:
życie wyszło z 1 albo niewielu form
rozwój przez ewolucję (nie rewolucję)
walka o byt, dobór naturalny (selekcja)
Jan Grzegorz Mendel - zakonnik z Moraw, bawił się groszkiem i jego kwiatami, wprowadził pojęcie genu, genów recesywnych i dominujących
Zasada antropiczna – (w kosmologii) muszą zaistnieć określone parametry zjawiska by powstało życie.
Zasada antropiczna – koncepcja filozoficzna odnosząca się do kosmologii, zgodnie z którą fundamentalne stałe fizyczne (stała Plancka, prędkość światła, stała grawitacji itp.) mają dokładnie takie wartości, aby umożliwić powstanie życia, a w szczególności umożliwić pojawienie się istoty myślącej, człowieka na Ziemi. Zasada ta jest próbą odpowiedzi na pytanie, dlaczego prawa fizyki są takie, jakie są. Sugeruje ona odpowiedź, że gdyby prawa fizyki były inne, nikt nie mógłby ich poznać, ponieważ pojawienie się inteligentnego obserwatora nie byłoby możliwe. Zwolennicy zasady antropicznej przedstawiają dowody, że minimalne zmiany stałych fizycznych, np. stałej Plancka uniemożliwiłyby istnienie wszechświata w obecnej formie.
Teoria inteligentnego projektu
Inteligentny projekt (ang. intelligent design , ID, potocznie teoria inteligentnego projektu ) – koncepcja filozoficzna, która utrzymuje, że wyjaśnieniem dla pewnych cech Wszechświata i żywych organizmów jest siła sprawcza – "inteligentna przyczyna", a nie tylko działające samoistnie niesterowane procesy przyrodnicze, takie jak dobór naturalny i ewolucja. Jest to współczesny wariant tradycyjnego argumentu teleologicznego na istnienie Boga, zmodyfikowanego tak, by uniknąć wskazania projektanta co do natury lub tożsamości. Wbrew powszechnemu mniemaniu, koncepcja ta nie stoi w opozycji do teorii Darwina, jako że ta ostatnia jest teorią ściśle biologiczną, opisującą tylko mechanizmy zmian, a nie ich przyczynę czy celowość.
Mechanicyzm - pogląd filozoficzny w filozofii XVI - XVIII w., według którego wszelkie zjawiska i procesy można wyjaśniać na drodze pojęć i praw mechaniki
Redukcjonizm biologiczny - perspektywa metodologiczna powstała w związku z rozwojem koncepcji ewolucyjnej polegająca na s prowadzeniu (redukcji) w opisie ludzkich działań społecznych i kulturowych do mechanicznych (bezrefleksyjnych) efektów zjawisk biologicznych.
w sumie nie wiadomo gdzie przeprowadzić granicę między żywym a nieżywym (sinice, wirusy itp...)
później znów zadano pytanie – czy z nieżywego może się wziąć żywe. W ciągu długiego czasu przy sprzyjających warunkach może...
Przełom kambryjski – stosunkowo nagłe pojawienie się ogromnej liczby różnych form makroskamieniałości złożonych form organizmów wielokomórkowych w warstwach geologicznych w okresie pomiędzy 542 i 510 mln lat na początku okresu kambru, wyznaczająca początek ery paleozoicznej, a zarazem fanerozoiku. Przodkowie przynajmniej 11 z 32 wyróżnianych typów (phyla) zwierząt mieli pojawić się właśnie w tym okresie w zapisie kopalnym.
W XX w. genetyka postawiła w innym świetle teorię ewolucji
obecnie przyjmuje się że 7 mln lat zajęło wyewoluowanie człowieka
wielokierunkowa ewolucja homoidów (sporo ślepych uliczek), okazuje się, że tylko jedna linia przetrwała
Mitochondrialna Ewa – w teorii współczesnej genetyki hipoteza twierdząca o istnieniu kobiety, od której pochodzą współcześni ludzie, która prawdopodobnie żyła ok. 200 tys. lat temu. Nazwamitochondrialna Ewa pochodzi od sposobu określenia jej wieku w badaniach naukowych, do których wykorzystano geny zawarte w ludzkich mitochondriach (mtDNA).
Prawdopodobnie były 3 migracje z Afryki: 2 mln lat temu, 1 mln lat temu i 70-50tys lat temu.
Wygląda na to, że Ci z poprzednich migracji wymarli niewiele mieszając się z później przybyłymi.
Neandertalczycy
przetrwali w różnych częściach Eurazji do 30 tys lat temu
chyba byli czymś w rodzaju „zwierząt hodowlanych” dla Sapiens
mieli jakieś osiągnięcia kulturowe (możliwe że zapożyczone, ale wciąż)
nic po nich praktycznie nie zostało
1,5 mln lat temu oddzielili się od Sapiens
Homo erectus
nie byli w linii prostej z Sapiens
pies Dingo jest jedynym, który się przeniósł między kontynentami (bo kolejne migracje ludzi już go zastały w Australii)
są możliwości do zbadania genomu, stwierdzenia kto od kogo pochodzi, na co podatny (choroby), ale polityka, ideologia, społeczne obawy nie zezwalają na badania.
Genetyka znowu:
Mendel był na początku niedoceniony
określił podstawowe zależności między populacjami dziedziczącymi cechy recesywne/dominujące
wcześniej genetyka stosowana była do hodowli i w rolnictwie (selekcja owiec i kóz)
wędrówka genów
pionowa: ojciec – syn
pozioma: genetyczna modyfikacja
pośrednia: „hybrydy”
Cele genetyki:
rolnicze
lecznictwo
otrzymanie bakterii
wprowadzenie materiału genetycznego do spermogonii jest efektywniejsze niż wprowadzenie materiału genetycznego do zarodka (może być odrzut)
genetyczna diagnostyka – podatność na choroby dziedziczne
genetyczna terapia
Human genome projec t – projekt mapowania genotypu ludzkiego
nie da się modyfikować genomu tak, by wyeliminować np. gen odpowiedzialny za raka piersi (kobietom profilaktycznie obcinano piersi) – przerzuciło się na inne części ciała.
WON 10
Nauki społeczne
mgliste granice między potocznym myśleniem a naukowym
szkoła jońska – wprowadzili pojęcie fizyki
Fizyka ruszyła z kopyta dopiero w XVII w. Posługiwała się modelem matematycznym.
Przed modelem matematycznym: wyjaśnienie → zgadywanie.
Mając model wiemy co badać. Jak coś nie mieści się w modelu, to tworzymy nowy.
Bez modelu nie ma nauki.
najstarszy zachowany cytat filozofa (?)
„A z czego powstają rzeczy z tego giną według konieczności płacząc nagrodę i karę za przewinienia względem czasu.”
Schemat: 4 przyczynowość wg Arystotelesa:
materialna (drewno przyczyną materialną stołu)
formalna
sprawcza
celowa
modelowanie matematyczne – pojęcie XX-wieczne, ale proces już był za Archimedesa
Zasada korespondencji: podział nauk:
| brak paradygmatów – nauki najniższe
| wiele paradygmatów
v jeden paradygmat – nauki wysoko rozwinięte
rewolucja naukowa – tj. zmiana paradygmatu
Stan przedparadygmatyczny jest stanem trwałym. Ideologia się tam ciągle wpycha.